EPG-cursus Aan de slag met NEN 7120 Theo Haytink Inleiding energieprestatie Bepalingsmethode Eisen Energie Maatregelen Gebied (EMG) Energie Prestatie Gebouwen (EPG) Bouwkundig Installatietechnisch Programma Inleiding energieprestatie 1
NEN 2916 Utiliteitsbouw nieuwbouw NEN 7120 NEN 5128 Woningbouw nieuwbouw Energielabel ISSO 75 Utiliteitsbouw bestaand Energielabel ISSO 82 Woningbouw bestaand Energie Prestatie Gebouwen 1 juli 2012 1 juli 2013 1 januari 2015 Nieuwbouw Software NEN 7120 ontwikkeling EPC berekenen o.b.v. NEN 5128/NEN 2916 EPC berekenen met NEN 7120 Labeling nieuwbouw Bestaande bouw Energielabel berekenen met ISSO 75/82 Wanneer? Energielabel o.b.v. NEN 7120 Bij indiening voorlopig energielabel nieuwbouw Controle EPC door gecertificeerde EPN-adviseur Zorg voor gebouwdossier (foto s isolatie etc.) Indeling energielabels woningen EPC Label EPC 0,2 A++++ 0,21 < EPC 0,4 A+++ 0,41 < EPC 0,6 A++ 0,61 < EPC 0,8 A+ Energielabel nieuwbouw 2
Bouwbesluit per 1 april 2012 vloer, gevel, dak R c 3,5 m 2 K/W ramen, deuren, kozijnen U 2,2 W/m 2 K energiezuinigheid EPC en E P;tot /E Padm;tot Energie Maatregelen Gebied 1,33 x EPC-eis Per 1 januari 2013 U-waarde 1,65 W/m 2 K (nog niet definitief) Per 1 januari 2015 R c van 3,5 m 2 K/W naar 5,0 m 2 K/W Bouwbesluit 2012 Energie Maatregelen Gebied (EMG) EMG NVN 7125 EPG NEN 7120 Gebouw- en gebiedsgebonden 3
Koppeling NEN 7120 NVN 7125: NVN 7125 = EMG = Energie Maatregel Gebied (Nederlandse voornorm) waardering van gebiedsmaatregelen zoals: aftapwarmte of restwarmte van STEG, AVI of industrie geothermie collectieve PV collectieve windenergie Gebiedsgebonden maatregelen - EMG Werking: EPC standaard bereken met vast rendement 100% (1 e trap) EPC eis 1 e trap: 1,33 x EPC-eis = 1,33 x 0,60 = 0,80 EPC berekenen met rendement volgens NVN 7125 (2 e trap) EPC-eis 2 e trap: EPC eis Bouwbesluit 2012 Voorbeeld EMG Energie Prestatie Gebouw 4
Stappenplan: Stap 1 - Benoemen gebruiksfuncties Stap 2 - Bepalen gebouwbegrenzing Stap 3 - Indeling klimateringszones Stap 4 - Indeling rekenzones Stappenplan EPC-berekening Categorie woningbouw: Woonfuncties Woonfunctie van een woonwagen Logiesfunctie niet zijnde een logiesgebouw Uitzondering bij kleine andere functie: andere functie heeft EPC eis, en A g;andere functie < 0,5 x A g;woonfunctie (max. 50 m²) dan: andere functie = woonfunctie / logiesfunctie niet zijnde logiesgebouw Stap 1 - gebruiksfuncties Stap 1 - gebruiksfuncties 5
Gebruiksfuncties splitsen in: Energiegebouw (gebouwdeel waarvoor EP wordt bepaald) Aangrenzende ruimten (AOR/AVR/AOS) Buiten energiegebouw: ruimten met industriefunctie sterk geventileerde ruimten ruimten in verbinding buitenlucht stallingsruimten voor motorvoertuigen energiegebouw sterk geventileerde ruimte Stap 2 - gebouwbegrenzing Energiegebouw verdelen in 1 klimatiseringszones Klimatiseringzone: één verwarmingssysteem één koelsysteem (indien aanwezig) 80% van het gebruiksoppervlak één ventilatiesysteemvariant Tapwatersysteem speelt dus geen rol in indeling klimatiseringszone! Tapwatersystemen koppelen aan aantal woonfuncties Stap 3 - klimatiseringszones Stap 3 & 4 6
Klimatiseringzones verdelen in 1 rekenzones Rekenzone: naar believen indelen in meer dan één rekenzone nadelen 1 rekenzone meer uittrekwerk bepaling afgiftelichaam hoger zomercomfort Conclusie: één rekenzone is meestal voordeliger Stap 4 - rekenzones Bouwkundig Controle in praktijk 7
Controleer: Type isolatiemateriaal Meet dikte of lees info op verpakking De dikte en lambda (λ) bepaald de warmteweerstand NB: houtpercentage, spouwankers (RVS of niet), doorbrekingen, etc. Thermische isolatie Aandachtspunten: a. Geen valse spouw b. Aansluiting isolatie op binnenspouwblad (vlak) c. Geen leidingen in spouw (zie checklist NPR 2068) Controle isolatie Aandachtspunten: a. Voldoende spouwankers voor bevestiging isolatie b. Het sluitend aanbrengen van isolatieplaten, geen kleine stukken c. Stevige isolatie voor ondersteuning waterwerende lagen Controle isolatie 8
Twee mogelijkheden 1. Forfaitair o.b.v. gebouwtype gebouwafmetingen (LxBxH) gebouwtype tussen/kop/vrijstaand kap/plat positie (bouwlaag) geveltype (appartementen) 2. Meetwaarde o.b.v. luchtdichtheidsmeting Infiltratie Kritische luchtlekken: doorvoeringen kruipluik kozijnen dakvoet daknok Kritische luchtlekken Infiltratie praktijk 9
gr 17-11-2012 Forfaitair rekenen lineaire warmteverliezen: Toeslag 0,1 W/m 2 K op U-waarde Controleer omtrek perimeter lineair warmteverlies ter plaatse van de funderingsaansluitingen warmteverlies naar de grond en naar de buitenlucht e k Lineaire warmteverliezen (1) Nauwkeurig rekenen lineaire warmteverliezen: controleer of alle aansluitingen met juiste Ψ-waarde zijn ingevoerd Invoeren Ψ-waarde op basis van: NPR 2068 (conservatief hoge Ψ-waarde) uitgebreid op basis van SBR Referentiedetails (eventueel + 25%) numerieke methode (zeer arbeidsintensief) Lineaire warmteverliezen (2) Thermografie: Kwaliteit thermische schil d.m.v. thermografische opname Uitvoering in winterperiode (t.b.v. temperatuurverschil) Inzicht in warmtelekken van: luchtlekken isolatie sluit niet goed aan Controle schil en aansluitingen 10
Algemeen en bouwkundig Uniec 2.0 structuur Opdracht A g = 46,2 m² A g = 45,5 m² A g = 32,6 m² A verlies = 48,2 m² Opdracht 1 tekeningen 11
Totaal dak 31,1 m² helling 43 Totaal dak 31,1 m² helling 43 E E: 1,4 m² D: 2,6 m² D D D D Totaal gevel 30,9 m² Totaal gevel 30,9 m² B: 2,9 m² B A A voordeur: 2,4 m² A zijlicht: 0,7 m² C C: 9,7 m² Opdracht 1 tekeningen vloer gevels dak kozijnen Basis uitgangspunt R c = 3,5 m 2 K/W R c = 3,5 m 2 K/W R c = 3,5 m 2 K/W ramen hout / pui aluminium (forfaitair) voordeur U = 2,0 W/m 2 K / g gl = 0,00 glas U = 1,1 W/m 2 K / g gl = 0,60 zonwering Verwarming/tapwater Leidinglengte Ventilatie achtergevel Atag A244EC, HT, radiatoren, buitenwand, R c > 2,5 m 2 K/W, > 50ºC forfaitair Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer (Alusta Pascalle+) EPC-uitkomst tussenwoning: 0,673 Uitgangspunten EPC-berekening NB: Sla elke berekening apart op! Bereken het effect t.o.v. de basisberekening Vragen: a. Wat is het effect als alle R c -waarden worden verhoogd naar 5,0 m 2 K/W? b. Wat is het effect van De Vries kozijnen Vigroplus Oregon-pine (bij ramen in de gevels) U = 1,43 W/m 2 K? c. Wat is het effect als voor infiltratie 0,4 dm 3 /s.m 2 wordt aangehouden? d. Wat is het effect als de woning 90 graden draait (N wordt W)? e. Wat is het effect van buitenzonwering op de zuidgevel? Opdracht 1 - bouwkundig 12
Installatietechnisch Duidelijk onderscheid in: Opwekking cv-ketel, warmtepomp en hulpketel Distributie cv-leidingen Afgifte radiatoren, vloerverwarming of convectoren Afgiftesysteem koppelen aan rekenzone Verwarming Verwarming: Individueel / collectief systeem Individuele regeling: kamerthermostaat Type opwekker Temperatuurniveau: gemiddelde van ontwerpaanvoer- en retourtemperatuur 50 C LT-systeem > 50 C HT-systeem Bij een warmtepomp meer keuzes in temperatuur = LT HT LT = HT Verwarming 13
Verwarming: Ongeïsoleerde verdeler/verzamelaar bij HT (veelal ongeïsoleerd) Geen verdeler buffervat buiten verwarmde ruimte aanwezig ongeïsoleerde leidingen in onverwarmde ruimten en/of kruipruimte Verwarming - distributie Hulpenergie: elektronica, ventilator, pomp in ketel In HR-ketel/warmtepomp zit een hoofdcirculatiepomp Aanvullende circulatiepomp is nodig: Bij HT radiatoren in slaapkamers en vloerverwarming in de woonkamer (menginjectie) Bij een verwarmingssysteem met buffervat (warmtepomp of zonneboilercombi) Verwarming - hulpenergie Meer keuze in type warmteafgifte: radiator / convector R c gevel > 2,5 m 2 K/W / < 2,5 m 2 K/W vloer / wand / betonkern / luchtverwarming met / zonder stralingsscherm raam (glas loopt door tot vloer) Afgiftesysteem in de woonkamer (ruimte grootste A g ) is bepalend voor de keuze! Onderscheid tussen lage en hoge ruimten (groter of kleiner dan 8 meter, geldt niet voor trappenhuis) Verwarming - afgifte 14
Veel voorkomende systemen: 1. Individuele woninginstallaties 2. Individuele samengestelde opwekinstallaties (HR+zonneboiler of bivalente warmtepompen) 3. Externe warmtelevering 4. Collectieve systemen (nb: distributieleidingen) Warmtapwater Controleer: Leidinglengte badkamer en aanrecht (korst mogelijke afstand zowel horizontaal/verticaal) Leidingdiameter (veelal 10 mm) Reductie energiepost warmtapwater: Douche-WTW (wijze van aansluiting + rendement) Zonneboiler Collectoroppervlak Oriëntatie Helling kwaliteitsverklaring Warmtapwater Vragen: a. Bepaal de EPC met een Intergas Kombi Kompakt HReco 36 (CW5)? b. Wat is het effect van een leidinglengte van 3,5 m naar bad en 6,5 m naar aanrecht? c. Wat is het effect van een Heitech-Technea douchepijp WTW v3-2,1 m (aangesloten op douchemengkraan en inlaat toestel)? d. Wat is het effect van een WTW-unit van Brink Renovent Excellent 400 met 2-zone tijdregeling? e. Bepaal de EPC door 5 m 2 PV toe te passen van 140 Wp/m 2 (matig geventileerd)? Opdracht 2 - installatietechnisch 15
Ventilatie: forfaitair productspecifiek conform NEN 8088-1 (ingedeeld volgens bijlage A NEN 8088-1) ventilatorvermogen nauwkeurig Ventilatie Ventilatiesystemen conform NEN 8088-1 A: natuurlijke toe- en afvoer B: mechanische toevoer en natuurlijke afvoer C: natuurlijke toevoer en mechanische afvoer D: mechanische toe- en afvoer X: andere systemen C.3b Buva VAS Q Time D.4b Brink 2-zone tijdregeling Ventilatie Nieuwe parameters: werkelijk geïnstalleerde capaciteit effect kan fors zijn (negatief) passieve koeling situaties waar voor koudebehoefte expliciet de geïnstalleerde capaciteit volledig wordt benut bij systeem A, B, C mag hier standaard van uitgegaan worden ten behoeve van gelijkwaardigheidverklaringen mag hiervan gemotiveerd worden afgeweken. Ventilatie parameters (1) 16
Nieuwe parameters: luchtdichtheidsklasse kanalen gecertificeerde metalen kanalen Luka A, B, C, D kanalen niet getest onbekend effect correctiefactor op debiet f rend correctiefactor onbalans en lucht/warmtelekken (systeem D) standaard 0,80 (verrekening op WTW rendement) onder een kwaliteitsborgingsprocedure (BRL 8010) kan een hogere waarde worden gebruikt Ventilatie parameters (2) Opbrengst afhankelijk van: Wijzen van bouwintegratie niet geventileerd, zonder luchtspouw (RF PV = 0,7) matig geventileerd, op of in dak (RF PV = 0,75) sterk geventileerd, op open draagconstructie (RF PV = 0,8) Piekvermogen (S pv =Watt-piek vermogen per m 2 PV-paneel) EPC < 0 kan PV-systeem - 140 Wp/m 2 ΔEPC (NEN 5128) ΔEPC (NEN 7120) collectoroppervlak: 5 m 2-0,077-0,078 collectoroppervlak: 10 m 2-0,154-0,155 collectoroppervlak: 20 m 2-0,203-0,309 Collectoroppervlak in NEN 5128 gelimiteerd tot gebouwgebonden electraverbruik PV-panelen Opdracht 17
Wat valt u op in de EPC-berekening van de tussenwoning? Opdracht 3 controle EPC-berekening 1. Globale controle gebruiksoppervlak 2. Globale controle verliesoppervlak (bij tussenwoning van hart bouwmuur tot hart bouwmuur) 3. Alle lineaire warmteverliezen ingevoerd? 4. Onderbouwing bij infiltratie aanwezig? (bij eigen waarde) 5. Is de perimeter juist bepaald? 6. Klopt de warmteweerstand met de details? 7. Is de U-waarde onderbouwd? Aandachtspunten 1. Ga na of het gebouw op de juiste wijze is geschematiseerd. 2. Loop de EPC-berekening na op logische combinaties van installaties. 3. Controleer de opwekker en afgiftesysteem. 4. Ga na of de opgegeven leidinglengte van het tapwatertoestel naar de keuken en badkamer realistisch zijn. 5. Controleer oriëntatie, oppervlak dakvlak bij zonnepanelen. Aandachtspunten 18
NEN 7120 - woningbouw: Realistischer Toekomstgericht voor zeer energiezuinige gebouwen Berekening is complexer geworden Integratie nieuwbouw en bestaande bouw op termijn Resumé Handboek gemeenten Energie Prestatie Gebouwen (Agentschap NL) Praktijkgids Thermische isolatie & Energieprestatie (NEN - voorjaar 2013) Meer informatie Vragen? 19