PRAKTIJKGIDS Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Bouwbesluit Brandveiligheid Carolien Boot-Dijkhuis Susan Eggink-Eilander Danny Ruytenbeek Martin van den Berg Normalisatie: de wereld op één lijn.
Bouwbesluit Brandveiligheid
Bouwbesluit Brandveiligheid Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2014
Colofon Auteurs ir. Carolien Boot-Dijkhuis ing. Susan Eggink-Eilander ir. Danny Ruytenbeek ing. Martin van den Berg Met dank aan: Nieman Raadgevende Ingenieurs bv Vormgeving Kade 05, Eindhoven 1e druk, 2005 2e herziene druk, 2006 3e herziene druk, 2014 ISBN 978 90 5254 163 1 NUR 950 UIT 30 ICS 13.220.01, 13.220.20 Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2014 Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. Nederlands Normalisatie-instituut Vlinderweg 6, Postbus 5059, 2600 GB Delft T (015) 2 690 390, info@nen.nl, www.nen.nl
Voorwoord De technische bouwregelgeving in Nederland is vastgelegd in een AMvB (algemene maatregel van bestuur). De rechter moet deze regelgeving kunnen toetsen en daarom is het Bouwbesluit juridisch geformuleerd. Vanzelfsprekend is dat niet de taal van de bouw. Het Bouwbesluit stelt de eisen en voor de bepalingsmethode verwijst het Bouwbesluit naar een norm. Bijvoorbeeld voor het bepalen van de energiezuinigheid (afdeling 5.1 van het Bouwbesluit 2012). Voor het bepalen van de energieprestatiecoëfficiënt verwijst het Bouwbesluit naar NEN 7120 (en NVN 7125) en voor de thermische isolatie naar NEN 1068. Om de door het Bouwbesluit aangewezen norm te doorgronden en te gebruiken heeft NEN een aantal praktijkgidsen ontwikkeld. Deze praktijkgidsen geven inzicht in de wijze waarop de norm moet worden gebruikt, zodat de berekening of bepalingsmethode correct wordt uitgevoerd. Veel berekeningen moeten als bewijs bij de aanvraag voor een omgevingsvergunning worden gevoegd. De bouwer is gehouden aan deze berekeningen en de consument heeft er recht op dat volgens deze berekeningen wordt gebouwd. De serie praktijkgidsen is geschreven door ingenieurs uit de praktijk en bestaat uit de volgende delen: Brandveiligheid Constructieve veiligheid Energieprestatie Ventilatie De praktijkgids Brandveiligheid belicht alle normen die het Bouwbesluit 2012 op het gebied van brandveiligheid aanstuurt. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in bouwkundige brandveiligheid, brandveiligheidsinstallaties en brandveilig gebruik. De praktijkgids bevat een korte toelichting op het Bouwbesluit 2012, waarbij per afdeling de prestatie-eisen en bepalingsmethoden worden gegeven. Vervolgens worden de diverse bepalingsmethoden uit de normen toegelicht. Daarna wordt ingezoomd op diverse (scheidings)constructies, brandveiligheidsinstallaties en gebruiksaspecten. Aangegeven wordt hoe de (scheidings)constructie en de installatie moeten zijn uitgevoerd en het gebruik moet zijn geregeld om aan de prestatie-eisen van het Bouwbesluit te voldoen. Deze praktijkgids is een waardevolle leidraad voor het zorgvuldig ontwerpen en realiseren van brandveilige gebouwen. Utrecht, maart 2014 drs. ing. H.M. (Harry) Nieman 5
6
Inhoud Inleiding... 11 1 Theoretische benadering brandveiligheid... 13 1.1 Het begrip brand... 13 1.2 Brand in gebouwen... 13 1.3 Nadelige gevolgen van een brand... 14 1.4 Maatregelen ter beperking van nadelige gevolgen... 14 1.4.1 Regelgeving... 14 1.4.2 Gelijkwaardigheid... 16 2 Brandveiligheid in de regelgeving... 17 2.1 Herkomst voorschriften brandveiligheid... 17 2.2 Bouwbesluit 2012 en Regeling Bouwbesluit 2012... 20 2.2.1 Sterkte bij brand... 20 2.2.2 Indeling in compartimenten... 23 2.2.3 Vluchtroutes... 28 2.2.4 Materiaalgedrag bij brand... 36 2.2.5 Overige bouwkundige voorschriften... 40 2.2.6 Brandveiligheidsinstallaties... 41 2.2.7 Gebruik van gebouwen... 55 3 Normering en praktijkrichtlijnen... 59 3.1 Nederlandse en Europese normen... 59 3.2 Normen over sterkte bij brand... 59 3.2.1 Eurocodes... 60 3.2.2 NEN 8700 Beoordeling van de constructieve veiligheid van een bestaand bouwwerk bij verbouw en afkeuren Grondslagen... 66 3.3 Normen over wbdbo, wrd en brandwerendheid... 68 3.3.1 NEN 6068 Bepaling van de weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag tussen ruimten... 68 3.3.2 NEN 6069 Beproeving en klassering van de brandwerendheid van bouwdelen en bouwproducten... 74 3.3.3 NEN 6075 Bepaling van de weerstand tegen rookdoorgang tussen ruimten... 83 3.3.4 NEN 6090 Bepaling van de vuurbelasting... 87 3.4 Normen over materiaalgedrag bij brand... 91 3.4.1 NEN 1775 Bepaling van de bijdrage tot brandvoortplanting van vloeren... 92 3.4.2 NEN 6061 Bepaling van de weerstand tegen het ontstaan van brand bij stookplaatsen... 94 3.4.3 NEN 6062 Bepaling van de brandveiligheid van rookgasafvoervoorzieningen Algemeen... 96 3.4.4 NEN 8062 Methode voor het beoordelen van de brandveiligheid van rookgasafvoervoorzieningen van bestaande gebouwen... 98 3.4.5 NEN 6063 Bepaling van het brandgevaarlijk zijn van daken................................................ 99 7
3.4.6 NEN 6064 Bepaling van de onbrandbaarheid van bouwmaterialen... 102 3.4.7 NEN 6065 Bepaling van de bijdrage tot brandvoortplanting van bouwmateriaal(combinaties)... 103 3.4.8 NEN 6066 Bepaling van de rookproductie bij brand van bouwmateriaal(combinaties)... 105 3.4.9 NEN-EN 13501-1 Brandclassificatie van bouwproducten en bouwdelen Deel 1: Classificatie op grond van resultaten van beproeving van het brandgedrag............................................. 107 3.5 Normen over brandveiligheidsinstallaties................................................................... 114 3.5.1 NEN 1594 Droge blusleidingen in en aan gebouwen... 115 3.5.2 NEN-EN 81-72 Veiligheidsvoorschriften voor het vervaardigen en aanbrengen van liften Bijzondere toepassingen voor personenliften en personen-goederenliften Deel 72: Brandweerliften... 117 3.5.3 NEN 2559 Onderhoud van draagbare blustoestellen... 120 3.5.4 NEN 2535 Brandveiligheid van gebouwen Brandmeldinstallaties Systeem- en kwaliteitseisen en projectierichtlijnen... 121 NEN 2564-1 Beheer, controle en onderhoud van brandbeveiligingsinstallaties Deel 1: Brandmeldinstallaties... 121 3.5.5 NEN 2555 Brandveiligheid van gebouwen Rookmelders voor woonfuncties... 124 3.5.6 NEN 2575 Brandveiligheid van gebouwen Ontruimingsinstallaties Systeem- en kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen... 126 NEN 2654-1 Beheer, controle en onderhoud van brandveiligheidsinstallaties Deel 2: Ontruimingsalarminstallaties... 126 3.5.7 NEN 6088 Brandveiligheid van gebouwen Vluchtwegaanduiding Eigenschappen en bepalingsmethoden... 129 3.5.8 NEN-EN 1838 Toegepaste verlichtingstechniek Noodverlichting... 131 3.5.9 NEN-EN 179 Hang- en sluitwerk Sluitingen voor nooduitgangen met een deurkruk of een drukplaat, voor gebruik bij vluchtroutes Eisen en beproevingsmethoden... 132 NEN-EN 1125 Hang- en sluitwerk Panieksluitingen voor vluchtdeuren met een horizontale bedieningsstang, voor gebruik bij vluchtroutes Eisen en beproevingsmethoden... 132 3.5.10 NEN-EN 12101-6 Installaties voor rook- en warmtebeheersing Deel 6: Specificatie voor systeemsamenstelling van overdrukinstallaties... 135 3.5.11 NEN 6093 Brandveiligheid van gebouwen Beoordelingsmethode van rook- en warmte - afvoerinstallaties... 137 3.5.12 NEN-EN 12845 en NEN 1073 Vaste brandblusinstallaties Automatische sprinklerinstallaties Ontwerp, installatie en onderhoud... 142 3.6 Normen voor brandveilig gebruik... 146 3.6.1 NEN 4000 Bedrijfshulpverlening... 147 NEN 8112 Leidraad voor ontruimingsplannen voor gebouwen... 147 3.6.2 NEN 1414 Symbolen voor veiligheidsvoorzieningen op ontruimings- en aanvalsplattegronden... 149 3.6.3 NEN 3011 Veiligheidskleuren en -tekens in de werkomgeving en in de openbare ruimte... 151 4 Bouwkundige brandveiligheidsvoorzieningen... 153 4.1 Inleiding... 153 4.2 Bouwconstructies... 154 4.2.1 Algemeen... 154 4.2.2 Staalconstructie... 155 4.2.3 Betonconstructie... 164 4.2.4 Houtconstructie... 167 4.3 Wanden... 171 4.3.1 Algemeen... 171 4.3.2 Brandwerendheid van wanden... 171 4.3.3 Materiaalgedrag van wandafwerkingen... 178 4.4 Vloeren... 179 4.4.1 Algemeen... 179 8
4.4.2 Brandwerendheid van vloeren... 180 4.4.3 Materiaalgedrag van vloerafwerking en plafonds... 185 4.5 Gevels... 187 4.5.1 Algemeen... 187 4.5.2 Brandwerendheid van gevels... 187 4.5.3 Materiaalgedrag van gevels... 191 4.6 Daken... 192 4.6.1 Algemeen... 192 4.6.2 Brandwerendheid van daken... 193 4.6.3 Materiaalgedrag van dakafwerking... 196 4.7 Ramen, deuren en kozijnen... 197 4.7.1 Algemeen... 197 4.7.2 Brandwerendheid van glas en kozijnen... 198 4.7.3 Brandwerendheid van deuren en kozijnen... 204 4.7.4 Materiaalgedrag bij brand van deuren en kozijnen... 207 4.8 Doorvoeringen... 207 4.8.1 Algemeen... 207 4.8.2 Brandwerendheid van doorvoeringen... 208 4.8.3 Materiaalgedrag van leidingen/kanalen/kabels... 215 5 Brandveiligheidsinstallaties.............................................................................. 217 5.1 Inleiding... 217 5.2 Brandslanghaspels... 218 5.3 Brandweerliften... 221 5.4 Droge blusleiding... 224 5.5 Brandmeldinstallatie... 225 5.6 Ontruimingsalarminstallatie... 231 5.7 Rookmelders... 233 5.8 Noodverlichting... 237 5.9 Vluchtrouteaanduiding... 238 5.10 Gelijkwaardige oplossingen... 240 5.10.1 Sprinklerinstallaties... 240 5.10.2 Rookbeheersingssystemen... 247 5.10.3 Overdrukinstallatie... 250 5.11 Zorgplicht... 254 6 Brandveilig gebruik van gebouwen... 255 6.1 Regelgeving... 255 6.1.1 Voorkomen van brandgevaar en ontwikkeling van brand... 255 6.1.2 Veilig vluchten bij brand... 261 6.1.3 Vangnetbepaling voor restrisico s... 263 6.1.4 Zorgplicht brandbeveiligingsinstallaties... 264 6.2 Brandveilig gebruik als onderdeel van de veiligheidsketen... 264 Begrippen... 266 9
10
Inleiding Deze praktijkgids is ingedeeld in zes hoofdstukken. Deze hoofdstukken hebben een duidelijke samenhang, hoewel ze zo zijn geschreven dat ze ook afzonderlijk kunnen worden geraadpleegd. De hoofdstukken 1 t/m 3 behandelen de regelgeving en normering, de hoofdstukken 4 t/m 6 zijn de praktische uitwerking hiervan. Diverse onderwerpen kunnen dan ook zowel in het regelgevende deel als in het meer praktijkgerichte deel voorkomen. Hoofdstuk 1 gaat in op de vraag wat brand is en welke nadelige gevolgen brand kan hebben. Ook wordt aangegeven op welke wijze in Nederland deze nadelige gevolgen worden beperkt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in de prestatie-eisen zoals vastgelegd in het Bouwbesluit 2012 en de mogelijkheid van het toepassen van gelijkwaardige oplossingen. In hoofdstuk 2 wordt de regelgeving nader uitgewerkt, waarbij de nadruk ligt op het Bouwbesluit 2012 (inclusief wijzigingen 2013). Per onderwerp worden de functionele eisen en (globaal) de prestatie-eisen behandeld alsook de bepalingsmethoden (vastgelegd in normen) die worden aangestuurd. In hoofdstuk 3 worden deze normen verder uitgewerkt. Hierbij is een onderverdeling gemaakt in: normen over sterkte bij brand; normen over weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag (wbdbo), weerstand tegen rookdoorgang (wrd) en brandwerendheid; normen over materiaalgedrag bij brand; normen over brandveiligheidsinstallaties; normen over brandveilig gebruik. Per norm wordt aangegeven via welke artikelen of normen deze wordt aangestuurd en wordt een korte omschrijving van de werkwijze gegeven. Ook komen de eventueel te gebruiken hulpmiddelen aan de orde en wordt aangegeven voor welke brandveiligheidsaspecten (constructieonderdelen, installaties, gebruik) de desbetreffende norm belangrijk is. Er worden ook enkele normen behandeld die niet direct of indirect door het Bouwbesluit 2012 worden aangestuurd maar die wel veel worden gebruikt, bijvoorbeeld als gelijkwaardige oplossing. Hoofdstuk 4 geeft voor de diverse constructieonderdelen van een gebouw (bouwconstructie, wanden, vloeren, gevels, daken, ramen, deuren en doorvoeringen) aan op welke wijze bij toepassing van de bepalingsmethoden in de normen aan de prestatie-eisen van het Bouwbesluit 2012 kan worden voldaan. In hoofdstuk 5 worden de brandveiligheidsinstallaties verder uitgewerkt. Naast de in het Bouwbesluit 2012 aangestuurde normen worden enkele normen uitgewerkt die gebruikt worden in het kader van gelijkwaardige oplossingen (sprinklerinstallaties, RWA-installaties en overdruktrappenhuizen). Inleiding 11
Hoofdstuk 6 gaat in op het brandveilig gebruik van gebouwen. Hierbij worden de gebruikseisen over brandveiligheid in het Bouwbesluit 2012 behandeld. Brandveiligheidsvoorzieningen functioneren immers alleen indien het gebouw ook brandveilig gebruikt wordt. Ten slotte is achter in deze praktijkgids een lijst van begrippen opgenomen. 12 Inleiding
1 Theoretische benadering brandveiligheid 1 1.1 Het begrip brand Brand is een chemische reactie tussen een brandstof en zuurstof waarbij energie (warmte) vrijkomt. Om deze reactie mogelijk te maken is een bepaalde ontstekingsenergie vereist. Deze drie aspecten vormen samen de branddriehoek zoals in figuur 1 is weergegeven. ZUURSTOF TEMPERATUUR BRANDBARE STOF Figuur 1 Branddriehoek Vaak bestaat de brandstof uit een vaste stof of een vloeistof. Een brandstof kan in vaste en vloeibare toestand niet spontaan in brand geraken. Bij verhitting van een vaste brandstof of vloeistof komen echter gassen vrij (ontledingsgassen) die wel in brand kunnen geraken. Een vaste stof of vloeistof is dus brandbaar als bij verhitting van deze stof brandbare gassen vrijkomen. Zichtbare aspecten van een brand zijn: Vlammen: Vlammen bestaan uit de ontledingsgassen die verbrand worden. Omdat vlammen een hoge temperatuur hebben, kunnen deze door fysiek contact met andere materialen of door de warmtestraling als gevolg van de brandhaard omliggende materialen in brand steken. Rook: Rook bestaat uit opstijgende warme lucht, roetdeeltjes en brandbare gassen die nog geen deel hebben genomen aan de brand. Rook stijgt op in de vorm van een rookpluim. Bij het opstijgen van de rook wordt (relatief) koude omgevingslucht ingemengd, waardoor met toename van de hoogte van de rookpluim de temperatuur van de rook daalt en de dichtheid van de rook kleiner wordt (de rook wordt dunner ). 1.2 Brand in gebouwen Een brand in een gebouw (een compartimentbrand) gedraagt zich anders dan een brand in de open lucht. Oorzaak hiervan is de omhulling van het gebouw bestaande uit gevels en daken, die uit oogpunt van energiezuinigheid en behaaglijkheid zo dicht mogelijk worden uitgevoerd. Theoretische benadering brandveiligheid 13
Het gevolg van de omhulling van een gebouw is dat alle geproduceerde warmte en rook binnen het gebouw blijven. De rookpluim van de brandhaard botst tegen het dak van het gebouw, verspreidt zich vervolgens over het plafond en vormt hier een rooklaag. Deze rooklaag wordt steeds warmer, omdat de toegevoerde warmteenergie vanuit de brandhaard nauwelijks afgevoerd kan worden. In de rooklaag zijn nog steeds onverbrande brandbare gassen aanwezig, die naar verloop van tijd spontaan tot ontbranding komen. Laatstgenoemd verschijnsel wordt flash-over of vlamoverslag genoemd en wordt gekenmerkt door een plotselinge extreme temperatuurstijging in de ruimte. In het temperatuurverloop van een compartimentbrand is het tijdstip van flash-over goed zichtbaar (zie figuur 2). gemiddelde luchttemperatuur ( C) 1000 800 600 400 200 Figuur 2 Brandverloop 20 40 60 80 100 tijd (min) 1.3 Nadelige gevolgen van een brand ontstaan groeifase vlamoverslag brandfase dooffase Een brand in een gebouw heeft een aantal nadelige gevolgen en is daarom per definitie ongewenst. Deze nadelige gevolgen kunnen zijn: Ongevallen bij personen: Een brand heeft verspreiding van rook tot gevolg, wat het vluchten belemmert. Indien vluchtroutes onbruikbaar worden en paniek ontstaat bij de gebruikers van een gebouw, kunnen persoonlijke ongevallen gebeuren. Schade aan gebouw en inventaris: Bij een brand heersen hoge temperaturen. Als gevolg van deze temperaturen kunnen de draagconstructies en scheidingsconstructies van gebouwen bezwijken, met schade aan gebouw en inventaris tot gevolg. Door rookverspreiding kan de inventaris bovendien rookschade oplopen. Schade aan het milieu: Bij brand komen schadelijke stoffen vrij die een belasting vormen voor de omgeving van het gebouw (milieu). Daarnaast kan vervuild bluswater de bodem verontreinigen. 1.4 Maatregelen ter beperking van nadelige gevolgen 1.4.1 Regelgeving De basis van brandveiligheid ligt in de gebeurtenissen die optreden tijdens een brand. Deze gebeurtenissen kunnen worden beschreven in een gebeurtenissenboom, zoals uitgewerkt in de brandbeveiligingsconcepten van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Een voorbeeld van een standaardgebeurtenissenboom voor een onderwijsfunctie is opgenomen in figuur 3. 14 Theoretische benadering brandveiligheid
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft Ja, ik bestel ex. UIT 30:2014 nl Praktijkgids Bouwbesluit - Brandveiligheid 75.00 T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: 015 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon 015 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview - 2018