Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Nederlandse norm NEN 8020-20 (nl) Evenementen - Elektrische installaties Entertainment - Electrical installations Vervangt NEN 8020-20:2010 Ontw. ICS 29.260.01; 97.200.99 februari 2011
Nederlands Elektrotechnisch Comité Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven. 2011 Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) 2 690 390, Fax (015) 2 690 190
Inhoud Voorwoord... 4 Inleiding... 5 1 Onderwerp en toepassingsgebied... 6 2 Normatieve verwijzingen... 7 3 Termen en definities... 7 4 Algemene ontwerpaspecten... 14 4.1 Elektrische installaties... 14 4.2 Voedingsbronnen... 14 4.3 Elektrisch materieel... 15 4.3.1 Algemeen... 15 4.3.2 Toegankelijkheid van elektrisch materieel... 17 4.4 Stroomstelsels... 17 4.4.1 Algemeen... 17 4.4.2 TN-S-stelsel... 17 4.4.3 TT-stelsel... 17 5 Beschermingsmaatregelen... 18 5.1 Algemeen... 18 5.1.1 Beschermingsmaatregelen door isolatie... 18 5.1.2 Beschermingsmaatregelen door omhulsels of afschermingen en hindernissen... 18 5.2 Beschermingsmaatregelen bij onderdompeling in water... 19 5.3 Beschermingsmaatregelen tegen elektrische schok... 20 5.3.1 Bescherming tegen elektrische schok, algemeen... 20 5.3.2 Bescherming tegen elektrische schok door uitschakeling... 20 5.3.3 Bescherming tegen elektrische schok door ELV-ketens... 22 5.3.4 Bescherming tegen aanraking... 23 5.4 Bescherming door elektrische scheiding... 23 5.5 Bescherming tegen thermische invloeden... 24 5.5.1 Algemeen... 24 5.5.2 Bescherming tegen brand... 25 5.5.3 Bescherming tegen brandwonden... 25 5.6 Bescherming door beschermingsleidingen, potentiaalvereffening en aardingsvoorzieningen... 26 5.6.1 Beschermingsleidingen... 26 5.6.2 Potentiaalvereffening... 26 5.6.3 Aardingsvoorzieningen... 27 6 Beveiligen... 28 6.1 Algemeen... 28 6.2 Beveiliging tegen aardfoutstromen... 29 6.2.1 Aardfoutstromen in geleidende delen... 29 6.2.2 Aardfoutstromen in aardlekschakelaars... 29 6.2.3 Onderlinge selectiviteit van aardlekschakelaars... 30 6.3 Beveiliging tegen overstroom... 30 6.3.1 Overbelasting en kortsluiting... 30 6.3.2 Smeltveiligheden... 31 6.4 Beveiliging tegen overbelastingsstroom... 31 6.5 Beveiliging tegen kortsluitstroom... 32 6.6 Beveiliging tegen overspanning... 33 6.7 Beveiliging tegen onderspanning... 33 6.8 Beveiliging tegen elektromagnetische storing (EMI)... 33 7 Schakelen, bedienen en scheiden... 34 7.1 Algemeen... 34 7.2 Schakelen en bedienen... 34 7.3 Scheiden... 34 2
7.4 Scheiden van schakel- en verdeelinrichting... 35 7.5 Bedieningsschakelaars... 36 8 Leidingen... 36 8.1 Algemeen... 36 8.2 Temperatuur bij het leggen van leidingen... 36 8.3 Verbindingen in leidingen... 36 8.4 Wijze van aanleg van leidingen gelet op de beschermingsgraad... 37 8.5 Wijze van aanleg van leidingen gelet op de kans op mechanische beschadigingen... 37 8.6 Wijze van aanleg van leidingen gelet op de omgevingstemperaturen... 38 8.7 Wijze van aanleg van leidingen gelet op de gevaren verbonden aan brand... 39 8.8 Wijze van aanleg van leidingen gelet op de onderlinge beïnvloeding... 40 8.9 Minimale kerndoorsnede van leidingen... 40 8.10 De maximale lengte van de leidingen... 40 8.11 De belastbaarheid van leidingen met meerdere aders... 42 8.12 Kleuren van aders van leidingen... 43 9 Noodmaatregelen... 44 9.1 Algemeen... 44 9.2 Verdeling van aansluitpunten... 44 9.3 Noodverlichting... 45 9.3.1 Algemeen... 45 9.3.2 Nood-evacuatieverlichting... 45 9.3.3 Vluchtrouteverlichting... 46 9.4 Noodvoorzieningen voor ontruiming... 46 9.4.1 Ontruimingsinstallaties... 46 9.4.2 Noodstroomvoorziening... 46 9.4.3 Merken van kabels... 47 10 Tekeningen en schema s... 47 Bijlage A (informatief) Nederlandse termen met hun Engelse, Franse en Duitse termen... 50 Bijlage B (informatief) Overzicht van de extra lage spanningen SELV en PELV... 54 Bijlage C (informatief) Beschermingsgraden verkregen door omhulsels... 55 Bibliografie... 58 3
Voorwoord Deze norm bevat bepalingen voor het ontwerp en de realisatie van veilige, doelmatige en goed functionerende elektrische installaties op evenementen. Het maakt daarbij niet uit of het evenement enige uren, dagen of maanden duurt. Evenmin wordt een onderscheid gemaakt tussen evenementen voor enkele personen of vele duizenden personen en of het evenement binnen of buiten, in de winter of in de zomer plaatsvindt. De bepalingen hebben ten doel om bij verwacht gebruik van elektrische installaties de veiligheid te verzekeren van personen, dieren en bezittingen en deze te vrijwaren van gevaren en beschadigingen. Veiligheid voor gezondheid, bruikbaarheid en milieu voor zowel de mensen die werkzaam zijn op een evenement als de bezoekers van een evenement. Deze Nederlandse norm is opgesteld door werkgroep 2 Elektrische installaties van normcommissie 363 060 Evenementen. Deelnemers in de werkgroep vertegenwoordigen gebruikers, adviseurs en fabrikanten. 4
Inleiding Deze norm beschrijft bepalingen voor het ontwerp en de realisatie van veilige, doelmatige en goed functionerende elektrische installaties ten behoeve van evenementen. Het maakt daarbij niet uit of het evenement enige uren, dagen of maanden duurt. Evenmin wordt een onderscheid gemaakt tussen evenementen voor enkele personen of vele duizenden personen en of het evenement binnen of buiten, in de winter of in de zomer plaatsvindt. Deze norm is gebaseerd op NEN 1010:2007 Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties. In de evenementenindustrie zijn drie belangrijke elektrische risico s te onderkennen: stromen die elektrische schok teweeg kunnen brengen; te hoge temperaturen die brand, verbrandings- en andere gevaarlijke verschijnselen teweeg kunnen brengen; calamiteiten, waaronder spanningsuitval en brand waardoor publiek de locatie op een duidelijke en veilige manier moet kunnen ontvluchten. In de hoofdstukken 5 en 6 worden beschermingsmaatregelen en noodzakelijke beveiligingen voorgeschreven voor een veilig gebruik van de installaties. We onderscheiden beschermingsmaatregelen: door het aanbrengen van isolatie, omhullingen, afschermingen en hindernissen; maatregelen bij onderdompeling in water; tegen elektrische schok; door een elektrische scheiding; tegen thermische invloeden, brand en brandwonden; beschermingsleidingen en potentiaalvereffening; en beveiligingen tegen: aardfouten; overstroom; overspanning en onderspanning; elektromagnetische storingen. Noodzakelijke voorzieningen voor de veilige bedrijfsvoering vinden we in hoofdstuk 7, schakelen, bedienen en scheiden. Bij evenementen worden andere elektrische leidingen gebruikt dan in de elektrotechnische installaties voor de industrie of de utiliteit. Aangepast aan de werkwijze en materiaalkeuze, zoals die bij evenementen gebruikelijk is, vinden we in hoofdstuk 8 de bepalingen voor een juiste keuze en een juiste aanleg van leidingen. Ook de gegevens met betrekking tot de maximaal toegelaten belasting voor die leidingen zijn in dit hoofdstuk opgenomen. Bepalingen voor noodverlichting en noodvoorzieningen voor ontruiming vinden we in hoofdstuk 9. 5
Evenementen Elektrische installaties 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze norm is van toepassing op elektrische installaties zoals die worden gebruikt voor de aandrijving en de voeding van elektrische toestellen en apparaten tijdens evenementen. Deze norm bevat bepalingen voor het veilig functioneren van elektrische installaties bij evenementen. Onder evenementen worden verstaan alle activiteiten ten behoeve van recreatie en sport, kunstuitingen en vermaak of presentatie van producten in de ruimste zin van het woord. en van evenementen zijn: productpresentaties; theatervoorstellingen; concerten; festivals; beurzen en standbouw; feesten en partijen; kermissen; vergaderingen, demonstratieve bijeenkomsten enz. Wordt afgeweken van deze norm, dan moet worden aangetoond, eventueel door berekeningen, dat de elektrische installaties veilig functioneren. Deze norm is ook van toepassing op elektrisch materieel in elektrische voorzieningen zoals apparaten, toestellen, verdeelinrichtingen, geluidsinstallaties, machines en dergelijke die worden gebruikt bij evenementen, voor zover voor deze voorzieningen geen specifieke normen bestaan. Met betrekking tot elektrisch materieel waarvoor specifieke normen bestaan geldt NEN 8020-20 slechts voor de keuze en de juiste toepassing. Dit geldt ook voor samengebouwd elektrisch materieel waarvan de afzonderlijke delen aan de desbetreffende productnormen voldoen. In deze norm wordt uitgegaan van de volgende omstandigheden. 1) De omgevingstemperatuur is niet kouder dan 5 C of warmer dan 30 C. 2) Voor leidingen is de omgevingstemperatuur niet kouder dan 10 C en niet warmer dan 50 C. 3) De elektrische installatie is uitsluitend opgebouwd met flexibele leidingen. 4) De elektrische installatie is ontworpen voor de nominale spanning: wisselspanning van ten hoogste 690 V met een frequentie van 50 Hz. 5) Er geen PEN-leiding in de installatie aanwezig is. 6) De elektrische installatie wordt vanuit één punt gevoed. Voor de situaties dat de hierboven genoemde omstandigheden niet volledig van toepassing zijn, wordt verwezen naar NEN 1010. 6
Met betrekking tot het beheer van de elektrische installatie, het uitvoeren van elektrotechnische werkzaamheden en het uitvoeren van inspecties wordt verwezen naar NEN-EN 50110 en NEN 3140. 2 Normatieve verwijzingen De volgende documenten waarnaar is verwezen zijn onmisbaar voor de toepassing van dit document. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de aangehaalde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het document (met inbegrip van wijzigingsbladen) waarnaar is verwezen van toepassing. NEN 1010 Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties NEN 2575 Brandveiligheid van gebouwen Ontruimingsinstallaties Systeem- en kwaliteitseisen en projecteringsrichtlijnen NEN 3140 NTA 8012 NEN-EN 50110 Bedrijfsvoering van elektrische installaties - Aanvullende Nederlandse bepalingen voor laagspanningsinstallaties Beperking van schade als gevolg van brand van en via de elektrische leidingen in de elektrische installatie Bedrijfsvoering van elektrische installaties NEN-EN-IEC 60598-2-22 Verlichtingsarmaturen Deel 2-22: Bijzondere eisen Verlichtingsarmaturen voor noodverlichting NEN-EN-IEC 60947-3 Laagspanningsschakelaars Deel 3: Schakelaars, scheiders, gecombineerde eenheden van schakelaars/scheiders en smeltveiligheden 3 Termen en definities Voor de toepassing van deze norm gelden de volgende termen en definities. 3.1 elektrische installatie samenstel van bij elkaar behorend elektrisch materieel met onderling op elkaar afgestemde eigenschappen ten behoeve van evenementen [NEN 1010, 2.10.01, mod] 3.2 nulleiding leiding die met het sterpunt van een net is verbonden en die bij kan dragen aan de overdracht van elektrische energie 3.3 omgevingstemperatuur gemiddelde temperatuur van lucht of een ander medium in de nabijheid van het materieel [NEN 1010, 2.10.03] 3.4 aansluitpunt punt van de installatie voor het aansluiten van elektrische toestellen 7
3.5 nominale spanning (van een installatie) vastgestelde waarde van de spanning waardoor de elektrische installatie of een deel daarvan wordt gekarakteriseerd [NEN 1010, 2.11.01] 3.6 overeengekomen grenswaarde van de te verwachten aanrakingsspanning hoogste waarde van de te verwachten aanrakingsspanning die gedurende onbeperkte tijd onder vastgestelde uitwendige invloeden aanwezig mag zijn [NEN 1010, 2.11.04] 3.7 aanrakingsspanning spanning tussen geleidende delen die gelijktijdig door mens of dier kunnen worden aangeraakt [NEN 1010, 2.11.05, mod] 3.8 ontwerpstroom (I B ) (van een elektrische stroomketen) elektrische stroom bestemd om door een elektrische stroomketen te lopen bij normaal bedrijf [NEN 1010, 2.11.10] 3.9 (continue) hoogst toelaatbare stroom (I Z ) maximale waarde van de elektrische stroom die onder vastgelegde omstandigheden continu door een geleider, een toestel of een apparaat kan lopen zonder dat de stationaire temperatuur een vastgelegde waarde overschrijdt [NEN 1010, 2.11.13] 3.10 overstroom elektrische stroom die de toegekende elektrische stroom overschrijdt [NEN 1010, 2.11.14] 3.11 overbelastingsstroom (van een elektrische stroomketen) overstroom in een elektrische stroomketen die niet is veroorzaakt door een kortsluiting of door een aardfout [NEN 1010, 2.11.15] 3.12 kortsluitstroom elektrische stroom in een bepaalde kortgesloten stroomketen [NEN 1010, 2.11.16] 3.13 elektrische schok fysiologisch effect als gevolg van een elektrische stroom die door het lichaam van een mens of dier loopt [NEN 1010, 2.12.01] 8
3.14 directe aanraking aanraking van actieve delen door personen of dieren [NEN 1010, 2.12.03] 3.15 indirecte aanraking aanraking door personen of dieren van aanraakbaar geleidende delen die door een fout onder spanning staan [NEN 1010, 2.12.04, mod] 3.16 aanraakbaar geleidend deel geleidend deel van elektrisch materieel dat aanraakbaar is en gewoonlijk niet onder spanning staat, maar door een fout in de fundamentele isolatie onder spanning kan komen te staan [NEN 1010, 2.12.10, mod] VOORBEELD Een metalen huis van een verlichtingsarmatuur is een aanraakbaar geleidend deel. 3.17 vreemd geleidend deel geleidend deel dat geen deel uitmaakt van de elektrische installatie en dat oorzaak kan zijn van een elektrische potentiaal, in het algemeen de elektrische potentiaal van de plaatselijke aarde [NEN 1010, 2.12.11] VOORBEELD Een metalen constructie waarop verlichting is gemonteerd kan een vreemd geleidend deel zijn. 3.18 fundamentele isolatie isolatie van actieve delen die basisbescherming biedt [NEN 1010, 2.12.14, mod] 3.19 handbereik bereikbaar gebied dat een persoon in elke richting zonder hulpmiddelen met de hand kan aanraken vanaf elk punt op het oppervlak waar gewoonlijk personen staan of bewegen [NEN 1010, 2.12.19] 9
Legenda S oppervlak waar gewoonlijk personen staan of bewegen 1 grens van het gebied dat met de hand kan worden bereikt Figuur 1 Handbereik 3.20 omhulsel behuizing die het soort en de graad van bescherming biedt geschikt voor de bedoelde toepassing [NEN 1010, 2.12.20] 3.21 (elektrische) afscherming deel dat bescherming biedt tegen directe aanraking vanuit elke gebruikelijke richting van benadering [NEN 1010, 2.12.23 mod] 3.22 (elektrische) hindernis deel dat onbedoelde directe aanraking verhindert, maar niet directe aanraking als gevolg van een opzettelijke handeling [NEN 1010, 2.12.24 mod] 3.23 extra lage spanning ELV spanning die normaal niet hoger is dan 50 V bij wisselspanning of 120 V rimpelvrij bij gelijkspanning tussen geleiders of naar aarde; hieronder vallen SELV en PELV [NEN 1010, 2.12.30] 3.24 SELV-keten elektrisch systeem waarin de spanning niet hoger kan worden dan de waarde van de extra lage spanning a) onder normale omstandigheden en b) bij het optreden van een enkele fout, met inbegrip van aardfouten in andere elektrische stroomketens [NEN 1010, 2.12.31] 10
Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214 2600 WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus 5059 2600 GB Delft Vlinderweg 6 2623 AX Delft Ja, ik bestel ex. NEN 8020-20:2011 nl Evenementen - Elektrische installaties 57.35 T (015) 2 690 390 F (015) 2 690 271 www.nen.nl/normshop Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via www.nen.nl/normshop Gratis e-mailnieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze e-mailnieuwsbrieven. www.nen.nl/nieuwsbrieven Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V E-mail Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: 015 2 690 271 E-mail: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon 015 2 690 391, dagelijks van 8.30 tot 17.00 uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: www.nen.nl/leveringsvoorwaarden. LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview - 2018