De onzichtbare grens van online privacy Onderzoeksverslag Estelle Heijneman Periode B - 2014/15 CMD, JDE-VISD-1 Docent: Dick Swart Studentnr. 1619340 Hogeschool Utrecht estelle.heijneman@student.hu.nl Faculteit Communicatie en Journalistiek Specialisatie: Visual design Padualaan 99, 3512 CH Utrecht
1. Inleiding Privacy is een begrip waarbij wij als mens nog moeilijk de vinger op kunnen leggen. Door onder andere het afluisterschandaal in juni 2013 met klokkenluider Edward Snowden is er een wereldwijde discussie ontstaan. Welke richting gaan wij op met online privacy? In hoeverre hebben wij nou eigenlijk recht op onze privacy? En wordt hier wel aangehouden? Tot mijn verbazing had boegbeeld Bill Gates van de firma Microsoft hier tijdens het programma College Tour ook geen gericht antwoord op. Als CMD er begon het bij mij te prikkelen, een onderwerp dat dicht bij mijn vakgebied ligt maar er is nog veel onduidelijkheid over, hier wil ik toch zeker wel meer over weten. Vandaar dat ik grondig onderzoek ben gaan verrichten naar de vraag: Waar ligt de grens bij online privacy en hoe scherp is die grens? Om deze hoofdvraag te beantwoorden zijn de onderstaande deelvragen geformuleerd. Het beantwoorden van de deelvragen levert vele resultaten, hiermee zal de hoofdvraag beantwoord worden. - Wat is online privacy, wat is IRL-privacy en zijn er verschillen? (in real life) - Welke visies zijn er t.a.v. (online) privacy? - Welke vormen van privacyschending zijn er? - Wie schendt onze privacy in social media en waarom? - Hoe gaan wij om met onze eigen online privacy? - Zijn onze rechten t.a.v. IRL-privacy ook van toepassing op online privacy? - Wat zijn onze rechten op het gebied van online privacy?
2. Resultaten 2.1 Wat is online privacy, wat is IRL-privacy en zijn er verschillen? (in real life) IRL-privacy Iedereen weet wat privacy is, maar bijna niemand kan het echt precies aanduiden. Het woord privacy heeft voor ieder vaak een andere betekenis. De meest voorkomende betekenis die aan het woord privacy wordt gegeven is de persoonlijke levenssfeer. Het woord duidt het al aan: de manier van leven als individu. Iedereen heeft een andere manier van leven, dus een andere persoonlijke levenssfeer. De Van Dale omschrijft privacy als de persoonlijke vrijheid, de mogelijkheid om in eigen omgeving helemaal zichzelf te zijn. Daarnaast kom bij privacy ook het volgende om de hoek kijken: zelf bepalen wie welke informatie over ons krijgt en de wens om onbespied en onbewaakt te leven. (Dale, 2014) Online privacy Online privacy heeft alles te maken met het internet. Tegenwoordig is het internet alles behalve privé. We plaatsen foto s, chatten en liken er maar op los. We staan er totaal niet bij stil dat bij alles wat wij publiceren, het ook weer te traceren is. Online privacy is het veilig kunnen internetten zonder dat je risico loopt op het verlies en misbruik van persoonsgegevens.
2.2 Welke visies zijn er t.a.v. (online) privacy? Visie online privacy In het voorjaar van 2012 heeft het kabinet laten weten om een onderzoek te doen over online privacy. In de zomer zou het kabinet hun verbrede visie op online privacy en veiligheid bekend maken. Het kabinet heeft in 2013 een kamerbrief opgesteld waarin hun visie naar voren komt. De kern van deze visie is goede bescherming van persoonsgegevens. Ook houdt het kabinet rekening met het economisch belang van de ontwikkeling van de online-wereld. Ook het belang van het bieden van ruimte voor innovatie wordt overwegen in deze kamerbrief. De overheid voelt zich verantwoordelijk voor de bescherming van de mensen tegen privacyschending (Hoek, 2012). Volgens het kabinet hebben mensen weinig digitaal vertrouwen. Dit komt omdat mensen vaak geen idee hebben waar hun gegevens heen gaan. Tegenwoordig maken mensen veel gebruik van gratis online toepassingen. Om deze toepassingen te gebruiken hebben bedrijven je persoonsgegevens nodig. Maar waar gaan je gegevens eigenlijk naar toe en wat wordt er meegedaan? Persoonsgegevens zijn geld waard voor bedrijven, zo gebruiken ze het voor onderzoeken. Uit onderzoek van de Europese Commissie blijkt dat er een twijfel bestaat onder internetgebruikers over de bescherming van hun persoonsgegevens. Ook dit komt het digitaal vertrouwen niet ten goede. Klanten moeten ook de privacy voorwaarden accepteren wanneer ze gebruik willen maken van een product. Meestal zijn deze voorwaarden zo lang en complex dat mensen het accepteren zonder de voorwaarden te lezen. Om het vertrouwen te herstellen zijn er randvoorwaarden gemaakt door het kabinet: - Controle van de eindgebruikers over gebruik van hun persoonsgegevens. - Controle van de eindgebruikers over gebruik van hun persoonsgegevens. - Transparantie over de verzameling en verwerking van gegevens. - Verantwoordelijkheid bedrijven.
Om de bescherming van de persoonsgegevens te verbeteren heeft de tweede kamer een nieuwe wetgeving opgesteld. Waarin het volgende wordt gezegd: - Mensen hebben het recht om vergeten te worden: wanneer iemand wilt dat zijn persoonsgegevens verwijderd worden, moet een bedrijf dit ook doen. - Recht op dataportabiliteit: mensen hebben recht op een kopie van hun opgeslagen persoonsgegevens om deze vervolgens over te kunnen dragen aan een ander bedrijf. - Geen profiling zonder toestemming. - Zwaardere informatie plicht. (Het Kabinet, 2013) Een andere visie van Visie op IT is dat online gemak belangrijker is dan privacy. Visie op IT heeft onderzoek gedaan naar het belang van privacy. Uit het onderzoek is gebleken dat het grootste deel van de correspondenten zich zorgen maakt over waar hun gegevens naar toe gaan. Ook zegt het onderzoek dat ook al hebben internetgebruikers twijfels, ze blijven hun persoonsgegevens weggeven. Wanneer bedrijven om persoonsgegevens vragen en er een korting of prijs aankoppelen, krijgen mensen toch argwaan. Als mensen het gevoel krijgen dat bedrijven hun persoonsgegevens willen kopen zijn ze minder/niet bereid om mee te werken. Het onderzoek geeft ook aan dat niemand de privacy voorwaarden leest, dit komt overeen met de visie van het kabinet. (Visie op IT, 2014)
2.3 Welke vormen van privacyschending zijn er? Vormen van privacyschending Mensen beseffen steeds meer dat overheidsdiensten en private bedrijven gegevens verzamelen van mensen en daarmee hun privacy schenden. Dit komt in meerdere vormen voor. (Weert, 2011) Er zijn twee soorten privacy namelijk de relationele en de informationele. De relationele privacy betekend dat je als mens het recht hebt om je leven op je eigen manier te leiden en het in te richten zoals jij dat wilt. Vormen van privacyschending die onder relationele privacy vallen zijn cameratoezicht, stelselmatig volgen of gluren bij de buren. Voor de online wereld is de informationele privacy relevanter. Informationele privacy houdt in het verzamelen en verwerken van informatie over iemand, om daarmee te zien wat diegene doet of er achter te komen wie diegene is. Vormen van privacyschending die hier onder vallen zijn misbruik van persoonsgegevens, hacken en mensen op sporen via het web. (Engelfriet, 2012)
2.4 Wie schendt onze privacy in social media en waarom? Social media We kunnen ons tegenwoordig haast geen leven meer voorstellen zonder social media. We delen vrijwel alles via social media maar is dit slim om te doen. Privacyschending komt veel voor in de wereld van social media. Het internet is vrij en voor iedereen en daardoor ook gevoelig voor privacyschending. In juni 2013 ontstond er een wereldwijde discussie over wie onze privacy schendt en wat de redenen hier achter zijn. Dit kwam naar aanleiding van het afluister schandaal. Klokkenluider Edward Snowden lekten documenten waaruit bleek dat de Amerikaanse NSA al jaren data uit telefoon- en internetverkeer aftapt met gebruik van een afluisterprogramma, PRISM. Na deze gebeurtenis realiseerde al gauw veel mensen dat alles wat ze op internet zetten tegen ze gebruikt kan worden. (media wijsheid, 2013) Onze privacy wordt geschonden door overheidsinstellingen, private bedrijven en ook door onszelf. Overheidsinstellingen en private bedrijven gebruiken de data die ze op het internet vinden voor onderzoeken en databases. Maar ook individuen schenden elkaars privacy door een anders account te hacken. De overheid schendt onze privacy voor geborgenheid. We leveren onze privacy in zodat de overheid ons veiligheid kan bieden. Wanneer de overheid ons kan controleren en observeren kunnen zij terreur en misdaad tegengaan. Maar zodoende dringt de overheid steeds dieper in ons privéleven. Zo wordt er tegenwoordig geregistreerd met wie we bellen, mailen en sms en, en vanaf welke locatie we dat doen. De meeste mensen laten dit gebeuren, want wie niets te verbergen heeft, heeft niks te vrezen. (Spaink, 2011)
2.5 Hoe gaan wij om met onze eigen online privacy? Onze privacy Tegenwoordig plaatst men alles op het internet, in het bijzonder de jongeren. Maar we doen dit zonder te realiseren dat het ook tegen ons kan werken. Het kan je bijvoorbeeld schaden op het werk of privé wanneer je een avondje uit bent gegaan en de dag erna komen er ongepaste foto s op Facebook of wanneer we ons uitlaten over gevoelige actualiteiten op Facebook. Bedrijven geven toe dat ze social media gebruiken om te kijken hoe iemand is voordat ze diegene een baan aanbieden. Hoe gaan mensen nu eigenlijk om met hun eigen online privacy? Er is gebleken dat men snel hun persoonsgegevens invullen en zonder de privacy voorwaarden te lezen verdergaan. Maar toch groeit het besef dat men voorzichtiger moet zijn met het delen van persoonsgegevens. Ook zijn mensen steeds behoedzamer met wat ze plaatsen op het internet. Er zijn meerdere organisaties die voorlichting geven over hoe we om moeten gaan met onze privacy en veiligheid op het internet. Dit zijn niet alleen overheidsinstellingen maar ook onafhankelijke bedrijven die hun klanten informatie willen aanbieden over online privacy. Facebook De algemene voorwaarden van het wereldberoemde platform Facebook is een goed voorbeeld van hoe onbewust wij kunnen omgaan met onze eigen online privacy. Internetdeskundige Krijn Schuurman sprak over de nieuwe voorwaarden van Facebook op Radio 1, hiermee bracht hij een behoorlijke discussie teweeg. Vanaf 1 januari 2015 mag Facebook namelijk doen en laten wat ze willen met je gegevens ook al zijn ze nog zo privé. Facebook kan dan bijvoorbeeld je naam of profielfoto gaan gebruiken voor advertenties. Veel luisteraars reageerden geschokt op het feit dat ze hiervan niet op de hoogte waren. Toch heeft Facebook zijn gebruikers meerdere malen de melding met de
vernieuwde voorwaarden gestuurd. Veel gebruikers hebben deze melding weggeklikt onder het mom van dat lees ik later wel een keer. Krijn Schuurman geeft aan dat het ligt aan de grote hoeveelheid tekst, hij maakt de vergelijking dat het nog makkelijker is om een boek van Shakespeare te lezen dan de algemene voorwaarden van Facebook. Daarnaast zegt hij in een ander belangrijk punt mensen leggen niet de koppeling tussen de ernst wat hier staat en het plezier wat ze hebben met de dienst. (Schuurman, 2014)
2.6 Zijn onze rechten t.a.v. IRL-privacy ook van toepassing op online privacy? Vergelijking rechten Ieder mens heeft het recht om zijn leven in te richten zoals hij of zij dat wilt. Ook heeft men het recht om een persoonlijke levenssfeer te hebben. Dit geldt voor IRLprivacy en online privacy. Maar toch zijn er verschillen in rechten omdat er verschillende wetgevingen zijn voor online privacy. Het principe van het recht van privacy is van toepassing bij beide soorten privacy. Maar voor online privacy zijn er ook wetgevingen over cookies en andere online toepassingen. Wanneer het gaat om IRL-privacy hebben wij recht op het volgende: - Informatie - Inzage - Correctie en verwijdering - Verzet Het principe van deze rechten zijn hetzelfde voor online privacy alleen is het afgestemd voor de online wereld. (College Bescherming Persoonsgegevens, 2012)
2.7 Wat zijn onze rechten op het gebied van online privacy? Rechten online privacy Het belangrijkste recht dat wij hebben is het recht op privacy. Dit is één van de grondwetten maar om mensen te beschermen tegen privacyschending zijn er ook andere wetten ontwikkeld. Wij hebben de volgende rechten op gebied van online privacy: - Toestemming voor gebruik gegevens - Recht om vergeten te worden - Heldere toelichting gebruik persoonsgegevens - Recht op dataportabiliteit: mensen hebben recht op een kopie van hun opgeslagen persoonsgegevens om deze vervolgens over te kunnen dragen aan een ander bedrijf. - Geen profiling zonder toestemming. - Zwaardere informatie plicht. (Het Kabinet, 2013) (Rijksoverheid, 2014)
3. Conclusie Vanuit de resultaten die zijn opgedaan uit het onderzoek, kunnen we een antwoord geven op de vraag of aan te duiden is waar de grens ligt bij online privacy en hoe scherp deze grens dan is. Er is gebleken dat er nog veel onduidelijkheid heerst als het gaat om de rechten die men heeft betreft online privacy. Dit is zowel vanuit de gebruiker als vanuit andere partijen zoals overheidsinstanties of bedrijven. Je zou daarmee de grens van online privacy haast onzichtbaar kunnen verklaren omdat hij voor verscheidene partijen nog niet zichtbaar is. Deze onzichtbare grens zorgt ervoor dat het makkelijker is om misbruik te maken van (persoons)gegevens. Doordat er onduidelijkheid heerst is er ook weinig besef over wat er met onze gegevens wordt gedaan en van die onwetendheid is makkelijk misbruik te maken. De overheid en private instellingen gebruiken persoonsgegevens om een profiel te schetsen gebaseerd op iemands gedrag waardoor ze actief campagnes kunnen ontwerpen. Veel mensen zijn hier niet van op de hoogte, dit komt onder andere doordat bedrijven de privacy voorwaarden vaak langdradig en complex maken waardoor mensen ze maar gelijk accepteren zonder ze eerst te lezen. Ook is er een zeer grote groep naïef als het gaat om de gevolgen van social media. Jongeren plaatsen vaak dingen op social media zonder erover na te denken wie het ziet. De onzichtbare grens van privacy zorgt ervoor dat men niet realiseert wat hun rechten zijn, wanneer bedrijven te ver gaan en wat de gevolgen kunnen zijn. Controle is zeer beperkt wanneer het gaat om privacy en beveiliging. Het internet is groot en mensen zijn moeilijk te traceren. De onscherpe grens van privacy is daarom ook een reden waardoor er moeilijk bescherming te bieden is want het is niet duidelijk wanneer bedrijven te ver gaan, tot hoeverre een bedrijf gegevens mag gebruiken en wat ze allemaal mogen vragen. Wanneer er meer duidelijkheid komt over waar de grens ligt betreft online privacy kan de overheid een gerichte wetgeving ontwikkelen. In de toekomst moeten we het
vertrouwen in het internet verbeteren, werkzaamheden van bedrijven en inlichtingendiensten moeten transparant zijn en de regels over het gebruik van persoonsgegevens door de bedrijven moeten duidelijk zijn. Zo kunnen we namelijk veilig en gerust op het internet zitten zonder dat onze privacy wordt geschonden.
4. Literatuurlijst College Bescherming Persoonsgegevens. (2012). Mijn privacyrechten. Geraadpleegd op 22 november 2014 via www.mijnprivacy.nl Dale, V. (2014). Van Dale. Geraadpleegd op 1 december 2014 via www.vandale.nl Engelfriet, A. (2008). De wet op internet. Eindhoven: Ius Mentis. Engelfriet, A. (2012). Juridische vraag: wat is nu precies privacy? Geraadpleegd op 25 november 2014 via www.security.nl Het Kabinet. (2013). Kamerbrief met kabinetsvisie op e-privacy. Geraadpleegd op 2 december 2014 via www.rijksoverheid.nl Hoek, C. V. (2012). Kabinet komt met visie op online privacy en veiligheid. Geraadpleegd op 25 november 2014 via www.nu.nl Media Wijsheid. (2013). PRISM. Geraadpleegd op 27 november 2014 via www.mediawijsheid.nl Rijksoverheid. (2014). Bescherming privacy op internet. Geraadpleegd op 27 november 2014 via www.rijksoverheid.nl Rijksoverheid. (2014). Persoonsgegevens Onderwerp. Geraadpleegd op 27 november 2014 via www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/persoonsgegevens Schuurman, K. (NPO Radio 1). (2014). Nieuwe Facebook Voorwaarden. Spaink, K. (2011). De overheid schendt privacy. Geraadpleegd op 2 december 2014 via www.socialevraagstukken.nl Visie op IT. (2014). Onderzoek: Online gemak belangrijker dan privacy. Geraadpleegd op 27 november 2014 via www.visieopit.nl Weert, B. (2011). Besef van privacy-schending. Geraadpleegd op 27 november 2014 via www.frieschdagblad.nl