Regioanalyse gehandicaptenzorg Drenthe December 2017
Inleiding & leeswijzer Voor u ligt de regioanalyse van de regio Drenthe Zilveren Kruis heeft begin dit jaar kwantitatieve regioanalyses opgesteld om meer inzage te verkrijgen en te bieden in de regionale ontwikkelingen in vraag en aanbod binnen de Wlz. We hebben hiervoor de binnen Zilveren Kruis beschikbare gegevens samen gebracht in een compacte publicatie. Deze kwantitatieve regioanalyses hebben we al eerder dit jaar op onze website geplaatst. Met deze kwantitatieve gegevens zijn wij het gesprek aangegaan met de zorgaanbieders in de regio. Een duidelijk beeld van de regio draagt ons inziens bij aan het samen vormgeven van een nog beter aanbod voor klanten. Niet eerder hebben we onze interne gegevens zo met het veld gedeeld. Maar we zijn enthousiast over de gesprekken die we hebben gevoerd en de informatie die we daar hebben opgehaald. De regioanalyse die voor u ligt is het product van onze gesprekken met het veld in brede zin en over de regioanalyse in het bijzonder. Waar mogelijk hebben we ook onze laatste inzichten meegenomen, ook al zijn deze nog niet (altijd) zichtbaar in de cijfers van de regioanalyse. We zetten het gesprek graag voort Deze regioanalyse geeft een nadere duiding van de gegevens die we op dit moment hebben en de trends die we daarin samen met het veld waarnemen. Tegelijkertijd brengen we in deze analyse accenten aan op die zaken en/of issues die volgens ons landelijk of in de regio aandacht behoeven. We pretenderen met de regioanalyse niet volledig te zijn. We zien de regioanalyse vooral als instrument om een goed beeld van de regio te krijgen, stakeholders te informeren en veranderingen in gang te zetten. Onze inkoopsystematiek is persoonsvolgend, dat vraagt er juist om dat we met elkaar na blijven denken over wat klanten ook op langere termijn gaan vragen. Ook geeft het gelegenheid om met elkaar te bespreken en verkennen wat de kansen zijn in domotica en innovatie. Op deze manier kunnen we vraag en aanbod meer bij elkaar brengen. Dit is dan ook geen eindnotitie, maar onderdeel van de continue dialoog die we voeren. Dit document bestaat uit 3 delen Naast deze algemene toelichting waarin we kort aangeven wat de doelstelling van het document is en hoe het tot stand is gekomen, bestaat deze publicatie uit: - GZ Algemeen: hierin beschrijven we de algemene trends die we zien en opgehaald hebben en die gelden voor de gehandicaptenzorg in alle regio s van Zilveren Kruis. - GZ Regio Drenthe: hierin geven we een nadere toelichting op de kwantitatieve bijlage van de specifieke regio. Aanvullend op deze regioanalyse publiceren wij als bijlage een actuele kwantitatieve regioanalyse op onze website. In deze bijlage vindt u de kwantitatieve gegevens die ten grondslag liggen aan deze regioanalyse. 2
Regioanalyse gehandicaptenzorg algemeen In dit deel beschrijven we een aantal trends die we in alle regioanalyses en gesprekken met stakeholders tegen zijn gekomen. Opvallend is dat er zoveel dezelfde trends van toepassing zijn op alle regio s. Alleen wanneer er specifieke aandachtspunten zijn genoemd tijdens gesprekken in de regio of blijken uit de kwantitatieve gegevens, wordt dit nog in het regio specifieke deel aangehaald. Het vinden van passende zorg voor klanten met een complexe zorgvraag wordt steeds moeilijker Voor specifieke groepen klanten met uiteenlopende grondslagen (LG, VG en LVG) is het regelmatig een uitdaging om een geschikte (verblijfs)plek te vinden. Het gaat hierbij veelal om de groep klanten met ontwrichtende problematiek zoals: - Middelengebruik (alcohol, soft- en harddrugs); - (bijkomende) Psychiatrische problematiek (zoals autisme, borderline of schizofrenie); - Agressie, criminaliteit en/of (seksueel) grensoverschrijdend gedrag; - Disharmonisch intelligentieprofiel; - of een combinatie van meerdere van deze problematieken. Er zijn een aantal oorzaken waarom het vinden van geschikte plekken lastig is: - De klanten die nieuw instromen hebben een steeds complexere zorgvraag, die niet altijd past bij bestaande klanten op de groep of in de omgeving. De plekken die vrij komen zijn vaak niet passend voor deze doelgroep. - De bestaande huisvesting past veelal niet goed bij de vraag van deze klant. Van oudsher is de huisvesting op instellingsterreinen grotendeels op groepswonen gericht en dat is nog steeds het geval. De nieuwe instroom (met name op VG6 en VG7) vraagt om meer zelfstandige woonruimte, maar wel in een beschermde omgeving. Die plekken zijn niet zomaar beschikbaar. - De nieuwe instroom van klanten betreft personen die jonger zijn dan de bestaande gemiddelde populatie. Daardoor mist de klant regelmatig aansluiting bij de rest van de groep. - Teams zijn onvoldoende toegerust om de klanten met een complexere zorgvraag te bedienen. Er is met name behoefte aan langdurig verblijfplaatsen voor klanten met ernstige gedragsproblematiek. Het effect van een tekort aan passende verblijfsplekken is dat de doorstroom van klanten vanuit crisisopname en specialistische behandelinstellingen stagneert. Klanten verblijven daardoor (te) lang op een niet passende verblijfsplek of een crisisplaats. Het oplossen van deze problematiek vraagt om een visie op instellingsniveau en regionale samenwerking. Het aantal klanten met indicatie VG6 en VG7 neemt toe Klanten met deze indicaties hebben de profielen VG (Besloten) Wonen met (zeer) intensieve begeleiding, verzorging en gedragsregulering. Omdat het aandeel klanten met deze indicaties stijgt, is de verwachting dat de vraag naar geschikte verblijfsplekken voor deze groep de komende jaren toeneemt. Zeker klanten met deze profielen en aanvullende problematiek (zoals genoemd hierboven) vinden minder gemakkelijk een (vervolg)plek. 3
De arbeidsmarktproblematiek binnen de sector neemt toe In algemene zin geldt dat door de vergrijzing en de verbeterde medische zorg de vraag naar medewerkers in de zorg toeneemt. Vooral als het gaat om de meer verzorgende functies vissen de ouderenzorg, ziekenhuizen en de gehandicaptenzorg in dezelfde vijver als het gaat om goed personeel. Voor de gehandicaptenzorg is een bijkomend probleem wat veel zorgaanbieders noemen dat de opleidingen, kennis en vaardigheden van zorgverleners niet aansluiten bij de huidige zorgvragen. Er wordt door de sector dan ook flink geïnvesteerd in het bijscholen en opleiden van personeel. Bijvoorbeeld het begeleiden van mensen met een (L)VB, ernstige gedragsproblematiek en/of bijkomende (psychiatrische) problematiek vraagt wezenlijk andere competenties van de medewerkers. Maar daarnaast vraagt het ook om ander personeelsmanagement om uitputting van zorgverleners te voorkomen. Genoemde effecten maken de druk op medewerkers in de sector hoog. Dit terwijl zij de meest bepalende factor zijn voor de kwaliteit van zorg. Er moet geïnvesteerd worden in opleiding en beeldvorming van de sector om voldoende goed personeel te verkrijgen en behouden. Intensievere samenwerking met de GGZ is nodig We zien steeds vaker klanten met bijkomende psychiatrische problematiek naast hun verstandelijke en/of lichamelijke beperking. Deze klanten ervaren meer problemen, doordat de maatschappij steeds ingewikkelder wordt. Zij vragen om een meer specialistische aanpak in samenwerking met de GGZ. Deze samenwerking komt langzaam op gang, maar moet nog verder vormgegeven worden om de zorgvraag van deze klantgroep goed te kunnen (blijven) bedienen. In samenhang hiermee is er behoefte aan besloten plaatsen waar klanten met een Rechterlijke Machtiging (RM) of Inbewaringstelling (IBS) geplaatst kunnen worden. Het gaat dan specifiek om klanten met een verstandelijke beperking, waarvoor een plek binnen een GGZ instelling niet passend is. Ouder wordende klanten vragen om andere zorg De toenemende zorgbehoefte, die zichtbaar wordt in de ontwikkeling van de indicaties, kent meerdere oorzaken. Eén daarvan is dat mensen met een beperking steeds ouder worden. De levensverwachting van mensen met een beperking neemt toe, mede door verbetering van de medische zorg. Dit zorgt enerzijds dat plekken langer bezet zijn en vraagt anderzijds dat zorgaanbieders gaan anticiperen op nieuwe zorgvragen. Te denken valt bijvoorbeeld aan meer verpleegkundige expertise, kennis van ouderdomsziekten en woonoplossingen als tilliften en rolstoeltoegankelijke woningen etc. De vraag om zorg via Persoons Gebonden Budget (PGB) is toegenomen Het aantal aanvragen voor een PGB is in 2016 en 2017 sterk toegenomen. Het PGB wordt met name ingezet door klanten die informele zorg willen inzetten of eigen regie willen houden. Ook speelt mee dat klanten voor de dagbesteding in PGB meer flexibiliteit zien. Er zijn verder geen duidelijke redenen aan te wijzen die de stijging op PGB verklaren. In deze trend zien wij als zorgkantoor de uitdaging voor zorgaanbieders om vergelijkbare zorg in Zorg in Natura mogelijk te maken. Wij gaan graag de dialoog aan over wat er nodig is om dit te realiseren. De wachtlijsten binnen de Gehandicaptenzorg zijn beperkt Binnen de regio s van Zilveren Kruis zijn in algemene zin voor de gehandicaptenzorg geen grote wachtlijsten. Uiteraard kan dat voor bepaalde specifieke zorgvragers en woonlocaties anders zijn, bijvoorbeeld voor de klanten die genoemd worden in de eerste alinea. Het aantal klanten dat langer dan de Treeknorm wacht op Wlz-zorg op korte termijn (actief wachtenden) is klein. Hierbij realiseren wij ons wel dat de wachtlijsten van het zorgkantoor (iwlz) en zorgaanbieders (interne wachtlijsten) verschillende 4
werkelijkheden zijn. Wij kunnen op basis van onze gegevens alleen stellen dat er slechts een aantal klanten wacht op zorg. Cijfers over hoeveel klanten op de best passende of meest gewenste plek wachten, heeft het zorgkantoor niet. Wij willen hier graag meer zicht op krijgen en vragen er landelijk aandacht voor om dit (in systemen) te faciliteren. Passende huisvesting realiseren is een groot punt van zorg Het vinden van geschikte huisvesting blijkt vrij lastig voor verschillende klantgroepen. Zowel het vinden van betaalbare individuele woonvormen in de wijk is lastig, als het vinden van ruimte voor (nieuwe) intramurale woonlocaties. De huurprijzen zijn vaak te hoog voor de doelgroep, de context van de woning niet passend of er is letterlijk geen plek. Het blijkt dat klanten zelf veelal de voorkeur geven aan een intramurale verblijfsplek. Het denken over passende huisvesting verandert ook door de jaren heen. De behoefte aan meer terrein-gebonden, beschutte woonplekken stijgt. Een grote groep klanten heeft een hogere mate van zelfstandigheid en bewegingsruimte in een beschutte woonomgeving, dan wanneer ze in de wijk wonen. Een ander veel gehoord knelpunt is dat het lastig is om verouderde intramurale capaciteit aan te passen, zodat deze geschikt wordt voor de huidige en toekomstige zorgvragen. Huisvesting is een belangrijk randvoorwaarde voor het kunnen bieden van passende zorg. Een nauwe samenwerking met gemeenten en woningcorporaties is dan ook hard nodig om het knelpunt huisvesting op te lossen. Er liggen kansen op het gebied van domotica en innovatie We zien mooie initiatieven bij zorgaanbieders waarbij domotica en innovatie bijdragen aan het versterken van de eigen regie van de klant. Het is geweldig dat bepaalde groepen klanten nu vaker zelf kunnen kiezen wanneer en waarbij zij ondersteuning nodig hebben. Het kunnen vergroten van het zelf kunnen doen is waardevol en draagt bij aan een zo gewoon mogelijk leven. Wij denken dat door innovatie en domotica er binnen de gehandicaptenzorg mogelijkheden liggen, om ook de eerder genoemde arbeidsmarkt en huisvestingsproblematiek te verzachten. Zorg blijft mensenwerk. Laten we met een nieuwe blik en verstand samen komen tot creatieve oplossingen die bijdragen aan de zorg aan klanten binnen de sector. 5
Regioanalyse regio Drenthe Wat is kenmerkend voor de zorgkantoorregio Drenthe in het algemeen? De zorgkantoorregio Drenthe bestaat uit de provincie Drenthe en kent één WMO. De provincie Drenthe telt circa 488.000 inwoners. Het gebied bestaat uit 12 gemeenten. Emmen is met ruim 100.000 inwoners de grootste gemeente, gevolgd door Assen met ruim 65.000 inwoners. Het betreft een hoofdzakelijk landelijke regio met daarin in het noorden Assen als centrumgemeente, in het zuidoosten Emmen en in het zuidwesten de grotere gemeenten Meppel en Hoogeveen. De overige 8 gemeenten hebben een meer landelijk karakter. Drenthe kent dan ook een lage bevolkingsdichtheid; de 375 inwoners per km 2 betreft slechts 15% van de gemiddelde bevolkingsdichtheid bezien over alle regio s van Zilveren Kruis. Omdat zorgvoorzieningen niet in elk dorp aanwezig kunnen zijn, zijn voorzieningen hierdoor snel op afstand. Qua bevolkingsopbouw naar leeftijd wijkt Drenthe af van het landelijke beeld. De groep 20 tot 40 jarigen is 2-3% kleiner dan gemiddeld, terwijl de groep 60+ groter is dan het landelijk gemiddelde. Van de inwoners in de regio heeft 35% een lage Sociaal Economische Status (SES). Dit aandeel is 15% hoger dan gemiddeld bij Zilveren Kruis. Het aantal inwoners met een hoge SES is met 5% ruim 13% lager dan gemiddeld bij Zilveren Kruis. In Drenthe wonen minder allochtonen (10%) dan gemiddeld in de regio s van Zilveren Kruis (22%) en logischerwijs meer autochtonen (18% meer). Wat is kenmerkend voor de regio Drenthe betreffende de Wlz- zorg? Algemeen en marktverdeling Binnen de regio Drenthe zijn ongeveer 40 door Zilveren Kruis Zorgkantoor gecontracteerde zorgaanbieders actief die Zorg in Natura leveren. Het betreft in deze regio 4 grote zorgaanbieders met een jaaromzet tussen 25 en 80 miljoen. Er zijn 7 zorgaanbieders met een jaaromzet tussen 1 en 15 miljoen. De overige 27 zorgaanbieders zijn kleiner en hebben een jaaromzet die lager ligt dan 1 miljoen. De zorgkosten in Drenthe zijn ca. 270 miljoen. Er zijn 3 grote zorgaanbieders actief in Drenthe, elk met een omzet van meer dan 40 mln. en 3 middelgrote partijen ( 10-30 mln.). De overige partijen leveren minder dan 3 mln. aan zorg per jaar. Er is hiermee een redelijke mix van grote (systeem)zorgaanbieders en kleinere partijen in Drenthe. Daarbij valt wel op dat de grote zorgaanbieders in de regio ongeveer 70% van alle zorg leveren. Er zijn daarnaast 18 zorgaanbieders in Drenthe die alleen in PGB Wlz zorg leveren aan 10 of meer klanten. Door het landelijke gebied zijn er bijvoorbeeld veel 6
zorgboerderijen in de regio, waar zowel dagbesteding als kleinschalig wonen mogelijk is via PGB. Indicaties en keuzes van klanten Het aandeel Wlz klanten dat hun indicatie verzilvert met een Modulair of Volledig Pakket Thuis is in 2017 licht gedaald ten opzichte van 2016. Ook bij intramurale zorg is in de regio een daling te zien. Drenthe wijkt hierin af van de meeste andere zorgkantoorregio s van Zilveren Kruis waar een lichte groei voor intramurale zorg en het volledig pakket thuis zichtbaar is. Het aandeel klanten dat kiest voor een Persoonsgebonden Budget groeit en ook in absolute aantallen is PGB als enige leveringsvorm gegroeid. Het aandeel PGB in de regio Drenthe (31,9%) is hoger ten opzichte van het gemiddelde van de regio s van Zilveren Kruis (25,2%). Het merendeel van de PGB-klanten heeft een indicatie VG3, VG4, VG5 of VG8. De leeftijd van verreweg de meeste budgethouders ligt tussen de 20 en 30 jaar. Van de klanten met een VG-indicatie geven de meeste klanten als motivatie aan dat de gekozen zorgaanbieder alleen in PGB zorg levert of dat men de regie wil behouden. Voor klanten met een LG-indicatie gaat het er naast regie behoud om dat bij ZIN-aanbieders de zorg niet op onregelmatige tijden of wisselende locaties geleverd kan worden. In 2017 hebben 4 nieuwe zorgaanbieders een Wlz-contract gekregen. Zij maken daarmee de overstap van het bieden van alleen PGB zorg naar het bieden van (ook) Zorg in Natura. Voor 2018 hebben 2 nieuwe zorgaanbieders een overeenkomst voor Zorg in Natura gekregen. Spreiding Het aandeel inwoners met een Wlz-indicatie in relatie tot het totale aantal inwoners is in Drenthe met 1% van de bevolking hoger dan gemiddeld bij Zilveren Kruis (0,65%). Uitschieters zijn de gemeenten waar van oudsher grotere instellingsterreinen gevestigd waren, zoals Aa en Hunze (1,5% van de bevolking) en Assen (1,3% van de bevolking). In principe worden binnen elke gemeente in Drenthe enige vormen van Wlz zorg aangeboden. Er is een grote diversiteit in aanbod: van een aantal zeer grote, deels terrein gebonden instellingen tot kleinere zorgaanbieders met een gespecialiseerd aanbod. Specifiek in Noord-Drenthe en Zuidwest Drenthe bevindt zich bovenregionaal aanbod. De ZG in Drenthe, met een gespecialiseerd aanbod voor mensen met zowel een visuele als verstandelijke beperking, biedt zorg aan klanten van ver buiten de regio. Ditzelfde geldt voor de SGLVG behandelinstelling in de regio die ook voorziet in een bovenregionale vraag van mensen met ernstige gedragsproblemen. Deze bovenregionale voorziening heeft er voor gezorgd dat er in de regio ook meer zorgaanbod is wat voorziet in een passende woonvorm voor klanten na een behandeltraject. Voor klanten met een VG3+VG4 indicatie is er een ruime keuze, zowel uit woonlocaties als dagbestedingsplekken, onder andere bij zorgboerderijen. Klanten met een VG6+VG7 kunnen zowel bij de grotere instellingen terecht als bij een aantal kleinere zorgaanbieders. Voor klanten met ernstige beperkingen (VG5+VG8) zijn er een aantal grote zorgaanbieders die deze zorg bieden, maar ook kleine zorgaanbieders hebben voor deze groep een aanbod. 7
Bijzonder is ook het aanbod van het CVBP, waar de gehandicaptenzorg en de GGZ samen werken aan een ondersteuningsaanbod. Dergelijke samenwerking is uniek binnen Zilveren Kruis. Het aantal crisisplekken in de regio Drenthe is met 24 plekken hoog. Ter vergelijking: in Utrecht, een veel grotere regio, zijn 14 crisisplekken. Het betreft hier duidelijk een bovenregionaal aanbod, gecentraliseerd bij 5 zorgaanbieders. Trends & ontwikkelingen Er zijn ontwikkelingen in Drenthe die zich ook bij Zilveren Kruis als geheel voordoen: - Het aantal lage ZZP s neemt met 25-35% af (VG1 + VG2, LG1 + LG3). De daling op de lage zorgzwaartepakketten komt voort uit de stelselwijziging. Vanaf 2015 worden deze pakketten binnen de Wlz niet meer geïndiceerd. - Het aantal hogere ZZP s neemt toe, maar in Drenthe minder dan gemiddeld in de regio s van Zilveren Kruis. Opvallend in Drenthe zijn de cijfers met betrekking tot de LG zorg. Het aantal LG indicaties daalt sterker dan de gemiddeld bij Zilveren Kruis: - LG1 + LG3 met -35% (Zilveren Kruis -32%), - LG2 + LG4 met -10% (Zilveren Kruis +1%) - LG5, LG6 + LG7 met -3% (Zilveren Kruis +6%). Uitdagingen in de regio De groep klanten die vanuit andere regio s specifiek naar Drenthe komen heeft vaak een andere type zorgvraag. Het betreft hier klanten met een hoger risico-profiel, die gebaat zijn bij een rustige, prikkelarme omgeving en een gestructureerde aanpak. We zien dat deze groep na een crisis- of behandelopname vaak in de regio blijft wonen. Hierop zou het aanbod beter afgestemd moet worden. In het algemene deel zijn een aantal trends en ontwikkelingen genoemd die voor elke zorgkantoorregio binnen Zilveren Kruis van toepassing zijn, zo ook in Utrecht. Deze worden niet opnieuw genoemd. Wanneer wij naar deze punten kijken dan is de uitdaging voor de regio om voor de steeds complexere zorgvragen - waar nodig in samenwerking met andere aanbieders - een passende oplossing te bieden. 8
Toelichting Tot slot Zilveren Kruis gaat door met het delen van regioanalyses Zoals in de inleiding al aangegeven, zetten we het gesprek aan de hand van onze analyses graag voort met onze klanten, verwanten, zorgaanbieders en andere stakeholders. Heeft u nog vragen over de inhoud van dit document? Dan kunt u natuurlijk contact opnemen met uw vaste contactpersoon bij het zorgkantoor. Mocht u geen vaste contactpersoon hebben bij het zorgkantoor, stuur dan een email naar: zorginkoopwlz@zilverenkruis.nl. 9