Pacemaker implantatie
Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 2. Wat is/doet een pacemaker 1 3. Implantatie van de pacemaker 2 4. Opnameverloop 2 5. Aandachtpunten voor thuis 4 6. Periodieke pacemakercontrole 5 7. Levensduur van de pacemaker 5 8. Complicaties en risico s van de pacemaker implantatie 5 9. Elektrische apparatuur en de pacemaker 7 10. Poortjes voor lucht-haven- en diefstalbeveiliging 7 11. Mobiele telefoons 8 12. Vakantie 8 13. Sport 8 14. Wetenschappelijk onderzoek 8 15. Meer informatie 9
1. Inleiding Uw behandelende arts heeft u aangemeld voor implantatie van een pacemaker. U ontvangt deze folder om u zo goed mogelijk voor te bereiden op de pacemaker implantatie. De folder geeft u informatie over de werking van een pacemaker en informatie over de praktische gang van zaken bij een pacemaker implantatie in het Radboudumc. 2. Wat is/doet een pacemaker Het normale hartritme kan als gevolg van ziekte of veroudering worden verstoord. Dit kan zich uiten in problemen met het geleidingssysteem van het hart. De prikkel vanuit de sinusknoop kan vertraagd worden doorgegeven of zelfs worden geblokkeerd. Dit veroorzaakt een trage en/of onregelmatige hartslag. Een oplossing hiervoor is een pacemaker. De pacemaker functioneert als een bewaker van het hartritme door voortdurend het hartritme in de gaten te houden en zo nodig actief te worden om het hartritme te reguleren. De pacemaker wordt geïmplanteerd direct onder de huid onder het sleutelbeen. In sommige gevallen gebeurt dit één laag dieper, onder de borstspier. Afhankelijk van de soort ritmestoornis worden een of twee geleidingsdraden (elektroden of leads) ingebracht. Deze lopen vanaf de pacemaker naar het hart. De cardioloog bepaalt welke pacemaker voor u het meest geschikt is en hoe de pacemakerfunctie bij u wordt ingesteld. Locatie van de pacemaker De pacemaker wordt in principe aan de linker zijde onder het sleutelbeen geplaatst, via een snede van zeven tot acht centimeter in de huid. 1
3. Implantatie van de pacemaker Een pacemaker implantatie gebeurt meestal onder plaatselijke anesthesie, soms onder algehele anesthesie (narcose). De arts bespreekt met u wat in uw geval het beste is. Voor de pacemaker wordt onder de huid of onder de borstspier een holte gemaakt. Via een ader onder het sleutelbeen worden dan één of twee elektrodes naar het hart gevoerd en geplaatst. De elektrodes worden aangesloten op de pacemaker en de wond wordt weer gesloten. 4. Opnameverloop U kunt u zich op de afgesproken dag en tijd melden op de verpleegafdeling die u doorgekregen heeft. Wat neemt u mee voor de opname: Alle medicijnen die u gebruikt. Indien reeds in uw bezit, het patiëntenpaspoort van het Radboudumc Bedkleding en pantoffels/slippers. Toiletartikelen. Draagt u een kunstgebit dan kunt u deze inhouden tijdens de ingreep. Dit geldt niet als de implantatie onder algehele anesthesie plaatsvindt. U krijgt een opnamegesprek met een verpleegkundige en/of zaalarts waarin u informatie krijgt over de opname en de afdeling Cardiologie. De verpleegkundige brengt u daarna naar uw kamer. De verpleegkundigen van de afdeling zullen u verder informeren over de pacemaker implantatie. Blijft u nog met vragen zitten dan kan voor u een afspraak worden gemaakt met de hartstimulatiespecialist. 2
Op de dag van de ingreep mag u s ochtends normaal ontbijten. Mocht met u besproken zijn dat de ingreep onder algehele anesthesie plaats gaat vinden dan moet u vanaf 24.00 uur nuchter blijven indien de ingreep,s ochtends plaats vindt. Nuchter zijn betekent dat u niets mag eten en drinken voor de operatie. Uw medicijnen kunt u met water innemen. Als u in de middag uw ingreep heeft, kunt u s ochtends een licht ontbijt eten. De verpleegkundigen informeren u verder over de gang van zaken gedurende de dag. U wordt in een bed naar de behandelkamer van de afdeling Hartkatheterisatie gebracht. Afdeling Hartkatheterisatie De ingreep vindt plaats op de afdeling Hartkatheterisatie en duurt ongeveer twee uur. In de behandelkamer stapt u over op een behandeltafel, waar u nog eens kort wordt uitgelegd wat er precies gaat gebeuren. U wordt afgedekt met een steriel laken en het operatiegebied wordt plaatselijk verdoofd. Tijdens de implantatie kunt u gewoon praten en kunt u altijd aangeven hoe u zich voelt. Via het infuus krijgt u antibiotica en pijnstilling tegen de wondpijn. Na de ingreep wordt een uur bedrust geadviseerd. De implantatie is over het algemeen goed te verdragen. Ondanks uitgebreide plaatselijke verdoving kunnen er toch pijnlijke momenten zijn. Wanneer u daar behoefte aan heeft, krijgt u tijdens de behandeling een sterkere pijnstiller via het infuus. Dag na de implantatie Voordat u naar huis gaat controleert de hartstimulatiespecialist uw pacemaker. U hebt ook nog de gelegenheid om vragen te stellen. Vervolgens wordt ter controle een röntgenfoto van uw hart en longen gemaakt op de afdeling Radiologie. Ook ontvangt u dan een pacemakerpasje en de data van de vervolgafspraken. Meestal kunt u deze dag naar huis. 3
Naar huis Bij ontslag uit het ziekenhuis krijgt u in ieder geval de volgende afspraken mee: Na tien dagen: wondcontrole op de polikliniek Cardiologie. Na zes weken: pacemaker controle op de pacemakerpolikliniek. 5. Aandachtpunten voor thuis Gedurende de eerste dagen na de operatie voelt uw schouder nog pijnlijk aan. U kunt hiervoor de voorgeschreven pijnstillers gebruiken; Zorg dat iemand u met de auto naar huis vervoert. U mag zelf geen vervoermiddel besturen. U kunt wel met een taxi of openbaar vervoer naar huis; Zorg dat er thuis iemand bereikbaar is om u te helpen bij eventuele problemen; De elektrode moet zich in het hart verankeren, daarom is het raadzaam om uw linkerarm te ontzien. Zorg dat u geen overstrekbewegingen maakt met uw arm en zorg dat u niet zwaar hoeft te tillen; De elleboog van uw arm aan de implantatiezijde mag de eerste zes weken niet hoger dan uw schouder komen; U mag niet van onder de oksels omhoog worden getild. Dit is om de draden van de elektroden geen trekbelasting te geven en de wond goed te laten genezen; De pleister kunt u na twee dagen (48 uur) verwijderen; U mag de eerste twee dagen na de implantatie niet douchen. Na deze twee dagen kunt u de wond wel afspoelen met water. Gebruik geen zeep op en rondom de wond totdat u op wondcontrole in het ziekenhuis bent geweest; Bij verdenking op ontsteking van de wond moet u altijd contact opnemen met het ziekenhuis; Een ontsteking kunt u herkennen aan: toegenomen pijn, opgezette en/ of warme huid, rode rand om de plaats van de pacemaker en eventueel koorts; 4
Het pacemakerpasje moet u altijd bij u dragen voor het geval dat u (met spoed) in een ander ziekenhuis wordt opgenomen; Vermeld in ieder geval dat u een pacemaker draagt, vooral als u onderzoeken of behandeling moet ondergaan. 6. Periodieke pacemakercontrole Ieder half jaar wordt de pacemaker gecontroleerd door de hartstimulatiespecialist van de pacemakerpoli van het Radboudumc. Tijdens deze controle worden de kwaliteit van de batterij, de elektrode(s) en de instellingen nagekeken. Verder wordt het geheugen van de pacemaker uitgelezen en nagekeken op eventuele ritmestoornissen of meldingen. Bij de controle zal ook gevraagd worden naar eventuele klachten die mogelijk verband kunnen houden met de pacemakerfunctie. Ook voert de pacemaker zelf automatisch metingen uit om de eigen functie te testen. Dit gebeurt s nachts en u voelt hier waarschijnlijk niets van. Als u het idee heeft dat de pacemaker niet naar behoren functioneert, kunt u altijd contact opnemen met onze afdeling. 7. Levensduur van de pacemaker De levensduur van de pacemaker ligt tussen de vijf en tien jaar. Dit is mede afhankelijk van de instellingen van de pacemaker en hoe vaak de pacemaker moet werken. Bovendien houdt de pacemaker dag en nacht het hartritme in de gaten en verbruikt zodoende dus altijd stroom. Na verloop van enige jaren zal bij de controles van de pacemaker blijken dat de batterij leeg begint te raken. In een vroeg stadium wordt dan de pacemaker verwisseld. Hiervoor is een kleine ingreep nodig waarbij alleen de pacemaker via een incisie in de huid wordt vervangen. Als de elektrodes op dat moment goed functioneren hoeven deze niet vervangen te worden. Meestal is voor het vervangen van de pacemaker een dagopname voldoende. 8. Complicaties en risico s van de pacemaker implantatie Een medische handeling kent altijd enig risico. Uiteraard wordt geprobeerd om complicaties te voorkomen, maar er bestaat nooit honderd procent garantie dat ze 5
niet optreden. Complicaties die bij een pacemaker implantatie kunnen optreden zijn: Bloeduitstorting/nabloeding Bij het maken van de ruimte onder de huid, de zogenaamde pocket (waar de pacemaker geplaatst wordt) kunnen er bloedvaatjes geraakt worden waardoor een bloeduitstorting ontstaat. Deze verdwijnt meestal vanzelf na enkele dagen. Als dit optreedt, krijgt u gedurende een aantal uren een drukverband op de wond. De artsen en de verpleegkundigen van de afdeling houden dit dan nauwkeurig in de gaten. Infectie van de wond De behandeling wordt steriel uitgevoerd om infecties te voorkomen. Toch bestaat er een kleine kans op infectie van de wond. Ter voorkoming hiervan wordt voor en na de implantatie antibiotica toegediend. Klaplong Voor het plaatsen van de elektroden van de pacemaker in het hart moet een ader worden aangeprikt. Het kan voorkomen dat het longvlies hierbij per ongeluk wordt geraakt, waardoor een (gedeeltelijke) klaplong ontstaat. Dit is een zeldzame complicatie. Om te controleren of hiervan sprake is, wordt na de ingreep een röntgenfoto gemaakt. Indien nodig wordt dit behandeld door de lucht weg te zuigen. Tamponnade Tijdens het inbrengen van de elektroden van de pacemaker in het hart kan per ongeluk door de hartkamerwand heen worden geprikt. Dit heeft tot gevolg dat er bloed via het gaatje in het hartzakje (pericard) stroomt, waardoor de pompfunctie van het hart wordt bemoeilijkt. Dit wordt tamponnade genoemd. Dit is een zeer zeldzame complicatie die behandeld kan worden door een punctie waarbij het bloed weer wordt afgevoerd. 6
9. Elektrische apparatuur en de pacemaker Elektrische of magnetische velden Uw pacemaker is gevoelig voor elektrische of magnetische velden. Over het algemeen wordt de werking van uw pacemaker slechts tijdelijk door dergelijke invloeden gehinderd. Zodra u zich weer van de bron verwijdert, of de bron uitschakelt, gaat de pacemaker weer normaal functioneren. U kunt elektrische toestellen, gereedschappen, huishoudelijke- en kantoor apparatuur gewoon blijven gebruiken mits zij in goede staat van onderhoud verkeren en een goede aarding hebben. Houd tenminste 30 centimeter afstand tussen uw pacemaker en de volgende bronnen van elektrische of magnetische velden: Stereoluidsprekers die deel uitmaken van grote stereo-installaties; Magnetische staven die worden gebruikt bij luchthavenbeveiliging; Snoerloze elektrische gereedschappen met batterijvoeding, zoals schroevendraaiers, boormachines en dergelijke; De volgende apparaten zijn krachtiger dan de bovengenoemde en u dient tenminste 90 cm afstand te houden of liever niet in de buurt te komen van: Krachtige magneten, zoals magneten die voor industriële toepassingen worden gebruikt; Motoren met een zeer hoog vermogen; Zendantennes en hoogspanningskabels; Machines voor industrieel gebruik (krachtstroomgeneratoren). Ook dient u te vermijden dat u zich over draaiende elektromotoren (bijvoorbeeld de wisselstroomdynamo van een auto) buigt, omdat deze apparaten vaak magneten bevatten. 10. Poortjes voor lucht-haven- en diefstalbeveiliging Poortjes voor luchthaven- en diefstalbeveiliging zijn veilig als u er in een normaal tempo doorheen loopt. Blijf echter nooit lang in de nabijheid van deze poortjes stilstaan. Ook de handbediende detectiestaven die op luchthavens worden gebruikt mogen niet langdurig bij uw pacemaker worden gehouden. 7
Als u uw pacemakerpasje aan het beveiligingspersoneel laat zien zullen zij u handmatig controleren. 11. Mobiele telefoons Neem de volgende punten in acht: Houd tenminste 20 centimeter afstand tussen de mobiele telefoon en uw pacemaker; Houd de telefoon in uw zak of tas aan de lichaamszijde tegenovergesteld aan waar de pacemaker is geïmplanteerd; Draag de mobiele telefoon niet in uw borstzakje. Deze voorschriften gelden alleen voor mobiele telefoons en niet voor de draadloze huistelefoon. 12. Vakantie Als u op vakantie gaat naar het buitenland kunt u zich voorbereiden op eventuele problemen met uw pacemaker. Noteer het adres van het dichtstbijzijnde ziekenhuis dat ervaring heeft met uw merk pacemaker. Deze adressen vindt u doorgaans op de internetsite van de firma van uw pacemaker. Ook via de website van het Radboudumc vindt u links naar de betreffende internetsites (zie de links verderop). Lukt het u niet, neem dan contact met ons op. Wij kunnen u dan behulpzaam zijn. 13. Sport Sport is gezond en een goede vrijetijdsbesteding. Overleg met uw arts wanneer u weer wilt gaan sporten. Bespreek de mogelijkheden voor het beoefenen van contactsporten met een pacemaker. Ook activiteiten die veel inspanning van u vergen kunt u het beste met uw arts bespreken. Bespreek tijdens de controle van de pacemaker uw (sportieve) activiteiten, zodat hiermee met de instellingen rekening kan worden gehouden. 14. Wetenschappelijk onderzoek De afdeling Cardiologie is actief in het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek. Deze onderzoeken worden veelal uitgevoerd in internationaal verband. Elk onder- 8
zoeksprotocol is goedgekeurd door een Medische Ethische Toetsing Commissie en de Raad van Bestuur van het Radboudumc. Het kan voorkomen dat u wordt gevraagd aan een onderzoek deel te nemen. Een van de medewerkers van de researchafdeling Cardiologie informeert u dan over dat specifieke onderzoek. Wij streven ernaar u in een zo vroeg mogelijk stadium uw medewerking te vragen, zodat u ruim de tijd heeft om hierover na te denken. Uw deelname is altijd vrijblijvend en u kunt op een optimale behandeling vertrouwen, ook wanneer u besluit niet aan een onderzoek deel te nemen. 15. Meer informatie Hebt u na het lezen van deze folder nog vragen, of heeft u na uw behandeling nog vragen of problemen, dan kunt u dit altijd met uw cardioloog of hartstimulatiespecialist bespreken. Ook vindt u meer informatie via de website van het Radboudumc, bij het ICD informatiepunt : www.radboudumc.nl/cardiologie. Voor meer informatie kunt u ook terecht op de websites van de fabrikant van uw pacemaker: www.medtronic.nl www.sjm.com http://www.biotronik.nl. 9
Ruimte voor uw notities
12-2015-6772 Adres Polikliniek Cardiologie Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10, route 725, Poliplein C0 6525 GA Nijmegen Contact Polikliniek Cardiologie: 024-361 93 50 Algemeen nummer: 024-361 11 11 Hartstimulatiespecialist bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 08.30 tot 16.45 uur via polikliniek Cardiologie Verpleegafdeling Cardiologie: 024-361 89 65 Radboud universitair medisch centrum