Yamada Kôun. De poortloze poort. de klassieke koan-verzameling. Mumonkan

Transcriptie

1 de poortloze poort

2

3 Yamada Kôun De poortloze poort de klassieke koan-verzameling Mumonkan

4 Nederlandse vertaling: Piet Hermans Redactie: Karin Leeuwenhoek Eerste druk, maart 2010 Oorspronkelijke titel: Die torlose Schranke Mumonkan Copyright Kösel Verlag, München 2004 Nederlandse rechten Asoka, Rotterdam, Gezet in Stempel Garamond SouthAsia van MacCampus Druk- en bindwerk: Wilco, Amersfoort Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission of the publisher. isbn / nur 739

5 Inhoud Inleiding van Hugo M. Enomiya-Lassalle 7 Uit de inleiding van Maezumi Roshi bij de Engelse uitgave 11 Voorwoord van de auteur bij de Engelse uitgave 15 Bij de Duitse uitgave 19 de poortloze poort Shuans voorwoord 23 Opdracht aan de Kroon 27 Mumons voorwoord Joshu s hond Hyakujo en de vos Gutei s vinger De barbaar heeft geen baard Hyogens man in de boom Boeddha houdt een bloem omhoog Joshu s Was je eetkommen af Keichu maakt karren Daitsu Chisho De arme Seizei Joshu stelt de kluizenaars op de proef Zuigan roept tegen zichzelf meester Tokusan draagt zijn eetkommen Nansen doodt de kat Tozans zestig slagen De slag op de gong en het gewaad met de zeven stroken De drie schreeuwen van de staatsleraar Tozans Masagin Het dagelijks leven is de weg Een man met grote kracht Unmons Kanshiketsu 135

6 22. Kashyapa s vlaggenstok Kwaad noch goed denken Spreken en zwijgen achter je laten De preek van de derde zitplaats Twee monniken rollen bamboegordijnen op Niet geest, niet boeddha Ryutans naam is heel duurzaam Niet de wind, niet de vlag Geest is boeddha Joshu doorziet een oude vrouw Een niet-boeddhist stelt Boeddha een vraag Geest noch boeddha Kennis is niet de weg Seijo en de van haar gescheiden ziel Ontmoeting met een volmaakte meester De eikenboom in de tuin Een koe loopt door een getralied venster Unmons vergissing met woorden De waterkruik omverschoppen Bodhidharma brengt de geest tot rust Een vrouw komt uit samadhi Shuzans shippei Basho s shujo Wie is die Ene? Doorgaan vanaf de top van een paal Tosotsu s drie muren De ene weg van Kempo 271 Mumons nawoord 277 Mumons zenwaarschuwingen 279 Oryu s drie muren 281 Verzen van Muryo Soju bij de drie muren van Oryu 283 Mokyo s epiloog 289 Ambans negenenveertigste geval 291 Nawoord bij de Duitse uitgave 293 Appendix De geschiedenis van de koanoefening 297

7 7 inleiding van hugo m. enomiya-lassalle Sinds de tijd van Marco Polo was iedere generatie van Europeanen gefascineerd door het Verre Oosten. Ondanks gevaren en moeilijkheden schuwden velen van hen ook de reis daarheen niet. Pas in recentere tijden echter gebeurde het dat westerse mensen naar het Oosten reisden om oplossingen te vinden voor hun religieuze problemen. Ook christenen maakten deel uit van deze groep. Hun pelgrimsreis had ten doel oostelijke meditatievormen zoals yoga en zen te leren kennen en in hun spirituele leven te integreren. Iedere religie richt zich overeenkomstig haar algemene opzet op het allerlaatste of de laatste werkelijkheid. Dit doel wordt soms God genoemd of het absolute, of ook wel het niets of het naamloze. Met de woorden van Teilhard de Chardin: Alle dingen die ontstaan streven naar hetzelfde doel. Christenen hebben ontdekt en ervaren steeds opnieuw dat ze yoga en zen kunnen beoefenen zonder hun eigen religie in gevaar te brengen. Ook al is het waar dat sommige mensen Het vinden zonder lang te zoeken, zij blijven toch uitzonderingen. Van de meeste mensen vraagt het allerhoogste doel een levenslange zoektocht. En het is droevig dit te moeten vermelden veel mensen komen in hun leven op het punt waar ze de dood ontmoeten en moeten ervaren dat alles wat ze in hun leven hebben gezocht noch hun hart kon vervullen, noch hen van hun angst kon bevrijden. Dat is een zeer kritische periode voor zulke mensen; ze zijn ten diepste geschokt en vertwijfeld. Anderen proberen in tweederangs zaken een vervangingsmiddel te vinden. Maar de dapperen onder hen erkennen hun ontevredenheid met alle aardse gelukszaken en zeggen: Dat niet! Nee, dat niet! Gelukkig de mens die op dit punt komt en dan een ervaren leider kan vinden die in staat is hem de weg naar het einddoel veilig en zonder omwegen te wijzen. Ik heb de laatste woorden heel bewust gekozen. Er zijn tegenwoordig veel zijwegen die aantrekkelijk lijken, maar die dan toch een illusie blijken te zijn.

8 8 De poortloze poort Het is waar dat de meeste religies een eigen weg hebben ontwikkeld om dat laatste doel te bereiken. Een vluchtige blik op deze wegen kan aanzienlijke verschillen te zien geven. Maar nadere bestudering toont aan dat ze een gemeenschappelijk element hebben. In zen wordt een van de toegangspoorten tot dit gemeenschappelijke element uitgedrukt met het woord mumonkan, wat betekent: poortloze poort. Deze poortloze poort is niet alleen zenmeesters, maar ook christelijke mystici bekend. Zelfs een oppervlakkige kennis van de geschriften van de mystici volstaat om te zien dat zij hun eigen ervaring vaak als niet-weten tot uitdrukking brengen. Een van de christelijke auteurs uit de veertiende eeuw noemt haar de wolk van niet-weten en schreef een boekje met deze titel. Hoewel eens heel populair, raakte dit boek in de vergetelheid; onlangs werd het echter herontdekt en bereikte het bij christelijke zenleerlingen een grote populariteit. Veel van de in dit boek voorkomende uitdrukkingen hadden ook door zenmeesters kunnen worden gebruikt. Dit hoeft geen verrassing te zijn, omdat immers het doel, of het nu God of het absolute genoemd wordt, uiteindelijk het Ene is. Wat betekent de bovengenoemde poort? Iedere koan van de in dit boek bijeengebrachte 48 gevallen is zo n poort. Gewone mensen kunnen een koan niet binnendringen, omdat deze geen toegangspoort heeft. Maar iedereen wiens oog voor het ware zelf geopend is, komt er gemakkelijk doorheen, want voor hem bestaat er geen toegangspoort. Welnu, van zen kun je zeker zeggen dat het een heel effectieve weg gevonden heeft om de poort achter zich te laten, of nauwkeuriger gezegd deze te laten verdwijnen. Dit gebeurt op het niveau van het bewustzijn waar we het EENZIJN kunnen ervaren. De Mumonkan drijft ons als de punt van een angel door onze gehechtheden en weerbarstigheden naar dit EENZIJN toe, waarin we onszelf te zien krijgen. Hier lijken we op de boeddha s en patriarchen en ontdekken in het niet-weten God. De beoefening van zen heeft niets van doen met boeddhistische filosofie. Een blik op de koanverzameling in dit boek zal dit bewijzen. Er zijn andere koanverzamelingen die zich op andere wijze onderscheiden. Maar voor zover het om de eerste barrière gaat, is de Mumonkan het meest helder en effectief. Zenmeesters weten dit uit langdurige ervaring en de meeste van hen geven er de voorkeur aan hun jonge leerlingen eerst met de Mumonkan te confronteren. De voorliggende vertaling van de Mumonkan met alle commentaren

9 Inleiding van Hugo M. Enomiya-Lassalle 9 werd met het oog op buitenlandse lezers samengesteld. De auteur, Yamada Koun Roshi, is er zich steeds van bewust dat zijn niet-japanse leerlingen uit een andere cultuur afkomstig zijn en dat ze tot verschillende religieuze tradities behoren, met inbegrip van een groot aantal priesters en nonnen. Koun Roshi verliest deze omstandigheid nooit uit het oog wanneer hij zijn leerlingen toespreekt of in dokusan (het persoonlijke gesprek) begeleidt. Hieraan kan worden toegevoegd dat hij wellicht door deze jarenlange persoonlijke contacten met zijn leerlingen zijn eigen begrip van westerse cultuur en religie verdiept heeft. Dit alles, in combinatie met zijn eigen diepe ervaring en zijn grote kennis van zen, maakte hem niet alleen voor boeddhisten en Japanners maar ook voor mensen uit het Westen tot een zeer geschikte en bekwame leraar. Ten slotte moet worden gezegd dat dit boek voor alle mensen die zich op de zenweg bevinden ten zeerste is aan te bevelen. Maar ik geloof dat ook mensen die alleen maar in zen geïnteresseerd zijn zonder het te beoefenen, dit boek met plezier zullen lezen en er veel aan zullen hebben. Hugo M. Enomiya-Lassalle SJ

10

11 11 uit de inleiding van maezumi roshi bij de engelse uitgave Dit boek geeft niet alleen Yamada Koun Roshi s vertaling van de Mumonkan, de meest fundamentele koanverzameling uit de zenliteratuur; het bevat ook een verzameling teisho s die hij voor westerse zenleerlingen in de San-un Zendo in Kamakura (Japan) of bij sesshins in Duitsland, Amerika of op de Filippijnen gehouden heeft. Het zijn onderrichtingen die de grenzen van cultuur, ras en geschiedenis overschrijden, ook al stammen zij uit een bepaalde culturele en historische context. Het zal de lezer opvallen dat Yamada Roshi steeds opnieuw de noodzakelijkheid van een persoonlijke verlichtingservaring benadrukt, van een kensho (letterlijk: het schouwen van de eigen ware natuur ). Deze nadruk verwerpt het misverstand dat een persoonlijke kensho-ervaring niet nodig is en een vaag geloof aan de verlichting van anderen kan volstaan. Mumon was de vijftiende opvolger van Rinzai; hij was ook de achtste opvolger in de Yogischool van zen. Hoewel hij geen direct contact had met de Japanse Sotoschool, was Mumons invloed belangrijk. Ondanks de gebruikelijke nadruk op de verschillen tussen de Rinzai- en Sotoschool, waren er in beide scholen altijd grote meesters en patriarchen, wier helder inzicht zulke kunstmatige grenzen vrijelijk doorkruiste. Meester Mumons Japanse opvolger was de priester Shinji Kakushin ( ), die op negenentwintigjarige leeftijd door de Vinayameester Chugaku in de Todaijitempel gewijd werd. Shinji Kakushin ging later naar Dogen Zenji (zenmeester Dogen, ), de grondlegger van de Sotoschool in Japan, om van hem de bodhisattvageboden te ontvangen. Hoewel Kakushin en Dogen Zenji nooit in een meester/ leerling-verhouding hebben gestaan, toont het feit dat hij van hem de geboden aannam dat tussen hen een bijzondere geestelijke verwantschap bestond. Toen Shinji Kakushin als staatsleraar ook onder de naam Hoto

12 12 De poortloze poort bekend ongeveer tachtig jaar oud was, kreeg hij bezoek van Keizan Zenji ( ), die toen nog geen twintig jaar oud was en juist van zijn meester toestemming had gekregen om als onderdeel van zijn opleiding een pelgrimsreis naar andere meesters te maken. Keizan Zenji werd toen medeoprichter van de Japanse Sotoschool en grondlegger van de Sojiji-kloosters. Op deze wijze heeft een van beide grondleggers van de Sotozen op een bijzonder indrukwekkende leeftijd met Shinji Kakushin samengewerkt, terwijl deze als staatsleraar van de Rinzaischool op het hoogtepunt van zijn meesterschap was. De invloed van deze ontmoeting op meester Keizan is in zijn latere werk gemakkelijk te zien. Hoe belangrijk deze persoonlijke ontmoeting op zich al was, van nog groter belang is het contact tussen de beide grote richtingen van de Soto- en Rinzaischool als geheel. In de twintigste eeuw werd dat contact tussen de beide grote tradities van de Sotozen van Dogen Zenji en de Rinzaizen van Keizan Zenji door Harada Daian Sogaku Roshi en zijn opvolger Yasutani Hakuun Roshi weer hersteld en ook naar de Verenigde Staten overgebracht. Laatstgenoemde is een van mijn leraren geweest. Beiden, Harada Roshi en Yasutani Roshi, hadden de helderheid en openheid van geest die voor de nalatenschap van de beide meesters Keizan en Dogen kenmerkend zijn. Hun diepe vroomheid en dharmarealisatie deden hen ver boven sektebelangen uitstijgen. Hun opvolger Yamada Koun werd geboren in het jaar 1907 in Nihonmatsu, een klein stadje in de prefectuur Fukushima in Noordoost-Japan. In zijn kinderjaren stond hij sterk onder invloed van zijn grootouders. Zijn grootvader was een oud-samurai, die door invoering van nieuwe machinale technieken uit Amerika een pionier werd in de Japanse zijde-industrie. Zijn grootmoeder was een bedachtzame vrouw, die erg vertrouwd was met de Chinese klassieken. Zelf bezocht hij de hoog in aanzien staande hogere school Dai-Ichi in Tokio, waar de latere Rinzaimeester Soen Nakagawa Roshi zijn kamergenoot was. De beide vrienden bezochten tezamen de universiteit, waar Yamada zich in de rechtswetenschap specialiseerde. Later emigreerden beiden naar Mantsjoerije, Yamada als jonggehuwde zakenman en Nakagawa als jonge monnik en vertrouweling van Yamamoto Gempo Roshi. Op zijn vijfendertigste begon Yamada in Mantsjoerije met zijn zazentraining. Drie jaar later keerde hij naar Japan terug en vestigde zich met zijn vrouw en drie kinderen in Kamakura.

13 Uit de inleiding van Maezumi Roshi bij de Engelse uitgave 13 Eenmaal op de zenweg vervolgde Yamada zijn doel met grote vasthoudendheid. Hoewel hij hoofddirecteur was van een groot bedrijf in Tokio, ging hij tweemaal per dag naar dokusan bij Sogen Asahina Roshi. Na de bevestiging van zijn eerste kensho wijdde hij zich drie jaar lang aan koanstudie en zette daarna zijn studie voort bij Hanamoto Kanzui Roshi. In 1953 nodigde hij Yasutani Roshi uit in Kamakura. Samen organiseerden zij de Kamakura Hakuun-kai. In november 1954 kreeg Yamada een buitengewoon diepe satori-ervaring. Hiervan wordt gewag gemaakt in het boek Drie pijlers van zen van Philip Kapleau onder de beginletters K.Y. In 1960 voltooide Yamada zijn studie van de zeshonderd tot zevenhonderd koans en kreeg hij zijn dharmanaam. Tot zijn grote verrassing en blijdschap was dit de naam van zijn grootvader, Koun, die Yasutani Roshi zonder opzet uitgekozen had. In het begin van de zestiger jaren zorgde Soun Nakagawa Roshi ervoor dat Yasutani Roshi naar de Verenigde Staten kwam. Zo had de hoofdvertegenwoordiger van de Harada-lijn, Yasutani Roshi, een fundamentele invloed op de oprichting van een sterke Amerikaanse zenbeoefening, die in grote vrijheid haar kracht haalde uit haar beide wortels, de Rinzai- en de Sotozen. In 1961 werd Yamada Koun de officiële dharma-opvolger van Yasutani Roshi en in 1970 werd hij president van de Sanbo Kyodan zenvereniging, die Yasutani Roshi had opgericht. Yamada Roshi woont met zijn vrouw in Kamakura. Dagelijks reizen zij naar Tokio, waar hij als administrateur (beheerder) en zij als chef-arts en hoofd personeel van de grote Kembikyoin Public Health Foundation werkzaam is. In de tuin van hun huis hebben ze een kleine zendo (meditatiehal) gebouwd, de San-un Zendo, die dagelijks voor zazenbeoefening voor Yamada s leerlingen openstaat. Tweemaal per maand worden Zazenkais (weekendbijeenkomsten) gehouden en vijfmaal in het jaar sesshins (meerdaagse zenoefeningen). Yamada Roshi, mijn oudere dharmabroer, is voortdurend bezig zijn zenbegrip en zijn kwaliteiten als zenleraar te vervolmaken, hoewel hij al ruim over de zeventig is. Ondanks zijn extreme arbeidslast leidt hij de zenbeoefening van talrijke leerlingen; daaronder zijn veel roomskatholieke priesters, monniken, nonnen en leken uit het Westen. Van tijd tot tijd bezoekt hij Hawaï, de Filippijnen en Duitsland om daar onderricht te geven. De teisho s van Yamada Roshi belichamen zijn diepste medegevoel en komen voort uit zijn kristalhelder zenbegrip. Mogen zij ons niet

14 14 De poortloze poort alleen leiden naar de poortloze poort en daaraan voorbij, maar ook verder op de open weg die zich aan gene zijde daarvan eindeloos uitstrekt. Herfst 1979 Taizan Maezumi Zencentrum van Los Angeles

15 15 voorwoord van de auteur bij de engelse uitgave Het is nu enkele jaren geleden dat ik op iedere tweede en vierde zaterdag van de maand voor niet-japanse leden van de San-un Zendo teisho s in het Engels begon te houden. Tot dusver heb ik tweemaal de reeks van teisho s over de Mumonkan voorgedragen en ik ben nu bezig over de koans van de Hekiganroku te spreken. Dit boek bevat de tweede voordrachtreeks over de Mumonkan met allerlei wijzigingen en aanvullingen. Ik ben heel verheugd dat dit boek door de inspanningen van Maezumi Roshi en zijn medewerkers kan worden gepubliceerd en wil hen daarvoor hartelijk danken. De toegang tot zen bestaat in het begrijpen van de eigen ware natuur. Het is echter geheel onmogelijk door welke intellectuele of filosofische methode dan ook tot een helder begrip van onze ware natuur te komen. Dit komt alleen door de ervaring van ons ware zelf met behulp van zazen tot stand. De in zen gebruikte koans kunnen pas dan helder worden doorzien, wanneer je ze vanuit het standpunt van de ware natuur beschouwt. Daarom zijn de zenkoans voor iemand wiens verlichte oog nog niet geopend is, onpraktisch, onlogisch en in strijd met het gezonde mensenverstand. Wanneer dit oog zich echter eenmaal heeft geopend, dan drukken alle koans natuurlijke dingen uit en hebben ze betrekking op heel duidelijke werkelijkheden. De gevallen van de Mumonkan zijn stuk voor stuk op hun eigen wijze beroemd en direct begrijpelijk voor mensen die een echte verlichtingservaring hebben gehad. Ik denk dat zulke mensen in staat zijn dit boek met grote interesse te lezen. Op anderen die deze ervaring niet hebben, zal iedere koan als gezwets overkomen. Maar zelfs iemand zonder zenervaring die dit boek met geduldige aandacht leest, kan in zichzelf het verlangen bespeuren de zenwereld met eigen ogen te zien. Zo n verlangen moet je zeer welkom heten. In feite bestaat een belangrijke functie van deze teisho s erin deze innerlijke drang te stimuleren.

16 16 De poortloze poort Het is niet overdreven te beweren dat zen in Japan volledig aan het uitsterven is. Sommige mensen denken misschien dat ik met deze uitspraak overdrijf, maar hoe treurig het ook is dit is de feitelijke situatie. Hoe is dit gekomen? Ik denk dat daarvoor twee hoofdredenen zijn te geven. Ten eerste is er het feit dat zenleraren soms een onvolledige ervaring van hun leerlingen als kensho (verlichtingservaring) hebben erkend. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt niet bij de leerling maar bij de leraar. De opgave precies vast te stellen of een bepaalde ervaring een echte zenervaring is of niet, houdt een zware verantwoordelijkheid in, en deze ligt enkel en alleen bij de persoon die de leiding in zen op zich genomen heeft. Is de zenervaring van de leraar niet volstrekt duidelijk en gebruikt deze zijn eigen onvolledige ervaring als grondslag voor de beoordeling van de ervaring van een ander, dan komt daaruit de erkenning van een onvolledige ervaring als kensho voort. Dan hebben we het geval van de ene blinde die de andere blinde leidt. De tweede reden betreft zenleraren die niet werkelijk hebben begrepen dat de zenweg geen einde heeft en dat daargelaten hoever iemand hierop is gevorderd zich vóór hem steeds een grenzeloze overzijde uitstrekt. Hoewel zulke leraren zich nog in een onvolmaakte verlichtingstoestand bevinden, stellen ze zich er tevreden mee dat ze de koanstudie in dokusan afgesloten hebben. Ze verliezen de instelling van een dappere en uiterste vastberadenheid die voor het streven naar de toestand van zuiver en vlekkeloos boeddhaschap nodig is. Ik heb het onderricht en de dharmalijn van Harada Daiun Roshi als diens erfgenaam op me genomen. Deze lijn voert van Harada Daiun (grote wolk) via Yasutani Hakuun (witte wolk) naar mezelf, Yamada Koun (voren-trekkende wolk). De drie un s in deze namen zijn de drie wolken waarvan wij de naam van onze meditatiehal afleiden, namelijk San-un Zendo (Drie Wolken Zendo). Harada Roshi en Yasutani Roshi hebben beiden het buitengewone belang van de kensho-ervaring beklemtoond. Ik denk dat hiermee twee dingen bedoeld zijn. Aan de ene kant ligt hierin een alarmkreet tegen het verval van de waardering van de kensho-ervaring in de moderne zen, aan de andere kant is ze een belichaming van het grote medegevoel van bodhisattva s die de wens hebben alle levende wezens te redden. Het is mijn innige wens dat aan het echte zenboeddhisme zoals het me door deze beide grote meesters is overgeleverd door dit werk op geen enkele wijze schade berokkend wordt. Tegelijkertijd

17 Voorwoord van de auteur bij de Engelse uitgave 17 hoop ik dat het enkele lezers ertoe inspireert in alle ernst naar de zenweg op zoek te gaan. Ten slotte wil ik mevrouw Brigitte D Ortschy en zuster Elaine MacInnes bedanken. Hun waardevolle adviezen waren mij bij de verbetering van mijn onvolmaakte Engels een grote hulp. Ook dank ik Joan Rieck en Paul Shepherd, die ondanks hun volle dagtaak tijd voor het schrijfwerk vonden en verbeteringen en suggesties met betrekking tot het manuscript en de drukproeven aandroegen. Kamakura, juli 1979

18

19 19 bij de duitse uitgave Het doet me bijzonder veel genoegen te vernemen dat mijn teisho s bij de Mumonkan nu ook in een Duitse vertaling worden uitgegeven. Ik had het grote geluk dat twee uitermate geschikte personen voor deze vertaling hebben zorggedragen; want dat zij begrijpen wat zen is weet ik zelf het beste. Waarschijnlijk is het de meeste Duitse zengeïnteresseerden al bekend dat zenbeoefenaars in China altijd als eerste het boek Mumonkan ter hand werd gesteld en tegenwoordig is het in Japan nog steeds zo. In het bijzonder werd Joshu s MU, de eerste koan van deze verzameling, ter oplossing opgegeven aan vrijwel iedereen die satori wilde bereiken, dat wil zeggen tot het wezen van zen wil doordringen. Ook ik geef bijna iedere beginner die tot kensho wil komen de koan MU op. Met de oplossing van deze koan heb je kensho bereikt. Daarna is het zaak de overige koans tot oplossing te brengen, de ene na de andere. Met de oplossing van de achtenveertigste heb je, om een beeld te gebruiken, als het ware het gymnasium afgesloten en ben je overgegaan naar de universiteit. Daar blijf je althans in Japan enige jaren in de collegebanken tot je promoveert naar de graduate school en ten slotte misschien de doctoraalfase bereikt. Wanneer de lezer dit boek op deze wijze als belangrijke aanvang van een lange weg opvat en zich intensief in iedere koan van dit boek verdiept, zou mij dat ten zeerste verheugen. Kamakura, oktober 1988 Yamada Koun

20

21 de poortloze poort

22

23 23 Shuans voorwoord HET poortloos noemen betekent dat iedereen op deze grote aarde HET betreden kan. Zou er echter met een poort staan, dan zou onze geliefde meester deze titel niet gekozen hebben. Hij waagde het er nog enkele voetnoten aan toe te voegen, wat vergelijkbaar is met het zetten van een hoed op een andere hoed. Bovendien werd de oude Shu er nog toe aangespoord een lofrede te schrijven. Dat betekent echter uit uitgedroogde bamboestengels nog sap persen om het over dit kinderboek te morsen. Gooi het weg zonder op mijn weggooien te wachten! Laat geen enkele druppel op dit heelal vallen. Zelfs Usui, het duizendmijlspaard, zou hem niet kunnen inhalen. Geschreven door Shuan Chin Ken, eind juli van het eerste jaar van Jotei (1228). teisho bij shuans voorwoord Shuan Chin Ken werd waarschijnlijk geboren in 1197 tijdens de regering van Neiso, keizer van de zuidelijke Sung-dynastie, en stierf in 1241 op de leeftijd van 45 jaar tijdens de regering van keizer Riso. Zijn familienaam is Chin en zijn voornaam Ken. Chuwa is zijn erenaam en Shuan zijn zennaam. Er wordt gezegd dat hij, vroegrijp en intelligent, al met twintig jaar slaagde voor het examen staatsbestuur. Later werd hij benoemd in hoge regeringsambten zoals plaatselijk gouverneur en lid van de staatsraad. Als zodanig was hij medeverantwoordelijk voor de redactie van de geschiedschrijving van China. Shuan heeft de naam een cultureel hoogstaand man met een verfijnde smaak te zijn geweest, met een bijzondere voorliefde voor de tuinarchitectuur. In de oude zenliteratuur vinden we geen aanwijzingen voor een zentraining. Toch is uit dit voorwoord af te leiden dat hij een diep

24 24 De poortloze poort begrip van zen bezat en op vertrouwde voet stond met Mumon. Maar terug naar dit voorwoord: HET poortloos noemen betekent dat iedereen op deze grote aarde HET betreden kan. Zou er echter met een poort staan, dan zou onze geliefde meester deze titel niet gekozen hebben. Shuan bedoelt hier het volgende: Geliefde meester, je gaf dit boek de naam poortloze poort. Enerzijds zeg je poortloos. Als er geen poort is, kan iedereen vrij naar binnen gaan. Waarom dan nog een woord hieraan vuil maken? Dat zou toch onzin zijn. Anderzijds echter zeg je dat er wel een poort is. Als er wel een poort is, waarom zeg je dan poortloos? Is dat niet ongerijmd? Daarom zijn je eerste woorden met andere woorden de titel van je boek van begin af aan tegenstrijdig. Alle koans met inbegrip van de 48 gevallen in dit boek zijn barrières, opgericht door de boeddha s en patriarchen uit het verleden. Voor gewone mensen is het onmogelijk ze te overwinnen. Om door deze barrières heen te komen moet je je eigen ware natuur, je ware zelf verwezenlijken. Dit noem je zelfverwerkelijking of verlichting, kensho of satori in het Japans. Ogenblikkelijk, als een luchtspiegeling, zullen deze barrières verdwijnen als je eenmaal de ware verlichting bereikt, en dan zal tot je doordringen dat je van begin af aan in een wereld zonder binnen en buiten hebt geleefd. Dit is de betekenis van poortloos. Daarom zijn alle koans onoverwinnelijke barrières voor onverlichten. Voor verlichten echter bestaat er geen poort. Zij gaan in en uit in volledige vrijheid. Mumon zelf zegt in zijn commentaar bij het eerste geval van dit boek: Bij het beoefenen van zen moet je door de door de patriarchen opgerichte barrières heen gaan. Alle bezigheden van het gewone bewustzijn moet je volledig uitschakelen als je tot deze wonderbaarlijke verlichting wilt komen. Wat ik tot dusver zei vermeldde ik met het oog op het ontwikkelingsproces dat zich door de beoefening van zazen voordoet. Bezien vanuit de werkelijkheid echter heeft al het zijnde van oudsher zijn doel al bereikt. Over de Boddhisattva Manjusri wordt verteld dat hij eens aan de poort stond. Shakyamuni zag hem en riep: Manju, Manju, waarom kom je niet binnen? Manjusri antwoordde: Ik zie niets wat buiten de poort ligt. Maar laten we terugkeren naar het voorwoord, waarin staat: Hij waagde het er nog enkele voetnoten aan toe te voegen, wat met het zetten van de ene hoed op de andere te vergelijken is. Voetnoten zijn de door Mumon toegevoegde commentaren en

25 Shuans voorwoord 25 verzen. Het boek zelf is de eerste hoed. Met de tweede hoed is het geheel van commentaren en toegevoegde verzen bedoeld. De eerste hoed is al zinloos. Nog zinlozer is de op de eerste geplaatste tweede hoed. Shuan spreekt vanuit het gezichtspunt van de werkelijke wereld. Uiterst paradoxaal is de wijze waarop hij zich uitdrukt. Op het eerste gezicht lijkt het alsof hij kwaadspreekt over Mumon; in zijn hart heeft hij echter grote waardering voor het werk van Mumon. Paradoxale en ironische uitdrukkingswijzen als deze komen vaak in zengeschriften voor. Je moet ze niet letterlijk, noch oppervlakkig begrijpen. Shuan vervolgt: Bovendien werd de oude Shu er nog toe aangespoord een lofrede te schrijven. Dit betekent echter uit uitgedroogde bamboestengels nog sap persen om het op dit kinderboek te morsen. Gooi het weg zonder op mijn weggooien te wachten! Laat geen enkele druppel op dit heelal vallen. Zelfs Usui, het duizendmijlspaard, zou hem niet kunnen inhalen. Mumon drong er bij Shuan weliswaar op aan als voorwoord een lofrede op het boek te schrijven, maar Shuan denkt dat dit werk zinloos en nutteloos is. Dit zou betekenen uit verdroogde bamboestengels nog sap te willen persen om het op dit kinderboek te morsen. Gooi het boek weg, anders zal het door mij nog verdwijnen! Laat geen enkel exemplaar het licht zien. Bega je de fout dit boek uit te geven, dan zal zelfs een zo voortreffelijk paard als Usui, het duizendmijlspaard, het niet meer kunnen inhalen. Usui was de naam van het edele paard van de beroemde Chinese held generaal Kou. Shuan is van mening dat de fout ook maar één exemplaar van het boek te laten verschijnen nooit meer goed te maken zou zijn.

26

27 27 Opdracht aan de Kroon Op 5 januari, (in het tweede jaar van) Jotei (1229) 1 [zie de noten achter in het boek] heb ik vol eerbied de doorluchtige herdenkingsdag van Uwe Majesteit gevierd. Ik, uw onderdaan, de monnik Ekai 2, publiceerde op 5 november van het vorig jaar de 48 door de boeddha s en 1. Vijf jaar na de troonsbestijging van Riso, keizer van de zuidelijke Sung-dynastie. Twee jaar eerder was Dogen Zenji van China naar Japan teruggekeerd. 2. Aan Mumon Ekai danken we het verzamelwerk van de Mumonkan. Mumon was zijn zennaam, Ekai zijn kloosternaam Hij werd geboren in 1183, in de regeringsperiode van Koso, keizer van de zuidelijke Sung-dynastie, en stierf in 1260 op de leeftijd van 77 jaar. Mumon leefde in de tijd waarin de groeiende druk van de twee buurstaten Kin en Gen tot de ondergang van de macht van de zuidelijke Sung-dynastie voerde. Meester Tenryu wijdde hem tot monnik. Later studeerde hij onder meester Getsurin Shikan en kreeg de koan hond-boeddhanatuur, die in de Mumonkan als het eerste geval verschijnt. Zes jaar werkte hij standvastig aan deze koan. Als hij zich moe of in bedrukte stemming voelde, zo wordt verteld, sloeg hij met zijn hoofd tegen een pilaar. Op een dag, toen hij vlak bij de dharmahal stond, hoorde hij een trommelslag de tijd voor het middageten aankondigen en werd plotseling verlicht. Over deze ervaring schreef hij het volgende gedicht: Een donderslag bij heldere hemel! Toen openden zich de ogen van alle wezens op aarde. Op dezelfde wijze maken de dingen van de wereld een buiging. En de berg Sumeru danst de sandai. (De sandai is een dans met uiterst levendige bewegingen.) De volgende dag presenteerde hij zijn koaninzicht aan meester Getsurin, die zijn verlichtingservaring bevestigde. Uiteindelijk werd Mumon de dharma-opvolger van zijn meester. Toen hij 64 jaar oud was stichtte hij op bevel van de keizer de Gokoku-ninno-zentempel. Hoewel het zijn wens was zijn laatste levensjaren in rustige teruggetrokkenheid aan het westelijk meer door te brengen, werd zijn afzondering regelmatig door bezoekers, die onderricht zochten, verstoord. Zijn biograaf beschrijft Mumon op de volgende wijze: De meester was lang en mager, maar helder van geest. Zijn woorden waren zonder kunstige verfijningen, maar diepzinnig. Zijn haar was donker, zijn baard lang en onverzorgd. Hij droeg een sjofel en smoezelig gewaad. In het klooster beriep men zich op Mumon als de opener van de weg.

28 28 De poortloze poort patriarchen opgegeven koans, waarmee wij intensief geoefend hebben. Ik draag dit boek op aan de Kroon met de wens tot eeuwige gezondheid en altijddurend welzijn van Uwe Majesteit. Eerbiedig uit ik de wens dat Uwe Majesteits verheven wijsheid als zon en maan moge stralen en dat het leven van Uwe Majesteit zo lang duurt als dat van het universum. Moge heel het volk van de acht hemelrichtingen de lof van de zo deugdzame keizer zingen en mogen de vier zeeën zich in uw gezegende heerschappij verheugen. Met eerbied geschreven door uw onderdaan en monnik Ekai, de prediker van de dharma, voorheen abt van de aan Keizerin Jii 3 gewijde Kudoku-Hoin yuji zentempel. 3. Jii was de echtgenote van Koso, de derde keizer van de Sung-dynastie, en de moeder van de vierde keizer Neiso. Twaalf jaar na haar dood werd voor de vrede van haar ziel een tempel opgericht. Meester Getsurin werd uitgenodigd om daar de eerste abt te zijn. Deze tempel heette Hoin yuji.

29 29 Mumons voorwoord de poortloze poort van de zenschool De woorden en de geest van de Boeddha vormen de grondslag van zen. De dharmapoort bestaat uit een niet-poort. Als het echter van begin af aan geen poort is, hoe kun je daar dan doorheen komen? Heb je nooit de oude spreuk gehoord: Dingen die door de huisdeur binnenkomen behoren niet tot de familieschat? Wat door veroorzaking bereikt wordt, neemt wel vorm aan, maar lost zich weer op. Zulke opmerkingen lijken op het opzwepen van hoge golven bij windstilte en het slaan van diepe wonden in gezonde huid. Nog dwazer is het zich aan woorden en zinnen vast te klampen en iets met het verstand te willen begrijpen. Het is als een poging om de maan met een stok te slaan of door het schoenleer heen een jeukende plek aan je voet te krabben. Wat is dit voor een onzin! In de zomer van het eerste jaar van Jotei (1228) was ik, Ekai, als eerste monnik werkzaam in Ryusho 4 in Toka. Toentertijd verzochten de monniken me om onderricht. Ten slotte nam ik de koans 5 van de oude meesters weer ter hand, gebruikte ze als bakstenen om op de poort te kloppen en leidde de leerlingen overeenkomstig hun bekwaamheid en ijver. Van begin af aan heb ik ze niet in een bepaalde volgorde gezet. Te- 4. De zentempel was een van de bekendste in China. Hij ligt bij de berg Koshin in de provincie Sekko. Toka ligt in het oosten van China. 5. Koan (Chin. Kung-an). Ko betekent openbaar of ambtelijk. An is een document dat bij een onderzoek of examen hoort. Letterlijk betekent koan een ambtelijk gezaghebbend document waar iedereen zich op kan verlaten. In zen is het de hoogste waarheid die de boeddha s en patriarchen tot uitdrukking hebben gebracht. Praktisch zijn koans woorden of zinnen, vragen en antwoorden (in het Japans mondo genoemd) of opmerkingen van de boeddha s en patriarchen die als onderwijs en begeleiding bedoeld zijn. Koans hebben de kracht de duizenden gedachten van de leerlingen af te kappen en hun ogen voor de ware werkelijkheid te openen.

30 30 De poortloze poort zamen zijn het 48 gevallen. Samen noem ik ze Mumonkan (poortloze poort). Wanneer een man een dappere kerel is, zal hij zich op deze poort storten als een dolk. Zelfs Nada, de achtarmige demon 6, zal hem dat niet kunnen beletten. En de viermaal zeven van het westen en de tweemaal drie van het oosten 7 zullen smeken om hun leven, wanneer ze in de verte zijn gelaat zien. Maar wie aarzelt, is als iemand die naar een langs het raam galopperend paard kijkt. Voor hij met de ogen kan knipperen is het al voorbij. het vers De grote WEG heeft geen poort. Er zijn duizend verschillende straten. Wie eenmaal deze poort doorschrijdt, wandelt in vrijheid door het heelal. teisho bij mumons voorwoord De poortloze poort van de zenschool. Van oudsher zijn er twee verschillende interpretaties van deze eerste woorden van de Mumonkan. De ene visie beschouwt deze woorden als de titel van het boek, de andere als de beginwoorden van de tekst van het boek. Als we de laatste zienswijze overnemen, luidt het begin van het boek: De poortloze poort van de zenschool neemt de woorden en de geest van de Boeddha als grondslag. Dat is gemakkelijk te begrijpen. Ik wil daarentegen de traditionele en algemeen aanvaarde zienswijze overnemen, namelijk dat deze woorden de titel van het boek weergegeven. De woorden en de geest van de Boeddha vormen de grondslag van zen. Grondslag van zen zijn woorden en geest van de Boeddha. Woorden en geest van de Boeddha zijn uiteindelijk te herleiden tot de geest van de Boeddha, omdat woorden uit de geest voortkomen als uitlegging van zijn ervaring. Maar we moeten beseffen dat er vanuit het gezichtspunt van de werkelijkheid geen verschil bestaat tussen de geest van de Boeddha en die van ons gewone mensen. Zo zegt 6. De achtarmige Nada is een demon in de Indiase mythologie, de zoon van Vaisravana, een wachter van het ware dharma. Nada heeft vier gezichten, acht armen en bezit een ongehoorde kracht. 7. De achtentwintig Indiase en zes Chinese patriarchen.

31 Mumons voorwoord 31 Hakuin Zenji in zijn lofzang op zazen : Alle levende wezens zijn in wezen boeddha. De dharmapoort bestaat uit een niet-poort. Voor onverlichte mensen is iedere koan een barrière. Voor verlichte mensen bestaat er echter geen poort en in het geheel geen barrière. Dat is zo omdat de werkelijke wereld helemaal leeg is. Daar kunnen we niets zien. Er is daar geen poort, noch een barrière, en verlicht worden degenen genoemd die dit feit ervaren hebben. Dingen die door de huisdeur binnenkomen, behoren niet tot de familieschat. Wat door veroorzaking bereikt wordt neemt weliswaar vorm aan, maar lost zich weer op. De familieschat is de schat die ons geschonken is, en dat is niets anders dan onze ware natuur. Met dingen die door de huisdeur binnenkomen wordt bedoeld de door het intellect verkregen ervaringskennis. Dingen die door de huisdeur binnenkomen en dat wat door veroorzaking bereikt wordt, zijn beide fenomenen van de verschijningswereld en onophoudelijk in verandering. Van de andere kant bestaat er ook een andere wereld, de werkelijke wereld genaamd, en deze is helemaal leeg. Als we vanuit het standpunt van de werkelijkheid naar de wereld kijken, is er in het geheel niets te zien. Deze lege wereld is niets anders dan onze ware natuur. Zulke opmerkingen lijken op het opzwepen van hoge golven bij windstilte en het slaan van diepe wonden in gezonde huid. Ook deze uitlating is als het veroorzaken van hoge golven op een rustige zee en het slaan van wonden in gezonde huid. Het is niet alleen overbodig, maar ook heel schadelijk. Nog dwazer is het zich aan woorden en zinnen vast te klampen en iets met het verstand te willen verstaan. Het is als een poging de maan met een stok te slaan of door het schoenleer heen aan een jeukende plek aan je voet te krabben. Wat is dit voor een onzin? De werkelijke wereld kan niet door nadenken, intellectuele beschouwing of filosofische begrippen begrepen worden. De enige weg daartoe is haar door onze eigen levende ervaring te leren kennen. Onzinnig is daarom de poging dit te willen begrijpen door de betekenis van woorden na te gaan. Langs deze weg valt dit nooit te bereiken. Dat zou hetzelfde zijn als een poging de maan met een stok te slaan of een jeukende plek aan de voet door het schoenleer heen te krabben. De bedoelde plek wordt zo in het geheel niet bereikt. Ten slotte zegt Mumon: Als een man een dappere kerel is, zal hij zich op die poort storten als een dolk. Zelfs Nada, de achtarmige

32 32 De poortloze poort demon, zal het hem niet kunnen beletten. En de viermaal zeven van het westen en de tweemaal drie van het oosten zullen smeken om hun leven, wanneer ze in de verte zijn gezicht zien. Iemand die naar verlichting streeft dient moedig te zijn. Met een dolk moet hij zich in de gelederen van de vijand storten. In de praktijk van zen zijn onze duizenden gedachten en gevoelens onze vijanden. De dappere beoefenaar die aan de koan MU werkt, stort zich met dit scherpe zwaard in zijn duizenden gedachten en gevoelens. Niemand kan hem dit beletten. Als hij zich met heel zijn hart aan de oefening van MU overgeeft, worden al die duizenden gedachten en gevoelens afgesneden en verdwijnen ze. Daarom wordt van oudsher gezegd dat MU Joshu s scherpste zwaard is. (Vgl. het eerste geval van dit boek.) Zelfs de sterkste demonen of de patriarchen van hoogste rang zullen verbaasd om hun leven smeken, wanneer ze zo n geweldig mens in de verte zien komen aanstormen. Wie echter aarzelt is als iemand die naar een langs het raam galopperend paard kijkt. Voor hij met de ogen kan knipperen is het al voorbij. Met de ogen knipperen betekent verstandelijk ook maar een moment twijfelen. Wat Mumon hiermee wil zeggen is: Als iemand ook maar een ogenblik probeert het intellectueel te begrijpen, gaat op hetzelfde moment de werkelijke waarheid van onze ware natuur verloren. bij het vers De grote WEG heeft geen poort. Met de grote weg is de werkelijke wereld bedoeld. De werkelijke wereld is niets anders dan onze ware natuur. Binnen onze ware natuur is er geen poort. Er zijn duizend verschillende straten. Straten zijn koans. Iedere koan is een straat die ieder mens naar de werkelijke wereld, namelijk naar de grote verlichting, wil voeren. Wie eenmaal deze poort doorschrijdt, wandelt in vrijheid door het heelal. Wie door een grote verlichtingservaring de werkelijke wereld ervaren heeft, is voor de eerste keer iemand die werkelijk vrij is. Hij of zij kan onafhankelijk door het universum wandelen, waar en wanneer dan ook.

33 33 1 Joshu s hond het geval Een monnik vroeg in volle ernst aan Joshu: Heeft een hond de boeddhanatuur of niet? Joshu zei: MU! mumons commentaar Bij de beoefening van zen moet de door de patriarchen opgerichte barrière doorbroken worden. Om de wonderbaarlijke verlichting te verkrijgen moet je alle bezigheden van het gewone bewustzijn volledig uitschakelen. Ben je de barrière van de patriarchen nog niet gepasseerd en heb je de wegen van het dagelijks verstand niet weggevaagd, dan lijk je op een spook dat in bomen en struiken rondwaart. Maar zeg me: wat is dat voor een barrière die de patriarchen hebben opgericht? Niets dan dit MU de enige barrière van onze school. Zo ontstond de aanduiding de poortloze poort van de zenschool. Iedereen die door deze barrière heen breekt kan niet alleen Joshu van aangezicht tot aangezicht zien, maar loopt hand in hand met alle elkaar van oudsher opgevolgde patriarchen. Met opgetrokken wenkbrauwen ziet hij met hetzelfde oog waarmee zij zien, hoort hij met hetzelfde oor waarmee zij horen. Zou dit geen wonderbaarlijke vreugde zijn? Is hier iemand die door deze barrière heen wil breken? Laat dan je hele lichaam met zijn 360 botten en gewrichten en zijn poriën tot één brok twijfel worden en verdiep je met alle kracht in dit MU. Concentreer je daar onophoudelijk op, dag en nacht. Maar versta het niet als niets, ook niet als zijnde of niet-zijnde! Het moet zijn als een haastig ingeslikte, roodgloeiende ijzeren bal die je tevergeefs weer probeert uit te braken. Alle illusoire gedachten en gevoelens die je tot nu toe gekoesterd hebt, moet je verdelgen. Na geruime tijd oefenen zal MU tot rijpheid komen en binnen en buiten

34 34 De poortloze poort zullen op natuurlijke wijze één zijn. Je zult je voelen als een stomme die een droom heeft gehad: sprakeloos ken je die alleen zelf. Plotseling zal MU dan openbreken, de hemel verbaasd doen staan en de aarde doen beven. Het zal zijn alsof je je meester hebt gemaakt van het grote zwaard van generaal Kan. Kom je de Boeddha tegen, dan zul je hem doden. Ontmoet je een patriarch, dan zul je hem doden. Zelfs op de grens van leven en dood zul je van je grote vrijheid genieten. In de zes domeinen van het zijn en de vier wijzen van geboorte zul je verwijlen in de samadhi van een onschuldig spel. Hoe moet je je nu op MU concentreren? Oefen met uiterste kracht tot je laatste sprankje energie! En als je niet verslapt, zul je verlicht worden als een kaars op het altaar, die door contact met vuur onmiddellijk vlam vat. het vers Hond boeddhanatuur! Volkomen manifestatie absoluut gebod! Een weinig heeft of heeft niet : Het lichaam is verloren, het leven voorbij. teisho bij het geval Joshu Jushin was een van de grootste en beroemdste zenmeesters van het oude China. Oorspronkelijk was Joshu de naam van de plaats waar zijn klooster lag. Hij werd geboren in het jaar 778 gedurende de regeringsperiode van keizer Dai-so uit de T ang-dynastie. Hij stierf in 897 op de leeftijd van 120 jaar. Al met achttien jaar kreeg hij een diepe verlichtingservaring en zette daarna veertig jaar lang zijn zenbeoefening voort onder de voortreffelijke meester Nansen (bekend van het doden van een kat, vgl. geval nr. 14). Nansen stierf toen Joshu zestig jaar oud was. Daarna trok Joshu door het hele land op zoek naar goede zenmeesters om zijn zenervaring door dharmagevechten (vraag-en-antwoordgesprekken) verder te verdiepen. Toen hij tachtig jaar oud was vestigde hij zich voor de eerste maal in een klein klooster, waar hij ongeveer veertig jaar bleef en de rest van zijn leven wijdde aan de vorming van zenleerlingen. Joshu s zen had een uniek karakter. Het werd mond- en lippenzen

35 Joshu s hond 35 genoemd. Als hij zijn leerlingen onderricht gaf, sloeg hij hen niet met de stok, zoals Tokusan deed, noch brulde hij Onzin!, zoals Rinzai en andere meesters plachten te doen. Hij hield ervan zijn onderricht met zo n zachte stem te geven, dat het soms slechts een fluisteren was. Hoe eenvoudig en rustig zijn woorden ook klonken, zij hadden de kracht van een vlijmscherp zwaard dat de illusies van zijn leerlingen doorsneed. Er wordt verteld dat als hij sprak een schitterend licht van zijn mond en lippen uitging. Dogen Zenji, die andere zenmeesters streng bekritiseerde, betuigde Joshu zijn hoogste respect en noemde hem Joshu, een oude boeddha. In dit verhaal vroeg, zoals jullie gelezen hebben, een monnik aan Joshu: Heeft een hond de boeddhanatuur? Joshu antwoordde: MU! Dit Chinese schriftteken betekent: niets, niet-zijn of niets-hebben. Zouden we dit antwoord letterlijk nemen, dan zou het betekenen: Nee, een hond heeft geen boeddhanatuur. Maar dat zou niet juist zijn. Waarom niet? Omdat Shakyamuni heeft verklaard dat alle levende wezens de boeddhanatuur hebben. Volgens de sutra s was Shakyamuni, toen hij zijn grote verlichtingservaring had, verbaasd over de heerlijkheid van de wereld van de ware werkelijkheid. Geheel buiten zichzelf riep hij uit: Alle levende wezens hebben de boeddhanatuur! Maar omdat zij verblind zijn, beseffen ze dit niet. De monnik in dit verhaal kon in deze woorden niet geloven. Voor hem was iemand met de boeddhanatuur de meest eerbiedwaardige, hoogst ontwikkelde persoonlijkheid. Een boeddha was iemand die zijn persoonlijkheid tot deze volmaaktheid ontplooid had. Hoe zou dan een hond de boeddhanatuur kunnen hebben? Hoe kon een hond zo volmaakt zijn als de Boeddha? Hij kon niet geloven dat zoiets mogelijk was; daarom stelde hij aan Joshu de oprechte vraag: Heeft een hond de boeddhanatuur? En Joshu antwoordde: MU! Joshu kon, hoe groot hij ook was, de uitspraak van Shakyamuni niet negeren. Daarom betekent zijn antwoord niet dat een hond de boeddhanatuur mist. Wat betekent MU dan? Dit is het punt waar het in deze koan om gaat. Probeer je in MU een betekenis te vinden, dan zul je Joshu mislopen en hem nooit ontmoeten. Je zult door de MU-barrière nooit heen kunnen breken. Wat nu? Dat is de grote vraag. Zenbeoefenaars moeten zelf proberen het antwoord te vinden en het aan de roshi presenteren. In bijna alle Japanse zendo s eindigt hier de toelichting op MU. Toch wil ik jullie nog het volgende zeggen. MU heeft in het

36 36 De poortloze poort geheel geen betekenis. Als je het probleem van MU wilt oplossen, moet je er één mee worden. Bij de oefening met MU moet je jezelf vergeten. Je bewustzijn moet door de MU-oefening volledig in beslag zijn genomen. bij mumons commentaar Mumon leert ons op even indringende als vriendelijke wijze hoe we met MU kunnen oefenen. Zelf kreeg hij grote verlichting nadat hij zes jaar lang met hart en ziel met MU geoefend had. Zijn commentaar is zijn teisho over de koan MU en een levendige getuigenis van zijn eigen ervaring. Lees het vele malen en je zult de ware weg om met MU te oefenen leren kennen. Mumon zegt: Bij de beoefening van zen moet door de door de patriarchen opgerichte barrière heen gebroken worden. De door de patriarchen opgerichte barrières worden koans genoemd. Daaronder vervult de koan MU een voorbeeldrol. Inderdaad is deze waarschijnlijk een van de beste, want hij is heel eenvoudig en geeft vrijwel geen ruimte voor het opkomen van gedachten. Voor een koan is dit de grootste vereiste. Mumon vervolgt: Om de wonderbaarlijke verlichting te verkrijgen moet je alle bezigheden van het gewone bewustzijn opgeven. Ben je de barrière van de patriarchen nog niet voorbij en zijn de wegen van het alledaagse verstand niet weggevaagd, dan lijk je op een spook dat rondwaart in bomen en struiken. Een spook dat rondwaart in bomen en struiken is iemand die geen goed gefundeerde visie op het leven en de wereld heeft. In China evenals in Japan stel je je spoken en geesten als wezens zonder benen voor. Ze kunnen niet op eigen benen staan, maar zweven altijd tussen de struiken of in een soort wilgenbomen. Sinds de tijd van Joshu zijn talrijke zenleerlingen in China en Japan door het oefenen met MU tot verlichting gekomen. In het Japans wordt het oefenen met MU tantei of nentei genoemd, wat betekent: enkel en alleen dit vatten. Doe dit met al je kracht tot het bittere einde! En wat is het einde? Dat is natuurlijk niets anders dan de verlichting zelf. Volhard hierin tot je haar bereikt hebt. Concentreer al je energie op MU. Met energie bedoel ik niet de fysieke energie maar de geestelijke energie die nodig is om MU niet los te laten. Terwijl je nentei met MU beoefent, moet je je onafgebroken van MU bewust

37 Joshu s hond 37 blijven. Identificeer je met MU! Word werkelijk één met MU! Ga helemaal op in MU! Om dat te doen moet je alles, zelfs jezelf, vergeten en in MU laten opgaan. Aan deze ontwikkelingsfase denkt Mumon als hij zegt: Laat je hele lichaam met zijn 360 botten en gewrichten en zijn poriën één massieve klomp twijfel worden en verdiep je met al je kracht in dit MU. Volgens de oud-chinese fysiologie heeft het menselijk lichaam 360 botten en poriën; tegenwoordig staan deze aantallen eenvoudig voor het hele menselijk lichaam. Helemaal geabsorbeerd door MU moet je ook de waarneming van het ik laten uitdoven. Alle concepten en dualistische ideeën als subject en object, jij en ik, binnen en buiten, goed en kwaad, boeddha en levend wezen dat alles moet volledig uit je bewustzijn verdwijnen. Is het verzinken in MU zuiver en volledig, dan zullen lichaam en ziel in MU als een massieve ijzeren bal zijn. Dit bedoelt Mumon als hij zegt: Het moet zijn als een haastig ingeslikte roodgloeiende ijzeren bal die je vergeefs weer probeert uit te braken. Als het zover is, houd dan niet op! Wees onbezorgd! Ga onvermoeid door tot de MU-bal plotseling openscheurt en je ware zelf als een bliksemflits tevoorschijn springt. Mumon zegt: Het zal de hemel verbaasd doen staan en de aarde doen beven. Het zal je voorkomen alsof het universum volledig is ingestort. Hoe vreemd het ook mag lijken, deze ervaring heeft de kracht je van alle kwalen van deze wereld te bevrijden. Het zal je voorkomen alsof de last die je in lichaam en ziel met je meesleept plotseling is weggevallen. Dat is een grote verrassing. De vreugde en het geluk van dit moment gaan alle woorden te boven. Hiermee gaat noch een filosofie noch een theorie gepaard. Dit is de verlichting, de satori van zen. Deze ervaring leidt tot volmaakte vrijheid. Mumon zegt: Het zal zijn alsof je je meester hebt gemaakt van het grote zwaard van generaal Kan. Kom je de Boeddha tegen, dan zul je hem doden. Ontmoet je een patriarch, dan zul je hem doden. Zelfs op de grens van leven en dood zul je van je grote vrijheid genieten. In de zes domeinen van het zijn en de vier wijzen van geboorte zul je verwijlen in de samadhi van een onschuldig spel. Generaal Kan was een gevierd krijger onder keizer Ryuho, de grondlegger van de Han-dynastie. Hij droeg een machtig zwaard en sabelde daarmee talloze vijanden neer. In China wordt hij ook nu nog als een god van de oorlog vereerd. Hier wordt de wonderbaarlijk vrije geestestoestand van iemand die door oefening met MU tot een diepe verlichting is