Verstandig zonnen. Inhoudsopgave. De zonnestraling 1/08/2011. De zonnestraling: samenstelling

Transcriptie

1 Verstandig zonnen 1 De zon als vriend mee op vakantie Betere gemoedstoestand, aangename warmte, meer energie. Vakantie pas geslaagd als we met een diep gebruinde huid weer terug naar huis kunnen? 2 Inhoudsopgave DE ZON ALS VRIEND bij je dagelijkse activiteiten, vakantie. Vertrouw er toch maar niet teveel op. 3 De zonnestraling De huid en de inwerking van UV-stralen Zonnebeschermingsproducten Bruinen zonder zon After sun 10 tips voor verstandig zonnen Kinderen en zon De zonnebank Schadelijke gevolgen van blootstelling aan de zon 4 De zonnestraling: samenstelling De zonnestraling = elektromagnetische golven = energie gammastralen (0,01 nm) X-stralen (1 nm) UV-stralen ( nm) zichtbaar licht ( nm) infraroodstralen (800 nm 1 mm) microgolven (1 mm 1 m) radiogolven (1m 1 km) 5 6 1

2 De zonnestraling: de ozonlaag Ozonlaag: laag in de atmosfeer rondom de aarde Bevat ozon ( = variant van zuurstof) Hoogte tussen 20 en 40 km Houdt groot deel van zonnestralen tegen UVA: 95 % bereikt de aarde UVB: 5 % bereikt de aarde UVC: 0 % bereikt de aarde 7 8 De huid De huid en de inwerking van UV-stralen De huid vormt een stevige barrière tegen verschillende negatieve invloeden warmteverlies vochtverlies milieuvervuiling bacteriën UV-straling 9 10 De huid: mechanische bescherming De huid: bescherming door melanine keratinocyt (hoorncel) Opperhuid Huid 11 melanocyt melaninekorrels 12 2

3 De huid: penetratie van UV-stralen De huid: inwerking van UV-stralen UVA-stralen ( nm) snelle maar kortstondige bruining van de huid zonnebrand bij hoge dosis (zonnebank!) diepe beschadiging: huidveroudering (rimpels) verhoogt het risico op kanker ( nm) Bron: Dr. Deleu - Dermatoloog De huid: inwerking van UV-stralen UVB-stralen ( nm) veroorzaken zonnebrand roodheid (actinisch erytheem) belangrijke rol in het ontstaan van huidkanker (beschadiging DNA van huidcellen) trage maar langer blijvende bruintint door melaninevorming, optimaal na 12 à 14 dagen (melanine = beschermende filter) na 4 à 7 dagen huidverdikking (hyperplasie), maximaal na 2 3 weken (= bescherming) 15 De huid: inwerking van UV-stralen UVC-stralen ( nm) meest schadelijk nagenoeg volledig tegengehouden door ozonlaag 16 De huid: werking van UV-stralen Maar ook: zonder UVB geen vit D-productie in de huid! 17 Huidtypes Zes huidtypes Het huidtype wordt bepaald door de hoeveelheid en de soort melanine die door de melanocyten wordt aangemaakt Meer melanine = betere bescherming Soorten melanine: eumelanine feomelanine 18 3

4 Huidtypes HUIDTYPE 1 HUIDTYPE 2 HUIDTYPE 3 HUIDTYPE 4 Huidtypes Relatie huidkenmerken en uiterlijke kenmerken? donkere ogen en haren: horen meestal bij huidtype 3 of 4 klopt niet altijd: best voortgaan op verbrandingservaring verbrandt zeer snel, wordt altijd rood, bruint nooit verbrandt snel, wordt altijd rood, bruint soms licht verbrandt zelden, wordt soms rood, bruint gemakkelijk verbrandt bijna nooit, wordt niet rood, bruint zeer goed en altijd Bron: Foto-Diatheek - Ivo Hendrikx Huidtypes Huidtypes Kan het huidtype veranderen? niet door bruiner worden wel mogelijk bij ouder worden Albinisme huid kan geen pigment maken huidverdikking is de enige bescherming Bron:Dr. Deleu - Dermatoloog De huid: zonnekapitaal = het maximaal aantal zon-uren dat een individu kan verdragen zonder blijvende schade daalt door iedere blootstelling aan UV-licht (ook zonnebank) daalt met rasse schreden door zonnebrand uren voor 16 de levensjaar tellen dubbel De huid: zonnekapitaal = Anders geformuleerd: het totaal van natuurlijke beschermingsmechanismen, door de huid ingezet tegen de agressie van de zonnestralen niet vernieuwbaar zonnekapitaal op = definitieve schade huidveroudering (rimpels, ouderdomsvlekken) cataract (ooglenstroebeling) huidkanker

5 De huid: zonnekapitaal De huid: bescherming met zonneproducten 100% bescherming bestaat niet Voorkomen is beter dan genezen UVA- als UVB-filters houden UVstraling op de huid gedeeltelijk tegen Veilig zonnen is meer dan zonneproducten gebruiken!! Filters Zonnebeschermingsproducten Zonnebeschermingsproducten Anti-UVB cinnamaten PABA-derivaten benzylideenkamfer benzofenonen Anti-UVA dibenzoylmethaan Werkzame bestanddelen Reflectoren (pigmenten) TiO 2 ZnO Fe 2 O 3 Hydratatie glycerine vochtinbrengende polymeren Radikalenvanger (anti-oxidant) vitamine E 28 Inerte poeders Inerte poeders Fysische barrière voor alle zonlicht Doeltreffendheid afhankelijk van laagdikte Esthetische grenzen Zelden allergie Aangeraden bij babies op littekenweefsel bij personen, allergisch aan chemische filters

6 UV-A en UV-B-filters Historiek: Eerst gebruikt om een pijnlijke zonnesteek te voorkomen (vnl UVB- bescherming) men dacht langer te kunnen zonnen Daarna: voorkomen versnelde huidveroudering o.i.v zon (UVA-filter, pas sedert 1989) Nu: preventie huidkanker 31 UV-A en UV-B-filters Vermelding op verpakking gestandardiseerd UVB-bescherming: SPF (Sun Protection Factor) + eenvoudige labels (lage, medium, hoge, zeer hoge bescherming) UVA-protectie : universeel label minimaal SPF/3 Bepalingsmethoden ±gestandaardiseerd, resultaten onderling vergelijkbaar 32 UV-A en UV-B-filters UV-A en UV-B-filters Wat betekent het cijfer van de zonnebeschermingsfactor? vb.: SPF = 6 indien zonder zonbeschermer: na 20 min erytheem (= roodheid) dan, met zonbeschermer: na 120 min erytheem (dus: 6x langer) in gestandaardiseerde proefomstandigheden = 2 mg/cm 2 zonbeschermingsproduct!!!!! UV-A en UV-B-filters UV-A en UV-B-filters Bepaling beschermingsfactoren UVB/UVA sedert 2006 gestandaardiseerde methoden producten onderling vergelijkbaar Maar: niet letterlijk interpreteren!!!!! laboratorium: 2 mg/cm 2 product aangebracht dit is: ±36 g om gemiddeld lichaam te bedekken werkelijkheid : slechts 0,5 à 1 mg/cm 2 aangebracht invloed van omgevingsfactoren ( t - vochtigheid - transpiratie..)

7 De ideale zonnecrème (bestaat niet) is gemakkelijk aan te brengen moet aangenaam aanvoelen moet goed binden aan de hoornlaag van de huid is bestand tegen water en hitte moet zorgen voor langdurige bescherming moet chemisch stabiel zijn mag niet irriteren of allergie veroorzaken moet alle schadelijke stralen absorberen Goede producten komen in de buurt 37 Algemene regel: droge huid vette crème vette huid minder vette crème, lotions, gels Gelaat: iets meer voedende (vette) crème Lichaam: melk smeert gemakkelijker uit Olie: afgeraden voor bleke huid wegens te lage beschermingsfactor Om te zwemmen: watervaste producten 38 Kies voor UVB en UVA-bescherming Pas de beschermingsfactor aan volgens huidtype + blootstelling (UV-index) Matige blootstelling: bewolkte hemel, ochtend, late namiddag (UV-index 1-2) Aanzienlijke blootstelling: strand, langdurige buitenactiviteit (UV-index 3-7) Extreme blootstelling: gletsjers, tropen, hooggebergte (UV-index 8 à 11+) 39 Aanbevolen beschermingsgraad volgens huidtype en blootstelling Matige blootstelling Aanzienlijke blootstelling Extreme blootstelling Kinderen > 1 jaar Hoog Zeer hoog Zo mogelijk uit zon, anders zeer hoog Huidtype 1 Hoog Zeer hoog Zeer hoog Huidtype 2 Gemiddeld Hoog Zeer hoog Huidtype 3 Laag Gemiddeld Hoog Huidtype 4 Laag Gemiddeld Gemiddeld Zeer hoog: SPF 50+ en UVA Gemiddeld: SPF en UVA Hoog: SPF en UVA Laag: SPF 6-10 en UVA 40 Beschermingsfactor niet overdrijven: hoge concentratie filters = meer risico op ontstaan van allergie (niet bij de minerale reflectoren) Even belangrijk : dikte en bedekkingsgraad van de aangebrachte laag kwaliteit van het product (vb. is waterproof werkelijk waterproof?) 41 Blootgestelde oppervlakte incl. gevoelige lichaamsdelen insmeren 30 min vóór blootstelling Herhalen om de 2 uur Voldoende product gebruiken 42 7

8 Smeer opnieuw in na zwempartij, ook al is de zonnecrème waterproof 43 Gebruik zonneproducten niet om langer in de zon te kunnen blijven: vals gevoel van bescherming Dagkrediet: op = op Dagkrediet verhoogt van dag op dag door geleidelijke melanineproductie Natuurlijke bescherming pas na ±12 dagen: korte vakanties = smeren! 44 Voorbeschiktheid voor allergie? hypoallergene chemische filters gebruiken geen problemen met minerale pigmenten pas ook op voor fotosensibiliserende geneesmiddelen Acne? verbetert tijdens vakantie, verslechtert na vakantie spray-vorm gebruiken (betere therapietrouw ) Vervaldatum voorbij? niet meer gebruiken Verpakking geopend? volgend jaar niet meer gebruiken Zonnecrème in de zon laten liggen? filter kan degraderen; werking niet meer betrouwbaar Bruinen zonder zon 47 Bruinen zonder zon: werking Dihydroxyaceton (DHA): bindt aan eiwit keratine van de huid na 3 à 7 uur: bruinkleuring zichtbaar verdwijnt spontaan na 5 à 8 dagen (door permanente afschilfering hoornlaag) de kleuringsintensiteit staat in verhouding tot de dikte van de hoornlaag (handpalmen!) de concentratie aan DHA Geen melaninevorming, dus geen bescherming 48 8

9 Bruinen zonder zon Keuze te over: gel, crème, doekjes, schuim... diverse concentraties Recente producten: geen oranje kleur meer, kleur: ± natuurlijke bruining (maar is het niet!) hydraterend gemakkelijk in gebruik: instructies goed volgen! 49 Bruinen zonder zon Huid goed scrubben: dode cellen weg homogene huid - betere penetratie Huid reinigen: douche + goed afdrogen Hydraterend product aanbrengen Zelfbruinend product aanbrengen van voeten naar hals gezicht: idem als dagcrèmebehandeling vochtig washandje knieën, hielen.. afvegen handen achteraf wassen 50 Bruinen zonder zon Bètacaroteen, wortelextract oraal gebruik beschermend als anti-oxidans huidveroudering tegengaan evt bruinend (onnatuurlijk) maar bij veel te hoge dosis (= toxisch, verboden) Domein van voedingssupplementen, niet als zonneproducten beschouwen After sun After sun Doel verhitte huid kalmeren uitdroging tegen gaan Eigenschappen remmen afbraak van weefsel / elastine / collageen voeren extra voedingsstoffen aan geven verlichting en comfort (hydratatie) bevatten antioxidantia voor opruiming radikalen (vb. vit E) 53 After sun Gebruik s avonds op de droge huid eerst huid reinigen melk: eerder voor lichaam 54 9

10 10 tips voor verstandig zonnen 10 tips voor verstandig zonnen Ken uw huidtype... en hou er rekening mee! 2. Vermijd intensieve zonblootstelling tussen uur (12-16 uur zomertijd). 3. Vermijd verbranding! 4. Bescherm uw huid met een zonnecrème met een voldoende hoge beschermingsfactor. 5. Draag bedekkende kledij, een pet of een breedgerande hoed en een zonnebril tips voor verstandig zonnen 1. Ken uw huidtype: 6. Lig niet uren te bakken in de zon. 7. Bescherm uzelf wanneer u gaat terrassen, wandelen, fietsen of buiten werkt. 8. Sneeuw, zand en witte muren weerkaatsen de zonnestralen! 9. UV-stralen worden niet door water tegengehouden! 10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen gaan niet samen! 57 UV-index: maat voor intensiteit van UVstralen (zonder bewolking) Varieert van dag tot dag (raadpleeg KMI) Verbrandingsgevaar? UV-index = 1 à 2: geen gevaar UV-index = 5 à 6: huidtype 1 en 2 voorzichtig! UV-index = 7 à 8: gevaar voor iedereen UV-index = 15: evenaar in de zomer België: gemiddeld < Vermijd intensieve zonblootstelling tussen 11-15u 3. Vermijd verbranding Niet zonnen tussen u (12-16 u in zomertijd) = UV-dosis halveren Vóór 11u, na 17u = meest veilig Hoe korter onze schaduw op de grond, hoe intenser de zonnestraling UV-straling stijgt met 4% / 300 m hoogte Cumuluswolken houden UV tegen cirruswolken niet

11 3. Vermijd verbranding Verbranding = groot deel van opperhuidcellen onherstelbaar beschadigd. afweermechanisme (witte bloedcellen) komt op gang : verhoogde bloedtoevoer = roodheid, warmte, zwelling (ontsteking) zonverbrande cellen kunnen kwaadaardig worden of: zonverbrande cellen plegen zelfmoord (afschilfering) Verbranding = sterke afbrokkeling zonnekapitaal Na 5 verbrandingen tijdens de kindertijd is de kans op melanoom verdubbeld Vermijd verbranding Verbranding vermijden laat je huid geleidelijk wennen aan de zon gebruik een zonnecrème met hoge beschermingsfactor bouw een rustperiode in na het eerste zonnebad om gevolgen na te gaan geleidelijk zonperiode verhogen (+ 40% / dag) Er bestaan geen afdoende middelen om zonnebrand te voorkomen Bescherm huid met zonnecrème 30 vóór blootstelling zon. Factor voldoende hoog. Om de 2 uur herhalen. Telkens opnieuw smeren na baden (zelfs indien waterproof!). Lippen, oren, neus.. niet vergeten 4. Bescherm huid met zonnecrème Verkeerd gebruik = geen bescherming Gebruik van zonnecrème kan vals gevoel van veiligheid wekken men blijft langer in de zon op gevaarlijke uren men gebruikt onvoldoende product men vergeet dikwijls gevoelige plaatsen (oa oren, omtrek badpak, rug, hoofdhuid) enz Bescherm huid met zonnecrème Aanbevolen beschermingsgraad volgens huidtype en blootstelling Matige blootstelling Aanzienlijke blootstelling Extreme blootstelling Kinderen > 1 jaar Hoog Zeer hoog Zo mogelijk uit zon, anders zeer hoog Huidtype 1 Hoog Zeer hoog Zeer hoog Huidtype 2 Gemiddeld Hoog Zeer hoog Huidtype 3 Laag Gemiddeld Hoog Huidtype 4 Laag Gemiddeld Gemiddeld Zeer hoog: SPF 50+ en UVA Gemiddeld: SPF en UVA Hoog: SPF en UVA Laag: SPF 6-10 en UVA Draag bedekkende kledij Bedekkende kledij (T-shirt meestal onvoldoende) Pet met lange klep of breedgerande hoed (beter geen wit: weerkaatsing!) Zonnebril Bescherming door kledij werkt beter tegen zonnebrand dan welke crème ook Glas houdt UVB tegen maar niet UVA 66 11

12 6. Lig niet uren te bakken in de zon 7. Bescherm uzelf ook buiten het zonnebaden Bewegen, fietsen, wandelen: 3 x minder vlug verbranding 67 Bescherm uzelf ook wanneer u gaat terrassen, wandelen, fietsen of buiten werkt Opgepast voor weerkaatst zonlicht Weerkaatsing van de UV-stralen door: gewone omgeving: 50% van de UV-stralen blijft aanwezig in de schaduw sneeuw- en ijsvlaktes (80%) zand (15 tot 25%) gras (10%) water (20%, bewegend: 5%, stilstaand tot 75%) witte muren Water houdt UV-stralen niet tegen Bescherm uzelf ook wanneer u gaat zwemmen 70 UV-index hoogst tussen 12 en 16 u 50% dringt door de wolken heen (verschil cirrus - cumulus) Verse sneeuw reflecteert tot 80% 10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen 4% stijging per 300m hoogte Zand reflecteert 15 tot 25% 40% dringt tot 50 cm diep in het water door 50% weerkaatst UV in de schaduw 71 Producten tegen muggenbeten, parfum of cosmetica kunnen fototoxische of allergische reacties veroorzaken of de werking van zonnefilters teniet doen Geneesmiddelen: idem, informeer bij huisarts of apotheker Problemen te vermijden door juist gebruik 72 12

13 10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen Kenmerk Fototoxiciteit Fotoallergie Frequentie hoog laag Product nodig? veel weinig Begin reactie min tot uren 24u of meer Klinisch beeld zonnebrand eczeembeeld Ook onbelichte neen dikwijls delen? Kruisreacties? zelden dikwijls Uitlokkend UVA/B + zichtbaar vooral UVA Zon, cosmetica en geneesmiddelen Fototoxische reactie Ernst staat niet in verhouding tot het aantal uren blootstelling aan de zon Zon, cosmetica en geneesmiddelen Pas ook op voor Interacties! Mogelijk minder goede werking of sensibilisatie Gelijktijdig gebruik van insectenwerend middel met DEET: eerst DEET dan zonneproduct Wie geneesmiddelen neemt o.v.v. crèmes, tabletten.., vraagt best na of blootstelling aan zon geen extra risico s inhoudt. 10. Zon, cosmetica en geneesmiddelen Kinderen en zon Kinderen en de zon Jonge huid nog gevoeliger voor zonnebeschadiging Kinderen spelen in de zon, zijn onbedachtzaam Aantal moedervlekjes neemt toe Verbranding onder 16 jaar nog meer risicovol

14 Kinderen en de zon De allerkleinsten Kinderen onder de 1 jaar: niet in de zon! De kans op ontwikkeling van huidkanker staat in verhouding tot de hoeveelheid zon tijdens de kinderjaren (<16 jaar) De jeugd Kinderen en de zon Zonnebank verboden onder de 16 jaar! 81 Bescherming bescherm uw kinderen tegen zonnebrand: zonnecrème, lichte kleding, zonnehoedje babies en kleine kinderen binnen tussen u laat kinderen zoveel mogelijk in schaduw spelen extra gevaar: schoolreisjes, sportdagen, uitstapjes (bv. naar de speeltuin, park, )! laat uw kind nooit in natte kleren rondlopen en droog uw kind zo snel mogelijk af! laat kinderen regelmatig en voldoende drinken. geef zelf het goede voorbeeld! 82 Kinderen en de zon Zon en de allerkleinsten Beschermingsproducten regelmatig en voldoende insmeren kies product met UVB + UVA-filter ga ervanuit dat kinderen huidtype I of II hebben kies waterbestendig product geen alcohol houdende producten gebruiken (geeft uitdroging) Jong geleerd is oud gedaan! Educatie en sensibilisering door scholen, CLB, ouders, apothekers, artsen, provincie

15 Zon en de allerkleinsten Zon en de allerkleinsten slecht goed 85 slecht goed 86 goed De zonnebank De zonnebank Zonnebank = massale dosis UVA huidveroudering ooglensbeschadiging (bescherming ogen!) risico op huidkanker door hoge doses (vooral korte UVA nm) pigmentatie vergt hoge doses overdosis = verbranding geen huidverdikking Geen enkele specialist zal kunstmatig bruinen aanbevelen, behalve bij bepaalde huidaandoeningen 89 De zonnebank: risico op melanoom Melanoomrisico (bij risicopersonen) 3 x hoger bij gemiddeld 10 u zonnebank/jaar 10 x hoger na kunstmatige zonnebrand door zonnebank risicopersonen = huidtype I familiale/persoonlijke voorgeschiedenis melanoom zonnebranden in kindertijd veel moedervlekken 90 15

16 De zonnebank: aanbevelingen Liefst beperken tot 5-10 uur per jaar (max. 25 uur/jaar) in 2-4 reeksen van 10 beurten 10 beurten: na elkaar met tussentijd van 24 u gemiddeld 15 min per beurt Verwijder cosmetica Bescherm ogen (zonnebankbrilletje) Let op gebruik van geneesmiddelen Huidtype 1 en <16 jaar: afgeraden 91 Schadelijke gevolgen van blootstelling aan de zon 92 Schadelijke gevolgen op korte termijn Verbranding, uitdroging, zonne-allergie, zonnesteek Verhoogde kwetsbaarheid voor infecties vb. koortsblaasjes Fotoallergie of fototoxische reacties Verergering couperose en spataders Oogbindvlies- en hoornvliesontsteking Schadelijke gevolgen op lange termijn Vroegtijdige huidveroudering (UVA) Staar (aantasting ooglens) Huidkanker Factoren die het ontstaan van kanker beïnvloeden Zelf te beïnvloeden factoren 35 % 30 % 2 % 3 % Voeding Roken Zonnen Alcohol Niet zelf te beïnvloeden factoren 6 % 4 % 20% Leefmilieu Beroep Bron: Vlaamse Liga tegen Kanker Andere 70 % 20% 30 % LEEFTIJD, ERFELIJKHEID. 95 Huidkanker Goedaardige huidtumoren papilloom, lipoom, fibroom, melanocytaire naevi (moedervlekken) Premaligne huidafwijkingen dysplastisch naevussyndroom, zonnekeratose of actinische keratose Kwaadaardige of maligne huidtumoren epitheliomen: basocellulair of spinocellulair carcinoom maligne melanomen 96 16

17 Huidkanker: zelfonderzoek ABCDE-regel Huidkanker: zelfonderzoek A = asymetry (asymmetrie) B = border irregularity (onregelmatige vorm) C = color variation (kleurverandering) D = diameter E = elevation (verhevenheid) Huidkanker: A = asymetry Huidkanker: B = border irregularity Huidkanker: C = color variation Huidkanker: D = diameter

18 Huidkanker: E = elevation NORMAAL Huidkanker: zelfonderzoek VERDACHT Bron: DOIA - Universiteit van Erlangen / Dienst Dermatologie UZ Gent / Dr. Deleu - Dermatoloog Huidkanker: zelfonderzoek Andere verdachte tekens bloeden of week worden van een moedervlek jeuken, brandend of stekend gevoel schilfering of zweren van de moedervlek Credits auteurs: apr. L.Leyssens, naar een origineel ontwerp van apr. E. Foulon alle rechten voorbehouden KLAV