Regionale en landelijke structuren

Transcriptie

1 pagina 1 v. 10 Regionale en landelijke structuren Regionale en landelijke structuren Johan Harmanny> <31 augustus 2013> Structuren en regels binnen de kerken 2 Verzamelde wijsheid 2 Kerkstructuur 3 De kerk en het burgerlijk wetboek 3 Samenstelling agenda 4 Classis 4 Kerkvisitatie 4 Classis en toelating als predikant 4 Andere taken 5 Classis als rechtsorgaan 5 Classis en tucht 5 Particuliere synode 6 Particuliere synode en toelating als predikant 6 Particuliere synode als rechtsorgaan 6 Generale synode 7 De GS en de predikant 7 De theologische universiteit 7 Adviesorganisaties 8 De GS als rechtsorgaan 8 Deputaten 8 Kerkorde 9 Meer weten? 10

2 pagina 2 v. 10 Regionale en landelijke structuren Regionale en landelijke structuren Christenen zoeken elkaar op om samen hun geloof in de levende God te delen. Deze notie is in de Bijbel terug te herkennen als God mensen bijeen brengt in een volk en later in gemeenten. Christenen die elkaar herkennen in geloof en belijden komen vaker bij elkaar en vormen zo vaste groepen, gemeenschappen, gemeenten. Deze gemeenten zoeken elkaar met regelmaat op om elkaar op te bouwen, te adviseren en waar nodig terecht te wijzen. In de Bijbel is dit zichtbaar, wanneer Paulus in overleg met de gemeenten in Jeruzalem en Antiochië diverse andere gemeenten bezoekt. God roept in de gemeenten mensen om de anderen voor te gaan in hun leven met Hem. Die mensen geeft Hij gaven om leiding te geven, te onderwijzen of in te zamelen en uit te delen in Zijn Naam. Samen vormen deze mensen de raad van de kerk. Ambtsdragers maken deel uit van een kerkenraad. De raad is als college verantwoordelijk voor zaken die met de gemeente als totaal te maken hebben. Denk hierbij in de eerste plaats aan het toezicht op de eenheid in geloof van de gemeente, maar ook aan zaken als de visie van de gemeente op haar plaats in de samenleving, samenwerking tussen gemeenten in een landelijk kerkverband, relaties met andere kerkgenootschappen in dezelfde omgeving, de interne organisatie en commissiestructuur van de gemeente of de afstemming van het werk tussen predikanten, ouderlingen en diakenen. Daarnaast is de kerkenraad een rechtsorgaan: de raad ziet erop toe dat alles in de gemeente in goede orde gebeurt en dat de regelingen die de verschillende kerken onderling hebben afgesproken op een rechtvaardige manier worden toegepast. Structuren en regels binnen de kerken Verzamelde wijsheid De Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) in Nederland hebben een band met elkaar. Ze delen hetzelfde geloof en dezelfde belijdenis. Daarom helpen ze elkaar bij zaken die de belangen van één gemeente overstijgen (zoals het opleiden van nieuwe predikanten) of die te zwaar zijn voor een individuele gemeente (zo zijn er bijvoorbeeld kerken die financieel gesteund worden door andere kerken). Daarbij is het uitgangspunt binnen de gereformeerde kerken dat de kerkenraad eindverantwoordelijk is voor wat er in de plaatselijke kerk gebeurt. Een groep kerken kan niet ingrijpen in één plaatselijke gemeente zonder toestemming van de raad van die gemeente. De kerkenraad is het hoogste menselijke orgaan in de kerken. Tegelijk werken de kerken samen in regionale en landelijke verbanden. Een ander belangrijk uitgangspunt hierbij is: verzamelde wijsheid is groter dan individuele wijsheid. Als je verschillende wijze mensen bij elkaar brengt, krijg je een groep die als geheel wijzer is dan ieder van haar leden afzonderlijk. Om die reden zijn regionale en landelijke vergaderingen altijd samengesteld uit wijze mensen die in de afzonderlijke kerken deel uitmaken van de kerkenraad. Iedere gemeente roept uit haar midden wijze mannen tot

3 pagina 3 v. 10 Regionale en landelijke structuren het ambt. Die wijze mannen kiezen uit hun midden een wijze afvaardiging naar een classisvergadering, zodat in de classisvergadering de meest wijze mensen uit de classis verzameld zijn. Deze vergadering kiest wijze mensen die samen de particuliere synoden vormen en deze mensen kiezen wijze mensen die samen de landelijke synode vormen. In de landelijke synode neemt dus de verzamelde wijsheid van de kerken zitting. Om die reden accepteren kerkenraden ook de beslissingen van een classis of synode: de classis of synode is geen zelfstandig orgaan, maar het is de verzamelde wijsheid die de eigen gemeente mee verzameld heeft. En het is vreemd om je eigen besluiten te verwerpen. Daarin verschillen kerkelijke vergaderingen van bijvoorbeeld de Tweede Kamer: leden van de Tweede Kamer vertegenwoordigen het volk. Maar die leden worden gekozen uit lijsten die door partijen worden opgesteld. Wanneer je geen lid bent van een politieke partij heb je geen invloed op die lijsten, laat staan dat je zelf gekozen kunt worden wanneer jij meer inzicht zou hebben in de landelijke politiek dan één van de vertegenwoordigers. Politiek is democratisch, de meerderheid beslist. De kerk is geen democratie: de door de mensen als meest wijze mensen aangewezenen beslissen. Kerkstructuur De Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) in Nederland kennen een tamelijk losse structuur van samenwerking. De plaatselijke kerk bestaat altijd, maar een regionale of landelijke vergadering is geen instantie die op zichzelf bestaat buiten haar vergaderingen. Wanneer de classisvergadering gesloten wordt, bestaat de verzameling van classiskerken nog wel, maar de classis zelf als instantie houdt op te bestaan. Voor een volgende vergadering roept één van de classiskerken de andere kerken samen tot een nieuwe classis. Dat houdt ook in, dat het niet mogelijk is een mail te sturen of te bellen naar een classis of synode wanneer deze niet aan het vergaderen is. Wel kan een bericht worden gestuurd naar de persoon die is aangewezen als contactpersoon of postadres voor de voorbereiding van de volgende vergadering. Die persoon kan het betreffende bericht inbrengen op de volgende vergadering en de samenroepende gemeente eventueel voorstellen de kerken eerder voor een nieuwe vergadering bijeen te roepen. De kerk en het burgerlijk wetboek Op het bovenstaande bestaat één uitzondering: voor de Nederlandse wet hebben de kerken gezamenlijk een rechtspersoonlijkheid als Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Sinds een aantal jaren treedt de laatste voorzitter van de landelijke synode ook wel op als aanspreekpunt van de verzamelde kerken. Tegelijk betekent dit niet dat er een soort landelijke instantie blijft die beslissingen kan nemen voor het geheel van de kerken. Wel betekent het, dat de Nederlandse wet de onderlinge afspraken die de kerken maken en die vastgelegd zijn in het kerkrecht respecteert. Het recht om als kerk eigen afspraken te maken is vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek. De overheid zal de kerken in voorkomende gevallen houden aan het eigen kerkelijke recht. Wanneer een gemeentelid een klacht indient tegen een kerkenraad zal een rechter dan ook nagaan of dit

4 pagina 4 v. 10 Regionale en landelijke structuren gemeentelid eerst de kerkelijke rechts-weg gegaan is en eventueel zal hij nagaan wat de resultaten van dit traject waren. Samenstelling agenda Omdat de meerdere vergaderingen, verzamelingen van meer kerken en meer wijsheid, alleen bestaan tijdens hun vergadering kunnen ze niet zelfstandig besluiten wat ze willen behandelen. Er moet altijd een mindere vergadering zijn, een vergadering waar minder kerken in verzameld zijn, die een bepaalde zaak aandraagt waarover ze het oordeel van de meerdere vergadering vraagt. Een uitzondering hierop vormen zaken die de kerken in de regio als geheel aangaan. De manier waarop de agenda van een meerdere vergadering wordt opgebouwd is geregeld in artikel 30 van de kerkorde. Classis Plaatselijke kerken komen samen in een classisvergadering. Zo n classis heeft een zeer divers takenpakket: via de classisvergadering staan kerken uit de buurt elkaar bij. Zo kunnen rijkere kerken armere kerken financieel steunen. Artikel 11 van de kerkorde stelt dat de kerken haar predikanten dienen te onderhouden. Wanneer een gemeente hier niet toe in staat is kan de classis haar hierbij helpen. Kerkvisitatie Ook houden de kerken via de classis toezicht op elkaar: dit is in artikel 44 van de kerkorde geregeld. Ieder jaar wordt iedere kerk uit de classis gevisiteerd door leden van de kerkenraad van andere gemeenten. Deze visitatoren gaan na of de leden van de kerkenraad nog op een zuivere manier hun ambt vervullen: wordt er geen dwaalleer gebracht? Gaat het er wel eerlijk aan toe, of wordt een bepaalde groep in de gemeente voorgetrokken of achtergesteld? Werkt de kerkenraad aan de opbouw van de gemeente? Gemeenteleden kunnen contact opnemen met de visitatoren wanneer zij vinden dat de kerkenraad niet goed functioneert. De visitatoren zullen hier dan onderzoek naar doen en waar nodig de kerkenraad aansporen haar werk anders te doen 1. Classis en toelating als predikant Een andere regelmatig voorkomende taak van de classis is het onderzoeken van mensen die predikant zouden willen worden. Mensen die theologie hebben gestudeerd worden niet automatisch allemaal predikant: de kerken onderzoeken of deze mensen ook echt Gods Woord verkondigen en of ze geschikt zijn om predikant te worden. De classis doet daarbij 1 Lees voor meer informatie over kerkvisitatie het arikel Kerkvisitatie van ds. K. Harmannij, te vinden op deze site of de toelichtingen bij artikel 44 op

5 pagina 5 v. 10 Regionale en landelijke structuren niet het werk van de TU opnieuw: ze onderzoekt niet of het Hebreeuws van de kandidaat voldoende is en of hij goed genoeg in staat is op zijn eigen functioneren te reflecteren. Wel beoordeelt ze een aantal preken van de kandidaat en ze voert een gesprek met hem over zijn motivatie en over de kerkelijke leer. Ze onderzoekt of de kandidaat in staat is de Bijbel op een goede manier en volgens de christelijke leer uit te leggen, of hij in staat is om dwaalleer te bestrijden en of zijn motivatie om predikant te willen worden zuiver is. Over dit onderzoek schrijft artikel 5 van de kerkorde. Andere taken Naast deze taken houdt de classis zich vaak ook bezig met regionale evangelisatie, met de toerusting van ambtsdragers, met regionale diaconale projecten, met vragen rondom contacten met andere, verwante, kerken in de regio en is een uitspraak van de classisvergadering noodzakelijk wanneer in een gebied zoveel gemeenteleden zijn gaan wonen dat er behoefte is aan de stichting van een nieuwe gemeente. Classis als rechtsorgaan Een andere functie van de classis is de functie van rechtsorgaan. Dit is geregeld in artikel 31 en 35 van de kerkorde. Net zoals de kerkenraad een rechtsorgaan is, is de classis dit ook. Wanneer iemand van mening is dat een kerkenraad hem of haar onrecht heeft aangedaan kan hij of zij in beroep gaan bij de classis. De classis onderzoekt of de kerkenraad de betrokken persoon zuiver heeft behandeld en of het rechtstraject eerlijk is verlopen. Ook kan ze bemiddelen in conflicten tussen verschillende ambtsdragers. Uiteindelijk zal de uitspraak van een classis door de betrokkenen als bindend aanvaard dienen te worden: in de classis zijn de betrokkenen zelf vertegenwoordigd. Daardoor erkennen de betrokkenen de meerdere wijsheid van de classis. Tegelijk is er een ontbindende voorwaarde: wanneer de betrokkenen van mening zijn dat de beslissing van de classis in strijd is met Gods Woord of met de kerkorde en ze deze mening kunnen bewijzen kunnen ze een beroep doen op een meerdere vergadering. In de tussenliggende periode zullen de betrokkenen zich wel aan de uitspraken van de classis dienen te houden. Classis en tucht Als rechtsorgaan ziet de classis ook toe op de rechtsgang in gemeenten. Ook wanneer mensen geen beroep doen op de classis hebben de kerken afgesproken dat een kerkenraad niet zo maar overgaat tot het bekendmaken van de naam van iemand die door de kerkenraad wordt vermaand tot ander gedrag. De kerkenraad mag iemand wijzen op het verkeerde van zijn of haar gedrag en diegene oproepen zijn of haar leven te veranderen, maar om te voorkomen dat kerkenraadsleden onzuiver omgaan met gemeenteleden die ze goed kennen vraagt een kerkenraad altijd toestemming aan de classis voor zij in de gemeente bekend maakt dat iemand wordt vermaand. De classis kan dan ook uitspreken dat de kerkenraad niet zorgvuldig genoeg heeft gehandeld en de kerkenraad oproepen de situatie opnieuw en zorgvuldiger te bekijken.

6 pagina 6 v. 10 Regionale en landelijke structuren Particuliere synode De vergadering van de particuliere synode 2 houdt zich bezig met zaken die een grotere regio beslaan. Deze regio beslaat meestal één of meer provincies. In een particuliere synode komen kerkenraadsleden samen die door de classes uit de betreffende regio zijn afgevaardigd. De particuliere synode heeft voor een deel taken die vergelijkbaar zijn met die van een classis, alleen gaat het hier om een grotere schaal. Zo kan het zijn dat een classis zoveel arme kerken binnen haar grenzen heeft, dat de kerken onderling het onderhoud van de classispredikanten niet kunnen betalen. In dat geval kunnen de kerken in een grotere regio, verzameld in een particuliere synode, elkaar helpen. Ook zijn particuliere synodes over het algemeen verantwoordelijk voor zendingsprojecten. Waar een classis nog wel de financiële draagkracht heeft en over voldoende mensen beschikt om een wat groter evangelisatieproject te steunen en te organiseren is zending in een groter gebied of zelfs in een heel land meestal niet te overzien voor één classis. Daarom werken kerken hiervoor samen in een particuliere synode. Particuliere synode en toelating als predikant Naast de classis wordt de particuliere synode ook betrokken bij het onderzoek naar kandidaten die predikant willen worden. De kerken vinden het belangrijk dat bij dit onderzoek niet alleen één specifieke regio betrokken wordt: een predikant dient niet alleen de kerken in één regio, tijdens zijn dienst kan hij beroepen uit het hele land ontvangen. Deze betrokkenheid is op twee manieren vorm gegeven: door de generale synode zijn deputaten benoemd die toezicht houden op het werk aan de Theologische Universiteit, maar deze deputaten zijn zo gekozen dat er uit iedere regio die bijeenkomt in een particuliere synode één deputaat gekozen is. Zo blijven de particuliere synoden betrokken bij de opleiding van kandidaat-predikanten. Daarnaast neemt aan het onderzoek van een kandidaat altijd een afvaardiging van de particuliere synode deel. In de kerkorde wordt in artikel 49 over deze deputaten van de particuliere synode gesproken. Daarom worden ze ook wel deputaten artikel 49 genoemd. Particuliere synode als rechtsorgaan Tot slot functioneert ook de particuliere synode als rechtsorgaan. Wanneer iemand van mening is dat de uitspraak van een classis in een conflict niet volgens Gods Woord of volgens de kerkorde is en diegene denkt dit te kunnen bewijzen, dan kan hij of zij een beroep doen op de wijsheid van de particuliere synode. Deze zal dan nagaan of de classis inderdaad in strijd met Gods Woord of de kerkorde heeft gehandeld en zonodig besluiten dat de classis haar werk opnieuw moet doen. Net als bij een classis geldt, dat uitspraken van een meerdere vergadering ook hier bindend zijn, behalve wanneer de betrokkenen 2 In de voorgestelde werkorde die in eerste lezing door de generale synode van Harderwijk 2011/2012 aanvaard is, krijgt de particuliere synode een veel beperktere taak.

7 pagina 7 v. 10 Regionale en landelijke structuren van mening zijn dat ook de uitspraak van de particuliere synode in strijd is met Gods Woord of met de kerkorde. In dat geval kan een beroep gedaan worden op de wijsheid, verzameld in de generale synode. Generale synode Eens in de drie jaar komen de kerken samen in een generale synode. Eén van de kerken roept de andere kerken uit het land hiertoe samen. Die ene kerk nodigt de particuliere synodes uit wijze mensen af te vaardigen om zaken te bespreken die de kerken uit het hele land aangaan. Ook nodigt ze meestal mensen van zusterkerken uit het buitenland uit om bij een deel van de vergadering aanwezig te zijn. De generale synode behandelt zaken die de kerken als geheel aangaan. Je kunt hierbij denken aan de toetsing van een Bijbelvertaling die in alle kerken gebruikt kan worden in de dienst. De kennis die hiervoor nodig is, is zo specifiek dat niet iedere particuliere synode dit werk zelf hoeft te doen. Ditzelfde geldt voor zaken rondom de liturgie, zoals de samenstelling van een liedbundel of de vaststelling van formulieren voor bijzondere kerkelijke gebeurtenissen. De GS en de predikant Ook houdt ze zich bezig met regelgeving rondom de plaats van predikanten: om een eerlijke behandeling van predikanten te garanderen is het belangrijk dat de regels of richtlijnen hiervoor door de kerken samen worden vastgesteld. Wanneer een predikant in Friesland totaal anders wordt behandeld dan een predikant in Limburg zorgt dit niet alleen voor rechtsongelijkheid, maar brengt het predikanten ook in verleiding vooral in gebieden te werken waar ze het het beste hebben 3. Contacten met de Nederlandse overheid lopen via de generale synode. Zo maken de kerken gezamenlijk afspraken met de overheid die bijvoorbeeld betrekking hebben op werk en positie van krijgsmachtspredikanten. De theologische universiteit Een bijzondere taak van de generale synode is de verantwoordelijkheid voor de Theologische Universiteit. De kerken zijn er samen verantwoordelijk voor dat er voldoende predikanten zijn, maar de opleiding van deze predikanten wordt door kerken uit het hele land samen gedaan aan de TU. Dat betekent wel, dat de kerken verantwoordelijk blijven voor de instroom van nieuwe studenten: als kerkenraad heb je niet alleen de verantwoordelijkheid te zoeken naar nieuwe ouderlingen en diakenen, je hebt ook de verantwoordelijkheid mensen te stimuleren om predikant te willen worden. 3 Dit is de taak van het Steunpunt Kerkenwerk, dat het werk van de deputaten Dienst en Recht eeft overgenomen. Het steunpunt gaat uit van een vereniging van de kerken. De predikanten zelf vormen een beroepsgroep binnen het cgmv.

8 pagina 8 v. 10 Regionale en landelijke structuren En de kerken blijven verantwoordelijk voor afgestudeerden: voor zo n afgestudeerde theoloog predikant kan worden wordt zijn motivatie en geschiktheid eerst onderzocht door de classis waar hij voor zijn studie vandaan kwam. Adviesorganisaties Naast dit soort landelijke taken zorgt de generale synode dat er adviesorganisaties zijn die de plaatselijke kerken kunnen helpen bij moeilijke situaties. Zo is er een adviesraad voor zaken rondom huwelijk en echtscheiding en rondom seksueel misbruik in pastorale relaties. Er zijn adviseurs op het terrein van jongerenwerk, pastoraat, diaconaat en evangelisatie. Er is een instantie die zich bezig houdt met pastorale verzorging van doven en slechthorenden en er zijn adviseurs die de kerken kunnen helpen met het toepassen van het kerkrecht. Op al die manieren zorgen de kerken er samen voor dat niet iedere particuliere synode over alle kennis hoeft te beschikken. De GS als rechtsorgaan Tot slot is de generale synode het laatste rechtsorgaan in onze kerken. Omdat de afvaardiging naar meerdere vergaderingen altijd bestaat uit mensen uit de mindere vergaderingen is in de generale synode de wijsheid van de kerken verzameld. Wanneer de vergadering van de generale synode een uitspraak doet wordt deze uitspraak geacht in lijn te zijn met de wijsheid van de plaatselijke kerken, die zelf mensen hebben afgevaardigd naar deze synode. Tegen een uitspraak van een generale synode is dan ook geen menselijk beroep mogelijk. Wel kan een zaak, wanneer er nieuwe feiten boven tafel komen, opnieuw behandeld worden, maar ook dit dient dan eerst door de mindere vergaderingen behandeld te worden. Deze laatste weg heet revisie en het is het streven geweest van de laatste synodes om beide wegen naar de meerdere vergaderingen, de weg van appel en die van revisie, duidelijk te markeren. Deputaten Iedere kerkelijke vergadering vervult bepaalde taken. Om die taken uit te voeren of om toe te zien op de uitvoering van die taken kan een vergadering deputaten benoemen. Deputaten nemen geen beslissingen: ze zien toe op de uitvoering van de besluiten van een vergadering. Een deputaat hoeft daarom ook geen kerkenraadslid te zijn. Het is verstandig om deputaten te benoemen die verstand hebben van de taak die ze opgedragen krijgen. Zo benoemen de meeste classes deputaten die toezien op de financiën van kerken die door de classis ondersteund worden. Het is wijs om hierin mensen te benoemen die verstand hebben van alles wat te maken heeft met financiering. En zo benoemt de generale synode bijvoorbeeld deputaten die toezicht houden op de adviseurs van de kerken: de mensen die bij het Diaconaal Steunpunt of bij het Praktijkcentrum werken staan onder toezicht van deputaatschappen van de generale synode. Deze deputaatschappen rapporteren op elke synode over het werk van de adviseurs.

9 pagina 9 v. 10 Regionale en landelijke structuren Kerkorde De kerkenraad draagt de verantwoordelijkheid dat alles in de gemeente in goede orde verloopt. Om de kerkenraden hierbij te helpen en om te zorgen dat er tussen verschillende kerken geen rechtsongelijkheid optreedt hebben de kerken samen een kerkorde afgesproken. In deze kerkorde worden zaken geregeld die voor alle kerken belangrijk zijn. Zo staat het werk van ouderlingen en diakenen er op hoofdlijnen in beschreven en is er te vinden hoe de onderlinge verantwoordelijkheid van de kerkelijke vergaderingen (kerkenraad, classis, particuliere synode, generale synode) is geregeld. Omdat de kerkorde de rechtsgelijkheid tussen de kerken beschermt kan een kerk niet zelf beslissen dat ze zich aan één of meer onderdelen van de kerkorde niet meer houdt. De kerkorde is geen advies, het is een verzameling van bindende afspraken tussen de kerken. De kerken kunnen de kerkorde alleen samen wijzigen. Werkorde Op dit moment wordt er binnen de vrijgemaakte kerken gewerkt aan een herziening van de kerkorde. De kerkorde die nu gebruikt is, stamt uit 1978, maar gaat in grote lijnen terug op een kerkorde die in de jaren in Nederland tot stand is gekomen (op grond van eerdere artikelen en afspraken tussen kerken). In andere landen zijn andere kerkordes ontwikkelt, waarin deels dezelfde thema s terug te vinden zijn. De herziene kerkorde, ook wel de werkorde genoemd 4, heeft een andere opzet dan de kerkorde van Zo sluit de werkorde meer nadrukkelijk aan bij de eenheid die er tussen de kerken is in geloof en belijdenis. Aan de andere kant zijn de centrale thema s uit de kerkorde van 1978, namelijk de ambten, de kerkelijke vergaderingen (nu kerkelijk samenleven genoemd) en de tucht goed herkenbaar. De oude bepalingen rondom leer en eredienst zijn nu voor een deel meer verweven met de andere artikelen omdat beslissingen met betrekking tot ambten, vergaderingen en tucht vaak samenhangen met de leer en voor een deel opnieuw verwoord in een hoofdstuk over het leven van de gemeente. Op die manier krijgt het eigen leven van de gemeente meer nadrukkelijk een plaats dan in de kerkorde van 1978 het geval is. Zo n ingrijpende wijziging van de kerkorde gaat in twee termijnen: De generale synode stelt hem eerst voorlopig vast; daarna worden de kerken geraadpleegd via de diverse classicale vergaderingen. Pas daarna komt de synode weer in beeld voor een definitieve vaststelling. Doel kerkorde Christenen leven samen. Voor dat samenleven komen ze bij elkaar in gemeenten om samen God te zoeken en Hem te loven en te prijzen. Om te zorgen voor onderlinge vrede en recht zijn afspraken gemaakt en structuren ingericht. Uiteindelijk dienen die structuren en afspraken de eer van God. Hij is geen God van wanorde, maar van vrede (1 Korinte 14:33). 4 Te vinden op onder kerkelijke documenten

10 pagina 10 v. 10 Regionale en landelijke structuren Meer weten? Lees voordat je wordt afgevaardigd naar een meerdere vergadering of wanneer je wordt benoemd tot deputaat het artikel Meerdere vergaderingen van ds. K. Harmannij, te vinden op deze site Hier vind je onder andere een korte checklist van zaken waar je op moet letten. Kijk eens rond op Je vindt hier niet alleen de hele kerkorde en de notulen ( acta ) van de vorige synodes, maar ook vind je bij de meeste kerkordeartikelen verschillende zogenaamde commentaren. Hierin wordt achtergrondinformatie bij de artikelen gegeven. Bezoek eens een meerdere vergadering als gast.