Inventaris van het archief van de Afdeling Sociale Zaken van het Ministerie van Oorlog/Defensie, (1941)

Transcriptie

1 Nummer archiefinventaris: Inventaris van het archief van de Afdeling Sociale Zaken van het Ministerie van Oorlog/Defensie, (1941) Auteur: X. Sun Nationaal Archief, Den Haag 2008 Copyright: cc0 This finding aid is written in Dutch.

2

3 Defensie / Afd. Sociale Zaken 3 I N H O U D S O P G A V E Beschrijving van het archief...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Openbaarheidsbeperkingen...6 Beperkingen aan het gebruik...6 Aanvraaginstructie... 6 Citeerinstructie... 6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van de archiefvormer...7 Geschiedenis van het archiefbeheer...8 De verwerving van het archief...8 Inhoud en structuur van het archief...9 Verantwoording van de bewerking...9 Verwant materiaal...10 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen Stukken van algemene aard Stukken betreffende bijzondere onderwerpen...12

4

5 Defensie / Afd. Sociale Zaken 5 Beschrijving van het archief B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F Naam archiefblok: Ministerie van Defensie: Afdeling Sociale Zaken Periode: merendeel Archiefbloknummer: D103 Omvang: 1,10 meter; 20 inventarisnummers. Taal van het archiefmateriaal: Het merendeel der stukken is in het Nederlands. Archiefbewaarplaats: Nationaal Archief, Den Haag Archiefvormers: Ministerie van Oorlog/Defensie / Afdeling Sociale Zaken Samenvatting van de inhoud van het archief: De sociale of maatschappelijke zorg voor dienstplichtigen, beroepsmilitairen, gewezen en invalide militairen was de belangrijkste taak van de afdeling Sociale Zaken (SZ) van het ministerie van Defensie. De dagelijkse gang van zaken van de afdeling omvatte ondermeer het maken en uitvoeren van beleid op de volgende (rechtspositionele) gebieden: gezondheidszorg, bedrijfsmaatschappelijk werk, revalidatie en gehandicaptenzorg, sociale voorzieningen en personeelszorg in het kader van het militair strafprocesrecht en reclassering. Het archief, dat de jaren beslaat, bevat stukken van algemene aard, zoals notulen en ingekomen en minuten van uitgaande stukken. Daarnaast zijn er stukken die samenhangen met de bijzondere aard van de afdeling. Onder deze laatste categorie bevinden zich archiefbescheiden betreffende de zuivering van het overheidspersoneel in het kader van het zuiveringsbesluit Ook zijn in dit archief gedeponeerde archiefstukken van rechtsvoorgangers te vinden.

6 6 Defensie / Afd. Sociale Zaken Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Openbaarheidsbeperkingen OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar Beperkingen aan het gebruik BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht. Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen: 1. U maakt een profiel aan op en logt vervolgens in; 2. Via de archiefinventaris (alleen de beschrijvingen met rode nummers) selecteert u het gewenste archiefstuk door op de knop 'Reserveren' te klikken; 3. In het volgende scherm geeft u aan op welke dag u het archiefstuk wilt inzien; 4. Indien u zich bevindt in de studiezaal en een tafelnummer heeft ontvangen kunt u dit nummer vermelden. Als u geen tafelnummer heeft kunt u tafelnummer 777 laten staan; 5. Vervolgens bevestigt u uw reservering door deze te versturen. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Defensie: Afdeling Sociale Zaken, nummer toegang , inventarisnummer... VERKORT: NL-HaNA, Defensie / Afd. Sociale Zaken, , inv.nr....

7 Defensie / Afd. Sociale Zaken 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER Na de bevrijding van Nederland 1 in 1945 voegde prins Bernhard als bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten (voortaan: BS) de Sectie IX (voortaan: SIX) toe aan zijn staf. 2 SIX hield zich bezig met de sociale verzorging van de leden van de BS bij hun terugkeer naar de maatschappij. Bij de opheffing van de BS in maart 1946 besloot de toenmalige minister van Oorlog om de Sociale Dienst (voortaan: SD) in te stellen voor de sociale verzorging van de beroeps- en dienstplichtige militairen van de land- en luchtmacht. Hierin werd SIX opgenomen. De minister belastte in eerste instantie het hoofd van de afdeling A IV, ressorterend onder de adjudant-generaal met de behandeling van aangelegenheden die betrekking hadden op de SD. 3 Rond 1947 werd de SD in de nieuwe organisatie van het departement ondergebracht in de afdeling A 2, ressorterend onder de adjudant-generaal. Deze afdeling was belast met de sociale zorg voor gemobiliseerde en gedemobiliseerde militairen van de land- en luchtmacht. De sociale zorg voor invalide en gewezen militairen was in handen van de afdeling A 4, eveneens ressorterend onder de adjudant-generaal. 4 Vanaf 1948 hield de SD zich voornamelijk bezig met de sociale zorg voor de uit Indonesië teruggekeerde militairen. Toen deze grootschalige demobilisatiemissie begin jaren vijftig voltooid was, werd er een begin gemaakt aan de uitbouw van de organisatie van de SD. Begin jaren vijftig kreeg de SD ook een andere plaats binnen het departement. In 1951 werd de SD namelijk een buitendienst van de nieuwe afdeling Sociale Zaken en Personeelszorg (voortaan: SZP), ressorterend onder het directoraat Personeel. Tussen 1951 en 1955 werd deze afdeling ook belast met de zorg voor gewezen en invalide militairen. 5 In 1955 ging SZP de afdeling Sociale Zaken (voortaan: SZ) heten. SZ had als taak de sociale of maatschappelijke zorg voor dienstplichtigen, beroepsmilitairen, gewezen en invalide militairen. SZ was belast met het maken en uitvoeren van beleid op het gebied van de sociale rechtspositie, de rechtspositie met betrekking tot de gezondheidszorg, bedrijfsmaatschappelijk werk, revalidatie en gehandicaptenzorg, sociale voorzieningen en personeelszorg in het kader van het militair strafprocesrecht en reclassering. 6 1 Voor de beschrijving van de geschiedenis van de afdeling Sociale Zaken (c.a ) en de plaats binnen het departement van SZ is gebruik gemaakt van: Ministerie van Defensie (MvD), bureau Centraal Archievendepot (CAD), Archief van de afdeling Sociale Zaken, inv. nrs. 1 en 15; de staatsalmanakken over de jaren ; F. van der Doe en M.L. Loef, Geef acht. Een institutioneel onderzoek naar bedrijfsprocessen en handelingen op het beleidsterrein militair personeel: beroeps- en reservepersoneel in dienst van het Ministerie van Defensie en voorgangers, ('s-gravenhage 1994) MvD, CAD, Sociale Zaken, inv. nr. 15. Volgens inventarisnummer 15 werd SIX reeds de SD genoemd. 3 Ministeriële beschikking van 25 maart 1946, nr Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden 1948 (Den Haag 1947); Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden 1951 (Den Haag 1950); Van Der Doe en Loef, Geef acht, ; MvD, CAD, Sociale Zaken, inv. nr. 1. In het deel over sociale verzorging is SZ met betrekking tot de periode door de PIVOTonderzoekers Van Der Doe en Loef ondergebracht bij de afdeling A IV. Op basis van de gegevens in de staatsalmanakken over de jaren met betrekking tot de organisatie van het ministerie van Oorlog en enkele notulen uit 1952 (inv. nr. 1) blijkt dit genuanceerder te liggen. 5 Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden 1952 (Den Haag 1951); Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden 1954 (Den Haag 1953). In 1951 werd SZP opgericht. De zorg voor invalide en gewezen militairen bleef echter onder de verantwoordelijkheid van de afdeling A 4. In 1953 was de sectie sociale zorg van SZP belast met de scholing van invalide militairen. 6 Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden 1986 (Den Haag 1985). De taak van SZ is in de loop van de

8 8 Defensie / Afd. Sociale Zaken SZ ressorteerde tot 1963 onder de directie Militair Personeel. Daarna zou het tot eind jaren zestig ressorteren onder de directie Gezamenlijke Militaire Personeeldiensten en Pensioenen. In 1969 werd SZ een centrale afdeling. De land- en luchtmacht enerzijds en de zeemacht anderzijds hadden elk een eigen SD. Begin jaren zeventig gingen deze diensten op in de Militair Sociale Dienst (voortaan: MSD), opererend voor alle krijgsmachtdelen. 7 De MSD hield zich bezig met bedrijfsmaatschappelijk werk, namelijk het bieden van hulp aan militair personeel dat moeilijkheden in de werksituatie ondervindt door o.a. privé- en financiële problemen. Ook de MSD fungeerde als een buitendienst van SZ. De MSD had een centraal bureau bij SZ. In 1976 kwam SZ te ressorteren onder (en vanaf 1980 onder de directie Militaire Personeelszaken van) het directoraat-generaal Personeel. In 1989 gingen de MSD en de afdeling Bedrijfsmaatschappelijk Werk Burgerpersoneel (BWB) samen de Maatschappelijke Dienst Defensie (MDD) vormen, ressorterend onder de directie Personeel van de luchtmacht. Hierdoor kwam de maatschappelijke zorg voor het gehele defensiepersoneel in handen te liggen van één instelling. SZ is in deze instelling opgegaan. Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER In 1991 werd het archief van de afdeling Sociale Zaken over de jaren met een omvang van 66 dozen overgedragen aan het CAD, zonder overdrachtsbewijs en verklaring van vernietiging, maar wel met een plaatsingslijst. Dit blijkt uit het rapport dat in 1991 is opgemaakt van de overdracht. 8 Uit het overdrachtsrapport, de plaatsingslijst en de tijdens de bewerking aangetroffen omvang van het archiefblok (9 dozen) kan worden opgemaakt dat in de jaren tussen overdracht (1991) en bewerking (2008) selectie heeft plaatsgevonden. De dossiers van personen uit de geboortejaren 1911 tot en met 1919 zijn gedeeltelijk vernietigd en gedeeltelijk ingevoegd in het personeelsarchief (P-archief). De dossiers van personen uit de geboortejaren 1920 tot en met 1965 zijn ingevoegd in het archief van het burgerpersoneel (BP-archief). Het merendeel van de archiefbescheiden, inclusief de nadere toegangen in de vorm o.a. van brievenboeken, kaartsystemen, kaartenbakken met fiches en moederboeken moeten tussen 1991 en 2008 of zijn vernietigd of tussentijds zijn opgenomen in een ander archiefbestand, omdat deze tijdens de bewerking niet meer zijn aangetroffen. De verwerving van het archief DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht. tijd zo nu en dan veranderd. Zo was SZ enige tijd verantwoordelijk voor de zorg van militaire graven: Staatsalmanak voor het Koninkrijk der Nederlanden 1956 (Den Haag 1955). De hier genoemde taken zijn de taken waar SZ zich consequent mee heeft beziggehouden. 7 Ministeriële beschikking van 22 november 1972, nr H. 8 MvD, CAD, Archief afdeling Beheer, mapnr

9 Defensie / Afd. Sociale Zaken 9 Inhoud en structuur van het archief Inhoud en structuur van het archief Verantwoording van de bewerking VERANTWOORDING VAN DE BEWERKING De inventarisatie van dit archief geschiedde in het kader van de versnelde overdracht aan het Nationaal Archief van archieven van het Ministerie van Defensie. Dit archief is bewerkt door Xufen Sun, studente Documentaire Informatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam in het kader van een stage. In het overdrachtsrapport aan het CAD staat dat de overdracht betrekking heeft op het archief van de afdeling Sociale Zaken over de jaren Tijdens de bewerking van dit archief is echter gebleken dat de oudste stuk dateert uit Dit jaartal geldt in deze inventarisatie dan ook als het aanvangsjaar van dit archief. Tijdens de bewerking zijn in een aantal bestanddelen stukken aangetroffen die dateren van vóór Het betreft archiefstukken van rechtsvoorgangers. Deze zijn als zodanig in de inventaris opgenomen. Er zijn verder dubbele stukken, niet-militair gerelateerde en te specifieke stukken aangetroffen die tijdens de bewerking vernietigd zijn. Het archief heeft bij de overdracht een omvang van 0,6 strekkende meter.

10 10 Defensie / Afd. Sociale Zaken Verwant materiaal Verwant materiaal

11 Defensie / Afd. Sociale Zaken 11 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N 1. Stukken van algemene aard 1. STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 1-4 Notulen van de vergaderingen van de hoofden van de gewestelijke kantoren. Klad, concept, vastgesteld, , pakken en 1 stuk , 1 stuk 5-11 Ingekomen en minuten van uitgaande stukken , 1959, , , , omslagen, 2 pakken en 1 stuk , 1 stuk Bij de nota zijn diverse stukken uit gevoegd die zijn gebruikt voor de opmaak van de nota , 1 pak , 1 pak

12 12 Defensie / Afd. Sociale Zaken Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 2. STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN 12 Stukken betreffende de financiële en geneeskundige verzorging aan militairen en hun verwanten, , , omslag Bevat gedeponeerde archiefstukken van rechtsvoorgangers. 13 Stukken betreffende de zuivering van het overheidspersoneel in het kader van het zuiveringsbesluit 1945, omslag Bevat gedeponeerde archiefstukken van rechtsvoorgangers 14 Vademecum. Concept, c.a met aanvullingen, c.a stuk 15 Aantekening inzake het ontstaan, de ontwikkeling en taken van de Militair Sociale Dienst, stuk 16 Stukken betreffende wijziging besluit demobilisatievoorzieningen 1948 (wijziging en aanvullingen van demobilisatieregeling), omslag Bevat voorstellen van de interdepartementale commissie inzake demobilisatievoorzieningen over deze materie 17 Stukken betreffende organisatorische en personele indeling van sociale en personeelszorg in leger en luchtmacht (o.a. Afdeling A2 Sociale Dienst) Afdeling Sociale Zaken en Personeelszorg en Hoofdkantoor Sociale Dienst / Directoraat Personeel, 1950, omslag 18 Stukken betreffende instelling van een afwikkelingsbureau Demobilisatie Centrum KL i.h.k.v. reorganisatie en opheffing van bovengenoemde centrum, omslag 19 Stukken betreffende richtlijnen en financiële mogelijkheden (o.a. wachtgeld- en overbruggingsuitkering) ten aanzien van emigratie van gedemobiliseerde militairen, omslag 20 Stukken betreffende de mogelijke terugplaatsing van blijvend in Suriname geplaatste beroepsmilitairen beneden de rang van tweede-luitenant, omslag