Fietsen in de sporen van Vincent van Gogh rond Etten-Leur (ca. 30 km.)
|
|
- Ida Wauters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Fietsen in de sporen van Vincent van Gogh rond Etten-Leur (ca. 30 km.) Op het moment dat de familie Van Gogh zich in de pastorie in Etten vestigt (1875) is Vincent 22 jaar. Hij woont dan niet meer bij zijn ouders, maar keert wel regelmatig terug naar het ouderlijk huis. Vaak omdat hij geld nodig heeft, maar toch ook omdat Brabant en Etten hem na aan het hart liggen. Hij houdt van het landschap, van de eenvoudige bevolking en van het boerenleven hier. Op 12 april 1881 strijkt hij, na een verblijf in de Borinage (een mijnstreek in Wallonië, België), voor langere tijd neer in Etten. Hij trek in bij zijn ouders op de pastorie van de Nederlands hervormde gemeente in Etten, waar zijn vader Theodorus predikant is. In het bevolkingsregister staat als beroep kunstschilder vermeld. Vincent richt in een aanbouwtje van de pastorie zijn atelier in en werkt van april tot en met december vol overgave aan studies van de omgeving, werkende boeren en ambachtslui. Het zijn het landschap rond Etten en de Ettenaren die model staan voor de honderden tekeningen die in die periode ontstaan. In Etten zet Vincent zijn eerste stappen als kunstenaar. Wij fietsen de routes die Vincent zelf regelmatig gewandeld heeft. De routes waarop hij zijn talenten ontplooide, die het zaad waren voor zijn latere werken. Routebeschrijving: Start bij het Vincent van Gogh Informatie Centrum Etten (Markt 4) De kosterswoning Het Vincent van Gogh Informatie Centrum Etten is gevestigd in de voormalige kosterswoning van de ernaast gelegen Nederlands hervormde kerk. Tot de sloop in 1820 stond hier nog een zijbeuk van de kerk. De woning werd in 1841 gebouwd. In de tijd dat Vincent van Gogh in Etten verbleef, woonde in het pandje de protestantse timmerman, kerkvoogd en organist Johan Daniël Claas. Na diens overlijden betrok de koster Sander de Graaf de woning. Hij maakte voor Vincent een schildersstoeltje en kreeg daarvoor een tekening van Vincent. Vincent heeft Sander afgebeeld op de tekening Man met zaag. Sander de Graaf (l) en Hannes 0ostrijck (r) Sander de Graaf (VvG) De Mariakapel (Markt 2) Het bouwwerkje naast de kosterswoning werd in de tijd dat vader Theodorus van Gogh dominee te Etten was als brandweerhuisje door de gemeente gebouwd. De bouw liep uit op een conflict tussen dominee Van Gogh en de gemeente omdat het gedeeltelijk op grond van de kerk werd geplaatst. De bouw werd stilgelegd en het muurtje aan de kerkzijde, dat 30 cm. op de grond van de kerk stond, moest worden afgebroken. In 1953, nadat een nieuwe
2 2 brandweerkazerne was gebouwd, werd de huidige Mariakapel er in gehuisvest. Dagelijks worden er vele kaarsje aangestoken en vele intenties ingeschreven. Het oude gemeentehuis (Markt 1) Naast de kapel staat het oude gemeentehuis dat uit 1776 dateert. Daarvoor stond er al enige eeuwen een klein eenvoudig raadhuis. Evenals de kerktoren is het een ontwerp van Philip Willem Schonck. Het gebouw is in classicistische stijl opgetrokken. Met de ingebruikname van het nieuwe stadskantoor in 2004 heeft het oude gemeentehuis zijn oorspronkelijke functie verloren. Het wordt nu vooral als vergaderruimte gebruikt. De Moeierboom Tegenover het bordes van het oude gemeentehuis staat de Moeierboom. Het is een grootbladige linde (Tilia Platyphyllos). De boom stamt uit ca en is één van de meest uitzonderlijke bomen in Nederland. De naam moeier (moeder) dankt de boom waarschijnlijk aan het feit dat het de oudste boom op de Markt is. Een andere verklaring van de naam is dat uit de stam scheuten schieten waarvan jonge bomen worden gekweekt. Vincent moet de boom, tijdens zijn verblijf te Etten, vele malen gepasseerd zijn. Moeierboom? (VvG) De Zwaan (Markt 7) Het pand waar nu restaurant De Zwaan is gevestigd, werd in 1628 door notaris/gemeentesecretaris Jan Dirven gebouwd. Het valt onder monumentenzorg. In 1679 werd het pand gekocht door Julius Heestermans die er een restaurant van maakte. De trapgevel is van het Zuid-Hollandse ook wel Dordtse type. Het huidige restaurant heeft een Michelin ster. Het restaurant bezit een rijke kunstcollectie van de Haagse School met werken van o.a. Isaac Israels en Jan Sluyters, COBRA en werk van contemporaine kunstenaars. De Linden (Markt 9) Het pand De Linden is eveneens een rijksmonument. Het stamt uit de eerste helft van de achttiende eeuw en had oorspronkelijk de naam De Winthont. Na de aanplant van de linden op de Markt in 1774 kreeg het zijn huidige naam. Fiets nu de Markt op in noordelijke richting Ter hoogte van het Heilig Hartbeeld, op het kerkplein van de Lambertuskerk, zien we aan de overkant van de Markt nog twee bijzondere historische bouwwerken.
3 3 Huis Rochussen (Markt 41) Deze woning is een sprekend voorbeeld van een dorpshuis uit het midden van de achttiende eeuw. Opvallend is de prachtige hardstenen deuromlijsting in de kroonlijst en de deur in Lodewijk de Veertiende stijl. In deze woning werd in 1797 Jan Jacob Rochussen geboren. Deze zoon van de dorpssecretaris bracht het tot minister van Financiën, minister van Koloniën en gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Het Paulushofje (Markt 43-73) Het Paulushofje is een schenking van Beatrix van Heusen, een rijke vrouw uit Leiden. In haar testament bestemde zij gulden voor de bouw van een hofje, waar armlastige, alleenstaande vrouwen konden wonen, als haar dochter kinderloos zou overlijden. Haar neef Justus de Nobelaer heeft haar testament ten uitvoer gebracht. In het hofje uit 1681, wonen nu nog steeds alleenstaande dames al is er wel het een en ander veranderd. De bewoners zijn niet meer armlastig. Aan de achterzijde in het hofje is het Heemkundig Streekmuseum Jan uten Houte gevestigd. Het museum geeft een beeld van hoe de bevolking aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw in Etten-Leur leefde en werkte. Bij het Heilig Hartbeeld, voor de Lambertuskerk, het kerkplein op Het Heilig Hartbeeld staat sinds 2001 op de monumentenlijst. Het is van cultuurhistorische waarde omdat het een beeld geeft van de heilig hartdevotie in de jaren twintig van de vorige eeuw. Ook geeft het een impressie van het oeuvre van de Bredase kerkelijke beeldhouwer K.A. Smout die het in 1926 vervaardigde. Het voorplein is bijzonder door zijn afmetingen. Het plein is zo groot omdat hier vroeger de oude schuurkerk stond waar de nieuwe Lambertuskerk achter werd gebouwd. In 1873 werd met de bouw van de Lambertuskerk begonnen en in1878 werd deze officieel ingezegend. De kerk, een rijksmonument, is een neogotische driebeukige kruisbasiliek. Het is een ontwerp van de Gentse architect Bruggenaar. Boven de ingang bevindt zich een fraai plateau met als middelpunt de heilige Lambertus. In brief 150 aan zijn broer Theo voegt Vincent een schets bij genaamd Akker bij opkomend onweer waar op de achtergrond de Lambertuskerk te zien is. Voor de kerk rechtsaf het Schuurkerkpad in
4 4 Het gebouw links was vroeger de tekenschool. Aan het einde van het pad linksaf de Stationsstraat in Het Leurschestraatje De Stationsstraat werd in Vincents tijd het Leurschestraatje genoemd. Halverwege de straat stond het station. Het Leurschestraatje is door Van Gogh vaak getekend vanwege de oude knotwilgen die er stonden. Vele malen liep Vincent door dit straatje als hij naar het station ging of op weg was naar plaatsen waar hij werkte. Ook kwam hij vaak bij de familie Kaufmann die daar op huisnummer 80 woonde. Zoon Piet was de tuinman op de pastorie. Vincent heeft Piet zeker veertig keer getekend. De tekening met op de achtergrond de Lambertuskerk is waarschijnlijk gemaakt vanaf het erf van de familie Kaufmann. Vanaf de kruising met de Anna van Berchemlaan, kijkend in de richting van de Markt, is het uitzicht met de Lambertuskerk zoals Vincent het tekende te zien. Citaat (uit een brief aan Ridder van Rappard zijn schildersvriend) Weet ge wat dezer dagen prachtig mooi is, de weg naar t station en naar de Leur met die oude knotwilgen, ge heb er zelf een sepia van. Hoe mooi die bomen nu zijn kan ik u niet zeggen. Heb een stuk of 7 groote studies van enkele stammen gemaakt. Ik weet vast en zeker dat als ge nu dezer dagen terwijl de bladeren vallen, al was t slechts voor een week hier waart ge daarvan iets moois zoudt maken. Wit Gele Kruisgebouw (Stationsstraat 30) Het voormalige Wit Gele Kruisgebouw is een ontwerp van de gebroeders Oomen uit Oosterhout. Het is in 1934 gebouwd. Oomen was een bewonderaar van de kunstrichting De Stijl, waartoe ook Mondriaan en Rietveld behoorden. Het Leurschestraatje met Lambertuskerk (VvG)
5 5 Bij het kruispunt rechtsaf de Anna van Berchemlaan in. Oderkerkpark Het Oderkerkpark, rechts, is in Engelse stijl ingericht. Het park is aangelegd op het terrein waar vroeger het oude Gasthuis stond. Alleen de kapel aan de noordzijde herinnert hier nog aan. Het park werd vernoemd naar A.J.A. Oderkerk, die van 1960 tot 1976 burgemeester van Etten-Leur was. In het park staat de Waag, die vroeger tussen de Markt en het overdekte winkelcentrum stond. Verder het beeld De Evolutie van Kees Keijzer. Het paard Pegasus uit de Griekse mythologie symboliseert de stormachtige naoorlogse groei van de gemeente Etten-Leur. Een ander beeld, De Phoenix, is een creatie van één van de bekendste naoorlogse beeldhouwers: Niel Steenbergen. Deze beeldhouwer maakte ook de gedenksteen in het geboortehuis van Vincent van Gogh in Zundert. Eerste weg links 25 meter voor het kruispunt de Oranjelaan in Van Goghplein Midden op het Van Goghplein staat het kunstwerk De zonnebloemen met de kraaien. Stap eens af en kijk ook eens naar de bestrating op het midden van het plein in de vorm van een zonnebloem. De bestrating en het kunstwerk dateren van 5 april 2003, het jaar waarin de 100 ste verjaardag van Vincent uitgebreid herdacht werd. Het kunstwerk De zonnebloemen met de kraaien is gemaakt door de plaatselijke kunstenares Linda Scheepers-Konings. Het beeld, dat in brons is uitgevoerd, stelt een vlucht kraaien voor die opvliegt uit een veld zonnebloemen. Het kunstwerk is geïnspireerd op het schilderij Het korenveld met de kraaien dat Vincent schilderde op het einde van zijn leven in Auvers. Aan het einde van het Van Goghplein voor het wijkgebouw Het Pallet linksaf de Norbartstraat in Aan het einde van deze straat rechtsaf en gelijk weer links de Stationsstraat in Den IJzeren Pot Op dit punt bent u dicht bij de IJzeren Pot, de boerderij waar Piet Kaufmann woonde. Naast klompenmaker was Piet ook nog tuinman bij de familie Van Gogh. Piet stond zo n 40 tot 50 keer model voor Vincent. De boerderij werd in 1958 gesloopt. Na het overlijden van zijn ouders verhuisde Piet naar de Korte Brugstraat. Spitter, Piet Kaufmann (VvG)
6 6 Ook naar aanleiding van een en ander dat Mauve mei zeide, ben ik opnieuw begonnen te werken naar levend model. Ik heb er onderscheiden personen hiertoe kunnen krijgen gelukkig, o.a. Piet Kaufman de arbeider. (Brief 150) Op de T-kruising gaat u rechtsaf de Spoorlaan in Weet ge wat dezer dagen prachtig mooi is, de weg naar het station en naar de Leur met die oude knotwilgen, ge (Rappard) heb er zelf een sepia van. (Brief R-1) Het oude station Tegenover de basisschool Vincent van Gogh stond vroeger het oude station (gebouwd in 1854). De oprijlaan is er nog gedeeltelijk, evenals vijf grote bomen uit die tijd. Gedurende de zeven jaren dat vader Van Gogh dominee te Etten was, kwam Vincent regelmatig thuis om de vakantie door te brengen. Aankomst- en vertrekpunt was altijd het station in het Leurschestraatje. De goede bereikbaarheid van Etten was een van de belangrijkste redenen waarom de familie Van Gogh zich hier vestigde. De Spoorlaan vervolgen met de bocht mee naar links en daarna de spoorlijn oversteken (fiets- en voetpad) Spoorwachtershuisje Op deze plek stond vroeger een spoorwachterswoning. Vincent maakte van dit huisje de tekening Huisje aan weg met knotwilgen. Spoorwachterswoning (VvG)
7 7 Aan het einde van het voet- en fietspad bent u in de Brabantlaan. Rechtdoor en daarna de eerste weg rechtsaf (Baai) Hierbij een paar schetjes, ik ben nogal dikwijls op de Leurschen weg bezig tegenwoordig. (brief 152, september 1881) Weg met knotwilgen en man met bezem (Leurschestraatje ) VvG De Concordialaan oversteken en de Baai blijven volgen Bijna op het eind van deze straat staat een boerderij waarvan de kopgevel veel gelijkenis vertoont met die van de schets Boerderijen aan weg met bomen. Aan het einde van de Baai, de Plantijnlaan oversteken, de Korte Brugstraat in Het Leurschestraatje werd vroeger gekenmerkt door de vele knotwilgen. Ze zijn bijna allemaal verdwenen, maar hier vooraan, bij het fiets- en voetpad Kwadestraat, staat nog een tiental knotwilgen. Vooreerst twee groote teekeningen,( krijt en iets of wat sepia), van knotwilgen zoals onderstaand schetsje. Verder een dito, maar in de hoogte, van den Leurschenweg. (Brief 151) Weg met knotwilgen (VvG) met op de achtergrond molen De Lelie en het Trouwkerkje
8 8 Café Sport (Korte Brugstraat 86) Piet Kaufmann, de tuinman van de familie Van Gogh, woonde na het overlijden van zijn moeder in 1907 tot aan zijn dood in 1940 op de Korte Leur, thans Korte Brugstraat. Het pand met karakteristieke klokgevel was toen een café/woonhuis. In de volksmond werd het café Kaufmann genoemd. Heerma van Voss In het huis Korte Brugstraat 70 heeft Heerma van Voss gewoond. Sybrand Heerma van Voss is in 1841 in Oud-Gastel geboren. Hij was directeur van de suikerfabriek op de Leur (Zwartenberg). Deze fabriek werd gebouwd in In 1909 bestond de fabriek veertig jaar en om dat te vieren, wilde Heerma van Voss in Etten het eerste vliegtuig van Nederlandse bodem op laten stijgen. En dat is gelukt ook! Aan de Rijsbergseweg, op een heideveld op de Klappenberg steeg op 27 juni 1909 Graaf de Lambert met zijn vliegtuig op. Hij werd door duizenden mensen toegejuicht. Heerma van Voss was een belangrijk industrieel voor de gemeente. Tijdens de suikercampagne werkten er 184 mensen in zijn fabriek. In 1900 werd hij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau en in 1912 tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hij had als eerste telefoon in de gemeente en kreeg het nummer 1. Ook had hij als eerste elektriciteit. Heerma van Voss overleed in 1934 te Leur. Op het Van Bergenplein voor het (Trouw)kerkje rechtsaf Het Trouwkerkje Het voormalige kerkje van de Nederlands hervormde gemeente werd op eerste kerstdag 1615 in gebruik genomen. In 1716 werd besloten om een orgel in de kerk te bouwen. De bouwer was Jacob Zeemans uit Breda. Het orgel behoort tot een van de belangrijkste in ons land. In 1965 werd het kerkje buiten gebruik gesteld om vervolgens als gemeentelijke touwzaal in 1971 in gebruik te worden genomen. Ook wordt het regelmatig gebruikt voor exposities en worden er concerten gegeven. In 1992 is in het torentje een carillon geplaatst. In de hal staat een bronzen borstbeeld van Sybrand Heerma van Voss destijds weldoener van de kerk. Vervolg de fietstocht rechtdoor over het Lichttorenhoofd Voor café Hof van Holland linksaf naar het Hooghuis Het Hooghuis werd in 1902 geopend voor armen en oude van dagen. Sinds 1931 is het een officiële psychiatrische instelling, aanvankelijk alleen voor vrouwen, later (1971) ook voor mannen. Op het middenplein van de instelling, het plein der schone gedachten is in de bestrating een zonnebloemmotief verwerkt. Op 7 februari 1905 namen de Bredase voerman/timmer Adrianus Schrauwen en zijn echtgenote Johanna van der Westen hier hun intrek om hun laatste levensjaren door te brengen. Nadat vader Van Gogh in Nuenen was overleden, verhuisde moeder Van Gogh in 1886 naar Breda. Adrianus Schrauwen kreeg van de familie opdracht een gedeelte van de inboedel en een aantal kisten met schilderijen en tekeningen van Vincent, die nog bij de katholieke koster Schafrat in Nuenen stonden, naar Breda te verhuizen en op te slaan. Jaren lang stonden de kisten in een loods van Schrauwen, niemand keek er naar om. In 1903 verkocht Schrauwen wat koperen potten en ketels aan antiquair Couvreur onder voorwaarde dat deze ook de inhoud van de kisten opruimde. Schrauwen kon de kisten nog wel gebruiken maar vond de inhoud waardeloos. Couvreur, niet op de hoogte van de waarde van de tekeningen, verkocht deze voor een appel en een ei aan wie ze maar wilde hebben. Kort
9 9 daarna, toen de waarde van deze kunstwerken begon te stijgen, ontstond er een ware jacht op. In een interview met Mr. Benno Stokvis in 1926 vertelde Couvreur dat, voor zover hij zich kon herinneren, er zestig schilderijen op raam, 150 losse doeken, twee portefeuilles met ca. tachtig pentekeningen en honderd tot twee honderd krijttekeningen in de kisten hadden gezeten. Het grootste deel hiervan was verloren gegaan. Adrianus Schrauwen overleed op 27 april 1920 te Leur op 85-jarige leeftijd. Zijn vrouw Johanna van der Westen was hem reeds op 14 december 1915 voorgegaan. Advertentie van Adrianus Schrauwen in de Bredasche Courant (1908) Voor het Hooghuis linksaf en aan het einde van de straat rechtsaf de Kapelstraat in Aan het einde van de straat linksaf Ter hoogte van de kruising, in de Kasteellaan 23, bevindt zich het Land- en tuinbouwmuseum. Aan het einde linksaf de Lange Brugstraat in St. Petruskerk Links passeren we de St. Petruskerk, een ontwerp van Petrus van Genk. De kerk werd in 1889 ingewijd. Het is een kruisbasiliek met twee torens in de voor Van Genk karakteristieke vroeggotische stijl. De oude NH pastorie Lange Brugstraat 21 was in de tijd van Van Gogh de pastorie van de Nederlands hervormde kerk Leur. Vandaar dat de ernaast gelegen weg die naar Zevenbergen leidde de Domineesgang werd genoemd. In 1887 kocht de gemeente het pand. Een stuk aan de westzijde van het pand werd afgebroken om de naast gelegen weg te verbreden. De hervormde kerk bouwde op het huidige Van Bergenplein een nieuwe pastorie. In 1881 woonde er ds. Jan Gerrit Kam, die in 1872 uit Piershil was gekomen en tot zijn emiraat in 1899 voorganger van de hervormde kerk te Leur zou blijven.
10 10 Zijn zoon Jan Benjamin Kam was bevriend met Vincent van Gogh. Hij had Vincent voor het eerst ontmoet op het station in Roosendaal voor zover hij zich kon herinneren omstreeks eind 1880 begin Vincent liet hem in de trein een tekening zien met daarop mijnwerkers die door de sneeuw liepen, heel primitief getekend. In juni bezocht hij Vincent in zijn atelier tevens zijn slaapkamer, een aanbouw aan de pastorie in Etten. Vincent was zonderling gekleed en was studies van een boom of struik aan het tekenen. Vaak trok hij er met een portefeuille en een grove plank, waarop hij het papier spande, op uit om buiten te tekenen. Hij gebruikte een timmermanspotlood dat hij stevig in zijn vuist hield om het papier er tot scheurens toe mee te bewerken. In die zomer logeerde zijn schildersvriend Rappard er enige weken en met z n drieën trokken ze er op uit om op de hei in de buurt te tekenen. Kam herinnerde zich dat Vincent in die tijd zeer opgewekt en vrolijker was dan hij hem later ooit zag. Bij latere bezoeken aan de werkkamer was Vincent studies van Bargue aan het kopiëren. Ook tekende Vincent toen zaaiers en vrouwen bezig met huishoudelijk werk. Later begon hij ook wat kleur middels waterverf in zijn tekeningen aan te brengen. Ook gebruikte hij toen pennen van riet gesneden met Oost-Indische inkt waarin hij dan later met water vlakke tinten aanbracht. Nadat Vincent uit Etten was vertrokken, heeft Kam hem nog eenmaal bezocht, namelijk aan de Schenkweg in Den Haag. Hier was zijn model een arme magere juffrouw die hij telkens weer opnieuw tekende, aldus Kam. Jan Benjamin Kam Bij het trouwkerkje rechtsaf naar de Geerkade Adriaan van Bergen Adriaan van Bergen werd in 1552 te Leur geboren. Hij was turfschipper van beroep en was getrouwd met Trijntje Jan Bertelmeeusdochter. Ze hadden samen vijf kinderen. Op 3 maart 1590 heeft hij midden in de nacht met 72 soldaten in zijn turfschip het kasteel van Breda veroverd en de stad Breda bevrijd van de Spanjaarden. In 1904 is een beeld gemaakt van Adriaan van Bergen door de bekende beeldhouwer Bart van Hove. Het werd onthuld door Jonkheer M.A. Snoeck van Hintham, vertegenwoordiger van de Koningin. De Leurse Haven We komen nu op de Geerkade, vroeger het hart van handeldrijvend Leur. In de negentiende eeuw deden per jaar zo n 400 tot 600 schepen, van gemiddeld 30 tot 35 ton de haven aan. Na 1850 werden de schepen echter steeds groter en liep het aantal schepen dat de haven aandeed terug. Ook de enorme uitbreiding van het spoor- en wegennet waren debet aan de teloorgang van de bedrijvigheid in de Leurse haven.
11 11 Molen De Lelie De molen is in 1804 door Barthelomeus uit Standdaarbuiten gebouwd als zaag- en schorsmolen. In 1892 kwam de molen in bezit van Tom Augustijn en werd omgebouwd tot graanmolen. In 1937 brak er brand uit en het bovenste gedeelte van de molen werd in de as gelegd. Tussen 1993 en 1998 is de molen weer helemaal in de oude staat hersteld. Op 25 oktober 1998 kwam de Commissaris der Koningin mr. F. Houben de molen heropenen. Voorbij de molen het bruggetje oversteken en linksaf de Zevenbergseweg aan de overzijde van het water vervolgen Op kostschool in Zevenbergen Tussen 1864 en 1866 heeft Vincent van Gogh op de kostschool van meester Provily in Zevenbergen gezeten. Het gezin Van Gogh woonde toen in Zundert. Vader en moeder brachten Vincent toen met het rijtuig naar Zevenbergen en reden dan ongetwijfeld over de Zevenbergseweg aan de overzijde van de haven. In een brief aan zijn broer Theo schrijft Vincent hoe zijn ouders richting Leur reden nadat ze hem de eerste keer naar de kostschool in Zevenbergen hadden gebracht. Het was een herfstdag. Ik stond op de stoep van de school van de heer Provily het rijtuig waarin Pa en Moe naar huis reden na te kijken. Dat gele karretje zag je in de verte op den langen weg nat na de regen, met dunne bomen aan weerskanten die door de weilanden heen loopt. De grijze lucht boven alles spiegelde in de plassen. Onder de brug door, na 75 meter rechtsaf het fietspad op, voor de rotonde weer rechtsaf de brug over. Rechts ziet u de jachthaven met paviljoen de Turfvaart met op het plantsoen het kunstwerk De Zaaier naar Vincent van Gogh gemaakt door Martin Wijngaards. Tegenover de ingang van de jachthaven de weg oversteken en rechtsaf de parallelweg van de Rijsdijk vervolgen tot de Kouwelaarsbrand hier rechtsaf de Veenstraat in. Op de T-kruising linksaf de Hanekinderstraat in In de tijd dat Vincent van Gogh in Etten-Leur woonde, was het dorp nog een echte plattelandsgemeente. Men leefde er van de landbouw, veeteelt en tuinbouw. De gemeente telde 5700 inwoners. Aan het einde van de Hanekinderstraat, rechtsaf het Slagveld op. Den Boerenhoek De omgeving waarin we nu fietsen (Slagveld, Sander, Haansberg en Bankenstraat) werd in de volksmond Den Boerenhoek genoemd omdat hier veel grote protestantse boeren woonden. Enige grote boerderijen in dit gebied waren eigendom van de protestantse Maatschappij van Welstand. Deze grote boeren droegen vooral bij aan de financiële instandhouding van de hervormde gemeente van Etten. Ook schoot er in de slachtmaand nogal eens een goed stuk vlees voor de dominee over.
12 12 Veel van deze boeren, die ook op het plattegrondje staan dat Vincent in 1878 tekende, komen we ook nu nog tegen. Op Slagveld 17 woonde Jacobus van Eekelen, lid van de grootste protestantse familie in Etten-Leur. Op Slagveld 8 woonde in de tijd van Van Gogh de familie Kerstens. Beide families hebben altijd kerkelijke functies bekleed, zo ook in de tijd van Van Gogh. Andere veel voorkomende protestantse families, die we nog tegen komen, waren Van der Put, Geleijns en Prins. Ook de families Kaufmann en Oostrijck waren al sinds 1800 in Etten of Leur gevestigd. Het was een vrij besloten gemeenschap, mede omdat protestanten zelden met katholieken trouwden, kwamen steeds dezelfde namen voor. Aan het einde van het Slagveld rechtsaf het Sander op De boerderij op Sander 24 was destijds van de familie Van der Put. Deze boerderij werd omstreeks 1750 gebouwd Op de T-kruising rechtsaf de Haansberg op Met uitzondering van de tweede boerderij, eigendom van de familie Van der Put, waren bijna alle boerderijen aan de linkerkant van de straat eigendom van de familie Van Eekelen. Even verderop linksaf de Geerstraat in De boerderij Geerstraat 43 en de daar tegenover gelegen boerderij werden bewoond door leden van de familie Van Eekelen. Beide boerderijen heeft Vincent op het plattegrondje van Etten en omgeving vermeld. Op de T-kruising linksaf (Bankenstraat) De eerste weg rechtsaf, de Rioolseweg in Voor het riviertje de Laak, linksaf het fietspad op Bij de eerste kruising met een weg rechtsaf de Lage Donk op Aan het einde van de Lage Donk de Hoevenseweg oversteken en rechtsaf het fietspad op (let op gevaarlijke oversteek!) Op de Hoevenseweg moet Vincent vele malen gelopen hebben. In brief 124 aan zijn broer Theo schrijft Vincent: Pa en ik wandelen zooals gij denken kunt nogal eens dikwijls in de gemeente rond of naar de Hoeve of naar de Leur. Na het bord Hoeven tweede straat linksaf de Sint Janstraat in De eerste straat, bij de Keienpomp, linksaf de Bovenstraat in De Keienpomp, dateert uit 1855 en is gemaakt van hardsteen. In 1994 werd de pomp gerestaureerd. Ook het dorp Hoeven zal Vincent ongetwijfeld bezocht hebben. In 1875 werd zijn vader benoemd tot dominee van de hervormde kerk van Etten. Deze benoeming hield tevens in dat
13 13 vader Van Gogh om de veertien dagen in Hoeven de kerkdienst moest doen. De andere week gebeurde dat door de dominee van Oudenbosch. Voor de Franse tijd hielden de protestanten hun kerkdiensten in de oude kerk. Maar met de komst van Napoleon kregen de katholieken hun kerk in Hoeven weer terug. In 1817 kreeg de protestantse gemeenschap, die op dat moment uit zo n 20 leden bestond, aan de Bovenstraat een nieuw kerkje. Het was het kleinste protestantse kerkje van Nederland en stond op de plaats waar nu de bibliotheek is. In 1956 werd het afgebroken. Op zondag 7 november 1875 deed dominee Van Gogh in Hoeven zijn intrede. Uit Etten waren 30 leden van de hervormde kerk aldaar meegekomen om de dienst bij te wonen. Moeder Van Gogh schreef aan haar zoon Theo: de gemeente telt 8 zielen, een allerliefst kerkje. Pa preekte de gemeente die ten uwen huize is. t Was heel lief en die menschen zo belangstellend. De Hoeve is een mooi dorpje en wij werden bij fatsoenlijke lui vriendelijk ontvangen. Daar vader Van Gogh van zijn kinderen verlangde dat zij regelmatig de kerkdienst bezochten, moet Vincent in de tijd dat hij bij zijn ouders in Etten verbleef verschillende malen de kerkdienst in Hoeven hebben bijgewoond als Pa daar preekte. Nederlands Hervormd kerkje Hoeven stond op de plaats waar nu de bibliotheek staat Bij de driesprong links aanhouden en de Bovenstraat vervolgen Bij de rotonde gaan we recht door dit is nog steeds de Bovenstraat Aan de linkerkant, in de bossen, is de Sterrenwacht. Op de T-kruising rechtsaf de Oude-Antwerpsepostbaan op Als we bij deze T-kruising oversteken en te voet het paadje omhoog gaan hebben we een prachtig zicht op het ven Pagnevaart. Pagnevaart
14 14 In de zomer van 1881 logeerde zijn vriend de kunstschilder Anthon van Rappard enige tijd op de pastorie te Etten. Bij goed weer trokken ze er samen op uit om in de omgeving van Etten- Leur te tekenen en schilderen. In brief nr. 146 schrijft Vincent hierover aan zijn broer Theo het volgende Ge moet weten dat Rappard hier is geweest, een dag of 12, en nu is hij weer vertrokken. Natuurlijk moet gij de groeten van hem hebben. We zijn samen nogal veel uit geweest, verscheidene malen, o.a. naar de hei in Seppe, naar de zogenaamde Passievaart, een groot moeras. De Passievaart was een idyllisch plekje voor kunstschilders. Passievaart of eigenlijk Pagnevaart dankt zijn naam aan een legende. Pagne is afgeleid van Espagne en volgens de legende zou hier een Spaans schip gezonken zijn. Moeraslandschap (VvG) Pagnevaart? Voorbij Bosbad Hoeven linksaf de Mommersstraat in Bij de volgende bocht links aanhouden de Zandstraat in Eerste straat linksaf de Uilenspiegelstraat in Aan het einde van de straat linksaf de Pastoor van Breugelstraat in. In 1877 werkt Vincent bij Boekhandel Braat in Dordrecht. Als hij van Pa een brief ontvangt, waarin deze schrijft dat Aertsen, een goede kennis van de familie, in Zundert op sterven ligt, pakt Vincent op zaterdag 7 april 1877 de laatste trein uit Dordrecht. Hij stapt uit in Oudenbosch en gaat van hier te voet naar Zundert. Die avond moet hij ook door de Pastoor van Breugelstraat gelopen hebben. Aangekomen in Zundert treft hij de zoon van Aertsen, die in de kosterwoning woonde, niet thuis. Hij slaapt die nacht op het kleine kerkhof naast de hervormde kerk. Het kerkhof waar zijn kleine broertje Vincent, die precies een jaar voor hem geboren werd, begraven ligt. Aan het einde van de Pastoor van Breugelstraat, bij de rotonde, linksaf voor langs het vliegveld de parallelbaan op We passeren nu Vliegveld Seppe, dat ook een klein luchtvaartmuseum herbergt.
15 15 In de bocht van de parallelweg slaan we linksaf het fietspad van de zandweg op (Oude Bredasepostbaan) en fietsen langs het vliegveld De heide bij Seppe Zoals we al eerder zagen logeerde in de zomer van 1881 de kunstschilder Anthon van Rappard bij Vincent op de pastorie in Etten. Bij mooi weer trokken ze er op uit om in de natuur te schilderen. Ze gingen ook naar Bosschenhoofd in de volksmond Seppe genoemd. Men moet weten dat in die tijd er nog volop heide in de buurt van Seppe was. Een ideaal landschap voor kunstschilders. Deze heidevelden zijn later door de Maatschappij Maple Farm ontgonnen. Met Seppe wordt Bosschenhoofd bedoeld. Bij de aanleg van de spoorlijn Roosendaal-Breda verbleven de spoorwerkers vaak in het café van de familie Sep. Als men dan naar die locatie moest zei men niet we gaan naar Bosschenhoofd maar we gaan naar Seppe. Heidelandschap (VvG) Seppe? Op de kruising Oude Bredase Postbaan/Heistraat rechtsaf, het viaduct de Rijksweg over Bij de rotonde rechtdoor de Poppestraat in St. Willebrord Hut op de heide (VvG)
16 16 Uit de brieven van Vincent van Gogh weten we dat hij verschillende keren in Sint-Willebrord is geweest. In brief 145 van mei 1881 aan zijn broer Theo schrijft hij: Als het niet regent ga ik elken dag naar buiten, meest op de hei. Ik maak mijn studies nogal vrij groot, zooals ge er reeds een paar gezien hebt bij uw bezoek zo heb ik o.a. een hut op het heike gemaakt. Maar het meest bezocht hij het dorp als hij zijn vader, dominee Theodorus van Gogh, begeleidde bij het bezoek aan Cornelis Schuitemaker, de enige protestant die er woonde. Vierde straat linksaf de Parkstraat in Eerste straat rechtsaf de Pastoor Bastiaansensingel op Waar nu de bakkerij van Gebr. de Jong gehuisvest is (huisnr. 31) woonde een van Vincents bekendste modellen uit Etten namelijk Cornelis Schuitemaker. Cornelis Schuitemaker Cornelis Schuitemaker (VvG) Cornelis Schuitemaker werd op 26 oktober 1813 te Nieuwe Niedorp nabij Alkmaar geboren. Cornelis was nog maar 12 jaar als zijn moeder overlijdt. Na de lagere school gaat hij werken als boerenknecht. In 1832 vervult hij zijn militaire dienstplicht bij het 2 e Batallon Jagers te Tilburg. Waarschijnlijk heeft hij tijdens zijn inkwartiering te Etten zijn vrouw, de katholieke Johanna van Peer uit t Heike (St. Willebrord), leren kennen. Op 30 december 1837 trouwt het stel en vestigt zich in de Verloren Hoek (Donk wijk K 112) tussen t Heike en Sprundel. Later bouwt het echtpaar een kleine woning in het centrum van t Heike aan de Parklaan waar nu bakkerij De Jong gevestigd is. Het gezin blijft kinderloos. Zijn levenlang zal Cornelis protestants blijven. Op oudere leeftijd, als Cornelis hulpbehoevend wordt, wordt hij financieel ondersteund door de hervormde kerk Etten, waar hij kerkelijk ondervalt. Meestal wordt de uitkering hem door dominee Van Gogh persoonlijk bezorgd. Tijdens deze bezoeken werd de dominee vaak door zijn zoon Vincent vergezeld. Vandaar dat Vincent Schuitemaker veelvuldig getekend heeft. Cornelis Schuitemaker overleed op 13 oktober 1884, 71 jaar oud en werd op de Nederlands Hervormde begraafplaats te Etten begraven. Tegenover Bakkerij de Jong afstappen en over het voetpad naar de kerk Behalve Schuitemaker heeft Vincent waarschijnlijk nog andere Willebrorders getekend. Op 9 of 10 november 1881 schreef hij Theo: Ik zit u nu te schrijven in t kleine kamertje met een hele collectie mannen, vrouwen en kinderen uit t Heike etc. om mij heen. (Brief 155 laatste alinea)
17 17 De kerk rechts passeren, we komen nu langs de Mariagrot Over Sint-Willebrord en haar inwoners schreef hij: Het Heike vond ik een merkwaardig voorbeeld van energie, die huisjes elk met een stukje groen land, dat arme troepje, samen strijd voerende tegen de onvruchtbaarheid de heide. Aan het einde van het voetpad linksaf de Dorpsstraat in Zesde straat rechtsaf de Irenestraat in Voor de bocht tegenover huisnummer 40 linksaf het fietspad op, over het fietsviaduct van de Rijksweg en het fietspad vervolgen Bij de tweede mogelijkheid het fietspad links naar beneden verlaten De eerste weg links de Hoge Donk op Aan het einde van de Hoge Donk de Nijverheidsweg oversteken en rechtsaf het fietspad op, volg het rode fietspad richting centrum Bij de rotonde rechtdoor de Roosendaalseweg op Als het niet regent ga ik elken dag naar buiten, meest op de hei. Ik maak mijn studies nogal vrij groot, zoals ge er reeds een paar gezien hebt bij uw bezoek, zo heb ik o.a. een hut op het heike gemaakt, en ook die schuur met mosdak op de Roozendaalschenweg, die ze hier de Protestantsche schuur noemen. Gij zult u mogelijk herinneren wat ik bedoel. Dan de molen daar vlak tegenover op dat weiland, en de olmbomen op het kerkhof. Bij de volgende rotonde zie je het zelfde beeld als op de tekening van Vincent van Gogh Akker bij opkomend onweer met links de Lambertuskerk en rechts de Nederlands hervormde kerk. Akker bij opkomend onweer met Lambertuskerk en NH kerk, fragment (VvG) Op het terrein voor Frijado, aan de overkant van de Roosendaalseweg net voor de volgende rotonde, stond vroeger de protestantse schuur. Deze schuur was eigendom van de protestantse
18 18 kerk van Etten en werd in 1888 gesloopt. Ten oosten van Frijado, aan de andere kant van de Heistraat is nog steeds een moeras. Moeras Roosendaalseweg (VvG) In het centrum linksaf het Raadhuisplein op Het stadskantoor Op 19 maart 2004 verrichtte de Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant, mevrouw J. Maij-Weggen, de officiële opening van het nieuwe stadskantoor. Het opvallende gebouw is onderdeel van het veelomvattende Centrumplan. Het kantoor is organisch vormgegeven naar een ontwerp van architectenbureau Alberts & Van Huut uit Amsterdam. Tussen het stadskantoor en de voormalige NH kerk naar de Binnentuin De Nederlands hervormde kerk De kerk is nu in gebruik als raadzaal. Vincents vader, Theodorus van Gogh, was van 1875 tot 1882 dominee in deze kerk. Al rond 1200 stond op deze plek een kleine Romaanse kapel. Stukje bij beetje breidde de kerk zich uit. In 1500 was het een grote drie-beukige hallenkerk. Het verval begon tijdens de 80- jarige oorlog. In 1732 stortte de toren in. De huidige toren dateert van 1771 en is een ontwerp van Philip Willen Schonck. In 1821 kreeg de kerk zijn huidige vorm. In 1977 werd de kerk door de gemeente gekocht en sinds november 1986 wordt de kerk als raadzaal en expositieruimte gebruikt. In de kerk bevindt zich een Jacobus Zeemansorgel en een preekstoel uit ca waarop pa Van Gogh nog gepreekt heeft. De Nederlands hervormde begraafplaats Van de oorspronkelijke Nederlands hervormde begraafplaats achter de kerk is nog maar een klein gedeelte over. In 2008 werd voor de bouw van de bioscoop nog een stukje van het kerkhof afgehaald. Gedurende de tijd dat vader Van Gogh dominee in Etten was, vonden er 38 begravingen plaats. Vader Van Gogh preekte graag op het kerkhof zoals Vincent op 15 november 1878 aan zijn broer Theo schreef en zegt niet Pa zelf ook: ik spreek nergens liever dan op het kerkhof, want aldaar staan wij allen op gelijken grond, aldaar staan we niet alleen op gelijken grond, maar aldaar gevoelen wij dat ook altijd. Ook tekende Vincent wel op het kerkhof. In mei 1881 schreef hij aan Theo dat hij de olmen op het kerkhof had
19 19 ]getekend. Veel leden van de families Van Eekelen, Gelijns en Kerstens die hier begraven liggen hebben Vincent nog gekend. De Nederlands hervormde pastorie met tuin Op de plaats waar nu het beeldje van Vincent van Gogh staat, stond vroeger de pastorie waar de familie Van Gogh nog gewoond heeft. Het beeldje, een creatie van Hein Vree, werd er in 1990 geplaatst ter gelegenheid van Vincent s 100 ste sterfdag. De pastorie werd in 1649 gebouwd een jaar nadat de kerk aan de protestanten was toegewezen. In het kleine aanbouwtje, waar vroeger catechisatieles gegeven werd, had Vincent zijn atelier. Hier zat hij soms tot diep in de nacht te oefenen om het tekenen onder de knie te krijgen. De pastorie werd en 1904 gesloopt en vervangen door een nieuwe, die in 1969 weer moest wijken voor de verbreding van de toenmalige Rijksweg. Herinnering aan de tuin in Etten (VvG) Vincent dacht later nog vaak terug aan Etten. Regelmatig haalde hij zijn Ettense tekeningen tevoorschijn om er kleur op aan te brengen. Soms bestudeerde hij zijn in Etten uitgevoerde schetsen nog eens. Hij koesterde vooral de gedachte aan de tuin van de pastorie, die de inspiratiebron vormde voor het schilderij Herinnering aan de tuin (Arles,1888).
20 20 Aan zijn zus Willemien schreef hij hierover: Ik heb nu, om op mijn slaapkamer op te hangen, een Herinnering aan de tuin van Etten geschilderd. Ziedaar, ik weet dat het nauwelijks gelijkend is, maar voor mij geeft het het poëtische karakter en de stijl van de tuin weer, zoals ik die aanvoel. De persoonlijkheid van moeder wordt voor mij gesuggereerd door de bewuste keus van de kleur, het sombere violet met de citroengele vlekken van de dahlia,s er scherp tegen afgetekend. De figuur met de Schotse plaid, die oranje en groen geblokt is en afsteekt tegen het donkere groen van de cypres, een contrast dat nog verhevigd wordt door de rode parasol doet me denken aan jou. Ik weet niet of je kunt begrijpen dat men poëzie kan maken alleen door kleuren goed te rangschikken, zoals men troostende dingen in de muziek kan zeggen. Samenstelling Cor Kerstens Stichting Vincent van Gogh in Etten-Leur Postbus 122, 4870 AC Etten-Leur Tel. (076) Website:
Stichting Eerste Gemotoriseerde Vlucht in Nederland 100 jaar. fietstocht. Eerste gemotoriseerde vlucht in Nederland
Stichting Eerste Gemotoriseerde Vlucht in Nederland 100 jaar fietstocht Eerste gemotoriseerde vlucht in Nederland Stichting Eerste Gemotoriseerde Vlucht in Nederland 100 jaar colofon Tekst: A. Wieffering
Nadere informatieWie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh?
Wie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh? Soms weten bezoekers ons tijdens rondleidingen te vermelden dat Vincent van Gogh ooit een kamertje bewoonde in hotel Schafrath aan het Park in Nuenen.
Nadere informatieVincent van Gogh. Hier zie je er een afbeelding van.
Vincent van Gogh Een van de beroemdste schilders die Nederland heeft gehad was Vincent van Gogh. Deze kunstenaar heeft zelfs zijn eigen museum gekregen in Amsterdam. Toch wel heel bijzonder, zeker als
Nadere informatieWandelend langs de kerken en plaatsen van voormalige kerken van Gorredijk
Wandelend langs de kerken en plaatsen van voormalige kerken van Gorredijk Wandelroute van ongeveer een uur en een kwartier. Van de Ontmoetingskerk naar de voormalige Evangelische Gemeente Eben Haëzer Vanuit
Nadere informatie125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890)
125 jaar Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder Vincent van Gogh (1853-1890) WWW.BNWALLCOVERINGS.COM 125 JAAR GEÏNSPIREERD DOOR DE WERKEN VAN KUNSTSCHILDER VINCENT VAN GOGH De collectie
Nadere informatieinfo@pietnowee.nl Pagina 1
"Thuis heb ik nog een ansichtkaart" Ik heb er zelfs meer dan één van het dorp waar ik geboren ben. Mijn voorouders waren tuinders en woonden voornamelijk in Den Hoorn en omgeving. Veel is er veranderd
Nadere informatieRondje Vledder. een (virtuele) wandeling langs enkele gebouwen van historische betekenis
Rondje Vledder een (virtuele) wandeling langs enkele gebouwen van historische betekenis 10 11 1 8 9 2 4 5 6 7 3 Het plattegrondje geeft een beeld van Vledder tussen ca. 1930 en 1940. De nummers langs de
Nadere informatieGent 24b. De Predikherenlei anno 1820 door de Hollandse soldaat Wynantz. Onderbergen. Het pand van de Dominicanen. Predikherenlei
De Predikherenlei anno 1820 door de Hollandse soldaat Wynantz Gent 24b Onderbergen. Het pand van de Dominicanen Predikherenlei Rue de la Valléé nr 40 /Onderbergen Onderbergen nr 57 in 1940 Tweede gedeelte
Nadere informatieEen rondje Oude Dorp Nieuwerkerk aan den IJssel
Een rondje Oude Dorp Nieuwerkerk aan den IJssel Inleiding We beginnen in de Zuidplaspolder op de kruising van de Ringvaartlaan en het fietspad dat omhooggaat naar de Gele Brug en het Oude Dorp. Bij het
Nadere informatieinhoud 1. Een leven in beeld 2. Vincents jeugd 3. Aan het werk 4. Brieven 5. Boeren 6. Naar Parijs 7. Naar het zuiden 8. De ruziemaker 9.
Vincent van Gogh inhoud 1. Een leven in beeld 3 2. Vincents jeugd 4 3. Aan het werk 5 4. Brieven 6 5. Boeren 7 6. Naar Parijs 9 7. Naar het zuiden 10 8. De ruziemaker 11 9. Ziek 12 10. Het einde 13 11.
Nadere informatie2. Start wandeling Loop vanuit Cultuurhuis de Paulus naar rechts, naar de stoplichten Ga rechtsaf Stop bij foto A (Leidsestraatweg nummer 16)
Fotowandeling langs de route van de tram 1. Start Cultureel Centrum de Paulus Expositie van de Blauwe Tram Filmbeelden Blauwe Tram Ophalen fotowandeling Uitleg fotowandeling. Met behulp van de uitgeschreven
Nadere informatieRijkdom. in Broek in Waterland. Versie 3 d.d
Rijkdom in Broek in Waterland Versie 3 d.d. 25-09-2014 Rijkdom in Broek in Waterland Beste puzzelaar, Je staat nu midden in Broek in Waterland. Broek betekent een moerassig gebied. In de omgeving zijn
Nadere informatieROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT
ROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT Een van de mooiste marktpleinen van Brabant ligt in Oirschot. Dit marktplein is beschermd dorpsgezicht en de kastanje- en lindebomen, de gaaf bewaarde oude huizen,
Nadere informatie1911 2011 honderd jaar geleden De zomer van 1911 was een rampjaar voor Haaren. Uit Tilburgsche Courant, 8 Augustus 1911 Jos Schuurmans
1911 2011 honderd jaar geleden. De zomer van 1911 was een rampjaar voor Haaren. Van woensdag 9 tot zondag 13 augustus 1911 was er een hete golf. Sint-Lambertus de parochiepatroon en heilige van kerk in
Nadere informatieMOEDERS MEMORIAL FIETSTRIP, VERSLAG
MOEDERS MEMORIAL FIETSTRIP, VERSLAG foto s Ben, Marga &Wim teksten: moeder, Joop, Marga, Tom & Wim 17 juni 2015 Op vakantie ging ik vaak naar de familie Lansdaal in Purmerend. Met de trein. Ik reisde dan
Nadere informatie27-12-2013 Wandelroute Twente Hezingen. www.wandelwiki.be
27-12-2013 Wandelroute Twente Hezingen Galgenberg en Paardenslenkte. We maken een prachtige wandeling in het buitengewoon stille en glooiende grensgebied van Nederland en Duitsland ten noorden van Ootmarsum.
Nadere informatieOver Nuenense kisten die de Bredase kisten werden
een beroemde verzameling Over Nuenense kisten die de Bredase kisten werden Op momenten dat een Nederlands museum een werk van Vincent van Gogh aanschaft of als er een nieuw werk van de schilder wordt ontdekt,
Nadere informatieHerinnering aan Elisabeth Bangert - tante Betje (1870-1964) FREEK DIJS
Herinnering aan Elisabeth Bangert - tante Betje (1870-1964) FREEK DIJS Van wie ben jij er één? Dat was telkens de vraag van tante Betje als ik bij mijn oma, haar zuster, kwam logeren in Baarn. Die vraag
Nadere informatieGedichten langs de Geul- route GULPEN-WITTEM
Gedichten langs de Geul- route GULPEN-WITTEM STROOMAFWAARTS De afstand van zuil 1 (Cottessen) tot zuil 14 (Stokhem) is circa 14 km. De gedichtenroute in de Gemeente Gulpen-Wittem begint bij de Heimansgroeve:
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieRE-CREATIEVE BOERDERIJ DE GANZENHOF
FOTOPUZZELTOCHT RE-CREATIEVE BOERDERIJ DE GANZENHOF 1. Vertrek vanaf de inrit rechtsaf het fietspad op. 2. Na 350 mtr. Linksaf Beverdijcken in. Vrg. 1 Tel de huisnummers van de Beverdijcken bij elkaar
Nadere informatieHERINNERINGS-FIETSROUTE Tweede Wereldoorlog Steenwijk en omgeving, lengte 30 km
HERINNERINGS-FIETSROUTE Tweede Wereldoorlog Steenwijk en omgeving, lengte 30 km 001 Start fietstocht op de Johan van den Kornputkazerne bij het Kelderbarretje met wandschilderingen Duitse Kriegsmarine
Nadere informatiewww.wandelwiki.be Landgoederen Klarenbeek en De Haere. 27-11-2012 Wandelroute Veluwe - Doornspijk
27-11-2012 Wandelroute Veluwe - Doornspijk Landgoederen Klarenbeek en De Haere. We wandelen met Lupus in het overgangsgebied tussen de voormalige Zuiderzee en de Veluwe. Doornspijk is een overwegend agrarische
Nadere informatieDoor landgoed Nieuw Rande naar Diepenveen
Alternatieve NS-wandelroute dag 2 Er zijn twee redenen om een alternatief te bieden voor deze bekende NS-wandeling. De eerste is dat op dit moment in de uiterwaarden langs de IJssel gewerkt wordt aan het
Nadere informatieLANDGOED VILSTEREN - GRANDTOUR
LANDGOED VILSTEREN - GRANDTOUR ROUTE 14 km Flinke wandeling op landgoed Vilsteren, met onderweg o.a. het graf van de kluizenaar, een fraai uitzichtpunt en een kijkje achter de schermen van het beleid en
Nadere informatieSPELREGELS START. Loop vanaf het Tongerloplein richting Molenstraat en sla rechtsaf de hoek om.
SPELREGELS De speurtocht start en eindigt op het Tongerloplein te Roosendaal. Blijf bij je groepje en let op het verkeer! START Loop vanaf het Tongerloplein richting Molenstraat en sla rechtsaf de hoek
Nadere informatieInhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop.
Inhoud. Blz. 1. Blz. 2. Blz. 3. Blz. 4. Blz. 5. Blz. 6. Blz. 7. Blz. 8. Blz. 9. Blz. 10. Blz. 11. Kaft Inhoud Het leven van Escher. Moeilijke jaren. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieYtzen Lieuwes Tamminga # Hiltje Karsjens Kalma * , *
Ytzen Lieuwes Tamminga # Hiltje Karsjens Kalma * 29-07-1811, + 22-07-1897 *19-08-1826 + 24-11-1914 Ytzen Lieuwes (N) was bijna 33 jaar toen hij met Hiltje Karsjens Kalma trouwde. Hiltje was de dochter
Nadere informatiede straat van toen Koningstraat Naaldwijk
de straat van toen Koningstraat Naaldwijk 1 Nummer 1 en 3: bakker Joris Boon. Rond 1885 kwam bakker Leendert Boon vanuit s-gravenzande naar Naaldwijk. Zoon Joris, vooraan op deze foto, nam de zaak over
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatie6Plekjes met voelbare historie
6Plekjes met voelbare historie Waterwegen hebben in heel veel belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis een rol gespeeld. Voor aanval en verdediging tijdens oorlogen, voor het vervoer van goederen
Nadere informatieEEN DORP OP LANDGOED VILSTEREN
EEN DORP OP LANDGOED VILSTEREN ROUTE 3,0 km Welkom op het particuliere landgoed Vilsteren, eigendom van de familie Cremers. Het dorp Vilsteren behoort ook tot het landgoed: een heel dorp op een landgoed
Nadere informatieKastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieToeristische route door BLERICK
Toeristische route door BLERICK pag. 2 TOERISTISCHE ROUTE DOOR BLERICK VOOR ROLSTOELERS EN SCOOTMOBIELEN Het is raadzaam om wat te drinken mee te nemen Wij beginnen bij het Oude Raadshuis op het Antoniusplein.
Nadere informatieDag 1 (24 mei) Bij Anna 10 km
Dag 1 (24 mei) Bij Anna 5 km Vertrek vanuit het t Stokperdje meteen rechtsaf Het Laantje op Loop de fietsbrug helemaal af Aan het eind van de fietsbrug loop je linksaf via de helling Anna s tuin in Houd
Nadere informatieInleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd
Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op
Nadere informatieMaandag 1 juni 2015 3 km
Maandag 1 juni 2015 3 km Schoolplein(zijpoort)linksaf Molenweer in rechtsaf Kleine Donk volgen rechtsaf Lindonklaan (oversteken bij zebrapad) volg secundaire weg A. Roland Holstlaan linksaf Simon Vestdijkstraat
Nadere informatieDag van het Kasteel 2012
Dag van het Kasteel 2012 wandelen rond Zeeuwse kastelen en buitenplaatsen Schouwen-Duiveland Slot Moermond, Renesse Zuid-Beveland De Hellenburg, Baarland Walcheren Westhove, Oostkapelle Zeeuws-Vlaanderen
Nadere informatie" Non - Stop " Seniorenwerking vnr - vzw
laats : VOLLEZELE Naam wandeling : WALGRAEVEWANDELING Lengte wandeling : 7 km 300 meter Duur wandeling : 1 h 49 min Gemiddelde snelheid: 4 km/h Aard van de wegen : De wandeling loopt over betonwegjes en
Nadere informatieGeschiedenis Gereformeerde kerk Ruinerwold Koekange
Geschiedenis Gereformeerde kerk Ruinerwold Koekange Ds. Hendrik de Cock Het zegel van de kerk Voor kant kerk Berghuizen 2018 Foto van het kerkgebouw van voor 1912 Het ontstaan van de afscheiding. De Afscheiding
Nadere informatieWillem Maris (1844-1910)
Willem Maris (1844-1910) Willem Maris behoort tot het bekende schildersgeslacht Maris. Hij was de jongste van drie broers die allen in het schildersvak gingen, gestimuleerd door hun vader, boek- en steendrukker
Nadere informatieEnkele opmerkingen naar aanleiding van een bijschrift over kasteel Crayenstein.
Enkele opmerkingen naar aanleiding van een bijschrift over kasteel Crayenstein. Uit: C. Baardman, Leo J. Leeuwis, M.A. Timmermans, Langs Merwede en Giessen (Den Haag 1961) Op de zuidelijke oever van de
Nadere informatieBoven in het pand bevinden zich twee platte gevelstenen. In een van de gevelstenen (boven de voordeur) is de tekst 'HUIZE LOUISE' gebeiteld.
Huize Louise. Inleiding. Vanuit het zuiden, even voorbij de Markt en de Protestante kerk in de Grotestraat, staat op de nummers 92 tot 94 een pand dat de naam draagt 'Huize Louise'. In dit pand waren eerder
Nadere informatieen nog andere straten moest nog worden aangelegd.
In de Belle Epoque had de Brabantstraat en de Brabantdam. De Brabantstraat liep van de Vogelmarkt tot aan het François Laurentplein. Deze straat is een van de oudste van Gent want werd reeds vermeld in
Nadere informatieHet. riet- en gevestigd. Wilgenhorst. kopen. Sliebewust. zijn van drie. was
Het Kompas kijkt binnen in Het Kompas keek binnen bij Vincent-Jan de Jong in aan de Molendijk. Een woonhuis dat rond 1886 gebouwd is in opdracht van zijn overgroot- was ouders. Erachter een hoepels-, biezen-,
Nadere informatieJ.J. Allanstraat 63 van Simon Jacobszn Schoen en zijn zoon Gerrit Simonszn Schoen
Een vervolg van het verhaal over de boerderijen van de familie Schoen uit juni. J.J. Allanstraat 63 van Simon Jacobszn Schoen en zijn zoon Gerrit Simonszn Schoen Simon boerde met zijn vrouw Elisabeth de
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieDIJKHUIS ZWAAGDIJK-OOST 85 2015-1
DIJKHUIS ZWAAGDIJK-OOST 85 2015-1 1 Het laatste dijkhuis van Zwaagdijk In Zwaagdijk Oost, geklemd tussen dijk en dijksloot, ligt het huis van Joop Grent. Ooit stonden hier zes of zeven van dergelijke dijkhuisjes,
Nadere informatieWat een vreemde bromfiets!
Wat een vreemde bromfiets! Waarom rijden er nu geen paarden meer met karren? Reed er vroeger een tram in ons dorp?! Met die bus zou ik ook wel eens willen rijden! 1. Voetgangers baas! Opdracht Lees het
Nadere informatieIn de vriendschap tussen mensen is het Gerlachus zelf die ons groet.
Vriendschap, Vrij en ongedwongen, Zonder vriendschap kun je iemand niet helemaal vertrouwen in je blijdschap en verdriet. Wie ben jij, wie is de ander? In de vriendschap tussen mensen is het Gerlachus
Nadere informatieDe Jeroen Bosch krant
De Jeroen Bosch krant G E M A A K T V O O R E N D O O R L E E R L I N G E N 2 maart 2016 Workshop groep1/2 Circuit in groep 7 Groep 7 van de vlieger ging op 4-3-2016 een circuit houden over Jeroen Bosch.
Nadere informatieARENDPAD 1 en 2 WANDELINGEN ROND S-HEER ARENDSKERKE
Het start- en eindpunt van de wandeling is bij het Heer Arendhuis, Torenring 46 in s-heer Arendskerke, vlak bij de kerk. Er zijn 2 routes, Arendpad 1: 6,8 kilometer en Arendpad 2: 9,3 kilometer. Arendpad
Nadere informatieDe echte verzamelaar van oude ansichten combineert speurzin, vasthoudendheid
Verzamelaars van oude ansichten (2) Jan Verboom De echte verzamelaar van oude ansichten combineert speurzin, vasthoudendheid en oog voor detail met een onverzadigbare liefde voor zijn of haar onderwerp.
Nadere informatieJACOBUS VAN DRIE WOONDE IN BILTHOVEN MET EEN GEIT IN HUIS
JACOBUS VAN DRIE WOONDE IN BILTHOVEN MET EEN GEIT IN HUIS Koos Kolenbrander Met een geit in huis wonen doet denken aan de Zweedse tv-serie Pippi Langkous. Dit kwam in de jaren twintig van de vorige eeuw
Nadere informatieD88, Voorhei 3. Geplaatst in de Heise Krant augustus 2015, gewijzigd
D88, Voorhei 3 Geplaatst in de Heise Krant augustus 2015, gewijzigd 23-01-2017 De geschiedenis van boerderij D88, nu Voorhei 3, begint bij Theodorus van Asseldonk. Theodorus (Dirk) van Asseldonk (1797-1845),
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Afgelopen maandag hebben we met de deelnemers van de kring Eigentijds Bijbellezen Paasverhalen gelezen. Vier verhalen van de opstanding, verteld door
Nadere informatieDorpswandeling Barneveld
Dorpswandeling Barneveld Deze wandeling door het dorp Barneveld is bedoeld voor kinderen in de leeftijd van 10 tot en met 12 jaar en hun begeleiders. U maakt kennis met de mooiste plekjes in en rond het
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatie: Beetsterzwaag. : Hoofdstraat 34 : 9244 CN Beetsterzwaag. : Bos, weiland, heide, meer
Afstand Provincie Plaats Vertrekpunt : 13 KM : Friesland : Beetsterzwaag : Bakkerij Verloop : Hoofdstraat 34 : 9244 CN Beetsterzwaag Bijzonderheden : 90% onverhard : Bos, weiland, heide, meer RA = Rechtsaf
Nadere informatieKlee. en Cobra. Opnieuw beginnen
Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is
Nadere informatieWillem Buskermolen. Een Kudelkop vertelt. Opgetekend door Atie van Lieshoud
Willem Buskermolen Een Kudelkop vertelt Opgetekend door Atie van Lieshoud Uitgave: familie Buskermolen april 2013 Tekst: Atie van Lieshoud Vormgeving: Roel Mulder Omslagillustratie: Christa Logman Foto
Nadere informatieV.l.n.r. Rie de Groot met haar kindje en vader en moeder van der Kooij met Jan. Voor de ventwagen in 1951.
Na hun huwelijke kwamen vader en moeder uit Friesland naar Amsterdam en samen dienden zij op een woonark bij t Kalfje tussen Ouderkerk en Amsterdam, bij een dokter. Vader was de huisknecht en moeder deed
Nadere informatie1. Start route Wijlre:
Afstand Provincie Plaats Vertrekpunt Bijzonderheden : 12 KM : Limburg : Wijlre-Gulpen : Wijlre of Gulpen : Wijlre P Marchierstraat : Gulpen P Zwembad : Heuvels met enkele klimmetjes, en mooi vergezichten
Nadere informatieToeristische route VAN STATION VENLO via GRUBBENVORST VELDEN VENLO
Toeristische route VAN STATION VENLO via GRUBBENVORST VELDEN VENLO Scootmobielroute : Vanaf station Venlo - Grubbenvorst - Velden - Venlo. Voor rolstoelers, scootmobielen, fietsers en wandelaars. 1. We
Nadere informatieROSANNE. Oh, oh, oh. Van Aemstel Produkties - De leukste uitjes van Amsterdam - www.amterdamexcursies.nl
ROSANNE Rosanne, ik weet dat er heel veel mannen zijn Elke keer weer een ander en mij doet 't pijn Want jou liefde waarmee jij mij soms verblijdt Wil ik liever, liever, liever, liever voor altijd Als ik
Nadere informatieD52, Past. Van Haarenstr. 58-60
D52, Past. Van Haarenstr. 58-60 Geplaatst in de Heise Krant van april 2012, gewijzigd 08-04-2015 Slechts weinig mensen weten dat in het pand waar nu rechts Henk Schepens en Marlène van Esch wonen, Pastoor
Nadere informatieTussen Paradijs en Toekomst
Tussen Paradijs en Toekomst Nieuwsbrief van heemkundige kring Ioannes Goropius Becanus en museum de Dorpsdokter Extra digitale uitgave 7 juli 2008 Alida Lion herdacht met straatnaam Rabbijn Hetty Groeneveld
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatieSaleminkpad (Terborg, Silvolde, Sinderen, Ulft) versiedatum 16 maart 2015
Saleminkpad (Terborg, Silvolde, Sinderen, Ulft) versiedatum 16 maart 2015 Naar: Ondankbare Grond, een boerenepos, door Leo en Theo Salemink. Uitgeverij Fagus, Aalten [ISBN 978-94-91634-25-3] http://www.fagus-uitgeverij.nl/site/verschenen/artikelen/2014/11/15_ondankbare_grond.html
Nadere informatieBron: De Oosterhoutse tijdmachine
1813 Aanleg Napoleonsbaan De grote weg Parijs-Amsterdam liep door Oosterhout. Hij werd aangelegd in de jaren 1813-1816. Napoleon begon met de aanleg, koning Willem I maakte hem af. Het traject maakte in
Nadere informatie3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.
1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.
Nadere informatieIZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
IZEGEM TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG 31 juli 1914: ten oorlog! Op 31 juli 1914 staat de stad in rep en roer: het is oorlog! Overal wordt erover gepraat, de mensen staan allemaal op straat. De volgende
Nadere informatieGent 25c. Goudstr Beersteeg Oudevest, Katelijnenstr Minnemeers Kongobrug Reke Blekersdijk Nieuwland Godshuishammeken Huidevetterken Ham
Goudstr Beersteeg Oudevest, Katelijnenstr Minnemeers Kongobrug Reke Blekersdijk Nieuwland Godshuishammeken Huidevetterken Ham Gent 25c De Minnemeersbrug lag in het verlengde van de Goudstraat Goudstr /Beersteeg
Nadere informatieBijzondere vakantie op Cyprus Ans van den Helm
Bijzondere vakantie op Cyprus Ans van den Helm In 2011 gingen mijn man en ik 10 dagen op vakantie naar Cyprus. Toen we geland waren, stond er een taxi klaar, om ons naar ons vakantieverblijf, te brengen.
Nadere informatieRondrit naar Groede 94.99 km
Rondrit naar Groede 94.99 0 2.04 0 Lissewege Het zeer landelijke Lissewege hoort sinds de gemeentefusies bij Brugge. De naam van het dorp duikt op in de 11de eeuw en zou afkomstig kunnen zijn van 'liswega',
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieMet Vincent aan het werk
Met Vincent aan het werk Ceciel de Bie Met illustraties van Georgien Overwater Van Gogh Museum Publicaties 4 Inhoud 1 Ontdekken door te doen 9 2 Heb je tekenspullen in huis? 10 3 Tekenen, tekenen en nog
Nadere informatieMGCC Regio Midden-Nederland
MGCC Regio Midden-Nederland Start: Pannenkoekenhuis De Stapel(b)akker Landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt Oude Waag 21 4153 RC BEESD Tel. 0345-618901 Tijdstip: Ontvangst vanaf: 11.30 uur Start: wanneer
Nadere informatieIN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL
I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen
Nadere informatieHet Snijdersplein. Voorwoord
Het Snijdersplein Voorwoord Ruim 4 jaar ben ik nu bezig om alle gegevens van de kadastrale percelen van de vestingstad s-hertogenbosch, in 1832 aangeduid als de secties G en H, vanaf het begin van het
Nadere informatieDe magische deur van KASTEEL013
De magische deur van KASTEEL013 Auteurs: Thomas, Liana, Elyas, Brit en Tijn van BS Cleijn Hasselt, begeleiding: Saskia Dellevoet Op een regenachtige dag verveelde ik me. Ik appte Lisa. Zullen we naar de
Nadere informatieGeorge Hendrik Breitner (1857-1923)
George Hendrik Breitner (1857-1923) George Hendrik Breitner (1857-1923) George Hendrik Breitner werd op 12 september 1857 in Rotterdam geboren. Al van kleins af aan wilde hij het liefst historieschilder
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatieInhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Geschiedenis...3 2. Interieur...4 3. Copy...5
De Kerk Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Geschiedenis...3 2. Interieur...4 3. Copy...5 2 1. Geschiedenis De grote bevolkingsgroei in de tweede helft van de 14de eeuw maakte het noodzakelijk nieuwe kerken
Nadere informatieThema: de K van. Moeilijkheid : *** Samenleving Tijdsduur : ***
Thema: de K van. Moeilijkheid : *** Samenleving Tijdsduur : *** Nederland juf Yvonne Het land Doel: Na deze opdracht weet je heel wat over bekende en beroemde kunstschilders van vroeger en nu. Uitleg opdracht:
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieFotomemorie 1. 1 Bron: L. Vidts (eindwerk omgevingsboek Mere, 2008)
Fotomemorie 1 Een mooi zicht op de Nieuwstraat rond het midden van de 20 e eeuw. Vandaag vinden we er onder andere een gloednieuwe babywinkel, eetcafé Bierbuik, schoenenwinkel Timie Shoe, serviceflats,
Nadere informatieDe laatste wens van Maarten Ouwehand
De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 4)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieplattegronden van delft
plattegronden van delft Deze toren is op 9 februari 2011 vijftien meter opgeschoven. Op heel oude plattegronden kun je ook al terugvinden. deze Bagijnetoren (zo heet hij) Een plattegrond wijst je de weg
Nadere informatieRené op vakantie. 10-17 mei 2013 P U T T E N
René op vakantie 10-17 mei 2013 P U T T E N Begeleider Theo Vrijdag 10 mei Vertrek naar Landal Tegen 12 uur rijdt de Tendens bus de Ranonkelweg in en René straalt als hij mij ziet. Na de lunch nemen we
Nadere informatiePASPOORTEN BOVENBOUWERS.NL
PASPOORTEN M.C. Escher 17 juni 1898 27 maart 1972 Leeuwarden Tekeningen die niet klopten. Maurits Cornelius Escher werd geboren in in 1898 in een Friese familie. Hij was de jongste thuis en zijn familie
Nadere informatieHoofdvraag: Hoe is Stuifzand geworden tot wat het nu is? Deelvragen:
Mart Linde 3G1 Hoofdvraag: Hoe is Stuifzand geworden tot wat het nu is? Deelvragen: 1. Inleiding 2. Hoe ontstond Stuifzand? 3. Waar komt de bevolking van Stuifzand vandaan? 4. Wat zijn bijzondere monumenten
Nadere informatieGROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat
Naam GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Groot Brittannië Groot-Brittannië is Schotland, Engeland en Wales samen. Engeland is het grootst van Groot-Brittannië en Wales het kleinst. Engeland heeft meer dan 46
Nadere informatieBewonersplatform Kerkrade-Oost- Wandelen in Kerkrade
Bewonersplatform Kerkrade-Oost- Wandelen in Kerkrade WETENSWAARDIGHEDEN Startpunt: Museumplein. Hier kunt u uw auto parkeren. Duur: 45 tot 70 minuten. Heuvelachtig Niet geschikt voor mensen die moeilijk
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatie