Passend. Leiderschap. Elke school de beste baas. Auteurs: Theo Camps Pieter Dekkers Bert Jurgens. Marije van Vilsteren

Transcriptie

1 Passend Leiderschap Elke school de beste baas Auteurs: Theo Camps Pieter Dekkers Bert Jurgens Marije van Vilsteren Met medewerking van: Hans van den Berg Jos Hagens Magda Snijders

2 Passend leiderschap Elke school de beste baas Auteurs Theo Camps Pieter Dekkers Bert Jurgens Marije van Vilsteren Met medewerking van Hans van den Berg Jos Hagens Magda Snijders

3 Passend leiderschap elke school de beste baas Inhoud Voorwoord Inleiding Opzet van het boek Leidinggeven aan zelfbewuste individualisten Nederland: een samenleving in beweging Ontwikkelingen in het onderwijs Betekenis van de ontwikkelingen voor het management De schoolleider en de school: wat is passend leiderschap? Aanleiding onderzoek Passend bij de maatschappelijke context Passend bij de ontwikkelfase van de school Passend gedrag Passend bij een organisatie van professionals Passend bij beweging in en rond de school Conclusie De schoolleider onderzocht De scholen en hun leiders Schoolleiderprofielen in het basisonderwijs Ontwikkelbehoefte van de school Oriëntatie van de schoolleider De gezonde balans tussen ontwikkel behoefte school en oriëntatie schoolleider De administratieve druk De schoolleider die gedwongen wordt te kiezen Veiligheid, ouderbetrokkenheid, huisvesting en medewerkers Verrichten: Mutatis mutandis Rust, reinheid en regelmaat Een voorbeeld uit de praktijk Welk gedrag laat de directeur zien? Welke rollen dragen bij aan effectief schoolleiderschap? Valkuilen Afwijkingen van de ideale lijn Inrichten: balanceren tussen doel en de weg ernaar toe Een praktijkvoorbeeld Inrichten: wat doet een schoolleider? Aansluiten bij het team en de schoolcultuur Mensen in beweging brengen Gedeelde visie creëren Afwijkingen van de ideale situatie rondom inrichten Richten: stilstaan bij de toekomst De noodzaak van een eigen strategie De vijf sleutelwoorden van Mintzberg Strategie en het belang van het grote geheel Noodzaak van een onderscheidende strategie Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen

4 Index Literatuurlijst Over de auteurs Over de organisaties Bijlage 1 onderzoeksverantwoording Methodologische ingrediënten Doelgroep Veldwerkmethodiek Analyse en interpretatie van de uitkomsten Vervolg: waar staat mijn school en waar sta ik zelf? Bijlage 2 onderzoeksvragenlijst Invitati Wilt u deelnemen? Vragenlijst Bijlage 3 topiclijst casusinterviews Bijlage 4 tabellen onderzoeksresultaten

5 Voorwoord Er wordt veel gevraagd van schoolleiders. Binnen en buiten de school neemt de druk op presteren toe. De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) besteedt veel aandacht aan leiderschap. Via opleidingen en trainingen zorgen we voor verbetermogelijkheden voor schoolleiders. We hebben met veel plezier onze medewerking verleend aan het onderzoek van Berenschot. Dit onderzoek biedt inzicht in de opgaven waar schoolleiders voor staan en laat zien wat schoolleiders nodig hebben om die opgaven goed tegemoet te treden. Uit de uitkomsten blijkt dat veel schoolleiders hun strategische oriëntatie moeten ontwikkelen en verbinden met het werk van alledag. Dat is een van de moeilijkste opgaven voor een leidinggevende. De vragen van alledag gaan altijd voor en de verleiding is groot om er meer aandacht aan te blijven besteden. Toch zullen schoolleiders zich moeten ontwikkelen tot allround leiders. Dat is nodig voor het onderwijs en verrijkt de dagelijkse praktijk van de schoolleider. Utrecht, februari 2011 Ton Duif Voorzitter AVS 7

6 Hoofdstuk 1 Inleiding Dit boek gaat over schoolleiders in het basisonderwijs, maar het begint met de constatering dat Nederland verandert. Die constatering wordt ieder jaar weer gedaan in de nieuwjaarsuitgave van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). In deze publicatie wordt het tijdsbeeld gevangen in beschouwingen over de ontwikkelingen van de Nederlandse samenleving. In de uitgave van januari 2010 heeft socioloog Paul Schabel het over korte lontjes en aan het langste eind trekken. Teksten die ook vaak gehoord worden bij expats die hernieuwd kennismaken met ons land. 8

7 Passend leiderschap elke school de beste baas Voor de thuisblijvers voltrekken de meeste veranderingen zich geleidelijk en het karakter en de richting ervan worden ons soms pas goed duidelijk door een ingrijpende gebeurtenis zoals de moord op regisseur Theo van Gogh op 2 november Deze moord veranderde de inhoud van het debat over de multiculturele samenleving op een bepalende manier. Schoolleiders van nu moeten leidinggeven aan hun school tegen een decor van veranderingen die ongekend groot zijn. Die veranderingen hebben hun weerslag op drie onderwerpen. z De positie en de verantwoordelijkheden van de schoolleider. z De relatie tussen schoolleider en ontwikkeling van de school. z De relatie tussen school en omgeving. Naar aanleiding van deze vragen zijn we in gesprek gegaan met de directie en medewerkers van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS). Al snel werd duidelijk dat we op dit gebied tot een mooie samenwerking zouden kunnen komen. Na enige voorbereidende bijeenkomsten zijn we van start gegaan met een grootschalig onderzoek onder schoolleiders. Dit boek is het resultaat daarvan. Het is de eerste keer dat in het basisonderwijs op deze schaal onderzoek is gedaan naar passend leiderschap. De leden van de AVS hebben we gevraagd een vragenlijst in te vullen, waaraan op grote schaal gehoor is gegeven. Het onderzoek is gebaseerd op een theoretisch model dat we in de eerste hoofdstukken uitwerken. In grote lijnen ziet het model er als volgt uit. Hoe gaat een schoolleider om met deze veranderingen? Is hij in staat om te voldoen aan de eisen die worden gesteld? De ene schoolleider zal daar beter in zijn dan de andere. 9