18 AACnotities. Definitief archeologisch onderzoek in het kader van de aanleg van een riool op het stationsplein, Gemeente Heiloo (Noord- Holland)

Transcriptie

1 S. Lange Definitief archeologisch onderzoek in het kader van de aanleg van een riool op het stationsplein, Gemeente Heiloo (Noord- Holland) 18 AACnotities Versie 2.0 definitief, maart 2007

2 Definitief archeologisch onderzoek in het kader van de aanleg van een riool op het stationsplein, Gemeente Heiloo (Noord-Holland) auteurs drs. S. Lange figuren L.A. Sam tekstredacteur C.L. Nyst goedgekeurd door Gemeente Heiloo A. Van Breugel Versie 2.0, definitief, maart 2007 ISBN ISSN Amsterdam Archeologisch Centrum Universiteit van Amsterdam Turfdraagsterpad XT Amsterdam AAC/Projectenbureau, Amsterdam

3 inhoud samenvatting 4 1 inleiding Algemeen 1. 2 Reden van het onderzoek 1.3 Onderzoeksdoelen 1.4 Leeswijzer 2 onderzoeksgebied Ligging 2.2 Gebiedsbeschrijving 3 onderzoeksmethode Voorbereiding Veldwerk Uitwerking, analyse en rapportage Deponering 4 geologie en bodemopbouw Heiloo en omgeving 4.2 Het onderzoeksterrein 5 sporen 5.1 Inleiding 5.2 Greppelstructuren 5.3 Paalgaten en paalkuilen 5.4 Kuilen 5.5 Fasering 5.6 Evaluatie onderzoeksvragen 10 6 vondsten Inleiding Keramiek Conclusie 7 archeologische monumentenzorg 14 literatuur 15 lijst van gebruikte afkortingen 16 figuren 1 ligging van het onderzoeksterrein binnen Heiloo. Uitsnede: ligging van Heiloo in Nederland. 2 alle-sporenkaart van het terrein. 3 de werkput vanuit het noorden gezien. Op de achtergrond het station van Heiloo. 3

4 samenvatting Het stationsplein in Heiloo wordt heringericht. De eerste bouwwerkzaamheden aan de westkant van het spoor zijn al voltooid, terwijl aan de oostkant in augustus 2005 de eerste bouwactiviteiten van start gingen. Het gebied is in handen van diverse projectontwikkelaars. De plaatsen van infrastructuur zoals de weg over het voormalige stationsplein zijn grotendeels in gemeentelijk bezit. Door de ligging van het plangebied op de hogere delen van de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar en enkele archeologische vindplaatsen in de directe nabijheid van het terrein, werd voorafgaande aan de bouwwerkzaamheden archeologisch onderzoek verplicht gesteld. Het eerste bouwproject waaraan een archeologisch onderzoek vooraf ging, was de locatie Taxi Zwart ten westen van de spoorlijn (Bloo 2004). De resultaten bevestigden de hoge archeologische verwachting voor het gebied. Vervolgens werd het terrein van de firma SaVaHo Exploitatie BV (project De Blinken op het zuidoostelijke stationsplein) en Meier Planontwikkeling BV (noordoostelijk) onderzocht. In het midden van het noordoostelijke terrein was tevens de aanleg van een nieuw riool noodzakelijk. Dit stukje gemeentelijke grond werd over een lengte van circa 33 m en een breedte van 1,60 m onderzocht door archeologen van het Amsterdams Archeologisch Centrum (AAC) van de Universiteit van Amsterdam. Ondanks de beperkte afmetingen van de onderzoekslocatie heeft het onderzoek archeologische sporen en vondsten aan het licht gebracht, die in een toekomstige synthese van de gegevens een belangrijk puzzelstukje vormen. Het gaat vooral om greppelstructuren, paalgaten en een kuil uit de inheems- Romeinse tijd (12 voor Chr na Chr.). Daarnaast zijn vondsten uit de Middeleeuwen gedaan. De vondsten- en sporendichtheid suggereren dat de aangetroffen bewoningssporen middenin een nederzettingsareaal zijn gelegen. Voor het archeologische beleid van de gemeente Heiloo betekenen de resultaten dat kleinschalig archeologisch onderzoek waardevolle informatie op kan leveren over het voorkomen van archeologische waarden en over de conservering van archeologische sporen en vondsten op de strandwal. Voor het bijhouden van een archeologische beleidskaart zijn dergelijke waarnemingen van essentieel belang. 4

5 1 inleiding Dit rapport bevat de resultaten van het definitief archeologische onderzoek op een klein gedeelte van het stationsplein in de gemeente Heiloo. Op dit gedeelte wordt riolering aangelegd. Het traject waar het riool komt te liggen, valt precies tussen twee opgravingterreinen op het oostelijke stationsgedeelte. Vandaar dat ook bij deze kleinschalige bodemverstoring is gekozen voor een gericht archeologisch onderzoek, voorafgaande aan de graafwerkzaamheden. administratieve gegevens Opdrachtgever Gemeente Heiloo Bevoegd gezag Gemeente Heiloo Mevr. drs. A. van Breugel Uitvoerende instantie aac/projectenbureau, Universiteit van Amsterdam Mevr. drs. S. Lange Veldwerkperiode 14 juli 2005 Plaats en gemeente onderzoeksgebied Plangebied Stationsplein, gemeente Heiloo Toponiem Stationsplein oost rioolsleuf Centrale coördinaten / Projectcode AAC/Projectenbureau HEI-SP-05 Omvang plangebied circa 55 m 2 Onderzoekmeldingsnummer (OM-nr.) Beheer en plaats van deponering Provinciaal archeologisch depot Mercurius, Wormerveer (Noord-Holland) 1.1 algemeen Op drie plaatsen in het stationsgebied heeft in de afgelopen jaren een definitief archeologisch onderzoek plaatsgevonden. De aanleiding voor de onderzoeksprojecten vormden de resultaten van het inventariserende onderzoek op de locatie Taxi Zwart - met een uitbreiding ervan tot een definitief onderzoek (Bloo 2004) - en van het inventariserende onderzoek op het oostelijke stationsplein (Berg/Gerritsen 2005). Vanuit de gemeente wordt het archeologische onderzoek aangestuurd. Het definitieve onderzoek op de locatie SaVaHo Exploitatie BV heeft plaatsgevonden in de vroege zomer van Aan dit onderzoek heeft een Programma van Eisen ten grondslag gelegen (Floore 2004) dat voor de locatie Meier Planontwikkeling BV is geëvalueerd en herschreven. De locatie Meier Planontwikkeling BV werd uitgevoerd volgens de voorwaarden uit het Programma van Eisen van Oosterman (Oosterman 2005). Hieronder valt ook het onderzoek waarvan de resultaten in dit rapport worden behandeld. Het veldteam bestond uit: Drs. Silke Lange projectleider en dagelijks leider in het veld Drs. Jeffrey Slopsma veldarcheoloog 5

6 1.2 reden van het onderzoek De herinrichting van het stationsgebied bestaat uit de sloop van de bestaande bebouwing en het realiseren van woon- en winkelpanden die voor een groot deel zijn onderkelderd. De reden voor het onderzoek dat hier wordt gerapporteerd, was de aanleg van een riool aan de oostkant van het spoor. Het riool zou dwars over een prehistorisch en middeleeuws nederzettingsterrein worden gegraven, waarbij de aanwezige sporen en vondsten onherroepelijk verloren zouden gaan. Vandaar dat de gemeente actie heeft ondernomen en het AAC heeft ingeschakeld om het traject voorafgaande aan de werkzaamheden te onderzoeken onderzoeksdoelen Het onderzoekstraject ligt in een gebied met een hoge archeologische verwachting. Het inventariserende veldonderzoek heeft aangetoond dat er archeologische waarden op dit deel van het stationsplein aanwezig zijn. De vragen uit het Programma van Eisen dat aan het onderzoek ten grondslag heeft gelegen, waren als volgt (Oosterman 2005): 1. Wat voor archeologische waarden bevinden zich in de ondergrond en wat is de exacte locatie ervan? 2. Wat is de diepteligging van d e sporen ten opzichte van het maaiveld? 3. Wat is de conservering van de sporen? En is hier een verschil in kwaliteit op te merken tussen de hier a angetroffen archeologische sporen en vondsten, en die op de reeds onderzochte terreindelen? 4. Wat is de ouderdom, de aard en omvang van de archeologische sporen? 5. Zijn bewoningsfasen te onderscheiden? 6. Wat is de relatie van de archeologische sporen en vondsten met de omliggende vindplaatsen? 1.4 leeswijzer In het volgende hoofdstuk wordt het onderzoeksgebied beschreven, zoals de ligging en de regionale context. In het derde hoofdstuk wordt de onderzoeksmethodiek nader toegelicht. In het vierde hoofdstuk wordt ingegaan op de geologie van de regio en de bodemopbouw ter plaatse. Ten slotte worden in hoofdstuk 5 de aangetroffen archeologische sporen beschreven en in hoofdstuk 6 wordt een overzicht van het vondstmateriaal gegeven. Het rapport wordt afgesloten met een advies in het kader van de archeologische monumentenzorg. 6

7 2 onderzoeksgebied Het onderzoeksgebied ligt in het centrum van Heiloo op de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar (fig. 1). Aan de westkant van het plangebied verloopt een historische weg, de Westerweg. Aan de oostkant ligt de eveneens van oorsprong middeleeuwse Herenweg. De locatie van het plangebied komt ongeveer overeen met de ligging van de middeleeuwse buurschap Ewis. Deze wordt in schriftelijke bronnen genoemd en gaat terug tot de 9e eeuw (Oostendorp 2003). In het zuiden grenst het plangebied aan de Zeewe g en gelegen ten noorden van de Zeeweg aan de Holleweg. Hier zijn tijdens het afzanden van het terrein in 1921 grote brokken huttenleem gevonden, die afkomstig bleken te zijn van een pottenbakkersoven (ARCHIS-melding 42832). Aan de hand van aardewerkvondsten in de nabijheid is deze vindplaats gedateerd tussen 100 en 300 na Chr. (de Ridder 1995). Het recente onderzoek aan de zuidoostkant op het terrein De Blinken ten zuiden van de geplande rioolsleuf heeft bewoningssporen aan het licht gebracht vanaf de 10e eeuw. Gefragmenteerd vondstmateriaal uit de voorafgaande perioden vormt een aanwijzing dat hier al in de Prehistorie is gewoond. Door natuurlijke bodemerosie en latere afgravingen zijn oudere bewoningssporen mogelijk verloren gegaan (van Rooijen/de Koning 2006). In het noordelijke terreingedeelte werden meer sporen uit de inheems-romeinse periode opgegraven. Het betreft greppelstructuren, kuilen en enkele paalgaten met een datering tussen de 2e en 3e eeuw na Chr. (Hamburg in prep.). nummer coördinaten toponiem aard onderzoek datering / Stationsgebied Booronderzoek ROM/LME/NT / Taxi Zwart Proefsleuven en opgraving BRONS/IJZ/ROM/LME / Westerweg Booronderzoek ROM/NT / Stationsgebied Proefsleuven IJZ/ROM/LME/NT / Stationsgebied De Blinken Opgraving IJZ/ROM/LME/NT / Stationsplein Opgraving IJZ/ROM/LME/NT Tabel 1: Bij ARCHIS II gemelde onderzoeken in het plangebied en in de directe nabijheid ervan. 2.1 ligging Het totale plangebied is gelegen in de bebouwde kom van de gemeente Heiloo. Het plangebied omvat de oostkant en de westkant van het stationsplein met in het midden de spoorlijn Alkmaar-Amsterdam. De rioolsleuf is gepland aan de oostkant van het spoor, ten westen van het onderzochte terreingedeelte van Meier Planontwikkeling BV. De oriëntatie van de sleuf is ongeveer noord-zuid. Het maaiveld ligt op circa + 2,20 m NAP. 2.2 gebiedsbeschrijving Heiloo ligt op de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar. In het westen gaat de strandwal over in de strandvlakte die aan de jonge duinen bij Egmond grenst. In het oosten bevindt zich de strandvlakte tussen de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar en Uitgeest-Boekel. Het plangebied Stationsplein ligt op de hogere delen van de strandwal en is gesitueerd tussen een van oudsher bekend wegensysteem (Oostendorp 2003). Deze wegen volgen de hogere delen van de strandwal vanaf Limmen tot Alkmaar. 7

8 3 onderzoeksmethode In overleg met het bevoegd gezag (gemeente Heiloo) zijn ondanks de kleinschaligheid van het onderzoeksterrein de gebruikelijke stappen binnen de archeologische monumentenzorg gevolgd. Dit is geheel in overeenstemming met het archeologische beleid van de gemeente Heiloo en volgens de voorwaarden voor een definitief archeologisch onderzoek, zoals beschreven in de KNA voorbereiding Ter voorbereiding op het onderzoek werd een draaiboek en veiligheidsplan geschreven. Het draaiboek met veiligheidsplan is ter goedkeuring voorgelegd aan de gemeente Heiloo. Een archeologisch draaiboek komt overeen met een plan van aanpak en omvat de afspraken tussen de opdrachtgever en de uitvoerder, alsook praktische aspecten, zoals de namen van alle betrokken personen, een afbeelding van de ligging van het te graven onderzoeksvlak, etcetera. Voorafgaande aan het veldwerk werd het onderzoek aangemeld bij ARCHIS. Tevens werd een KLIC-melding gedaan. De voorbereidende werkzaamheden werden afgesloten met een startoverleg, waarbij de geplande veldwerkzaamheden in het team zijn besproken. 3.2 veldwerk Het veldwerk werd uitgevoerd op 14 juli 2005 en heeft één dag in beslag genomen. De werkput die is aang elegd was 33 x 1,60 m. In eerste instantie werd de bovengrond verwijderd. Onder de b ouwvoor bleek een historische akkerlaag aanwezig. Deze werd eveneens verwijderd, waarna het eerste vlak werd aangelegd op een diepte van circa + 1,0 m NAP. Op dit niveau kwamen de archeologische sporen aan het licht. Vanaf het maaiveld gerekend we rd het onderzoeksvlak 1,20 m onder maaiveld aangelegd. Alle sporen zijn opgetekend, gecoupeerd en afgewerkt. Het vlak werd gewaterpast. Direct aansluitend op het archeologische veldwerk werd de rioolbuis in de gegraven sleuf geplaatst. 3.3 uitwerking, analyse, rapportage en deponering Na afloop van het veldwerk zijn de velddocumentatie en het vondstmateriaal overgebracht naar het A AC/Projectenbureau. Op het AAC/Projectenbureau heeft de vondstverwerking plaatsgevonden, is de veldtekening gedigitaliseerd en zijn de sporen en vondsten geanalyseerd. Het schervenmateriaal is gedetermineerd door de aardewerkspecialist drs. Menno Dijkstra. Het onderzoek wordt uiteindelijk afgesloten met de rapportage. Na goedkeuring van het onderzoeksrapport zal het vondstmateriaal en de bijbehorende documentatie worden overgedragen aan het provinciaal archeologisch depot te Wormerveer. Daarbij zullen de deponeervoorwaarden worden opgevolgd die zijn vastgelegd in de KNA

9 4 geologie en bodemopbouw 4.1 Heiloo en omgeving Heiloo ligt op een strandwal; een door branding en zeestromingen ontstane zandrug parallel aan de kustlijn, die uiteindelijk boven gemiddeld hoogwater uitkwam. Dit vond plaats tot circa 1000 na Chr. De strandwal van Heiloo heeft een ouderdom van ongeveer 4500 jaar. Ten westen van de strandwal ontwikkelde zich op de strandvlakte een laagveengebied. De ontwikkeling van het laagveen kwam tot stand door het ontstaan van de jonge duinen bij Egmond in de 10e eeuw. Ten oosten van de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar is de oudere strandwal Uitgeest-Boekel gelegen. Vanaf het ontstaan van de strandwal Limmen-Heiloo-Alkmaar heeft op de oostelijke strandvlakte veengroei kunnen plaatsvinden. Van het veen is hedentendage weinig overgebleven. Door oxidatie en veenontgraving is het veen grotendeels verdwenen. De onderzoekslocatie zelf ligt op de hogere delen van de strandwal. Tijdens het ontgraven ten behoeve van een parkeerkelder op de locatie SaVaHo Exploitatie BV bleek de bodem van de onderzoekslocatie tot een diepte van 10 m onder het maaiveld uit duinzanden te bestaan. 4.2 het onderzoeksterrein De hogere delen van de strandwal kenmerken zich door duinzanden, waarbij de duinzanden tot op grote diepte ontkalkt blijken te zijn (Tol 2001). De plaatselijke bodemopbouw bestaat uit een circa 0,60 m dikke bouwvoor. Daaronder bevindt zich een akkerlaag met opgebrachte grond. Deze laag heeft eveneens een dikte van circa 0,60 m. Onder de ophogingslaag werden de archeologische sporen en vondsten waargenomen. 9

10 5 sporen 5.1 inleiding De conservering van de sporen bleek goed te zijn en de sporen in het vlak waren duidelijk leesbaar. Het aangelegde onderzoeksvlak werd op twee plaatsen verstoord door subrecente bodemingrepen. Op deze plaatsen liep een oude rioolbuis in oost-westelijke richting door de gegraven sleuf. In totaal zijn 43 sporen gedocumenteerd (fig. 2). Het betreft paalgaten, greppelstructuren en een kuil. Gezien de hoeveelheid sporen op een oppervlak van circa 55 m 2 kan de sporendichtheid als hoog worden omschreven. De hoge verwachting wordt dientengevolge ruimschoots bevestigd. 5.2 greppelstructuren De aangetroffen prehistorische greppelstructuren staan in het teken van erfinrichting en greppels rondom opslagplaatsen. Een greppel met een vaag lichtgrijze vulling werd in het zuidelijke deel van de werkput waargenomen (S8). De greppel had in de coupe een vlakke onderkant en bleek tot een diepte van circa 0,10 m bewaard te zijn gebleven. De oriëntatie van deze greppel was noordoost-zuidwest. Twee parallelle greppels (S14 en S26) met een oost-westoriëntatie en een onderlinge afstand van circa 11 m zijn geïnterpreteerd als perceleringsgreppels. Beide greppels hadden een breedte van circa 0,30 m. De bewaard gebleven diepte van de greppels bedroeg circa 15 cm. De vulling van de greppels bestond uit lichtgrijs zand. Twee greppels (S15 en S17) met een breedte van circa 0,60 m vormden een haakse bocht. In de coupe vertoonde spoor 15 een diepte van 0,40 m en spoor 17 een diepte van niet minder dan 0,60 m. Beide greppels liepen in de coupe spits toe. De oriëntatie van de greppels sluit aan op de smallere percelering (S14 en S26). Mogelijk kan deze greppelstructuur als huisgreppel worden geïnterpreteerd. Terwijl de boven beschreven greppels lineair van aard zijn, werden ook delen van greppels waargenomen die oorspronkelijk tot een ronde structuur of een vierkante structuur met afgeronde hoeken hebben behoord. Waarschijnlijk gaat het om delen van kringgreppels. Van zuid naar noord gaat het respectievelijk om de sporen 39, 21 en 42. Het meest duidelijk kon de ronde greppelstructuur van spoor 21 worden waargenomen. De ronding van de greppel lag vrijwel geheel in de werkput. De binnenste diameter van deze structuur bedroeg minimaal 4,5 m. De greppelbreedte zelf varieerde tussen 0,50 en 0,80 m, de diepte was 0,48 m onder het maaiveld. In de coupe bleek het hier om een tweefasige greppel te gaan. De oudere vullaag was licht tot middengrijs van kleur, terwijl de jongere vulling donkergrijs was. Deze greppel doorsnijdt een oudere greppel met een oostwestoriëntatie (S41). Ook de smalle greppel met een licht gebogen vorm (S27) wordt gesneden door spoor 21 en is dientengevolge van oudere datum. In de coupe bleek spoor 21 tot een diepte van 0,30 m bewaard. Het spoor was homogeen en middengrijs van kleur. In het meest noordelijke deel van de werkput werd eveneens een greppel met een lichte kromming waargenomen (S31). De oriëntatie van dit spoor bleek zuidoost-noordwest. Deze greppel had een middenbruine, zandige vulling en was slechts 0,15 m. 5.3 paalgaten en paalkuilen Er zijn in totaal tien paalgaten en vier grotere paalkuilen waargenomen. Het betreft de sporen S4, S5, S6, S10, S11, S12, S13, S9, S34 in het zuidelijke deel van de werkput en S29 in het noordelijke deel. De grotere paalkuilen S35, S16 en S19 lagen aan de westkant van de werkput, S34 iets ten zuidoosten van S19. De vorm van S11, S12, S13 en S9 met afmetingen van gemiddeld 0,25 x 0,25 m was vierkant of 10

11 rechthoekig. Daarentegen waren de paalsporen met een gemiddelde diameter van 0,16 m (S4, S5, S6, S10) rond van vorm, net zoals de grotere paalkuilen S34, S35, S16 en S19. De paalkuilen S35, S16 en S19 hadden een gemiddelde diameter van 0,80 m, de paalkuil S34 een diameter van 0,45 m. De bewaard gebleven diepte van de kleinere paalgaten lag tussen 0,10 en 0,30 m. De diepte van de grotere paalkuilen was 0,25 m (S16) en 0,20 m (S19, S34 en S35). Qua vulling was er weinig variatie in kleurverschijning en structuur te herkennen. De paalsporen vertoonden een egale vulling die varieerde tussen lichtgrijs (S11, S12, S13, S9) en middengrijs (de overige paalsporen). Zowel de vierkante paalgaten als de ronde paalkuilen kenmerkten zich door een spitse vorm in de coupe. Het is aannemelijk dat de palen deel hebben uitgemaakt van een gebouwstructuur. Op grond van de beperkte afmetingen van het opgravingsvlak zijn uitspraken over de ligging en oriëntatie van het gebouw, alsook over de grootte ervan, niet mogelijk. Dit is een doelstelling voor een toekomstig, synthetiserend onderzoek. 5.4 kuilen Er is één kuil tijdens het onderzoek gedocumenteerd, namelijk S7. De kuil had in het vlak een ovale vorm en een diameter van circa 1,30 m. De diepte van het spoor was circa 0,20 m. De vulling was egaal, middenbruingrijs en zandig qua structuur. Er zijn geen vondsten gedaan in de kuil. 5.5 fasering De bewoningssporen zijn gefaseerd aan de hand van oversnijdingen, overeenkomsten of juist verschillen in kleur en structuur, en uiteraard met behulp van het aangetroffen vondstmateriaal. De paalkuilen behoren tot de jongere sporen. Uit één paalkuil werd een scherf geborgen met een datering in de 12e eeuw (V14). De gebruiksduur van de greppels is waarschijnlijk relatief kort, aangezien het verzamelde aardewerk wat datering betreft weinig faserende waarde heeft. De vage, lichtgrijze en homogene greppels en een oost-westoriëntatie (S14 en S26) behoren tot de oudste, aangetroffen sporen. De greppel met spoornummer 26 wordt gesneden door de ronde greppelstructuur (S21). Spoor 21 is dientengevolge van jongere datum. 5.6 evaluatie onderzoeksvragen Op de onderzoeksvragen kon ondanks de kleinschaligheid van het onderzoek, antwoord worden gegeven. De archeologische waarden zijn vastgesteld op circa 1,20 onder maaiveld. Ook op deze locatie bleken de archeologische sporen en vondsten beschermd door een 0,60 m dikke akkerlaag. Wat de conservering betreft, de aard en ouderdom van de sporen, komen de resultaten goed overeen met het onderzoek in het zuidoostelijke en oostelijke terreingedeelte. In de werkput zijn eveneens sporen gevonden die tot het nederzettingsterrein uit de Volle-Middeleeuwen behoren. De conservering van de sporen bevestigt de hoge archeologische verwachting van het terrein. Er zijn opnieuw aanwijzingen aan het licht gekomen dat ook op de hier onderzochte locatie sprake is van een bewoningscontinuïteit vanaf de prehistorische periode. De prehistorische bewoningssporen blijken echter ondervertegenwoordigd. Dit heeft te maken met de natuurlijke erosie van de hogere delen van de strandwal en latere zandwinningen. Uit de Prehistorie zijn vooral verweerde vondsten afkomstig. Op het terrein dat door Archeologisch Onderzoek Leiden BV (Archol) in de zomermaanden van 2005 is onderzocht, bleken echter wel diepere sporen uit de inheems-romeinse tijd bewaard te zijn gebleven. Hier werd vondstmateriaal met een goede conservering geborgen, waaronder twee bijna complete potten van handgemaakt aardewerk (Hamburg in prep.). Het door Archol onderzochte terrein grenst direct in het oosten aan de werkput en het traject van het riool. Op grond van de beperkte grootte van het onderzoekvlak is de relatie tussen de aangetroffen paalgaten echter niet duidelijk. Dit zal in een toekomstige synthese van de diverse onderzoeksprojecten nader moeten worden onderzocht. 11

12 6 vondsten 6.1 inleiding In totaal zijn 17 vondstnummers uitgedeeld. De vondsten zijn verzameld uit 14 sporen. Het vondstenspectrum bevat bijna uitsluitend aardewerk. Eén keer werd een metaalvondst geborgen, waarbij het om een ijzeren spijker bleek te gaan (V6). De fragmentatie van het materiaal is relatief hoog. Ook zijn de vondsten relatief verweerd. De matige conservering en grote fragmentatie is een typerend kenmerk voor de vindplaatsen op de strandwal, zoals uit diverse onderzoeken in de regio blijkt. Alleen in diepere sporen, zoals waterputten en diepaangelegde kuilen, blijken aardewerkvondsten en overig vondstmateriaal goed bewaard. Voorbeelden hiervan zijn de opgravingen in Limmen-De Krocht (Dijkstra et al. 2006) en Kennemerstaete (Lange in prep.). 6.2 keramiek vondstnummer aard spoor spoornummer soort baksel datering randscherf inheems wandscherven inheems 2 greppel 15 2 wandscherven, roodbakkend 1300 en jonger wandscherven inheems 4 greppel 20 1 randscherf, 11 wandscherven inheems 4 greppel 20 1 bodemscherf, andenne wandscherf, roodbakkend 1300 en jonger wandscherf inheems randscherven, 13 wandscherven inheems wandscherf inheems wandscherf inheems wandscherf, kogelpot? wandscherven inheems wandscherf inheems wandscherf inheems wandscherf, kogelpot wandscherf inheems wandscherf inheems wandscherven inheems wandscherf, kogelpot Tabel 2: Overzicht van de aardewerkvondsten. De 17 uitgedeelde vondstnummers bevatten 59 aardewerkscherven (tabel 2). Het overgrote schervenmateriaal dateert uit de Prehistorie. De afmetingen van de scherven lagen gemiddeld tussen 2 en 3,5 cm in doorsnede. Er zijn vier randfragmenten en 48 wandfragmenten van inheems-romeins aardewerk gevonden. Dit type aardewerk wordt gekenmerkt door een plantaardige magering en een vrij grove structuur. Eén vondstnummer bevatte een randfragment met duidelijke indrukken van vingertoppen (V4). Uit hetzelfde spoor (S20) kwam besmeten aardewerk te voorschijn. Dit type aardewerk kon ook uit de sporen 28 en 30 worden verzameld. In totaal zijn vijf besmeten wandscherven herkend. In spoor 28 en 33 bevonden zich tevens twee gepolijste wandfragmenten. Dit 12

13 type inheems-romeins aardewerk komt vooral voor in de 2e en 3e eeuw na Chr. Het percentage aan middeleeuws aardewerk is gering. In totaal zijn slecht zeven vondsten in de middeleeuwse periode te dateren. Het betreft twee wandscherven van roodbakkend aardewerk die tijdens de aanleg van een greppel (S15) in het vlak zijn verzameld, een vroeg-middeleeuwse bodemscherf van het type Andenne- (S20), een wandscherf van roodbakkend materiaal uit een greppel (S23) die de ronde aardewerk greppelstructuur (S21) doorsnijdt en drie kogelpotfragmenten uit spoor 32, 33 en conclusie Het overgrote deel van de vondsten dateert uit de inheems-romeinse periode (12 voor Chr na Chr.) met een zwaartepunt in de 2e en 3e eeuw na Chr. Daarnaast zijn enkele scherven geborgen met een middeleeuwse datering (vanaf 700 na Chr. tot ongeveer 1300). Het hoge percentage aan prehistorisch aardewerk bevestigt de aanname dat in noordelijke richting het aantal prehistorische sporen toeneemt. Waarschijnlijk heeft een verschuiving van de bewoning in zuidelijke richting plaatsgevonden, zoals ook de resultaten van het onderzoek op De Blinken suggereren (van Rooijen/de Koning 2006). Dat wil zeggen dat de kern van de prehistorische bewoning zich in noordelijke richting ten noordoosten van het stationsgebied in de richting van de Holleweg terwijl de middeleeuwse bewoning blijkt te zijn georiënteerd aan de Herenweg. Een cluster van middeleeuwse sporen en sporen uit de Nieuwe tijd kan in zuidelijke richting worden waargenomen. Op dit moment zijn concrete uitspraken over de dynamiek van de bewoning ter plekke hypothetisch en gebaseerd op de voorlopige onderzoeksresultaten. De gegevens moeten worden gesynthetiseerd, voordat de afzonderlijke vindplaatsen met elkaar in verband kunnen worden gebracht. 13

14 7 archeologische monumentenzorg Het Stationsplein is het eerste grote project binnen de gemeente Heiloo, waaraan een onderzoekskader ten grondslag ligt. De uitdaging voor de gemeente ligt in het feit dat er verschillende projectontwikkelaars en archeologische uitvoerders binnen het plangebied opereren, waarbij de archeologie het gemeenschappelijke kader vormt. In 2007 zal het laatste onderzoeksrapport (van de opgraving op het terrein Meier Planontwikkeling BV) gereed zijn. Dan zijn alle gegevens beschikbaar om de diverse onderzoeksactiviteiten binnen het plangebied te kunnen synthetiseren. De verwachting is dat hierdoor een belangrijke kennislacune over het ontstaan van één van de oude bewoningskernen van Heiloo wordt gedicht. Deze kennis zal een rol spelen bij de waardering van het omliggende terrein en in het bijzonder het gebied ten zuiden van de stationslocatie, alwaar men van plan is een groot bouwproject te realiseren, namelijk de locatie Zuiderloo. Het voorliggende onderzoek zal straks worden toegevoegd aan de overige gegevens. Zo wordt de digitale alle-sporenkaart gekoppeld aan het opgravingsvlak van de locatie Meier Planontwikkeling BV en SaVaHo Exploitatie BV. 14

15 literatuur Berg, G.T.C. van den/s. Gerritsen, 2005: Inventariserend veldonderzoek Heiloo stationsplein 5, 6, 7 en stationsweg 88 (project De Blinken ). Hollandia reeks 79, Zaandijk. Bloo, S.B.C., 2004: Terrein Taxi Zwart, gemeente Heiloo. ADC rapport 280, Bunschoten. Dijkstra, M.F.P./J. de Koning/S. Lange, 2006: Limmen-De Krocht. De opgraving van een middeleeuwse plattelandsnederzetting in Kennemerland. AAC publicaties 41, Amsterdam. Floore, P., 2004: Programma van Eisen voor het definitieve archeologische onderzoek op de locatie stationsplein De Blinken, gemeente Heiloo. Hamburg, T. in prep.: De archeologische opgraving op het noordoostelijke stationsplein, gemeente Heiloo. ARCHOL rapport, Leiden. Lange, S. in prep: Definitief archeologisch onderzoek aan de Kennemerstraatweg , gemeente Heiloo (Noord-Holland). AAC publicaties 43, Amsterdam. Oostendorp, H., 2003: Heiloo.Geschiedenis en verklaring van de namen van straten, wegen, lanen en paden anno Oosterman, T., 2005: Programma van Eisen voor de uitvoering van Definitief Archeologisch Onderzoek, locatie stationsgebied Heiloo, Wormerveer. Ridder, T. de, 1995: Oudste bewoning. Het archeologische verhaal over de vroegste bewoners, in Heiloo voor en na Willibrord, Heiloo. Rooijen van, E./J. de Koning, 2006: 1000 jaar wonen langs de Heerenweg. De opgraving op het Stationsplein te Heiloo. Hollandiareeks nr. 119, Zaandijk. Tol, A., 2001: Plangebied Stationslocatie Heiloo. Een Aanvullende Archeologische Inventarisatie. RAAP Briefverslag /RT. 15

16 lijst van gebruikte afkortingen AAC ARCHIS BT IJZ KNA ME NAP NT PvE RACM ROM S V Amsterdams Archeologisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam Archeologisch Informatiesysteem van de RACM Bronstijd, periode waarin voor het eerst en in hoofdzaak brons wordt gebruikt voor het vervaardigen van werktuigen en wapens (ca voor Chr.) IJzertijd, periode waarin voor het eerst en in hoofdzaak ijzer wordt gebruikt voor het vervaardigen van werktuigen en wapens.( circa voor Chr. ). De IJzertijd wordt onderverdeeld in drie perioden: Vroege-IJzertijd ( voor Chr.), Midden-IJzertijd ( voor Chr.) en de Late-IJzertijd ( voor Chr.) Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie Middeleeuwen, periode tussen grofweg de val van het West-Romeinse Rijk (476) en de ontdekking van Amerika (1492) Chr. Wordt nader onderverdeeld in Vroege- Middeleeuwen (circa ), Volle-Middeleeuwen ( ) en de Late- Middeleeuwen ( ). Normaal Amsterdams Peil Nieuwe tijd, periode vanaf de Late-Middeleeuwen tot de Subrecente of Moderne tijd (1500-circa 1800 na Chr). Programma van Eisen Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten Romeinse tijd, periode van het West-Romeinse Rijk (in Nederland: circa 12 voor Chr na Chr.) Spoornummer Vondstnummer 16

17 Fig. 1 Ligging van het onderzoeksterrein binnen Heiloo. Uitsnede: ligging van Heiloo in Nederland. Fig. 2 Alle-sporenkaart van het terrein (op volgende pagina). 17

18 18

19 Fig. 3 De werkput vanuit het noorden gezien. Op de achtergrond het station van Heiloo. 19