Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs. Financiële prestaties MBO-instellingen voor het vierde achtereenvolgende jaar gebenchmarkt

Transcriptie

1 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs Financiële prestaties MBO-instellingen voor het vierde achtereenvolgende jaar gebenchmarkt

2

3 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs Financiële prestaties MBO-instellingen voor het vierde achtereenvolgende jaar gebenchmarkt Amsterdam, 12 april 2010

4

5 Samenvatting Dit rapport bevat de resultaten van de vierde MBO Raad benchmark van de financiële prestaties waaraan 60 instellingen (89,5%) hebben deelgenomen. Op de peildatum 1 oktober 2008 telde het mbo deelnemers, een stijging van bijna 1% ten opzichte van 1 oktober In de periode 1 oktober 2006 tot 1 oktober 2007 bedroeg de stijging nog 3,1%. Er is dus een afvlakking zichtbaar. Wel is een voor de sector belangrijke verschuiving zichtbaar van BOL-deelnemers naar BBL-deelnemers. Wordt niet het aantal personen geteld maar worden de deelnemers gewogen naar rato van de bekostiging, dan is tussen 2007 en 2008 zelfs een kleine daling te zien, en wel met driekwart procent. De beperkte groei over de totale sector in het schooljaar 2008/2009 betekent stabilisatie of krimp voor een groter aantal instellingen dan voorheen. De financiële situatie van de mbo-instellingen is in het boekjaar 2008 verder achteruit gegaan. Werd in 2007 al een verslechtering ten opzichte van 2006 geconstateerd, in 2008 heeft deze trend zich verhevigd doorgezet. Zowel de rentabiliteit (het exploitatieresultaat) als de solvabiliteit (het eigen vermogen) en de liquiditeit (vlottende activa gedeeld door kortlopende schulden) zijn verder gedaald. Het aantal mbo-instellingen dat financieel structureel ongezond is te noemen stijgt in De solvabiliteit van de mbo-instellingen is met 9,8 procentpunten gedaald van 48,6% in 2007 tot 39,7% in Dit is voornamelijk het gevolg van de invoering van de nieuwe richtlijnen voor de jaarverslaggeving per 1 januari 2008 in de onderwijssector, en van de negatieve exploitatieresultaten. De belangrijkste wijziging als gevolg van deze richtlijnen voor de mbo-sector is dat een hogere voorziening voor de bapo-regeling moet worden opgenomen in de jaarrekening. De stelselwijziging is in het beginvermogen van de instellingen verwerkt en heeft (nagenoeg) geen invloed op de exploitatie van Het feit dat de solvabiliteit is gedaald, leidt er bijvoorbeeld toe dat een aantal instellingen in de huidige markt moeilijker financieringen met bankiers kan afsluiten (de leencapaciteit neemt af). Het gemiddelde exploitatieresultaat (rentabiliteit) is in 2008 voor het eerst negatief, te weten -0,8%. In 2007 was het exploitatieresultaat nog 0,0%. Er is sprake van een stijgend aantal instellingen met een exploitatietekort, bijna de helft van de 60 deelnemende instellingen laat in 2008 rode cijfers zien. Eén van de oorzaken van de verliezen in 2008 is gelegen in de kosten rondom de reorganisaties naar aanleiding van de effecten van de privatisering van de educatiecontracten in De kostenstructuur van het mbo, dus de verdeling van de kosten over personeel, afschrijvingen, huisvesting en overige kosten, is opnieuw stabiel gebleken. Een nadere uitsplitsing van de personeelskosten over onderwijzend personeel, direct en indirect onderwijsondersteunend personeel en directie/management laat eveneens een verwaarloosbare verschuiving zien. Het beeld van de kostenstructuur van de instellingen is bestendig. Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 3

6 De personele lasten per fte stijgen van 2007 naar 2008 met 3,6%. Deze stijging wordt voor het grootste deel veroorzaakt door afspraken volgend uit CAO en andere wettelijke regelingen. Een beperkt deel van de stijging (< 0,5%) valt onder de directe invloedssfeer van de instellingen. De baten beroepsonderwijs per fte stijgt in 2008 met 1,8% en deze stijging is zodoende 1,8% lager dan de stijging van de personele lasten per fte. Samen met de stabiele (of misschien wel starre) kostenstructuur in de sector veroorzaakt dit een negatieve druk op de exploitatie van de mbo-instellingen. Het aantal gewogen deelnemers ( fte s ) per fte onderwijzend personeel is in ,6 en dit is 4,9% lager dan in 2007 (in ,4% lager dan in 2006). Dit is een combinatie van de ontwikkelingen in de deelnemersaantallen en de mix hierin ten opzichte van de ontwikkelingen in de personele formatie van de instellingen. 4 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

7 Inhoud Samenvatting Inleiding Financiële prestaties van mbo-instellingen Stijging totale baten mbo-sector vlakt af in Kostenstructuur bij mbo-instellingen is stabiel Opbouw personeelskosten stabiel, aandeel onderwijzend personeel in 2008 ongewijzigd Percentage kosten onderwijzend en direct onderwijsondersteunend personeel verschilt aanzienlijk tussen de instellingen Reguliere stijging personeelskosten per fte Aantal deelnemers mbo per fte gedaald in Financiële positie mbo-instellingen onder druk Nadere analyses kunnen in behoefte voorzien Bijlagen A Financiële positionering MBO-instellingen

8

9 Inleiding PricewaterhouseCoopers heeft voor de MBO Raad in 2009 voor het vierde achtereenvolgende jaar de financiële prestaties van het middelbaar beroepsonderwijs gemeten. In afgelopen jaren heeft de MBO Raad het onderzoek naar de financiële prestaties als onderdeel van een meerdimensionale benchmark gecombineerd met het onderzoek naar het succes van de deelnemers en de instelling, alsmede naar het oordeel van de deelnemers. Dit heeft in de afgelopen jaren geresulteerd in gecombineerde integrale brancherapportages 1. Voor 2008 heeft de MBO-Raad voor het benchmarkonderzoek in de MBO sector een andere benadering gekozen. In verband met onder meer de periode waarin het onderzoek uitgevoerd werd, is ervoor gekozen de afzonderlijke bouwstenen separaat te onderzoeken. Voor de financiële bouwsteen heeft dit onderzoek plaatsgevonden in de periode juli tot en met oktober 2009 op basis van de gegevens over het boekjaar De deelnemende instellingen hebben in december 2009 een individuele benchmarkrapportage met spiegelinformatie ontvangen. Deze rapportage bevat de resultaten van het vierde MBO benchmarkonderzoek op brancheniveau en bevat naast benchmarks ook trendinformatie. Ook vierde benchmarkonderzoek kent brede participatie Van de zevenenzestig leden van de MBO Raad hebben er zestig (89,5%) aan de vierde financiële benchmark mbo deelgenomen (vijf meer dan in de derde benchmark). Tabel I-1: Verdeling aantal deelnemers aan vierde mbo benchmark Deelnemers vierde benchmark 2008 AOC ROC Vakscholen Totaal Aantal deelnemers Bron: vierde benchmark mbo De totale baten van de zestig deelnemende mbo-instellingen in de jaarrekeningen over 2008 bedragen 4,07 miljard, waarmee deze benchmark 88,5% van de totale baten van 4,56 miljard van de mbo instellingen vertegenwoordigt. De uitkomsten van deze vierde benchmark zijn representatief voor de sector. Benchmarkonderzoek betreft alleen het mbo De mbo benchmark heeft betrekking op het middelbaar beroepsonderwijs en dus niet op eventuele andere activiteiten van instellingen zoals inburgeringstrajecten of voortgezet onderwijs. De in dit rapport genoemde benchmarkgemiddelden zijn ongewogen gemiddelden. Dit betekent dat alle scores van de zestig deelnemende instellingen zijn opgeteld en vervolgens door zestig zijn gedeeld. De score van een grote instelling telt in de berekening van het gemiddelde dus even zwaar mee als de score van een kleine instelling. Dit past bij een mbo benchmarkonderzoek dat is gericht op het meten van de prestaties van de deelnemende mbo-instellingen. 1 Wij verwijzen naar de volgende publicaties: a) Eerste fase benchmark MBO afgerond; Benchmark biedt stuurinformatie voor instellingen en versterkt inzicht in de MBO-sector, MBO Raad, december 2006, b) Mijlpalen in sturing en transparantie Benchmark middelbaar beroepsonderwijs 2007, MBO Raad, 28 februari 2008 en c) Derde benchmark middelbaar beroepsonderwijs, MBO Raad, 30 maart Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 7

10 Aantal deelnemers aan mbo licht gestegen met verschuiving van BOL naar BBL-deelnemers Op de peildatum 1 oktober 2008 telde het mbo deelnemers, een stijging van deelnemers (0,7%) ten opzichte van 1 oktober 2007 ( deelnemers). In de periode 1 oktober 2006 tot 1 oktober 2007 bedroeg de stijging nog 3,1%. Er is dus sprake van een afvlakkende groei van het absolute aantal deelnemers. Indien in dit perspectief niet het aantal personen als deelnemer wordt geteld maar daarentegen de deelnemers worden gewogen naar rato van de bekostiging 2, dan is tussen 2007 en 2008 het gewogen aantal bekostigde deelnemers met 0,7% licht gedaald. In tabel I-1 zijn deze cijfers samengevat. Tabel I-2: Deelnemers op 1 oktober 2007 en op 1 oktober-2008 Leerweg Aantal deelnemers Mutatie Deelnemers beroepsbegeleidende leerweg (BBL) ongewogen Deelnemers beroepsopleidende leerweg deeltijd (BOL deeltijd) ongewogen Deelnemers beroepsopleidende leerweg (BOL) ongewogen Per 1 oktober 2007 Per 1 oktober 2008 Aantal Procentueel ,9% ,0% ,7% Totaal ongewogen deelnemers ,7% Totaal gewogen bekostigde deelnemers Bron: Derde en vierde benchmark mbo ,7% Binnen het mbo is de trend tot en met 2008 dat een verschuiving van beroepsopleidende leerweg (BOL)-deelnemers naar beroepsbegeleidende leerweg (BBL)-deelnemers plaatsvindt. Dit wordt veroorzaakt door conjuncturele effecten. Jaren met economische groei (waarvan in 2008 sprake was) leiden over het algemeen tot én een grotere beschikbaarheid van BBL-plaatsen én ruimere budgetten hiervoor bij werkgevers 3. De voorlopige deelnemersgegevens voor 2009 geven aan dat deze trend omkeert en dat het aantal BOL deelnemers weer aan het stijgen is onder meer omdat deelnemers in de huidige onzekere tijd langer opleiding blijven volgen. In de volgende paragrafen zijn de financiële prestaties beschreven. In de bijlage zijn enkele achtergrondcijfers opgenomen. 2 Het aantal gewogen deelnemers is uitgedrukt in voltijders, net zoals personeelsformatie vaak wordt uitgedrukt in fte's. Dat is gedaan omdat bbl-deelnemers als parttime deelnemers worden bekostigd. Deelnemers aan een voltijdopleiding tellen voor 1,0 mee en de anderen voor 0,35 (voor AOC's is de factor 0,5 gehanteerd voor deeltijdopleidingen). 3 Bron: MBO Raad 8 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

11 Financiële prestaties van mbo-instellingen De volgende paragrafen bevat de resultaten van de vierde benchmark van de financiële prestaties van de mbo-instellingen. Zoveel mogelijk is hierbij het perspectief van de eerdere benchmarks gehanteerd waardoor de vergelijking in de tijd het best mogelijk is. Achtereenvolgens worden vijf financiële aspecten behandeld, te weten: a de opbouw van de baten van de instellingen binnen de sector; b de opbouw van de kosten van de deelnemende instellingen; c de opbouw van de kosten specifiek van het mbo; d de opbouw van de personele kosten van het mbo; e de rentabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de deelnemende instellingen. Allereerst beginnen we met de analyse van de baten. 1. Stijging totale baten mbo-sector vlakt af in Eenenvijftig van de zestig deelnemende instellingen voeren naast het verzorgen van mbo-opleidingen ook andere activiteiten uit. Daarom begint dit hoofdstuk met enkele kengetallen die betrekking hebben op de binnen de mbo sector actieve instellingen als geheel. De cijfers met betrekking tot de baten komen uit de jaarrekeningen van alle instellingen in de sector. Tabel 1-1: Ontwikkeling totale baten mbo-sector Totale baten mbo sector in jaarrekeningen Baten (bedrag x 1 miljard) Verschil / /2008 4,0 4,39 4,56 9,8% 3,9% Rijksbijdragen (lumpsum; mbo en vo) 2,9 3,25 3,38 12,0% 4,0% Bron: Derde en vierde benchmark mbo 1.02 De baten van de mbo-instellingen zijn tussen 2007 en 2008 met nagenoeg 0,2 miljard gestegen, dat is een stijging van 3,9%. De stijging tussen 2006 en 2007 bedroeg 9,8%. De stijging van de baten in 2008 heeft voornamelijk betrekking op de stijging in de rijksbijdragen met 4,0%. Deze stijging is het gevolg van jaarlijkse indexatie van de rijksbijdragen en deelnemersontwikkelingen in de sector (t-2 gefinancierd: dit betekent dat de baten in 2008 gebaseerd zijn op de aantallen deelnemers op de peildatum 1 oktober 2006) De verdeling van de baten over de verschillende activiteiten van de instellingen is in figuur 1-1 voor de boekjaren 2007 en 2008 weergegeven. Deze verdeling is gebaseerd op de cijfers van de aan de beide benchmarks deelnemende instellingen. Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 9

12 Figuur 1-1: Verdeling omzet mbo-instellingen over activiteiten, derde en vierde benchmark, boekjaren 2007 en 2008 Verdeling baten 2007 (exclusief overige baten) Verdeling baten 2008 (exclusief overige baten) 8,4% 4,7% 7,7% 79,2% 8,6% 6,8% 4,7% 79,9% Beroepsonderwijs Voortgezet onderwijs Educatie Contractonderwijs N = 55 instellingen N = 55 instellingen Bron: Derde en vierde benchmark mbo 1.04 Uit figuur 1-1 blijkt dat het aandeel van het beroepsonderwijs in de totale baten van de aan de benchmark deelnemende instellingen in 2008 licht is gestegen, van 79,2% naar 79,9%. Het aandeel Educatie is gedaald met 0,9% en de aandelen Voortgezet onderwijs en contractonderwijs zijn (nagenoeg) gelijk gebleven. 2. Kostenstructuur bij mbo-instellingen is stabiel 2.01 Na deze batenanalyse voor de instellingen als geheel volgt een toelichting op de financiële prestaties specifiek van het mbo. Als eerste wordt ingegaan op de kostenstructuur, dus de verdeling van de kosten voor het mbo over de posten personeel, huisvesting, afschrijvingen, huisvesting en overige kosten. 10 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

13 Figuur 1-2 toont de opbouw van de kostenstructuur van het mbo zoals deze ook in de eerdere benchmarks is gehanteerd. Figuur 1-2: Kostenopbouw mbo boekjaren 2005 tot en met % 75% 50% 25% 13,8% 13,8% 13,2% 14,1% 5,9% 8,2% 7,6% 6,4% 5,9% 6,1% 5,8% 6,1% 5,5% 3,9% 4,8% 4,2% 68,9% 68,2% 68,7% 69,2% Overige kosten Huisvestingskosten Afschrijvingen Overige personele lasten Personeelskosten 0% 2005: 1e BM e BM e BM e BM De som van de afzonderlijke kostensoorten is gelijk aan de totale lasten beroepsonderwijsinstelling (exclusief financiële baten en lasten). In de figuur is 100% dus gelijk aan deze totale lasten. Bron: Eerste tot en met vierde benchmark mbo 2.02 De onderlinge verschuivingen tussen de kostensoorten zijn gering en er is dan ook sprake van een stabiele kostenstructuur. Het aandeel personeelskosten in de totale kosten van het mbo is in 2008 iets gestegen ten opzichte van 2007, en wel met 0,5%. Het aandeel overige personele lasten is met 0,6% gedaald, zodat per saldo het aandeel personele kosten ongewijzigd blijft. Ook wanneer we de totale personele lasten van 2008 vergelijken met 2005 is het verschil slechts 1%. De stabiele kostenstructuur werpt de vraag op wat de flexibiliteit ervan is. Het verdient aanbeveling hier nader onderzoek naar te doen In de volgende paragrafen worden de personeelskosten als meest omvangrijke kostencategorie van de mbo-instellingen nader geanalyseerd. 3. Opbouw personeelskosten stabiel, aandeel onderwijzend personeel in 2008 ongewijzigd 3.01 Net als de opbouw van de totale kosten vertoont de verdeling van de personeelskosten over de verschillende categorieën personeel over de jaren heen een stabiel beeld. In aansluiting op de in de sector gebruikelijk indeling worden de volgende categorieën onderscheiden: a onderwijzend personeel: docenten, instructeurs, onderwijsassistenten, begeleiders beroepspraktijkvorming (bpv ers) en overig onderwijzend personeel; b direct onderwijsondersteunend personeel: roosteraars, secretariële ondersteuners van het primaire proces, personeel innovatie, personeel kwaliteitszorg, personeel deelnemersadministratie en een deel van het ICT-personeel (het overige deel valt onder het indirect onderwijsondersteunend personeel; c indirect onderwijsondersteunend personeel: het overige ondersteunend personeel zoals P&O en administratie; d directie/management: directeuren/leden RvB, managers en hun secretariële ondersteuners. Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 11

14 3.02 In figuur 1-3 is de bovenstaande opbouw van de personeelskosten over de periode 2005 tot en met 2008 weergegeven. Figuur 1-3: Opbouw personele kosten mbo, eerste tot en met vierde benchmark, boekjaren 2005 tot en met ,0% 5,1% 5,3% 5,4% 13,9% 14,6% 14,7% 14,7% 9,5% 12,8% 13,6% 13,4% Directie en management Indirect onderwijsondersteunend personeel 71,6% 81,1% 67,5% 80,3% 66,4% 80,0% 66,5% 79,9% Direct onderwijsondersteunend personeel Onderwijzend personeel 2005: 1e BM e BM e BM e BM 100% is gelijk aan de totale personele lasten beroepsonderwijs Bron: Eerste tot en met vierde benchmark mbo 3.03 Tussen de jaren 2005 en 2008 bedragen de verschuivingen tussen de categorieën maximaal 5,1% (onderwijzend personeel) Het onderwijzend personeel en direct onderwijsondersteunend personeel kunnen direct worden toegerekend aan het primaire proces. Deze twee personeelscategorieën functioneren tot op zekere hoogte als communicerende vaten : in instellingen waar bijvoorbeeld geen roosteraars zijn, stelt het onderwijzend personeel zelf de roosters op. Het percentage kosten onderwijzend personeel en direct onderwijsondersteunend personeel (samengenomen) is over de periode 2005 tot en met 2008 met 1,2% licht gedaald en in 2008 ten opzichte van 2007 nagenoeg gelijk gebleven (80,0% ten opzichte van 79,9%). 4. Percentage kosten onderwijzend en direct onderwijsondersteunend personeel verschilt aanzienlijk tussen de instellingen 4.01 Dat de gemiddelde opbouw stabiel is gebleven, betekent niet dat er geen verschillen zijn tussen instellingen onderling. Om de variatie te laten zien, is in figuur 1-4 het kostenaandeel van onderwijzend personeel plus direct onderwijsondersteunend personeel van alle zestig deelnemende instellingen weergegeven. 12 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

15 Figuur 1-4: Spreiding aandeel kosten onderwijzend personeel plus direct onderwijsondersteunend personeel in totale personeelskosten mbo % 75% 50% 25% 0% 100% = totale personeelskosten beroepsonderwijs N = 60 instellingen ROC Vakschool AOC Gem 4e Bench = 80,6% Bron: Vierde benchmark mbo 4.02 Het totale aandeel kosten voor onderwijzend personeel plus direct onderwijsondersteunend personeel varieert van 70,1% tot 88,8%. De uitersten zijn verklaarbaar uit de specifieke kenmerken en keuzes van de betreffende instellingen als het gaat om bijvoorbeeld verhouding BOL/BBL, omvang van klassen, intensiviteit van kapitaalslasten (huisvesting, etc). Conclusie is dat de spreiding van het aandeel kosten voor onderwijzend personeel van de instellingen beperkt is, evenals in 2007 aanzienlijk was In figuur 1-4 is het gemiddelde percentage onderwijzend en direct onderwijsondersteunend personeel (80,6%) weergegeven In figuur 1-4 zijn de verschillende typen instellingen (aoc s, roc s en vakscholen) verschillend gekleurd. Te zien is dat de aoc s zich op één na in de rechterhelft van de figuur bevinden en dus een gemiddeld hoger aandeel kosten onderwijzend personeel en direct onderwijsondersteunend personeel hebben. Roc s en vakscholen zijn over de gehele reeks verdeeld. De verschillen in de gemiddelde waarden tussen de verschillende typen instellingen zijn weergegeven in tabel 1-2. Tabel 1-2: Gemiddeld aandeel kosten onderwijzend personeel plus direct onderwijsondersteunend personeel in totale personeelskosten mbo, vierde benchmark, boekjaar 2008, zonder weging naar omvang van de instelling Aoc s Roc s Vakscholen Totaal Aandeel 82,8% 80,3% 79,9% 80,6% Bron: Vierde benchmark mbo 4.05 De analyse van de opbouw van de personele kosten wordt afgesloten met een overzicht van de spreiding van de verschillende kostenaandelen. Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 13

16 Tabel 1-3: Spreiding ongewogen gemiddelde kostenaandelen personele kosten mbo in 2008 Laagste Gemiddeld Hoogste Onderwijzend personeel 55,1% 68,0% 82,90% Direct onderwijsondersteunend personeel 4,3% 12,6% 25,60% Indirect onderwijsondersteunend personeel 5,3% 13,9% 21,80% Directie/management 2,3% 5,5% 10,50% Bron: Vierde benchmark mbo 4.06 De variatie is in de categorieën direct en indirect onderwijsondersteunend personeel en directie/management aanzienlijk groter dan in de categorie onderwijzend personeel. Instellingen bouwen hun formatie blijkbaar op verschillende manieren op. Door meer diepgaande analyses van verschillen tussen vergelijkbare instellingen als het gaat om bijvoorbeeld omvang of regio kunnen best practices worden gedeeld met elkaar. De MBO Raad is voornemens om hier workshops voor in te richten In de personeelskosten zijn ook de kosten van inhuur en uitbesteding van personeel meegenomen. Opbrengsten uit detachering van medewerkes zijn op de personeelskosten in mindering gebracht. Het percentage inhuur is in 2008 ongewijzigd gebleven ten opzichte van Tabel 1-4: Gemiddeld aandeel kosten inhuur in de totale personeelskosten mbo, zonder weging naar omvang van de instelling Aandeel 5,1% 6,4% 8,2% 8,2% Bron: Eerste tot en met vierde benchmark mbo 5. Reguliere stijging personeelskosten per fte 5.01 Eerder in dit rapport bleek al dat de rijksbijdragen in 2008 hoger waren dan in Deze stijging vertaalt zich in de rijksbijdragen per fte De personeelskosten per fte stijgen van 2007 naar 2008 met 3,6%. Deze stijging wordt voor 3,5% veroorzaakt door afspraken volgend uit CAO en andere wettelijke regelingen. De resterende 0,1% is het gevolg van bijvoorbeeld veranderende samenstelling van de personeels-formatie binnen de sector. De personeelskosten per fte zijn meer gestegen dan de rijksbijdragen waardoor de druk op de exploitatie van de instellingen toeneemt. Tabel 1-5: Rijksbijdragen en personeelskosten per fte Bedragen in per fte Verschil Bedrag in Procentueel Totale baten beroepsonderwijs ,8% Rijksbijdragen beroepsonderwijs (lumpsum en incidenteel) ,9% Rijksbijdragen beroepsonderwijs (lumpsum) ,9% Personele lasten ,6% Bron: Derde en vierde benchmark mbo, zonder weging naar omvang van de instelling 14 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

17 6. Aantal deelnemers mbo per fte gedaald in De rijksbijdragen beroepsonderwijs (lumpsum en incidenteel) per gewogen deelnemer zijn in 2008 ten opzichte van 2007 met 0,9% gestegen. Tabel 1-6: Rijksbijdragen per gewogen deelnemer mbo Rijksbijdragen per deelnemer jaarrekening (lumpsum + overige OCW regelingen) Rijksbijdragen per deelnemer jaarrekening (lumpsum) Index rijksbijdrage excl regelingen per gewogen deelnemer (bron: mbo raad; boekjaar 2000 = 100) Bedragen per deelnemer in Bron: Derde en vierde benchmark mbo, zonder weging naar omvang van de instelling Verschil Bedrag in Procentueel ,5% ,4% ,4% 6.02 Per saldo is het aantal gewogen deelnemers per fte onderwijzend personeel gedaald. Het aantal deelnemers per fte daalt als gevolg van de ontwikkeling in het aantal deelnemers in de sector en de ontwikkelingen in de mix van BOL en BBL, voltijd en deeltijd. Tabel 1-7: Ontwikkeling aantal deelnemers per fte Gewogen deelnemers per fte onderwijzend personeel Gewogen deelnemers per fte management Bron: Tweede, derde en vierde benchmark mbo, zonder weging naar omvang van de instelling 7. Financiële positie mbo-instellingen onder druk Deelnemers per fte Verschil / / ,9 16,4 15,6-8,4% -4,9% n.b n.b. -6,8% 7.01 De cijfers in deze paragraaf zijn gebaseerde op de baten/lasten van de gehele instelling en hebben hiermee betrekking op het totaal van de activiteiten en dus niet alleen het mbo In 2008 zijn zowel de solvabiliteit 5 als de rentabiliteit en liquiditeit van de mbo-instellngen verder achteruitgegaan. Daarmee zet zich de trend die al in 2006 is ingezet door. 5 De solvabiliteit is gedefinieerd als het eigen vermogen van een instelling, uitgedrukt als percentage van het totale vermogen. Er is een onderscheid gemaakt tussen solvabiliteit exclusief en inclusief voorzieningen. Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 15

18 Tabel 1-8: Solvabiliteit mbo-instellingen Solvabiliteit exclusief voorzieningen Solvabiliteit inclusief voorzieningen Bron: Tweede tot en met vierde benchmark mbo Solvabiliteit Verschil / / ,8% 48,6% 39,7% -2,2% -8,9% 59,6% 57,5% 55,5% -2,1% -2,0% 7.03 De daling van de solvabiliteit in 2008 is met 2,0% fors te noemen, vooral de daling van de solvabiliteit exclusief voorzieningen is met 8,9% aanzienlijk. Een belangrijke oorzaak hiervan is de stelselwijziging in de richtlijnen voor de jaarverslaggeving die per 1 januari 2008 van kracht zijn geworden waardoor bijvoorbeeld door de instellingen een hogere Bapo-voorziening moet worden gevormd. Ook de daling in de gemiddelde rentabiliteit in 2008 naar een verlies van 0,8% zorgt voor een lagere solvabiliteit. De spreiding van de solvabiliteit is in figuur 1-5 weergegeven. Figuur 1-5: Spreiding solvabiliteit gehele instelling 100% 75% 50% 25% 0% N = 60 instellingen ROC Vakschool AOC Gem 4e Bench = 39,7% Bron: Vierde benchmark mbo 7.04 De solvabiliteit varieert sterk, van 3,1% tot 83,9%. Als de uitschieter naar beneden en de twee naar boven buiten beschouwing worden gelaten, blijft de variatie nog steeds groot, namelijk van 15,9% tot 70,3%. De aoc s hebben een bovengemiddelde solvabiliteit. De Commissie Don hanteert een benedengrens van 20% (Rapport Commissie Vermogensbeheer Onderwijsinstellingen sept 2009) en de huidige signaleringsgrens voor mbo van de inspectie is 30%. Bij een solvabiliteit van minder dan 30%, werpt de vraag zich op of er voldoende financiële weerbaarheid bestaat om calamiteiten op te kunnen vangen en daarmee de continuïteit van het onderwijs voldoende te waarborgen. Ultimo 2007 hadden 5 mbo instellingen een solvabiliteit van lager dan 30% en ultimo 2008 is dit gestegen naar 18 instellingen De gemiddelde rentabiliteit, dat is de mate waarin kosten en opbrengsten met elkaar in evenwicht zijn, is in 2008 voor het eerst negatief: -0,8%. 16 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

19 Tabel 1-9: Rentabiliteit mbo-instellingen Boekjaar Verschil / /2008 Rentabiliteit 3,2% 0,0% -0,8% -3,2% -0,8% Bron: Vierde benchmark mbo Figuur 1-6: Spreiding rentabiliteit gehele instelling, vierde benchmark, boekjaar 2008, zonder weging naar omvang van instellingen 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% N = 60 instellingen ROC Vakschool AOC Gem 4e Bench = -0,8% Bron: Vierde benchmark mbo 7.06 Van de zestig deelnemende instellingen maken er 27 verlies, dat is 45%. In 2007 was het gemiddelde rendement 0,0% en maakten 23 instellingen verlies (van de 55), dat was 41%. Van de 27 instellingen in 2008 hadden 17 instellingen in 2007 ook een negatieve exploitatie en 5 instellingen daarvan ook al in Hieruit blijkt dat een groeiend aantal instellingen in het mbo structureel financieel ongezond is te noemen De rentabiliteit varieert van -11,5% tot 10,6%. Blijft de positieve uitschieter buiten beschouwing, dan is de hoogste rentabiliteit 7,1% Behalve de solvabiliteit en de rentabiliteit is ook de liquiditeitsratio (vlottende activa gedeelde door kortlopende schulden) van de mbo-instellingen gedaald, zij het in lichte mate (van 1,1 naar 1,0). Van de zestig deelnemende instellingen in 2008 is de liquiditeit van 35 instellingen lager dan 1,0. Een liquiditeit van minder dan 1,0 betekent dat de instelling zijn kortlopende schulden niet kan betalen met kortlopende vorderingen. Tabel 1-10: Liquiditeit mbo-instellingen, tweede tot en met vierde benchmark, boekjaren 2006 tot en met 2008, zonder weging naar omvang van de instelling Boekjaar Verschil / /2008 Liquiditeit 1,4 1,1 1,0 0,3 0,1 Bron: Vierde benchmark mbo Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 17

20 Figuur 1-7: Spreiding liquiditeit gehele instelling, vierde benchmark, boekjaar 2008, zonder weging naar omvang van instellingen N = 60 instellingen ROC Vakschool AOC Gem 4e Bench = -1,0 Bron: Vierde benchmark mbo 7.09 De liquiditeit varieert van 0,1 tot 6,0, exclusief de positieve uitschieter tot 3,7. 8. Nadere analyses kunnen in behoefte voorzien 8.01 De benchmarkuitkomsten bieden inzicht in de kostenstructuur en financiële positie van de instellingen. Een verfijnder inzicht of een meer proactief inzicht zou de kwaliteit van de stuurinformatie nog verder verhogen. Dat kan al met de huidige benchmarkgegevens. Met behulp van de aangeleverde gegevens is het bijvoorbeeld mogelijk om meer inzicht te creëren in de huisvestingslasten of de opbouw van de vermogenspositie. Een verdere stap kan zijn om niet alleen analyses te maken op basis van historische gegevens, maar ook gebruik te maken van meer recente gegevens zoals de (meerjaren)begroting 2010 (t/m 2013) en de meerjarige liquiditeitsprognose. Hiermee kan pro actief worden gestuurd. In het licht van de komende bezuinigingen kan dit tot een meerwaarde van de benchmark bieden. 18 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

21 Bijlagen

22

23 A Financiële positionering MBO-instellingen Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 21

24 Liquiditeit totale instelling Gemiddelde = 1,1 Arcus college SintLucas Graafschap College Grafisch Lyceum Rotterdam De Eindhovense School AOC Oost-Nederland CIBAP vakcollege ROC A12 ROC Rivor Hout- en Meubileringscollege ROC Kop van Noord-Holland SOMA College ROC Friese Poort AOC Terra Helicon Opleidingen Noorderpoortcollege St. ROC West-Brabant Onderwijsgroep Tilburg Grafisch Lyceum Utrecht Nimeto Utrecht SVO Opleidingen Wellantcollege ROC Ter AA ROC Flevoland Zadkine ROC Midden Nederland ROC Menso Alting Leidse Instrumentmakersschool Nova College Hoornbeeck College ROC Mondriaan Clusius College ROC Eindhoven ROC Aventus Regio College ROC Deltion College AOC Friesland ROC van Twente Koning Willem I College ROC de Leijgraaf ROC Landstede ROC Zeeland Amarantis Onderwijsgroep ROC Leiden ROC Leeuwenborgh Friesland College Drenthe College ROC Nijmegen ROC Westerschelde ROC van Amsterdam Da Vinci College ROC Rijn IJssel CITAVERDE College Mediacollege Amsterdam Edudelta Onderwijsgroep ROC ID College ROC Albeda College AOC De Groene Welle Horizon College Gilde Opleidingen N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO 22 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

25 Rentabiliteit totale instelling Gemiddelde = -0,5% ROC Deltion College Grafisch Lyceum Rotterdam AOC Oost-Nederland Arcus college Edudelta Onderwijsgroep CIBAP vakcollege AOC Terra Koning Willem I College Graafschap College Helicon Opleidingen ROC Aventus ROC Friese Poort ROC Leiden St. ROC West-Brabant ROC Flevoland ROC Menso Alting AOC Friesland SintLucas Amarantis Onderwijsgroep Grafisch Lyceum Utrecht Nimeto Utrecht Hoornbeeck College SOMA College Clusius College ROC Eindhoven ROC Rijn IJssel ROC van Twente Leidse Instrumentmakersschool Hout- en Meubileringscollege ROC Kop van Noord-Holland Da Vinci College De Eindhovense School Noorderpoortcollege ROC Rivor ROC Landstede Friesland College ROC Nijmegen Mediacollege Amsterdam ROC van Amsterdam Wellantcollege Nova College ROC Leeuwenborgh Gilde Opleidingen ROC A12 ROC Albeda College Zadkine ROC Westerschelde ROC Mondriaan ROC Ter AA ROC de Leijgraaf Onderwijsgroep Tilburg ROC ID College Drenthe College CITAVERDE College ROC Zeeland AOC De Groene Welle Regio College SVO Opleidingen Horizon College ROC Midden Nederland -12% -10% -8% -6% -4% -2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 23

26 Solvabiliteit 1 totale instelling Gemiddelde = 41,2% SintLucas Grafisch Lyceum Rotterdam Arcus college Wellantcollege De Eindhovense School Graafschap College Edudelta Onderwijsgroep AOC Oost-Nederland ROC Mondriaan ROC Friese Poort Clusius College AOC De Groene Welle ROC A12 St. ROC West-Brabant AOC Friesland Hout- en Meubileringscollege Hoornbeeck College Koning Willem I College AOC Terra Helicon Opleidingen ROC Rivor Nova College ROC Eindhoven ROC Rijn IJssel Leidse Instrumentmakersschool ROC van Amsterdam CITAVERDE College CIBAP vakcollege Regio College ROC ID College SOMA College ROC Kop van Noord-Holland ROC Ter AA Da Vinci College ROC Menso Alting Zadkine Gilde Opleidingen ROC de Leijgraaf Horizon College ROC Landstede ROC Aventus Grafisch Lyceum Utrecht ROC Albeda College ROC Deltion College Friesland College SVO Opleidingen ROC van Twente ROC Leeuwenborgh ROC Midden Nederland ROC Nijmegen Nimeto Utrecht ROC Westerschelde Mediacollege Amsterdam ROC Flevoland Onderwijsgroep Tilburg ROC Leiden ROC Zeeland Noorderpoortcollege Amarantis Onderwijsgroep Drenthe College 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO 24 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

27 Personeelskosten ten opzichte van totale lasten van de instelling Gemiddelde = 68,2% ROC Ter AA St. ROC West-Brabant Arcus college ROC Mondriaan Da Vinci College ROC van Twente CIBAP vakcollege Friesland College Gilde Opleidingen Onderwijsgroep Tilburg AOC Friesland ROC Eindhoven ROC Albeda College De Eindhovense School Graafschap College ROC Westerschelde ROC Leeuwenborgh ROC Menso Alting AOC Terra ROC de Leijgraaf ROC ID College ROC Deltion College ROC Friese Poort ROC Aventus ROC A12 Wellantcollege ROC Flevoland Clusius College Koning Willem I College Grafisch Lyceum Utrecht ROC Midden Nederland Zadkine Horizon College ROC van Amsterdam ROC Landstede ROC Leiden ROC Rivor ROC Kop van Noord-Holland Edudelta Onderwijsgroep Hoornbeeck College Drenthe College Regio College Nimeto Utrecht ROC Nijmegen SVO Opleidingen ROC Rijn IJssel CITAVERDE College Noorderpoortcollege Nova College ROC Zeeland Helicon Opleidingen Leidse Instrumentmakersschool Amarantis Onderwijsgroep Hout- en Meubileringscollege Mediacollege Amsterdam Grafisch Lyceum Rotterdam AOC De Groene Welle AOC Oost-Nederland SintLucas SOMA College 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 25

28 Personeelskosten onderwijzend personeel ten opzichte van totale personeelskosten instelling Gemiddelde = 68,0% Leidse Instrumentmakersschool Clusius College AOC Friesland AOC Oost-Nederland Hoornbeeck College AOC De Groene Welle St. ROC West-Brabant Amarantis Onderwijsgroep Graafschap College ROC de Leijgraaf CIBAP vakcollege ROC Landstede CITAVERDE College ROC Leeuwenborgh Nimeto Utrecht Friesland College Helicon Opleidingen Wellantcollege ROC Aventus ROC Rivor ROC Friese Poort SintLucas Onderwijsgroep Tilburg ROC Ter AA Gilde Opleidingen ROC Rijn IJssel SOMA College Hout- en Meubileringscollege ROC Albeda College ROC van Twente Regio College Da Vinci College ROC Leiden De Eindhovense School ROC ID College ROC Deltion College Mediacollege Amsterdam ROC Eindhoven ROC Menso Alting ROC Nijmegen ROC van Amsterdam ROC A12 Edudelta Onderwijsgroep ROC Westerschelde ROC Flevoland AOC Terra Grafisch Lyceum Rotterdam Nova College Noorderpoortcollege ROC Midden Nederland Drenthe College Horizon College Koning Willem I College Arcus college Zadkine ROC Zeeland ROC Kop van Noord-Holland Grafisch Lyceum Utrecht SVO Opleidingen ROC Mondriaan 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO 26 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

29 Personeelskosten per FTE in loondienst Gemiddelde = SVO Opleidingen ROC Leeuwenborgh CIBAP vakcollege Nimeto Utrecht Mediacollege Amsterdam ROC Menso Alting ROC Rivor Leidse Instrumentmakersschool SintLucas Hoornbeeck College ROC Midden Nederland ROC Aventus Noorderpoortcollege Helicon Opleidingen Da Vinci College ROC van Twente ROC Leiden Friesland College St. ROC West-Brabant ROC Eindhoven AOC Friesland ROC Deltion College ROC Mondriaan Arcus college SOMA College De Eindhovense School Grafisch Lyceum Utrecht Nova College ROC van Amsterdam Onderwijsgroep Tilburg AOC De Groene Welle ROC Nijmegen Hout- en Meubileringscollege ROC Rijn IJssel ROC de Leijgraaf ROC Landstede Drenthe College Edudelta Onderwijsgroep ROC Albeda College Zadkine ROC A12 Clusius College Wellantcollege Regio College Graafschap College AOC Terra Gilde Opleidingen ROC ID College ROC Friese Poort Koning Willem I College Amarantis Onderwijsgroep ROC Ter AA CITAVERDE College ROC Flevoland ROC Kop van Noord-Holland ROC Zeeland Horizon College ROC Westerschelde Grafisch Lyceum Rotterdam AOC Oost-Nederland N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 27

30 Aantal gewogen deelnemers per FTE Gemiddelde = 10,3 Mediacollege Amsterdam SintLucas Grafisch Lyceum Utrecht Grafisch Lyceum Rotterdam ROC Menso Alting Hoornbeeck College Amarantis Onderwijsgroep Nimeto Utrecht CIBAP vakcollege Hout- en Meubileringscollege De Eindhovense School Helicon Opleidingen CITAVERDE College Noorderpoortcollege Arcus college ROC Landstede ROC Deltion College ROC Ter AA ROC Leeuwenborgh ROC Leiden ROC ID College ROC van Twente ROC van Amsterdam ROC Rivor ROC Friese Poort ROC Rijn IJssel ROC Aventus Graafschap College Zadkine AOC De Groene Welle AOC Terra Gilde Opleidingen Da Vinci College Clusius College AOC Friesland Nova College ROC de Leijgraaf ROC Flevoland ROC Nijmegen ROC Albeda College ROC Eindhoven Wellantcollege ROC Kop van Noord-Holland Friesland College Koning Willem I College SVO Opleidingen ROC Zeeland Regio College Onderwijsgroep Tilburg Drenthe College ROC A12 St. ROC West-Brabant Horizon College ROC Mondriaan AOC Oost-Nederland ROC Westerschelde Leidse Instrumentmakersschool ROC Midden Nederland SOMA College N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO 28 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

31 Rijksbijdrage per gewogen deelnemer Gemiddelde = SOMA College Leidse Instrumentmakersschool ROC Midden Nederland Friesland College Onderwijsgroep Tilburg St. ROC West-Brabant Nova College Wellantcollege SVO Opleidingen AOC Terra ROC Zeeland ROC Rivor Drenthe College Regio College AOC Oost-Nederland ROC Mondriaan Koning Willem I College Helicon Opleidingen ROC Flevoland ROC Nijmegen Da Vinci College ROC Aventus Horizon College ROC van Twente Noorderpoortcollege ROC A12 ROC Leiden ROC Deltion College ROC Westerschelde ROC Eindhoven ROC Rijn IJssel Gilde Opleidingen Graafschap College Zadkine ROC Leeuwenborgh Clusius College ROC van Amsterdam AOC Friesland ROC de Leijgraaf CITAVERDE College AOC De Groene Welle ROC Albeda College Arcus college ROC Friese Poort Hout- en Meubileringscollege Nimeto Utrecht CIBAP vakcollege ROC Landstede ROC ID College Amarantis Onderwijsgroep ROC Kop van Noord-Holland ROC Menso Alting De Eindhovense School Hoornbeeck College SintLucas ROC Ter AA Grafisch Lyceum Rotterdam Mediacollege Amsterdam Grafisch Lyceum Utrecht N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs 29

32 Rijksbijdrage per FTE Gemiddelde = SintLucas Mediacollege Amsterdam Helicon Opleidingen Noorderpoortcollege ROC Menso Alting Hoornbeeck College Nimeto Utrecht ROC Deltion College Amarantis Onderwijsgroep Grafisch Lyceum Rotterdam CITAVERDE College Friesland College ROC Rivor Grafisch Lyceum Utrecht ROC Leiden CIBAP vakcollege ROC van Twente Hout- en Meubileringscollege ROC Leeuwenborgh AOC Terra Arcus college Nova College ROC Aventus ROC Landstede Wellantcollege De Eindhovense School Leidse Instrumentmakersschool ROC van Amsterdam ROC Rijn IJssel Da Vinci College Onderwijsgroep Tilburg Graafschap College ROC Flevoland ROC Nijmegen SVO Opleidingen ROC Zeeland Koning Willem I College Zadkine Gilde Opleidingen Regio College Drenthe College ROC Eindhoven ROC ID College St. ROC West-Brabant Clusius College ROC Friese Poort AOC De Groene Welle AOC Friesland ROC de Leijgraaf ROC Ter AA ROC Midden Nederland ROC A12 ROC Mondriaan ROC Albeda College Edudelta Onderwijsgroep AOC Oost-Nederland Horizon College ROC Kop van Noord-Holland ROC Westerschelde SOMA College N = 60 instellingen Bron: 4e Benchmark MBO 30 Vierde benchmark middelbaar beroepsonderwijs

33

34