Leven met een borderliner

Transcriptie

1 Paul Mason & Randi Kreger Leven met een borderliner Een praktische gids tweede editie

2 Oorspronkelijke titel: Stop Walking on Eggshells: Taking Your Life Back When Someone You Care About Has Borderline Personality Disorder Second edition, Oakland, CA: New Harbinger Publications Inc., Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam Vertaling: Marjolijn Stoltenkamp, Amsterdam en Marijke van der Horst, Tuk Zetwerk: CeevanWee, Amsterdam Omslag: Marjo Starink, Amsterdam 2010, 2011, Paul T. Mason en Randi Kreger Nederlandse vertaling 2011, Uitgeverij Nieuwezijds Illustratie omslag: Herwolt van Doornen isbn nur 770 Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Counsil (fsc) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

3 Woord vooraf Meer dan exemplaren zijn er al van de Engelstalige versie van dit boek verkocht sinds het in 1998 verscheen. En als het zo doorgaat, wordt de half miljoen binnen afzienbare tijd gehaald. En dat is nog niet alles. Dit boek is inmiddels in zo veel talen vertaald, dat ik het niet meer kan bijhouden. Toen Paul Mason en ik dit boek schreven, kostte het ons moeite om informatie te vinden waar familieleden iets aan zouden hebben. Op America Online (aol) en op een online nieuwsgroep over persoonlijkheidsstoornissen spraken een paar mensen over de borderlinepersoonlijkheidsstoornis (bps). We vonden slechts twee boeken voor leken. Nu wemelt het op het internet van de informatie en heb je een hele boekenkast nodig voor alle boeken over bps die bij uitgevers zijn verschenen. En dan hebben we het nog niet eens over alle e-boeken en boeken die in eigen beheer zijn uitgegeven door mensen die direct of indirect met de stoornis hebben geworsteld. Wat is er toch gebeurd? Van alles. Onderzoekers kregen de mogelijkheid om door middel van hersenscans de verschillen tussen gewone hersenen en de hersenen van mensen met bps te bekijken. Daarop volgden nieuwe medicijnen en uit onderzoek rollen steeds meer gegevens die verklaren waarom mensen met bps denken, voelen en doen zoals ze doen. Vooruitstrevende behandelaars ontwikkelden vernieuwende behandelmethoden die resultaten begonnen op te leveren. Belangenbehartigers richtten organisaties op en begonnen aan te dringen op meer aandacht en budget voor onderzoek. Maar ook de eerste editie van ons boek Leven met een borderliner

4 8 Leven met een borderliner was, samen met mijn website en mijn internetsteungroep Welcome to Oz, een belangrijke factor in de toenemende bewustwording rond bps. Mensen die het boek hadden gelezen, raakten op het internet met elkaar in gesprek; mensen met bps en hun familieleden zetten websites op en vormden groepen omdat ze iets te zeggen hadden en zich op andere plekken niet gehoord voelden. Mensen die voorheen geïsoleerd waren, kwamen met elkaar in contact. Tussen 1995 en 2008 groeide mijn lotgenotengroep op het internet, Welcome to Oz, van twaalf naar zestienduizend leden. Het succes van het boek (en later ook het bijbehorende werkboek) maakte bovendien aan uitgevers duidelijk dat boeken over bps het goed deden. Vandaar de plotselinge stortvloed aan titels. De buitenlandse uitgaven brachten de informatiestroom in andere landen op gang. In 2008 gaf ik (Randi Kreger), op uitnodiging van de Japanse uitgever van ons boek, een aantal presentaties voor familieleden van mensen met bps in Tokio. Maar het is niet enkel rozengeur en maneschijn. Het ontbreekt veel behandelaars nog aan essentiële kennis, met name met betrekking tot het stellen van de diagnose bij kinderen en jongeren met symptomen van bps en de behandeling van deze groep. Een ander probleem is het fundamentele gebrek aan inzicht in het feit dat borderline-gedrag zich kan uiten op talloze manieren die door behandelaars in de geestelijke gezondheidszorg lang niet altijd worden opgemerkt of herkend als tekenen van bps. Niet alleen in de buitenwereld, maar ook voor mijn coauteur en mij persoonlijk is er een hoop veranderd. Een paar jaar na het verschijnen van dit boek, schreef ik Het borderliner werkboek: praktische strategieën voor het omgaan met iemand met een borderline-persoonlijkheidsstoornis. In dit werkboek was ruimte voor heel veel voorbeelden en beschrijvingen, en door er zelf mee aan de slag te gaan, krijgen lezers meer inzicht in zichzelf en kunnen ze de informatie toepassen op hun eigen leven. Onlangs is er weer een nieuw boek van mij verschenen, De borderline-gids omgaan met een borderline-persoonlijkheidsstoornis. Dit bevat een helder programma, bestaand uit vijf actiestappen die familieleden helpen om zich van schuldgevoelens te bevrijden en er aan de hand van concrete oplossingen aan te werken om zich beter te voelen, vaste patronen te doorbreken, gehoord te worden en vol vertrouwen grenzen te stellen. Zoals duidelijk zal worden, heb ik een aantal onderdelen

5 Woord vooraf 9 uit dat boek in deze nieuwe uitgave verwerkt. De twee boeken vullen elkaar goed aan, doordat ze elk een andere invalshoek bieden. Familieleden hebben alle hulp nodig die ze kunnen krijgen! Paul Mason, mijn coauteur, is een andere weg ingeslagen. Hij is nu hoofd zorgmanagement van de locatie All Saints van zorginstelling Wheaton Franciscan Healthcare in Racine, Wisconsin (vs). In deze functie heeft Paul de leiding over de afdeling geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg, die drie klinische en zes poliklinische behandelprogramma s biedt voor volwassenen, kinderen en gezinnen in het zuidoosten van Wisconsin. Zijn drie kinderen, die net naar de basisschool gingen toen ons boek voor het eerst in de winkels lag, zijn nu 13, 17 en 18 jaar. Hij is nog altijd gelukkig getrouwd met Monica, die, naast de zorg voor hun drukke gezin, een kleine praktijk voor volwassenen en partnerrelatietherapie heeft in Racine. Wij hopen dat u veel profijt zult hebben van deze nieuwe uitgave.

6 Inhoud inleiding Intieme vreemden: over het ontstaan van dit boek 17 deel 1 Borderline-gedrag begrijpen 1 Op eieren lopen: lijdt iemand die je dierbaar is aan de borderline-persoonlijkheidsstoornis? 25 2 De innerlijke wereld van de borderliner: hoe de stoornis wordt gedefinieerd 38 3 Inzicht in chaos: borderline-gedrag begrijpen 68 4 Leven in een snelkookpan: wat het gedrag van BP s doet met niet-bp s 88 deel 2 Je leven weer in eigen hand nemen 5 Zelf veranderen Je situatie begrijpen: grenzen stellen en vaardigheden ontwikkelen Duidelijk en met zelfvertrouwen voor je behoeften uitkomen Een noodplan opstellen Kinderen tegen borderline-gedrag beschermen 202

7 16 Leven met een borderliner deel 3 Speciale problemen oplossen 10 Wachten tot je de volgende schoen naar je hoofd krijgt: je kind met BPS Leugens, geruchten en beschuldigingen: lastercampagnes Wat nu? Beslissingen nemen over de relatie 254 bijlagen A Oorzaken en behandeling van BPS 269 B Mindfulness 275 C Meer informatie 279 Literatuur 291

8 Inleiding Intieme vreemden: over het ontstaan van dit boek Er is vast iets mis met me. Dat was de enige verklaring die ik voor zijn gedrag kon bedenken. Waarom was hij op het ene moment zo lief en maakte hij me het volgende moment uit voor alles wat lelijk was? Waarom zei hij dat ik begaafd en geweldig was en schreeuwde hij vervolgens dat ik waardeloos was en de oorzaak van al zijn problemen? Als hij echt zoveel van me hield als hij zei, waarom voelde ik me dan zo gemanipuleerd en machteloos? En hoe kon iemand die zo intelligent en goed opgeleid was, zich soms zo volslagen irrationeel gedragen? Als ik erover nadacht, wist ik dat ik niets had gedaan waardoor ik het verdiende om zo te worden behandeld. Maar na een paar jaar ging ik zijn kijk op de werkelijkheid accepteren, namelijk dat er aan mij iets mankeerde en dat het eigenlijk allemaal mijn eigen schuld was. Zelfs nadat de relatie was verbroken, kwam er geen einde aan mijn wantrouwen en mijn gebrek aan zelfrespect. Daarom ging ik in therapie. Na enkele maanden onthulde mijn therapeute iets over mijn exvriend dat mijn leven en dat van vele anderen drastisch zou veranderen: Het gedrag dat je beschrijft is zeer kenmerkend voor iemand met een borderline-persoonlijkheidsstoornis, zei ze. Ik kan geen diagnose stellen, want ik heb hem nooit ontmoet. Maar op basis van wat jij vertelt, lijkt hij zeker aan de criteria te voldoen. Borderline-persoonlijkheidsstoornis? Ik had er nog nooit van gehoord. Ze raadde me aan I Hate You Don t Leave Me van Jerold Kreisman te lezen. Dat deed ik en ik ontdekte dat het verwarrende gedrag van mijn vriend beantwoordde aan zeven van de negen criteria van de

9 18 Leven met een borderliner borderline-persoonlijkheidsstoornis (bps) uit de bijbel van psychologen en psychiaters, de Diagnostic and Statistical Manual (DSM). Vijf criteria zijn voldoende om de diagnose te kunnen stellen. Ik wilde meer te weten komen over wat de stoornis met mij had gedaan, want ik wilde erachter zien te komen hoe ik daarvan kon herstellen. Ik kon echter maar twee boeken over bps voor leken vinden en die boden eerder een gepopulariseerde uitleg van de stoornis dan praktische zelfhulp voor familieleden. Daarom besloot ik zelf een zelfhulpboek te gaan schrijven. Omdat in de Verenigde Staten zes miljoen mensen aan bps lijden (in Nederland zijn dat er naar schatting honderdduizend), berekende ik dat er ten minste achttien miljoen familieleden, partners en vrienden moesten zijn (in Nederland ongeveer driehonderdduizend) die zichzelf net als ik de schuld gaven van gedrag dat weinig met hen te maken had. Een vriendin, die wist dat ik het boek samen met een gekwalificeerde behandelaar wilde schrijven, raadde me aan contact te zoeken met een collega van haar, Paul Mason. Paul werkte al tien jaar als psychotherapeut in klinische en ambulante behandelvormen met borderliners en hun familieleden. Zijn onderzoek naar subtypen van bps was in een gerenommeerd tijdschrift gepubliceerd. Bovendien had hij diverse lezingen over het onderwerp gegeven voor het gewone publiek en voor behandelaars. Net als ik was Paul er vast van overtuigd dat vrienden, partners en familieleden van mensen met bps er dringend behoefte aan hebben om te weten dat ze niet alleen staan. Familieleden vertellen me dat ze op een emotioneel slagveld leven en gewoon niet meer weten hoe ze moeten reageren, zei hij. Paul begon onderzoek voor het boek te doen en zocht in de vakliteratuur naar relevante artikelen. Veel onderzoeken bespraken de problemen rond de behandeling van borderliners, die door sommige behandelaars worden gezien als claimende en lastige cliënten die slechts langzaam of helemaal niet herstellen. Hoewel de artikelen wel technieken voor het omgaan met mensen met bps beschreven voor goed opgeleide behandelaars, die de cliënt met bps slechts één uur per week zien, werd in de meeste artikelen stilzwijgend voorbijgegaan aan de behoeften van onopgeleide familieleden, die zeven dagen per week met de persoon te maken hebben. In onderzoeken waarin het gezin wel aan bod kwam, ging het vrij-

10 Inleiding 19 wel altijd over het gezin van herkomst van de persoon met bps. Ze richtten zich op het bepalen van de rol die het ouderlijk milieu van de patiënt had gespeeld bij de ontwikkeling van de stoornis. Met andere woorden: de onderzoeken gingen over gedrag dat anderen tegenover de persoon met bps hadden vertoond en niet zozeer over gedrag dat die persoon zelf tegenover anderen vertoonde. Terwijl Paul zich in vaktijdschriften verdiepte, begon ik tientallen professionele behandelaars te interviewen over wat de niet-bp (partner, vriend of familielid van iemand met bps of kenmerken daarvan) kan doen om zijn of haar leven weer in eigen hand te nemen, om niet meer op eieren te lopen en toch steun te blijven geven aan de persoon die hem of haar dierbaar is. Voor een deel waren dit bekende onderzoekers op het gebied van bps en voor een ander deel waren het plaatselijke behandelaars die mij door vrienden waren aanbevolen. Er stond me een verrassing te wachten. Hoewel de borderline-persoonlijkheidsstoornis per definitie een negatieve uitwerking heeft op mensen die een relatie hebben met iemand met de stoornis, werden de meeste professionele behandelaars met wie ik sprak enkele opmerkelijke uitzonderingen daargelaten zo volkomen in beslag genomen door de behoeften van hun cliënten met bps dat hun adviezen aan niet-bp s maar weinig voorstelden. Maar ik ging door met interviewen en onze kennis nam toe. Paul en ik brachten essentiële informatie aan het licht voor mensen die geven om iemand met bps. Maar we hadden nog geen boek; nog niet die gedetailleerde, ondersteunende gids die we wilden schrijven. Toen deed het internet zijn intrede. Bij mijn nieuwe computer, die ik had gekocht ten behoeve van mijn bedrijf voor public relations, marketing en tekstschrijven, zat een diskette voor America Online (aol). Ik was benieuwd naar het internet en installeerde het programma. Ik ontdekte een complete wereld waarvan ik het bestaan voorheen niet kende. Nieuwsgroepen en discussiefora op aol zijn eigenlijk gigantische lotgenotengroepen. De mensen die ik daar tegenkwam zowel bp s als niet-bp s bleven niet zitten wachten tot professionele behandelaars met antwoorden kwamen. Ze wisselden strategieën en inhoudelijke informatie uit en boden emotionele steun aan intieme vreemden die precies begrepen wat ze doormaakten. Ik begon met het lezen van de berichten die honderden bp s en niet-bp s de afgelopen jaren op aol hadden geplaatst. Ik stuurde e-

11 20 Leven met een borderliner mails naar mensen die kort geleden een bericht hadden geplaatst en vroeg hun om aan ons onderzoek deel te nemen. De meesten van hen deden dat en waren blij dat er eindelijk iemand was die zich bezighield met de behoefte aan meer informatie over bps. Terwijl we heen en weer mailden, begon ik de grootste zorgen van familieleden, partners en vrienden te inventariseren. Vervolgens vroeg ik mensen met bps naar hun gezichtspunt. Wanneer niet-bp s bijvoorbeeld over hun machteloosheid ten overstaan van de woede van iemand met bps spraken, vroeg ik de bp s om te beschrijven wat ze tijdens een woede-uitbarsting dachten en voelden en hoe anderen daarop het beste konden reageren. Aanvankelijk vertrouwden de mensen met bps me niet, maar na verloop van maanden kregen ze meer vertrouwen in me en onthulden ze hun diepste gevoelens over zichzelf, waarbij ze de ongelooflijke ellende beschreven die de stoornis met zich meebrengt. Velen van hen vertelden me afschuwelijke verhalen over seksueel misbruik, zelfverwonding, depressie en pogingen tot zelfdoding. Als je bps hebt, voelt het echt alsof je constant in een hel leeft, schreef een vrouw. Pijn, woede, verwarring. De ene minuut niet weten hoe je je de volgende zult voelen. Verdriet, omdat ik de mensen van wie ik houd pijn doe. Heel af en toe voel ik me helemaal gelukkig, en vervolgens maak ik me daar ongerust over. Dan verwond ik mezelf. Vervolgens schaam ik me daarvoor. Ik heb het gevoel dat mijn leven een eindeloos Hotel California is, waar ik alleen uit kom door er definitief uit te stappen. Sommige therapeuten hadden weinig hoop dat mensen werkelijk van bps konden genezen. Maar bij aol en op het internet ontmoette ik veel mensen die flink vooruit waren gegaan door een combinatie van therapie, medicijnen en emotionele steun. De tranen sprongen me soms in de ogen vanwege hun blijdschap over het feit dat ze zich voor het eerst in hun leven normaal voelden. En ik begreep voor het eerst hoe de borderliner in mijn eigen leven moet hebben geleden. Gedrag waar ik indertijd niets van begreep, begon nu betekenis te krijgen. Voor de eerste keer drong het echt tot me door dat al die jaren van niet-uitgelokte emotionele aanvallen eigenlijk niets met mij te maken hadden. Ze kwamen waarschijnlijk voort uit zijn eigen schaamte en zijn intense angst in de steek te worden gelaten. Door de ontdekking dat ook hij een slachtoffer was, veranderde mijn woede deels in mededogen. De verhalen van familieleden op het internet waren al even afschu-

12 Inleiding 21 welijk. Partners vertelden me dat hun man of vrouw schadelijke en gênante leugens over hen rondstrooiden, of zelfs valse aanklachten over mishandeling indienden. Liefhebbende, verbijsterde ouders van kinderen die de diagnose bps kregen, gaven al hun spaargeld uit om hun kinderen te helpen, alleen om impliciet of expliciet te worden beschuldigd van misbruik en mishandeling. Volwassen kinderen van bp s spraken over hun nachtmerrieachtige jeugd. Een man zei: Zelfs mijn lichamelijk functioneren kreeg kritiek. Mijn moeder, die bps had, beweerde dat ik niet goed at, liep, sprak, dacht, zat, rende, plaste, niesde, hoestte, lachte, bloedde of hoorde. Broers en zussen van bp s vertelden dat ze moesten knokken om de aandacht van hun ouders en bang waren dat hun eigen kinderen de stoornis ook zouden krijgen. Met behulp van vrijwilligers die ik op de discussiefora vond, richtte ik een website op over bps ( en organiseerde ik op het internet een lotgenotengroep voor niet-bp s, genaamd Welcome to Oz. Veel mensen ontdekten tot hun verbijstering dat er een heleboel anderen waren met dezelfde ervaringen, terwijl zij dachten dat ze de enige waren. Zo waren er bijvoorbeeld drie leden van Welcome to Oz die vertelden dat zich op het vliegveld heftige ruzies hadden voorgedaan. En vier leden zeiden dat de bp in hun leven dagenlang woedend op hen was geweest om iets wat ze in zijn of haar dromen hadden gedaan. Paul en ik begonnen heel langzaam wat structuur aan te brengen in deze immense hoeveelheid informatie. We ontwikkelden een systeem: ik bracht ideeën en suggesties te berde, gebaseerd op discussies op het internet, en gaf ze aan Paul, die ze bestudeerde, uitwerkte en in een theoretisch kader plaatste. Daarnaast deed Paul op basis van zijn onderzoek aanbevelingen, die ik vervolgens bewerkte en verspreidde onder de leden van Welcome to Oz voor hun commentaar vanuit het echte leven. We stonden allebei versteld van de technologie: door slechts een toets in te drukken, konden we via het internet feedback krijgen van honderden mensen over de hele wereld. Wanneer we beiden tevreden waren over ons werk, legden we het voor aan collega s van Paul, andere professionele behandelaars en bekende onderzoekers op het vlak van bps die al jarenlang patiënten met bps en hun familieleden begeleidden. Zij bevestigden dat hun patiënten en familieleden tegen dezelfde problemen aanliepen als onze corres-

13 22 Leven met een borderliner pondenten op het internet. Om nog beter te kunnen instaan voor de juistheid van onze gegevens vroegen we dr. Edith Cracchiolo, hoogleraar psychologie op het Cerritos College te Norwalk in Californië, een enquête te houden onder de niet-bp s in onze internetsteungroep. Natuurlijk zijn we er niet in geslaagd iedereen tevreden te stellen. Toen ik voor het eerst overwoog het boek te schrijven, snapte ik niet waarom dat nooit eerder was gedaan. Maar na een paar maanden werken aan het project was dat me helemaal duidelijk. De borderline-persoonlijkheidsstoornis is een controversieel, complex onderwerp. Alleen al het opstellen van een definitie heeft iets weg van in de regen geblinddoekt en met je blote handen een vis vangen. Theorieën over het ontstaan van de borderline-persoonlijkheidsstoornis zijn er genoeg, maar bewezen zijn ze niet. En over de behandeling wordt door gerenommeerde onderzoekers heftig gedebatteerd. Het meest frustrerend was het gebrek aan erkenning van bps door de geestelijke gezondheidszorg en dus ook door het grote publiek. Volgens de American Psychiatric Association (apa) komt bps bijna even vaak voor als schizofrenie en bipolaire stoornissen samen. Toch gaven de meeste behandelaars die we hebben geïnterviewd aan dat hun opleiding hen er niet voldoende op had voorbereid deze ingewikkelde stoornis te diagnosticeren en behandelen. Sommige hadden maar een of twee colleges over het onderwerp bijgewoond. Het schrijven van dit boek was even moeilijk in emotionele zin als uitdagend in intellectuele zin. Veel mensen met bps voegden aan hun antwoorden op mijn vragen een verhulde of expliciete dreiging met zelfdoding toe. Elke dag ontving ik ten minste één wanhopig bericht van iemand die zojuist het bestaan van bps had ontdekt via en om raad vroeg over hoe het nu verder moest. Het resultaat van onze drie jaar durende inspanning is het boek dat je nu in je handen houdt. Het is niet het laatste woord over dit onderwerp. Het is nog maar een begin. We hopen dat het inspireert tot nieuw onderzoek, behandelaars helpt hun cliënten voor te lichten, steun en troost biedt aan familieleden en vrienden en hoop geeft dat mensen met bps beter kunnen worden. Maar we hopen vooral dat het boek jou en talloze anderen met jou helpt om uit de emotionele achtbaan te stappen waar je in hebt gezeten sinds er in jouw leven iemand met bps verscheen. Randi Kreger

14 DEEL 1 Borderline-gedrag begrijpen

15 1 Op eieren lopen: lijdt iemand die je dierbaar is aan de borderline-persoonlijkheidsstoornis? Na vijftien jaar huwelijk wist ik nog steeds niet wat ik verkeerd deed. Ik zocht in bibliotheken, raadpleegde artsen, sprak met behandelaars, las artikelen en praatte met vrienden. Vijftien jaar lang heb ik mezelf vragen gesteld en me zorgen gemaakt en hechtte ik te veel geloof aan wat ze over me zei. Ik twijfelde aan mezelf en had veel verdriet zonder te weten waarom. Toen vond ik op een dag eindelijk de antwoorden op het internet. Ik begon te huilen van opluchting. Al kan ik mijn dierbare borderliner niet zover krijgen dat ze toegeeft hulp nodig te hebben, ik begrijp in ieder geval eindelijk wat er gaande is. Het is niet mijn schuld. Nu weet ik de waarheid. uit de internetsteungroep Welcome to Oz op Is dit boek iets voor jou? Bezorgt iemand die je dierbaar is je heel veel pijn? Merk je dat je verbergt wat je denkt of voelt, omdat je bang bent voor de reactie van de ander of omdat openheid gewoon de vreselijke ruzie of de gekwetste gevoelens die erop volgen niet waard is? Heb je het gevoel dat alles wat je zegt of doet, wordt verdraaid en tegen je wordt gebruikt? Krijg jij kritiek en beschuldigingen te verduren voor alles wat er mis is met de relatie, ook al is dat logisch gesproken onzin?

16 26 Leven met een borderliner Ben je het mikpunt van heftige, gewelddadige of irrationele woedeaanvallen, afgewisseld door volkomen normaal en liefdevol gedrag? Gelooft niemand je wanneer je uitlegt dat dit gebeurt? Voel je je gemanipuleerd, klem gezet en soms zelfs belogen? Heb je het gevoel dat je slachtoffer bent van emotionele chantage? Heb je het gevoel dat de persoon die je dierbaar is jou ofwel als volkomen goed ofwel als volkomen slecht ziet, met niets daartus - sen in? Komt het voor dat er geen rationele aanleiding voor die omschakeling is? Ben je bang in de relatie om dingen te vragen, omdat je te horen zult krijgen dat je te veeleisend bent of dat er iets mis met je is? Heb je het gevoel dat jouw behoeften niet van belang zijn? Geeft de ander af op jouw visie of wordt die ontkend? Heb je het gevoel dat zijn of haar verwachtingen ten aanzien van jou voortdurend veranderen, zodat je nooit iets goed kunt doen? Word je beschuldigd van dingen die je nooit hebt gedaan of gezegd? Voel je je verkeerd begrepen en merk je dat de ander je niet gelooft wanneer je dat probeert uit te leggen? Word je vaak gekleineerd? Als je probeert de relatie te verbreken, probeert de ander je daar dan van te weerhouden door middel van tactieken variërend van liefdesverklaringen en beloften om te veranderen, tot impliciete of expliciete dreigementen? Verontschuldig je zijn of haar gedrag of probeer je jezelf ervan te overtuigen dat alles in orde is? Heb je ja geantwoord op veel van deze vragen, dan hebben we goed nieuws voor je: je bent niet gek aan het worden, het is niet jouw schuld en je bent niet de enige. Mogelijk heb je deze ervaringen net als meer mensen omdat iemand in je naaste omgeving eigenschappen heeft die verband houden met de borderline-persoonlijkheidsstoornis (bps). Hier volgen drie waargebeurde verhalen van mensen die hebben ontdekt dat iemand in hun omgeving aan de stoornis leed. Net als alle voorbeelden in dit boek zijn de verhalen gebaseerd op het materiaal van de internetsteungroepen, al hebben we veel details veranderd om de anonimiteit van de betrokken personen te waarborgen. Het verhaal van John, getrouwd met een vrouw met BPS Getrouwd zijn met iemand met BPS betekent dat je de ene minuut in de hemel bent en de volgende in de hel. De stemmingen van mijn vrouw veranderen met de seconde. Ik loop op eieren om het

17 1 Op eieren lopen 27 haar naar de zin te maken en te voorkomen Denk je nu: Ik had geen idee dat dat we ruzie krijgen omdat ik te vroeg, te iemand anders hetzelfde meemaakte? snel, op de verkeerde toon of met de verkeerde gezichtsuitdrukking spreek. Zelfs wanneer ik precies doe wat ze vraagt, wordt ze nog razend op me. Op een dag droeg ze me op met de kinderen ergens heen te gaan, omdat ze een tijdje alleen wilde zijn. Maar toen we weggingen, gooide ze de sleutels naar mijn hoofd en beschuldigde ze me ervan dat ik zo n hekel aan haar had, dat ik het niet kon verdragen met haar onder één dak te vertoeven. Toen de kinderen en ik uit de bioscoop terugkwamen, deed ze alsof er niets gebeurd was. Ze vroeg zich af waarom ik nog steeds ontdaan was en zei tegen me dat ik er moeite mee had mijn woede los te laten. Zo is het niet altijd geweest. Voor we trouwden, hadden we een onstuimige, sprookjesachtige verkeringstijd. Ze verafgoodde me en zei dat ik in allerlei opzichten volmaakt voor haar was. De seks was ongelooflijk. Ik schreef liefdesgedichten en kocht dure cadeaus voor haar. We verloofden ons na vier maanden en een jaar later waren we getrouwd en maakten we een peperdure droomhuwelijksreis. Maar direct na de bruiloft begon ze onbenulligheden te gebruiken om bergen kritiek over me uit te storten, me te ondervragen en me pijn te doen. Ze verweet me dat ik voortdurend naar andere vrouwen verlangde en wees op verzonnen voorbeelden om haar beweringen kracht bij te zetten. Ze voelde zich bedreigd door mijn vrienden en begon ze af te stoten. Ze zei lelijke dingen over mijn bedrijf, mijn verleden, mijn waarden, mijn trots, ja eigenlijk alles wat met mij te maken had. Toch is ze zo nu en dan weer de oude, de vrouw die van mij hield en mij de geweldigste man ter wereld vond. Zij is nog steeds de slimste, grappigste en meest sexy vrouw die ik ken en ik ben nog steeds smoorverliefd op haar. De relatietherapeut denkt dat mijn vrouw mogelijk BPS heeft, maar mijn vrouw houdt vol dat ik degene ben die de relatie verziekt. Ze vindt de therapeut waardeloos en wil niet meer naar hem Je bent niet gek aan het worden, het is niet jouw schuld en je bent toe. Hoe kan ik ervoor zorgen dat ze de hulp niet de enige. krijgt die ze zo dringend nodig heeft?

18 28 Leven met een borderliner Het verhaal van Larry, ouder van een kind met BPS Toen Rick, onze geadopteerde zoon, anderhalf jaar oud was, wisten we dat er iets met hem aan de hand was. Hij was humeurig, huilde veel en krijste soms wel drie uur achtereen. Toen hij twee was, had hij diverse driftbuien per dag, die soms uren duurden. Onze dokter zei alleen maar: Zo zijn jongens nu eenmaal. Toen Rick zeven was, vonden we een briefje in zijn kamer waarop stond dat hij een eind aan zijn leven zou maken als hij acht werd. Zijn leerkracht verwees ons naar een psychiater, die ons vertelde dat hij meer structuur en een consequentere aanpak nodig had. We probeerden het met belonen, liefdevol maar streng zijn en zelfs verandering van zijn eetpatroon. Maar niets hielp. Toen Rick pas op de middelbare school zat, loog hij, stal hij, spijbelde hij en had hij onbeheersbare woedeaanvallen. Hij kwam in aanraking met de politie toen hij een zelfmoordpoging deed, zichzelf begon te verwonden en dreigde ons te vermoorden. Hij belde telkens de kindertelefoon als we hem voor straf naar zijn kamer stuurden. Onze zoon manipuleerde zijn leraren, zijn familieleden en zelfs de politie. Hij kon bijzonder gewiekst zijn en mensen volkomen inpakken met zijn gevatheid, knappe uiterlijk en gevoel voor humor. Iedere therapeut was ervan overtuigd dat zijn gedrag onze schuld was. En wanneer ze zijn bedrog doorzagen, weigerde hij terug te gaan. Geen enkele nieuwe therapeut nam de tijd zijn dossier door te lezen, dat inmiddels centimeters dik was. Ten slotte belandde hij, na een leraar te hebben bedreigd, in een centrum voor kortdurende therapeutische behandeling. We kregen afwisselend te horen dat hij ADHD had of aan een posttraumatische stress-stoornis leed, veroorzaakt door een of ander onbekend trauma. Een van de psychiaters zei dat hij leed aan een depressie met een psychotische stoornis. En van heel veel mensen kregen we te horen dat hij gewoon een rotjongen was. Na vier opnames deelde onze verzekeringsmaatschappij ons mee dat de kosten niet meer vergoed zouden worden. In de inrichting werd gezegd dat hij te ziek was om naar huis te gaan. En de plaatselijke psychiaters adviseerden ons om ons door de rechtbank uit de ouderlijke macht te laten zetten. Op de een of andere manier vonden we een andere inrichting, waar voor het eerst de diagnose borderline-persoonlijkheidsstoornis werd gesteld. Hij kreeg allerlei medicijnen, maar men zei dat er weinig hoop was dat hij zou herstellen.

19 1 Op eieren lopen 29 Rick slaagde er ondanks alles in om zijn eindexamen te halen en naar een hogeschool te gaan, wat uiteindelijk op een ramp uitliep. Hij heeft nu ongeveer de rijpheid van een jongen van achttien, al is hij drieëntwintig. Het volwassen worden heeft wel iets geholpen, maar hij is nog steeds bang om in de steek te worden gelaten, kan geen langdurige relaties onderhouden en heeft in twee jaar tijd vier baantjes versleten. Zijn vrienden komen en gaan, want hij kan erg bazig, onhebbelijk, manipulatief en dwars zijn. Dus hij is voor financiële en emotionele steun van ons afhankelijk. Hij heeft niemand anders meer. Het verhaal van Ken, zoon van iemand met BPS Mijn moeder hield alleen op bepaalde voorwaarden van me. Als ik niet deed wat er van me werd verwacht klusjes of zo, ging ze tegen me tekeer, snauwde ze me af en zei ze dat ik een verschrikkelijk kind was dat nooit vrienden zou maken. Maar wanneer ze liefde nodig had, werd ze hartelijk, knuffelde ze me en zei ze dat we het zo goed konden vinden samen. Je kon haar stemmingen nooit voorspellen. Mijn moeder werd nijdig als ze vond dat iemand anders te veel van mijn tijd en energie in beslag nam. Ze was zelfs jaloers op Snoopy, onze hond. Ik dacht altijd dat ik iets verkeerd deed, of dat ik zelf verkeerd was. Ze probeerde iets beters van me te maken door me voortdurend te vertellen hoe ik moest veranderen. Mijn haar zat niet goed, er was iets mis met mijn vrienden, mijn tafelmanieren en mijn houding. Ze overdreef en loog om haar beweringen te rechtvaardigen. Als mijn vader protesteerde, maakte ze zich daar met een handgebaar vanaf. Ze moest en zou gelijk hebben. Al die jaren probeerde ik aan haar verwachtingen te voldoen. Maar als ik dat deed, veranderden ze weer. En ook al kreeg ik jarenlang bijtende kritiek te verduren, ik raakte er nooit aan gewend. Ik vind het nog steeds moeilijk mensen dichtbij te laten komen. Ik kan niemand volledig vertrouwen, zelfs mijn vrouw niet. Als ik me sterk met haar verbonden voel, zet ik me schrap voor de onvermijdelijke afwijzing die, zo denk ik, zeker zal komen. En als ze dan niets doet waarop ik het etiket afwijzing kan plakken, stoot ik haar zelf op de een of andere manier af. Dan word ik bijvoorbeeld boos op haar om iets onbenul-

20 30 Leven met een borderliner ligs. Verstandelijk begrijp ik wat er gebeurt, maar ik voel me niet in staat er iets aan te doen. De intensiteit van borderline-gedrag Mensen met bps hebben dezelfde emoties als andere mensen. Ze doen vaak dezelfde dingen die andere mensen doen. Het verschil is dat zij: dingen intenser ervaren; extremer gedrag vertonen; moeite hebben hun emoties en gedrag te reguleren. bps leidt niet tot fundamenteel ander gedrag, maar wel tot gedrag dat naar uitersten neigt. Onderzoekers bedachten de term borderline in de eerste helft van de twintigste eeuw, omdat ze meenden dat mensen die gedrag vertoonden dat we tegenwoordig met bps in verband brengen zich op de grens tussen een neurose en een psychose bevonden. Deze opvatting wordt sinds de jaren zeventig als achterhaald beschouwd, maar de term is blijven bestaan. Als je erachter komt dat het BPS is Mensen die houden van iemand met de borderline-persoonlijkheidsstoornis, zijn doorgaans verbijsterd als ze horen dat er mogelijk bps ten grondslag ligt aan het grillige, kwetsende en verwarrende gedrag van de persoon. Ze vragen zich vaak af waarom ze niet eerder van bps hebben gehoord, vooral wanneer ze al hulp hebben gezocht in de geestelijke gezondheidszorg. Waarom horen we zo weinig over BPS? Helaas wordt bps niet altijd herkend, zelfs niet door psychologen of psychiaters. Er zijn verschillende factoren die dit kunnen verklaren.