PILOTPROJECT PALING OVER DE DIJK

Transcriptie

1 EVALUATIERAPPORT PILOTPROJECT PALING OVER DE DIJK Regio Noordzeekanaal februari 2013 Een project van: - VBC Hollands Noorderkwartier - Sportvisserij Midwest Nederland - Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier - Stichting DUPAN met ondersteuning van: - Ministerie van EZ - Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) Opgesteld door:

2 COLOFON Titel : Evaluatierapport pilotproject Paling over de Dijk, regio Noordzeekanaal Datum : februari 2013 Opdrachtgever : Opdrachtnemers : Contactpersonen : VBC Hollands Noorderkwartier Apesca Costa drs. Han Walder (Apesca ) apesca-walder@xs4all.nl Dr. Ir. Magnus van der Meer (Costa ) magnusvandermeer@gmail.com Dit evaluatierapport is mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van: - VBC Hollands Noorderkwartier - stichting DUPAN

3 INHOUD Samenvatting... 2 Summary Achtergrond 4 2. Resultaten 2.1. Projectpartners Keuze voor Noordzeekanaal en projectperiode Financiering Uitwerking locaties en protocol Praktische uitvoering van de visserij Controle en handhaving Vergunningen en ontheffingen Afspraken met de vissers Format en procedure voor resultaatvastlegging Communicatie Officiële start Het proces Resultaten van de visserij Conclusies en aanbevelingen 3.1. Keuze van locaties Maximaal aantal fuiken Frequentie van fuiklichten Aantal vissers per locatie Benodigde tijd voor fuiklichting Behandeling van de gevangen vis Veiligheidsmaatregelen Controle en handhaving Ontheffingen en vergunningen Afspraken met de vissers : contracten Resultaatvastlegging Communicatie Het proces Realisatie van projectdoelen Blik vooruit 24 pag. Bijlagen

4 Samenvatting In 2012 is op vier locaties langs het Noordzeekanaal het pilotproject Paling-over-de-Dijk, regio Noordzeekanaal uitgevoerd. Doel van het project was vast te stellen of door het vangen en overzetten van geslachtsrijpe paling (schieraal) bij gemalen, de sterfte onder deze paling is te verminderen. Een soortgelijk project is uitgevoerd in de provincie Zeeland. Op basis van de uitkomsten van deze projecten wordt bezien of Paling over de Dijk als structurele maatregel is toe te passen als bijdrage aan het herstel van de palingstand. Tijdens dit project werd in de maanden september, oktober en november door beroepsvissers schieraal voor gemalen weggevangen om ze vervolgens achter die gemalen weer uit te zetten. Opdrachtgever van het project is de VBC Hollands Noorderkwartier met bijdragen van Sportvisserij Midwest Nederland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de Stichting DUPAN. Het project werd begeleid en ondersteund door het ministerie van EZ en de NVWA. De visserij op schieraal is uitgevoerd door leden van de Noordhollandse Bond van Beroepsvissers. De controle op de gevangen en overgezette hoeveelheden schieraal werd verzorgd door Bijzondere Opsporingsambtenaren van Sportvisserij Midwest Nederland en medewerkers van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. In totaal zijn tijdens dit project bij vier gemalen 4056 schieralen met een totaalgewicht van 2479 kilo gevangen en weer uitgezet. Uit de controlerapporten bleek dat al deze schieraal in goede tot zeer goede conditie hun tocht naar de Sargassozee konden vervolgen. Op enkele locaties werd wolhandkrab gevangen, maar voor het overige waren de bijvangsten gering. Tijdens de uitvoering van het project zijn geen overtredingen of onregelmatigheden bij de visserij vastgesteld. Wel bleek er onduidelijkheid te zijn over de verplichting gevangen wolhandkrabben weer terug te zetten. De voor dit project ontwikkelde protocollen voor de vissers en controleurs bleken goed te voldoen. Zowel de sportvisserij als ook de beroepsvisserij meldden dat hun wederzijdse relatie sterk verbeterd is en dat werd door beide als een belangrijk winstpunt van dit project ervaren. Alle betrokken partijen zijn van mening dat het project naar volle tevredenheid is uitgevoerd. De wijze waarop dit project in onderlinge samenwerking is uitgevoerd is door allen als uiterst plezierig en efficiënt ervaren. Het project heeft een groot aantal praktische ervaringen en aanbevelingen opgeleverd voor eventuele vervolgprojecten. 2

5 English Summary Eels Over The Dyke in Noord-Holland - a pilot project on trap & transport of silver eels - Within the framework of the Netherlands national Eel Management Plan, a pilot project with trap & transport of silver eels was executed in the months September to November 2012 in the province of Noord-Holland at four water pumping stations. Professional fishermen caught silver eels before entering water pumping stations and released them behind these stations. As many of the Dutch pumping stations are located in polders surrounded by large dykes, in the Netherlands the practice of trap & transport of silver eels is called Eels-Over-The-Dyke (EOTD). Already years ago, the local fishery management unit VBC Hollands Noorderkwartier planned EOTD projects at water pumping stations. Because of lack of funding these projects never got realized. Late 2011 the Dutch Lower House adopted a resolution in which the government was requested to investigate how to draft an action plan in cooperation with the sector in order employ professional fishermen for the benefit of eel migration. In March 2012 VBC Hollands Noorderkwartier commissioned the drafting of an action plan for an EOTD project for pumping stations along the Noordzeekanaal, one of the major water drainage canals of the Netherlands. The selected pumping stations were considered as major barriers for migrating silver eels. The project could be realised this time, as the VBC received financial support from local water authority (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier) and the local anglers association (Sportvisserij Midwest Nederland). The major financial support came from DUPAN, a foundation in which eel fishermen, eel farmers and eel traders join forces to work towards a sustainable eel sector. In view of its pilot character, the project was also supported by the Ministry of Economic Affairs (Ministerie van EZ) and the National Food Quality Authority (NVWA). The aim of the project was to test the viability of EOTD as a tool to improve the eel stock by reduction of silver eel mortality by water pumping stations. The project was executed as a joined effort of professional fishermen, recreational fishermen and the water authority. The professional fishermen provided labour and equipment for the fishery, and they transported and released the silver eels, while employees of the anglers association and the water authority took care of inspection and administration. During the project 4056 silver eels were caught and released, with a total weight of 2479 kilos. Inspection reports confirmed that all silver eels could continue their voyage to the Sargasso Sea in excellent conditions. By-catches were ignorable, apart from some mitten crabs in the first half of the project period. Both inspectors and the NVWA did not report any irregularities. Evaluation of the project showed that the organization of the project, including protocols, inspection forms and administration system, did work well. All stakeholders mentioned that an important result of the project had also been that the close cooperation in this project did result in increased mutual trust and understanding. Specifically the professional fishermen insisted that in future EOTD projects a similar 100% control system of the fishery should be used. The evaluation of the project also resulted in a large number of practical recommendations for improvements, but the general conclusion was that this project had been very successful and should be used as an example for future EOTD projects. 3

6 1. ACHTERGROND In de periode van 1 september t/m 30 november is in de regio Noordzeekanaal bij een viertal gemalen het pilotproject Paling over de Dijk uitgevoerd. In dit project is getracht de migratiebelemmering die geslachtsrijpe paling (schieraal) tijdens de trek naar zee bij gemalen ondervindt te verminderen door beroepsvissers in te schakelen die schieraal vóór gemalen wegvangen om ze vervolgens weer achter die gemalen uit te zetten (trap & transport methode). De VBC Hollands Noorderkwartier heeft enkele jaren gelden reeds het plan opgevat om bij gemalen Paling-over- de-dijk projecten uit te voeren. Onder meer door problemen met de financiering is dit plan niet van de grond gekomen. Eind 2011 is door de Tweede Kamer aangenomen de motie Houwers/Gerbrands (TK, motie nr. 551 d.d ). In deze motie wordt de regering gevraagd te onderzoeken hoe is te komen tot een plan van aanpak in samenwerking met de sector om palingvissers in te zetten voor de bevordering van palingmigratie. Naar aanleiding hiervan is door het ministerie van EL&I begin 2012 een werkgroep Paling over de Dijk samengesteld met als doel de mogelijkheden voor een pilotproject Paling over de Dijk nader te onderzoeken. Naast het ministerie waren in deze werkgroep vertegenwoordigd de Combinatie van Beroepsvissers, Sportvisserij Nederland en de Unie van Waterschappen. In deze werkgroep bleek dat geen van de genoemde partijen, noch het ministerie van I&M over voldoende financiële middelen beschikte voor het uitvoeren van een Paling-over-de-Dijk pilot. In maart 2012 heeft de VBC Hollands Noorderkwartier daartoe mede financieel in de gelegenheid gesteld door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier - opdracht gegeven voor het opstellen van een uitvoeringsplan om bij het Noordzeekanaal paling over de dijk te zetten. Op basis van dit plan hebben de VBC, het Hoogheemraadschap, de Noordhollandse Bond van Beroepsvissers, Sportvisserij Midwest Nederland en stichting DUPAN gezamenlijk het pilotproject Paling over de Dijk regio Noordzeekanaal uitgevoerd. De kosten voor uitvoering en evaluatie van dit project heeft de stichting DUPAN grotendeels voor haar rekening genomen. Daarnaast hebben ook de VBC, Sportvisserij Midwest Nederland en het Hoogheemraadschap daaraan bijgedragen. Het voorliggende evaluatierapport beschrijft de resultaten van het project in de volgorde, zoals aangegeven in het Uitvoeringplan Aal over de Dijk dd. 29 juni

7 2. RESULTATEN 2.1. Projectpartners (projectgroep) Ter voorbereiding en uitvoering van het pilotproject Paling over de Dijk in de regio Noordzeekanaal is een projectgroep gevormd bestaande uit: - Visserij Beheercommissie Hollands Noorderkwartier (voorzitter van de Projectgroep, opdrachtgever en financier) - Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK; cofinancier en technische Assistentie bij de uitvoering en controle) - Sportvisserij Midwest Nederland (uitvoering en financiering van controles) - Noordhollandse Bond van Binnenvissers (coördinatie beroepsvisserij) - LinkIt Consult en Wanningen Waterconsult (opstellen uitvoeringsplan) - NVWA (Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit; toezicht op controle) - ministerie van EL&I, inmiddels EZ (vergunningen en ontheffingen) - stichting DUPAN (Duurzame Palingsector Nederland; cofinancier) In deze projectgroep is in goede samenwerking en in korte tijd gekomen tot een werkbare taakverdeling, waardoor de voor begin september 2012 beoogde start van de uitvoeringsfase is gerealiseerd Keuze voor regio Noordzeekanaal en projectperiode De keuze voor uitvoering van het pilotproject in de regio Noordzeekanaal is gebaseerd op een in 2009 opgestelde top-30 van migratieknelpunten voor aal 1 ). Hierin wordt in de regio Noordzeekanaal een zevental knelpunten aangegeven. Bij deze zeven knelpunten is een viertal waterbeherende organisaties betrokken (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, de waterschappen Rijnland en Amstel-Gooi-en-Vecht en Waternet). Gezien het grote aantal partijen dat betrokken had moeten worden bij uitvoering van de pilot in het gehele Noordzeekanaalgebied, is, om slagvaardig tot een resultaat te komen, gekozen voor uitvoering van de pilot alleen in het beheergebied van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). In het beheergebied van HHNK waren aanvankelijk vijf locaties geselecteerd waar migratiebelemmeringen voor schieraal aanwezig zijn (Kadoelen, De Waker, Zaangemaal, Overtoom en Willem I sluis). Nader onderzoek heeft geleerd dat het knelpunt Willem I sluis minder ernstig is dan aanvankelijk werd gedacht. Deze locatie is om die reden geschrapt. Ten aanzien van de uitvoeringsperiode voor de pilot is besloten deze te beperken tot de wettelijk voorgeschreven gesloten tijd voor de aalvisserij (september t/m november 2012). 1 ) Buijse, T. ; van den Beld, T. en Wanningen, W. : Migratiemogelijkheden voor Aal door Nederland; Deltares

8 2.3. Financiering Voor de voorbereiding en uitvoering van de pilot is de volgende financiering tot stand gekomen. projectonderdeel gefinancierd door bedrag ( ) Opstellen uitvoeringsplan - VBC Holland Noorderkwartier (met medefinanciering door HHNK) controle op het vangen en overzetten van paling bij - Sportvisserij Midwest Nederland - HHNK gemalen (eis EL&I) Begeleiding/coördinatie - DUPAN tijdens uitvoeringsfase Vergoeding van de - DUPAN beroepsvissers voor verrichte arbeid Organisatiekosten (o.a. - DUPAN contracten, communicatie; aanschaf zwemvesten) Opstellen evaluatierapport - VBC Holland Noorderkwartier - DUPAN TOTAAL Uitwerking locaties en protocol In het Uitvoeringsplan dd. 29 juni 2012 waren reeds vele zaken beschreven, waaronder de situatie ter plaatse van de locaties. Toch bleek het nodig enkele onderdelen verder uit te werken. Als aanvulling op het Uitvoeringplan, is door DUPAN een gedetailleerd protocol ontwikkeld voor het lichten van de fuiken en de behandeling van de gevangen vis (zie bijlage 2). Dit protocol is opgenomen in het contract dat de vissers met DUPAN hebben afgesloten. Tijdens de voorbereidingsfase is er in de projectgroep discussie geweest over het maximaal aantal fuiken dat per locatie zou worden ingezet. Wegens de aldaar te verwachten omvangrijke vangsten is dit aantal voor het Zaangemaal uiteindelijk vastgesteld op 15 fuiken. Voor de overige locaties waren maximaal 4 fuiken toegestaan. De uitvoerende beroepsvissers waren allen in het bezit van de volledige visrechten op de projectlocaties. Toch is er, om misverstanden te voorkomen, vóór de start van het project overleg geweest tussen beroepsvissers en de van hun water gebruik makende sportvisserijorganisaties. Gebleken is dat deze contacten belangrijk hebben bijgedragen aan een verbetering van de relatie tussen sportvisserij en beroepsvisserij, niet alleen op de projectlocaties, maar in de gehele regio Noord-Holland (zie ook hoofdstuk 2.12 Het proces). 6

9 2.5. Praktische uitvoering van de visserij - frequentie fuiklichtingen De visfrequentie is in hoge mate bepalend voor de totale kosten van Paling-overde-Dijk-projecten: hoe hoger de frequentie, hoe hoger de kosten. Op voorspraak van de vissers is uiteindelijk besloten de fuiken bij alle locaties in de regio Noordzeekanaal drie maal per week te lichten. Door strak aan dit schema vast te houden is er een waardevolle database ontstaan van gegevens over de schieraaltrek bij deze vier uittrekpunten. In hoofdstuk (resultaten van de visserij) wordt nader ingegaan op de hoeveelheid gevangen paling per fuiklichting en op het verloop van de vangsten in de tijd.. - aantal vissers per locatie Bij drie van de vier locaties hadden de vissers aangegeven dat zij de fuiken niet alleen konden lichten, maar dat daarvoor assistentie van een tweede visser nodig was. Alleen de visser die gevist heeft bij gemaal Overtoom heeft de visserij steeds alleen uitgevoerd. - benodigde tijd per fuiklichtingdag Afgesproken was dat standaard per fuiklichtingsdag en per gemaal aan de vissers twee uur vergoeding zou worden uitbetaald. Bij lage vangsten is de benodigde tijd voor het overzetten van gevangen schieraal aanzienlijk korter dan twee uur gebleken. Hierbij moet wel in acht worden genomen dat de vissers soms een uur enkele reis onderweg waren naar de vislocatie, omdat zij, ter preventie van diefstal, hun boot niet bij de gemalen achter wilden laten. Soms speelde hierbij mee dat vissers hun boot ook voor andere doeleinden nodig hadden dan voor het pilotproject. - behandeling van de gevangen vis De algemene indruk van de controleurs is geweest dat de gevangen vis met zorg werd behandeld en bovendien de kwaliteit van de gevangen en uitgezette schieraal altijd goed was (zie hiervoor ook hoofdstuk 2.13 over de visserij). Enkele controleurs hebben opgemerkt dat het onderwerp zo min mogelijk handelingen met de gevangen vis in een enkel geval nog enige extra aandacht zou hebben verdiend. - zwemvesten Tijdens de uitvoering van de visserij hebben de controleurs erop toegezien dat gebruik werd gemaakt van de door DUPAN verplicht gestelde zwemvesten. Dit is ook in alle gevallen gebeurd. Wel is het gebleken dat het aangorden van het 7

10 zwemvest enige handigheid vereist en dat dit beter uitgelegd dient te worden kan worden. Het gebruik van dikke kleren aan het einde van de projectperiode (koud weer) en het uitvaren in het donker zijn factoren die hierbij meegenomen moeten worden. Tijdens het vissen zijn er twee zwemvesten (ongewild) opgeblazen doordat ze nat waren geworden. De vervanging van die zwemvesten ging niet altijd even vlot. Wel werden er door de betrokken beroepsvissers en controleurs snel (eigen) vervangende zwemvesten geregeld Controle en handhaving De uitvoering van de pilot vond plaats in de gesloten tijd voor de aalvisserij. Om die reden heeft het toenmalige ministerie van EL&I als voorwaarde gesteld dat er op de fuiklichtingen 100 % controle moest zijn: bij elke overzetactie van schieraal moest een onafhankelijk controleur aanwezig zijn die daarover schriftelijk rapporteerde. De uitvoering van de 100 % controle is verzorgd door Sportvisserij Midwest Nederland en HHNK, onder auspiciën van de NVWA. Voor de uitvoering van de controles hebben Sportvisserij Midwest Nederland en HHNK een schema opgesteld op basis van drie fuiklichtingsdagen per locatie per week. Dit schema is leidend geweest voor de gehele projectperiode. Op voorstel van de NVWA is niet gekozen voor een strafrechtelijke, maar voor een bestuurlijke afhandeling van eventueel voorkomende overtredingen c.q. onregelmatigheden. Dit komt tot uiting in de ontheffing die de bij het project betrokken beroepsvissers van EL&I verkregen hebben en de bepalingen in het contract dat zij met DUPAN hebben afgesloten. Naast het registreren van de aantallen en gewichten van de gevangen schieraal, moesten de controleurs ook toezien op: - de conditie van de gevangen schieraal - de levendigheid bij uitzetten - het terugzetten van eventueel meegevangen schubvis - het dragen door de vissers van zwemvesten. In enkele gevallen moest worden afgeweken van het controleschema. Door het goede en directe contact tussen vissers en controleurs zijn de aanpassingen van het schema goed verlopen. Op 17 september is het eenmaal voorgekomen dat er, door een misverstand tussen visser en controleur, een fuiklichting is uitgevoerd zonder dat daarbij een controleur aanwezig was. Toen de controleur niet op de afgesproken tijd aanwezig was, heeft de visser, na een uur wachten, contact opgenomen met Sportvisserij Midwest Nederland en is in onderling overleg besloten de visserij uit te voeren zonder aanwezigheid van een controleur. Voor zover bekend is dit niet gemeld bij de NVWA. De vangst op die locatie bedroeg 5 kg schieraal. 8

11 Eén van de vissers viste achtereenvolgens bij twee gemalen. Voor elk gemaal was in het schema een aparte controleur ingeschakeld. Hierdoor ontstonden soms wachttijden voor de visser of de tweede controleur. Als de eerste visserij weinig tijd kostte door geringe vangst moest, kon de visser snel door naar het tweede gemaal. Daar moest hij dan wachten tot de tweede controleur aanwezig was. Omgekeerd moest de tweede controleur soms wachten als de eerste visserij langer duurde dan was voorzien. Naast de voor de pilot ingeschakelde controleurs, zijn door handhavers van HHNK ook onaangekondigde controles uitgevoerd. Hierbij zijn geen onregelmatigheden geconstateerd. Door de beroepsvissers werd de 100 % controle gezien als een omvangrijk organisatiepunt. Desondanks pleiten zij ervoor de 100 % controle ook voor nieuwe Paling over de Dijk projecten te handhaven, omdat daarmee naar het publiek toe elke schijn van onregelmatigheden is te voorkomen. Door de gemaakte afspraken m.b.t. de data en de tijdstippen van het lichten van de fuiken moest er op het eind van de projectperiode op een aantal plekken fuiken gelicht worden in het donker. Uit het vergelijken van de informatie verkregen via de controleurs en de vissers is gebleken dat het werk van de controleurs zonder een enkele fout is uitgevoerd. - informatie naar reguliere opsporingsdiensten Voorafgaande aan de start van de pilot zijn de reguliere opsporingsdiensten geïnformeerd over het project (o.a. Regiopolitie en het Regionaal Milieu Team). Mede door goede communicatie zijn er nauwelijks misverstanden over het project geweest. - meten en wegen van de schieraal De gevangen schieraal werd onderverdeeld in schieraal en rode aal. De rode aal werd direct weer in hetzelfde water teruggezet. Vervolgens werd de schieraal werd verdeeld in dieren groter of kleiner dan 50 cm. In de eerste weken van het project hadden de controleurs enige moeite om rode aal te onderscheiden van schieraal. Deze kennis hadden zij later volledig onder de knie. Het opdelen van de vis op basis van de lengte is overal goed verlopen. Het wegen van de schieraal geschiedde met een unster hangend aan een driepoot. De driepoot was bedoeld om op het land (op de kade) de vis te wegen. In een aantal gevallen vond het wegen echter plaats aan boord (Zaangemaal). Bij grote vangsten was daar het gebruik van een driepoot niet handig. Bij de overige locaties waren de vangsten zodanig dat de vis met de unster in de hand gewogen kon worden. De schieraal groter en kleiner dan 50 cm werd apart gewogen. Bij de kleine schieraal ging het vaak maar om enkele exemplaren van gering gewicht. In een aantal gevallen is gerapporteerd dat de hoeveelheid kleine schieraal te klein was 9

12 om deze nauwkeurig te kunnen wegen. In die gevallen is het wegen van de kleine schieraal achterwege gebleven en is het gewicht geschat, waarna alleen het totale gewicht van de vangst is bepaald. De aantallen kleine schieraal zijn daarentegen wel steeds nauwkeurig bepaald. Alles overziende hebben de controleurs geen enkele overtreding geconstateerd. Verder hebben zij vastgesteld dat: - de gevangen schieraal door de vissers met grote zorg behandeld is - de conditie van de gevangen schieraal zonder uitzondering goed was - alle schieraal na uitzetten snel wegzwommen; er is bij de gevangen en overgezette schieraal geen sterfte waargenomen. - De hoeveelheid meegevangen en teruggezette schubvis verwaarloosbaar klein is geweest Vergunningen en ontheffingen Aangezien het pilotproject plaatsvond in de gesloten tijd voor de aalvisserij, moest voor het gebruik van aalfuiken toestemming worden gegeven door het ministerie van EZ. Daarnaast was toestemming nodig van HHNK voor het op korte afstand van de gemalen plaatsen van fuiken. De toestemming van EZ bestond uit twee ontheffingen, te weten: 1. algemene ontheffing om in de gesloten tijd met aalvistuigen te vissen 2. ontheffing voor het uitvoeren van de visserij bij de projectlocaties In de eerste weken na de start van het project is er onduidelijkheid ontstaan m.b.t. de door de vissers meegevangen wolhandkrabben. In de door EZ verleende vergunningen/ontheffingen werd alleen gesproken over de verplichting om eventueel meegevangen zalm en zeeforel terug te zetten, terwijl in het Uitvoeringsplan stond dat alle bijvangst teruggezet moest worden. Door HHNK werd aangedrongen op verwijdering van de als exoot gekwalificeerde krabben. Alle in de VBC vertegenwoordigde partijen konden zich in dit standpunt vinden. Het ministerie stelde echter als eis dat meegevangen krabben moesten worden teruggezet, zoals ook was vastgelegd in het projectplan. Over deze kwestie heeft de voorzitter van de VBC overleg gehad met het ministerie. EZ is echter op haar standpunt blijven staan (zie bijlage 3): Toen bleek dat de wolhandkrab werd meegenomen en het ministerie aangaf dat dit moest stoppen werd hier niet gelijk gehoor aangegeven. Na contact van het ministerie met DUPAN is dit wel snel opgelost. Het was toen inmiddels november. Bij de waterschappen leeft het idee dat de wolhandkrab een exoot is, die eenmaal gevangen niet in het water mag worden teruggezet. Dit is echter niet het geval. De wolhandkrab is al zo lang in Nederland dat deze zich overal heeft kunnen verspreiden en hiervoor geen uitzetverbod geldt. Voor uitheemse rivierkreeftjes geldt dit nog wel (artikel 28 a Uitvoeringsregeling Visserij). Echter het terugzetten van bijvangst (uitheemse rivierkreeftjes) valt niet onder het uitzetverbod, mits de 10

13 rivierkreeftjes direct na de vangst op de zelfde plek waar ze gevangen zijn worden teruggezet. De regelgeving is om bij terugzetten verspreiding te voorkomen. En dat is bij deze terugzetting niet het geval. Vanuit DUPAN is deze eis van het ministerie doorgegeven aan de vissers, waarna alle gevangen wolhandkrabben steeds zijn teruggezet in hetzelfde water. De toestemmingen van HHNK om op korte afstand van de gemalen te vissen, werd afgegeven onder voorwaarde dat, indien de fuiken belemmerend zouden werken voor de waterafvoer, deze per direct verwijderd dienden te worden Afspraken met de vissers Voorafgaande aan de start van de pilot was door DUPAN een contract opgesteld waarin de afspraken met de bij de het project betrokken beroepsvissers werden geregeld. Mede door de wens van de NVWA om eventueel bij de pilot geconstateerde overtredingen op bestuurlijke wijze af te handelen, bevat dit contract een groot aantal bepalingen. Zo worden regels gesteld m.b.t. - uitvoering van de visserij en de behandeling van de gevangen schieraal - veiligheidsmaatregelen (verplicht dragen van zwemvest) - vergoeding (uurloon met aanvullende incentive) - werken met controleurs - registratie van de vangsten - sancties bij overtreding van de contractbepalingen Door de vissers werd een aantal bepalingen in het contract als te gedetailleerd omschreven. Het ging daarbij om (1) wijzingen in de fuikenlichtingen alleen aan te mogen brengen na overleg met DUPAN (bij de uitvoering van het project is hier uiteindelijk ook van afgeweken) (2) de hoge boete voor het niet dragen van het zwemvest. Voor de beroepsvissers zijn deze bezwaren echter geen reden geweest om het contract niet te ondertekenen. De vergoeding van de vissers was gebaseerd op een vergoeding voor gewerkte uren. Daarnaast was er een incentive in de vorm van een vergoeding per kilo gevangen en overgezette schieraal. Over de hoogte van de incentive bestond aanvankelijk verschil van mening tussen de vissers en DUPAN. Uiteindelijk is hierover overeenstemming bereikt Format en procedure voor resultaatvastlegging Voor het vastleggen van de controleresultaten (aantallen schieralen, totaal gewicht en onderverdeling groter en kleiner dan 50 cm lengte) is een registratieformulier ontwikkeld (zie bijlage 4). In de praktijk voldeed dit formulier goed, zij het dat wel een oplossing moet worden gezocht voor de regenbestendigheid van het formulier. 11

14 Sportvisserij Midwest Nederland functioneerde als het verzamelpunt voor de door de controleurs ingevulde registratieformulieren. Door Sportvisserij Midwest zijn PDF-kopieën van de formulieren doorgestuurd naar DUPAN. Al deze acties zijn probleemloos verlopen Een van de controleurs stelt voor de registratie uit te breiden tot bijv. de draaiuren van de gemalen, het weer en de watertemperatuur, om op die manier meer inzicht te krijgen in de variatie in de vangsten. Hierbij werd tijdens de evaluatie wel opgemerkt te dat data verzameling geen primair doel is van Paling over de Dijk projecten. Gegevens verzamelen kan een interessant bijproduct van een dergelijk project zijn, maar wanneer tot die inspanning besloten wordt, moet er wel zicht zijn op ook daadwerkelijk gebruik van de data Communicatie Afgesproken was dat de communicatie en publiciteit over de pilot via DUPAN zou verlopen. Daartoe had DUPAN een communicatieplan opgesteld, waaraan alle betrokken partijen zich hebben gehouden. Enkele belangrijke communicatie-uitingen zijn (zie bijlage): - persberichten voor, tijdens en na afloop van de pilot - paginagrote bedankadvertentie in het vakblad Visserijnieuws - berichtgeving op de websites van sportvisserij Midwest Nederland en HHNK - reportage in de regio-editie van het sportvisblad Het Visblad (oplage > ) - artikel in het vakblad Water (uitgave Unie van Waterschappen; verschijnt in maart 2013) Door een van de controleurs is opgemerkt dat niet alle sportvissers en andere betrokkenen, zoals omwonenden, voldoende op de hoogte waren van de pilot; men dacht soms dat er gestroopt werd Officiële start De officiële start van de pilot vond plaats op woensdag 5 september bij het Zaangemaal te Zaandam. Daarbij waren o.a. vertegenwoordigers aanwezig van HHNK, provincie Noord-Holland, sportvisserij Midwest Nederland, Imares, Sportvisserij Nederland, Combinatie van Beroepsvissers, Sustainable Eel Group (SEG), ministerie van EZ, DUPAN en de Noorhollandse Bond van Beroepsvissers. Daarnaast waren de media ruim vertegenwoordigd. Vroeg in de ochtend voorafgaande aan de officiële start is in het tv-programma Wakker Nederland (Ned 1) in een viertal reportages live verslag gedaan van de start van het project. In het pomphuis van het Zaangemaal werd door woordvoerders van de bij het project betrokken partijen het belang van de pilot benadrukt. Daarna werd door de visser die voor dit gemaal vist een aantal fuiken gelicht en werd de daarin 12

15 aanwezige schieraal gemeten, gewogen en aan de andere kant van het gemaal weer uitgezet. Al met al heeft de officiële start van de pilot ruime publicitaire aandacht gehad. Door een medewerker van IMARES werd de opmerking gemaakt dat het m.b.t. het Zaangemaal de vraag is of dit een groot migratieknelpunt voor paling is. Dit gezien het feit dat er naast het Zaangemaal ook een scheepvaartsluis is waar wellicht veel schieraal doorheen zou kunnen gaan zonder in aanraking te komen met het Zaangemaal. Het ministerie van EZ heeft hierbij opgemerkt dat in het kader van het updaten van de lijst met de 30 belangrijkste aalmigratieknelpunten nagegaan zal worden of het Zaangemaal terecht op die lijst staat Het proces Begin oktober (halverwege de looptijd van de pilot) is een tussentijdse evaluatie gehouden om snel te kunnen reageren op zich voordoende problemen. Daaruit zijn geen opmerkelijke zaken naar voren gekomen. Wel vond men het nuttig om tussentijds bij elkaar te komen. Voor deze tussentijdse evaluatie was het ministerie van EZ niet uitgenodigd. Ook de voorzitter van de VBC was niet aanwezig. Dit werd door beiden betreurd. Tijdens de projectperiode is er veelvuldig contact geweest met alle bij het project betrokken personen. Kort na afloop van de pilot zijn interviews gehouden met alle partijen. De resultaten daarvan zijn in dit evaluatieverslag verwerkt. Hier volgen enkele citaten van projectpartijen: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) Enkele van mijn collega s zijn zelf ook sportvisser en die hebben nu gezien dat het beroep niet alles leegvist. Het is goed dat zij hebben gezien hoe een beroepsvisser werkt. We vinden het belangrijk als waterbeheerder HHNK dat het beleid m.b.t. Paling over de Dijk in de toekomst via de VBC blijft lopen. In het verlengde daarvan willen we dat de uitgifte van huurovereenkomsten in de toekomst voor rekening van de VBC komt. Die kan daar dan ook de inkomsten van innen. Sportvisserij Midwest Nederland De verstandhouding tussen beroep en sport zal door dit project sterk verbeteren. Ik verwacht ook zeker dat beroepsvissers wanneer ze stroperij tegenkomen dat nu bij ons gaan melden. Ik merkte wel dat er bij het beroep weinig vertrouwen was in de handhavingsactiviteiten van de sport en ik denk dat dit nu wel verbeterd is. Zolang de schieraal niet op eigen kracht en zonder gevaar open zee kan bereiken is 'Paling over de dijk' een praktisch alternatief. Het project helpt niet alleen de aal, maar blijkt ook een enorme aanwinst voor de samenwerking tussen echte sportvissers en echte beroepsvissers in de regio. We hebben elkaar beter leren kennen en het project is voor herhaling vatbaar. Met dit project heeft de sport een kijkje in de keuken genomen bij het beroep, de banden zijn aangesterkt en de samenwerking verliep buitengewoon 13

16 goed. Door dit project is er een wederzijdse waardering voor elkaar ontstaan. Nog mooier was het om te horen dat beroepsvissers in hun vrije tijd ook sportvissers zijn! Met Paling over de Dijk is er een fundament gelegd voor verdere Samenwerking van sport en beroep in de toekomst. Voor het uiteindelijke Natuurlijke voort bestaan van de aal moet de focus blijven liggen op het Passeerbaar maken van alle obstakels richting zee en omgekeerd. Beroepsvisserij Door de directe samenwerking met de sportvisserij in dit project is de verstandhouding tussen beroep en sport sterk verbeterd. Hoewel ik bij de start van het project wel bedenkingen had bij al die controles tijdens de visserij ben ik er in de loop van het project achter gekomen dat die controles goed zijn omdat iedereen kan zien hoe we werken. De controles maken het project volledig transparant en verbeteren zo het imago van de beroepsvisserij Resultaten van de visserij - visserij-inspanning - vangsten In de periode van 1 september tot 1 december zijn in het kader van dit project bij vier locaties langs het Noordzeekanaal per locatie tussen de 2 en de 15 fuiken geplaatst. De voor elke locatie geplande 39 fuikenlichtingen zijn bij gemaal Overtoom ook alle uitgevoerd. Bij gemaal De Waker zijn de fuiken op 38 dagen gelicht en bij Kadoelen en het Zaangemaal 37 maal. Zware stroming door bemaling, zeer slecht weer en één keer familieomstandigheden waren redenen om de visserij niet uit te voeren. Bij het Zaangemaal is op 7 oktober onder toezicht van een controleur een extra fuiklichting uitgevoerd vanwege de grote vangsten in die periode. In de periode van 1 september tot 1 december 2012 zijn er voor de vier gemalen in totaal 4056 schieralen gevangen die vervolgens weer achter de gemalen zijn uitgezet. Het totaalgewicht van deze schieraal bedroeg 2479 kg. Het gemiddeld stukgewicht bedroeg 611 gram. Per locatie en per fuiklichtingsdag zijn er gemiddeld 27 schieralen gevangen met een totaalgewicht van gemiddeld 16,4 kg. De gemiddelde vangst per fuiklichtingsdag was het laagst bij Kadoelen (5,5 stuks met een totaalgewicht van 4,3 kg) en het hoogst bij het Zaangemaal (gemiddeld 59,6 stuks met een totaalgewicht van 40,6 kilo). Hierbij moet aangetekend worden dat het aantal fuiken per locatie varieerde van twee (bij De Waker, waar alleen voor 14

17 twee duikers gevist kon worden) tot vijftien bij het Zaangemaal, waar het water erg breed en vertakt is. Hoewel staande fuiken over het algemeen het meest geschikt zijn voor het vangen van schieraal, is er bij het Zaangemaal ook gebruik gemaakt van schietfuiken. Alleen op die manier kon ook het diepere gedeelte met vrachtvaart bevist worden. Totaal van de visserij Per fuiklichting Gemiddeld gewicht Gemaal fuiklichtingen kilo aantal kilo aantal (gram/stuk) Overtoom ,4 14,6 715 Zaangemaal ,6 59,6 681 De Waker ,9 28,4 382 Kadoelen ,3 5,5 787 TOTAAL ,4 26, lengteverdeling Naast de totale hoeveelheden schieraal, werd bij de registratie van de vangsten onderscheid gemaakt tussen palingen kleiner en groter dan 50 cm. Hiermee is een indruk te verkrijgen over de sexe-verhouding in de populatie uittrekkende schieraal. (Mannetjes zijn over het algemeen kleiner en worden vrijwel allemaal schier voordat ze een lengte van 50 cm bereiken; paling groter dan 50 cm is vrijwel uitsluitend van het vrouwelijke geslacht). Percentage schieraal kleiner dan 50 cm Procenten Overtoom 7% Zaangemaal 9% De Waker 43% Kadoelen 13% Totaal 18% In totaal bleek 18% van het aantal gevangen schieralen kleiner te zijn dan 50 cm. Door hun geringe gemiddeld stuksgewicht (191 gr) was het aandeel van deze kleine aal in het totale gewicht van alle gevangen schieraal slechts 5%. Het aantal schieralen kleiner dan 50 cm, afgezet tegen de totale vangst per locatie, was bij De Waker met 43% aanzienlijk groter dan bij de andere locaties. Hetzelfde geldt voor het aandeel schieraal kleiner dan 50 cm in het totale gewicht per locatie. Bij De Waker was ook het gemiddeld stuksgewicht van deze kleine schieraal het laagst (166 gr). Bij de andere locaties bedroeg het gemiddeld stuksgewicht van de schieraal kleiner dan 50 cm meer dan 200 gr. 15

18 - bijvangsten Bijvangsten zijn slechts gemeld op 16 van de in totaal 151 fuiklichtingsdagen. Hierbij moet opgemerkt worden dat de bijvangsten niet altijd genoteerd zijn, mede doordat het terugzetten ervan soms zo snel ging dat registratie niet mogelijk was. Wel gaven alle controleurs aan dat de bijvangsten over het algemeen zeer gering waren. Uitzondering op lage bijvangsten vormde de vangst van wolhandkrab en rode aal in september bij Kadoelen. Wolhandkrab is daar niet gewogen. Op deze locatie is minstens 10 kg rode aal teruggezet. Het is niet onmogelijk dat een aantal rode alen meer dan eens gevangen is. Dit kan ook het geval zijn voor wolhandkrab die nog mondjesmaat werd gevangen in oktober en toen teruggezet werd. Bijvangst aan snoekbaars is na de eerste dagen van september niet meer gemeld. Wel werd bij Overtoom een kleine zeebaars, een zeelt en enige witvis bijgevangen. - kwaliteit en conditie De kwaliteit van de gevangen schieraal was over het algemeen goed. Na uitzetting zwom alle schieraal snel en krachtig weg Opmerkingen over de kwaliteit van de aal zijn alleen gemaakt bij grote vangsten bij het Zaangemaal, maar ook hier werd alle paling in prima conditie uitgezet. Ook werd door een controleur gemeld dat schieraal over het algemeen beter van kwaliteit was in afwezigheid van wolhandkrab. Met veel krabben in de fuik werden er soms krassen en kleurverschillen bij de schieraal waargenomen met name bij de buik. Open wonden veroorzaakt door wolhandkrab zijn niet geconstateerd. Wel is er een schieraal waargenomen met een forse wond die echter volledig geheeld was. - vangstverloop (zie volgende pag.) 16

19 Legenda bij de bovenstaande grafiek: = Overtoom; = Zaangemaal = De Waker; X = Kadoelen Op de (horizontale) x-as staan de dagen gerekend vanaf 1 september Op de (verticale) y-as staan de aantallen gevangen schieralen per locatie, omgerekend per dag dat de fuiken in het water hebben gestaan N.B.:De vangst per dag is steeds berekend door de vangst op een fuiklichtingsdag te delen door het aantal dagen dat de fuiken te water hebben gestaan.` De bolletjes op de horizontale lijn boven in de grafiek de maanstanden aan: een geel gevuld bolletje geeft een volle maan aan, een volledige zwarte bol een nieuwe maan. 17

20 - vangstverloop (zie ook grafiek) Wat betreft de periode van de vangsten bleek dat op alle locaties rond half oktober (ongeveer 40 dagen na de start van het project) de beste vangsten werden gedaan. Ook half november waren de vangsten beter dan de periode er voor en er na. De november-piek was echter beduidend lager dan die van half oktober. Omdat verondersteld wordt dat de maanstand invloed heeft op het migratiegedrag van schieraal, zijn de maanstanden aangegeven in de grafieken op de volgende pagina s. Zoals uit deze figuren valt op te maken, valt een groot deel van de hoge vangsten in de periode rond nieuwe maan. De grootste vangst was bij het Zaangemaal op 2 november. Daar zijn toen 403 schieralen gevangen met een totaalgewicht van 266 kg. De fuiken hadden toen vier dagen te water gestaan. Omgerekend per dag, komt dit neer op een vangst van 101 stuks per dag en 67 kg per dag. Deze grote vangst vond plaats vrij kort na volle maan. Overigens zijn de meeste hoge vangsten gerealiseerd tussen volle maan en nieuwe maan, terwijl de laagste vangsten over het algemeen gemaakt zijn kort voor volle maan. Het gemiddeld stuksgewicht van de gevangen schieraal nam gedurende de looptijd van het project enigszins toe, maar dit viel vooral toe te schrijven aan de zwaardere gemiddelde stuksgewichten bij Kadoelen. Zowel de verhouding schieraal kleiner/groter dan 50 cm als ook het gemiddelde stuksgewicht van de schieralen waren per locatie gedurende de looptijd van het project vrij constant. De gemiddelde stuksgewichten van de schieralen verschillen echter significant per locatie. - overige opmerkingen Een van de controleurs heeft dode schieralen gesignaleerd drijvend in de schutsluis naast het gemaal: Van de 6 keer dat ik mee geweest ben heb ik twee keer bij het uitvaren in de sluis vuistdikke dode paling gezien. De controleur gaf aan dat de paling mogelijk gedood is door de schroeven van (grote) schepen in de sluis. De beroepsvisser gaf echter aan dat het hem waarschijnlijker lijkt dat de schieralen gedood zijn tijdens hun tocht door het gemaal en daarna door de wind de sluis zijn ingedreven. Er is onduidelijkheid over de manier waarop de schieralen hun weg naar de zee zoeken (en daarmee dus ook over de manier waarop schieraal het meest efficiënt gevangen kan worden). Vooral over de manier waarop schieraal het best langs een gemaal geloodst kan worden bestaat onduidelijkheid. Bij het Zaangemaal verwachten sommige onderzoekers dat veel schieralen ongehinderd door de sluizen naar buiten kunnen trekken. De beroepsvisser is echter op basis van zijn vangsten van mening dat er vrijwel geen paling door de sluizen gaat. 18

21 3. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 3.1. Keuze van locaties De keuze voor gemalen uitmondend op het Noordzeekanaal was gebaseerd op de top-30 van migratieknelpunten voor aal, zoals beschreven door Buijse, Wanningen en Brevé (2009). Voor wat betreft de primaire doelstelling van het pilotproject (praktijkervaring opdoen met een paling over de Dijk project) hebben deze locaties ruimschoots voldaan. Ten aanzien van de waarde die aan deze top 30 locaties is toe te kennen als meest urgente migratieknelpunten wordt door sommige onderzoekers vraagstekens gezet. Om hierover meer duidelijkheid te verkrijgen heeft DUPAN een projectvoorstel ingediend via de subsidieregeling Collectieve Acties in de Visketen. HHNK zegt toe gegevens voor dit project beschikbaar te willen stellen Maximaal aantal fuiken De vissers die met maximaal vier fuiken per gemaal hebben gevist, hebben te kennen gegeven bij een volgend project graag met een groter aantal fuiken te vissen. Bij locaties met breed en diep water, water met (beroeps)scheepvaart zijn de mogelijkheden voor het dichtzetten van de migratiewegen zeer beperkt en zullen meer fuiken nodig zijn om de langs zwemmende paling te vangen. Bij locaties met een smalle migratieweg lijkt het vissen met vier fuiken in eerste instantie voldoende. Echter, ook wanneer fuiken achter elkaar geplaatst worden, blijkt de laatste rij fuiken nog steeds schieraal te vangen. Gezien de relatief geringe inspanning die nodig is om meerdere fuiken op eenzelfde locatie te plaatsen en te lichten, zou wordt aangeraden te experimenteren met de hoeveelheid fuiken per locatie Frequentie van de fuiklichten Enkele controleurs hebben aangegeven dat voor het fuiken lichten naar hun mening vooral bij de gemalen Kadoelen en De Waker een frequentie van twee maal per week bij de start en later in het najaar aflopend tot één maal per week toereikend zou zijn geweest. In hoeverre dit algemeen geldt, is niet te zeggen, omdat de situaties ter plaatse (te) veel kunnen verschillen. Voordeel van een vaste frequentie is dat daarmee een waardevolle database ontstaat van gegevens over de schieraal uittrek bij diverse locaties. De frequentie van fuiken lichten is in hoge mate bepalend voor de totale kosten van Paling-over-de-Dijk-projecten. 19

22 Op basis van financiële overwegingen zou de frequentie van fuiken lichten per locatie bepaald moeten worden door de te verwachten vangsten en het verloop van daarvan gedurende de projectperiode. Het in een regio voor alle gemalen op dezelfde tijdstippen lichten van de fuiken levert echter ook meer en preciezere data op over de schieraaluittrek. Bij de vaststelling van frequentie voor het fuiken lichten dient ook rekening te worden gehouden met beschadigingen van schieraal bij aanwezigheid van veel wolhandkrab in de fuik Aantal vissers per locatie In beginsel is het mogelijk de visserij in kleinere wateren waar met kleine fuiken gevist wordt, door één visser te laten uitvoeren. Echter: Voor het voor het manoeuvreren met een boot en het lichten van de fuiken is het efficiënter om met twee personen te werken. Ook de veiligheid is daarmee gediend. Daar staat tegenover dat indien er met 100% controle wordt gewerkt, het veiligheidsaspect minder doorslaggevend hoeft te zijn. De voor- en nadelen van het werken met een of twee vissers per locatie dienen nader beschouwd te worden Benodigde tijd per fuiklichting De registratieformulieren laten zien dat voor de fuiklichtingen afhankelijk van de vangst veelal minder tijd nodig is dan de afgesproken twee uur. Met inbegrip van de reistijd van en naar de gemalen, lijkt een standaard van twee uur per fuiklichting echter alleszins redelijk Behandeling van de gevangen vis Voor de behandeling van de gevangen vis is door DUPAN een gedetailleerd protocol opgesteld. Het uitvoeren van zo min mogelijk handelingen met de gevangen vis, is hierin een belangrijk aandachtspunt. Controleurs moeten daarom toezien op nauwkeurige naleving van het protocol Veiligheidsmaatregelen : zwemvesten Niet voor iedereen bleek het aangespen van het zwemvest even eenvoudig. Hieraan een volgende keer meer aandacht besteden De vervanging van een per ongeluk opgeblazen zwemvest heeft ruim een week geduurd. Aanbevolen wordt dat aan elke visser een reserve zwemvest beschikbaar wordt gesteld. 20

23 3.8. Controle en handhaving Samenvattend kan gesteld worden dat de controleurs hebben geconstateerd dat: - de gevangen schieraal door de vissers met grote zorg behandeld werd - de conditie van de gevangen schieraal zonder uitzondering goed was - alle schieralen na uitzetten snel weg zwommen - de bijvangst aan schubvis klein was - er geen onregelmatigheden of overtredingen van de verdere voorwaarden voor de visserij zijn geconstateerd. Tijdens de evaluaties met de vissers en de controleurs is verder het volgende naar voren gebracht: De planning van de controletijdstippen dient zodanig te zijn dat de vissers ook later in het najaar bij daglicht de reis van en naar hun fuikenlocatie bij daglicht kunnen maken. Varen in het donker wordt als onveilig ervaren. Wanneer een visser op meer dan een locatie vist, verdient het voorkeur voor beide locaties dezelfde controleur in te zetten. Deze kan dan met de visser van de ene locatie naar de andere meereizen. Gebleken is dat de directe contacten tussen vissers en controleurs hebben geleid tot het verrichten van de werkzaamheden in een efficiënte en plezierige sfeer. De beroepsvissers hebben voorkeur voor handhaving van de 100% controle. Daardoor is twijfel over de juiste uitvoering van de werkzaamheden te voorkomen. Het wegen van de vis, en dan met name de schieraal kleiner dan 50 cm, is niet altijd even precies gebeurd; de gebruikte weegapparatuur was daarvoor niet gevoelig genoeg. Bovendien bleek bij de evaluatiegesprekken met de vissers en controleurs dat de instructie om de schieraal kleiner dan 50 cm separaat te wegen niet duidelijk genoeg aan hen was overgebracht. Te overwegen valt of voor het wegen van de kleine schieraal nauwkeuriger weegapparatuur gevonden kan worden. Voor de primaire doelstelling van een Paling over de Dijk project (zoveel mogelijk schieraal overzetten) is het apart wegen van de kleine schieraal niet nodig en zou daarom achterwege kunnen blijven. Vanuit HHNK wordt achteraf de inzet van eigen medewerkers voor het uitvoeren van controles als te kostbaar gezien. Liever stelt men voor een volgend project een bedrag beschikbaar aan de VBC, waarmee dan controleurs van de sportvisserij kunnen worden bekostigd. Tenslotte kan gesteld worden dat de controleurs hun werkzaamheden op uitmuntende wijze hebben uitgevoerd. Aanbevolen wordt de in dit project toegepaste organisatie van controle ook bij vervolgprojecten toe te passen. Met name uit de beroepsvisserij wordt aangedrongen om de 100% controle ook in toekomstige projecten te handhaven. 21

24 Wanneer bij toekomstige projecten 100% controle niet mogelijk is, dan is er wat de NVWA betreft ruimte om na te denken over een controle-op-controle aanpak met bijvoorbeeld onaangekondigde inspecties. De schieraalvisserij bij Paling over de Dijk projecten kan een bijdrage leveren aan het verkrijgen van inzicht in de trekroutes van de schieraal (bijv. in omstandigheden waar de paling kan kiezen voor een route door het gemaal of door een naastgelegen sluis waar al dan niet een lokstroom in stand wordt gehouden) Ontheffingen en vergunningen Bij de start van het project werd op een aantal locaties ook wolhandkrab gevangen. De verplichting om deze in hetzelfde water terug te zetten was onduidelijk bij zowel beroepsvissers als controleurs. Beroepsvissers, sportvisserij, controleurs, de VBC Hollands Noorderkwartier, maar vooral het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier zien de wolhandkrab als een schadelijk exoot die waar mogelijk verwijderd dient te worden. Het ministerie was en is echter van mening dat wolhandkrab die tijdens de pilot werd gevangen moet worden teruggezet. Aangeraden wordt de vraag over het terugzetten van wolhandkrab bij volgende projecten nader te bezien. In ieder geval zal bij de start van nieuwe projecten duidelijk moeten zijn, wat er met de krabben moet gebeuren Afspraken met de vissers : contracten De vissers hebben enkele bepalingen in het contract dat zij met DUPAN hebben afgesloten als (te) stringent ervaren. Het ging daarbij om de boete op het niet dragen van een zwemvest en het maken van afspraken over visserij en de controle daarop zonder tussenkomst van DUPAN. Mede gezien het goede verloop van dit project wordt aanbevolen om afspraken over de visserijen de controle daarop te laten vaststellen in direct onderling contact tussen vissers en controleurs. NVWA (en DUPAN) kunnen zich beperken tot control-op-controle. Aan de hand van de bij dit project opgedane ervaringen wordt voor volgende projecten aanbevolen te bezien of het contract met de vissers aanpassing verdient Resultaatvastlegging Door HHNK wordt voorgesteld de registratie uit te breiden met omgevingsgegevens tijdens het lichten van de fuiken en tussen de fuiklichtingen in. Het gaat daarbij om zaken, zoals watertemperatuur, weer (neerslag, wind, ). Ook de draaiuren van de gemalen (en/of stroomsnelheden van het water) in de periode tussen de fuikenlichtingen zouden meegenomen kunnen worden. Achtergrond van dit voorstel is om daarmee meer in zicht te verkrijgen in het trekgedrag van schieraal 22

25 Onderzoek naar omgevingsfactoren is niet de eerste prioriteit van Paling over de Dijk projecten. Doel is vooral zoveel mogelijk kilo s schieraal over de dijk te zetten. Registratie van omgevingsfactoren dien te worden afgewogen tegen het gebruik dat daarvan is te maken. Registratieformulieren moeten waterbestendig gemaakt worden Communicatie Het door DUPAN opgestelde communicatieplan heeft over het algemeen genomen, goed gewerkt. Voor vervolgprojecten verdient de communicatie naar sportvissers (en eventueel ook andere betrokkenen zo als omwonenden) enige extra aandacht Het proces Procesmatig zijn twee belangrijke conclusies te trekken: 1. Het pilotproject Paling over de Dijk is probleemloos verlopen 2. De pilot heeft geleid tot een opmerkelijke verbetering van de verhoudingen tussen sportvisserij, beroepsvisserij en waterbeheerders, niet alleen in de regio Noordzeekanaal, maar in de gehele provincie Noord-Holland. Bij tussentijdse evaluaties is het van belang alle betrokken partijen uit te nodigen Realisatie van de projectdoelen In het Uitvoeringplan Aal over de Dijk dd. 29 juni 2012 staan als hoofddoelen voor de pilot omschreven: Beoordelen of de aanpak een waardevolle tijdelijke maatregel is om de aalpopulatie te beschermen Geconstateerd is dat: - ca schieralen van goede kwaliteit zijn overgezet - met een totaalgewicht van ca kg - geen overtredingen zijn geconstateerd - het project naar volle tevredenheid van alle partijen is uitgevoerd Op basis van deze constateringen is de conclusie gerechtvaardigd dat het project heeft laten zien dat het met de gevolgde aanpak en organisatie mogelijk is aanzienlijke hoeveelheden schieraal extra te laten uittrekken. Daarmee is in de praktijk bewezen dat Paling over de Dijk, als belangrijke herstelmaatregel uit de Europese Aalverordening en het Nederlands Aalherstelplan, effectief is uit te voeren. Bewerkstelligen dat de beroepsvisserijsector een positieve bijdrage kan leveren aan het oplossen van de problematiek rond de aal De beroepsvisserij heeft in dit pilotproject laten zien dat zij op een kundige manier in samenwerking met de waterbeheerder en de sportvisserij schieraal bij gemalen kan vangen en overzetten en daarmee kan bijdragen aan aal het herstel van de aalstand. 23

26 Naast dit positieve resultaat heeft dit project ook bijgedragen aan een sterk verbeterde verstandhouding tussen beroepsvisserij en sportvisserij. Te verwachten valt, dat dit effect zal bijdragen aan beter beheer van de bestanden aan paling en andere vissoorten. Transparante evaluatie van de resultaten Dit rapport geeft het antwoord op deze doelstelling Blik vooruit Over de toekomst en de mogelijkheden voor Paling over de Dijk projecten zeggen de projectpartners het volgende: Op bestuurlijk niveau is het project zowel door alle partijen als zeer positief ervaren Dit geldt zowel Sportvisserij Midwest Nederland, de Noordhollandse Bond van Beroepsvissers, HHNK en DUPAN. Men staat positief tegenover voortzetting van Paling over de Dijk. De VBC dient daarbij een coördinerende rol te hebben. HHNK werkt in haar beheergebied aan de aanleg van migratievoorzieningen. Onduidelijk is of en wanneer dit consequenties zal hebben voor de locaties waar nu de pilot is uitgevoerd. Binnen HHNK wordt nagedacht over de mogelijkheden om in de komende jaren vervolgprojecten uit te voeren. Inbedding van Paling over de Dijk in het beleid van het ministerie is erg gewenst, omdat andere waterbeheerders daar ook mee bezig zijn Voorkomen moet worden dat daar rechtszaken over gevoerd gaan worden. Indien er in de regio Noordzeekanaal meer mogelijkheden komen voor Paling over de Dijk projecten, wil HHNK dit uitvoeren in samenwerking met Hoogheemraadschap Rijnland. Deze waterbeheerder heeft nu zijn eigen project uitgevoerd, maar dat zou volgend jaar niet weer moeten gebeuren. Er vanuit gaande dat in ook het komende jaar nog sprake zal zijn van een visverbod in het schieraalseizoen, zal het ministerie van EZ voor vervolgprojecten blijven aandringen op een strenge controle die vergelijkbaar is met de in dit project uitgevoerde 100% controle. Mogelijke andere locaties voor om in het gebied van deze VBC schieraal bij gemalen te vangen en over te zetten zijn gelegen bij de Nauwenaarse Vaart en bij het IJsselmeer (bijv. Medemblik). 24

27 BIJLAGE 1 Samenstelling projectgroep Aal over de Dijk regio Noordzeekanaal Lid projectgroep Namens H. de Jong VBC Hollands Noorderkwartier (voorzitter) A. Werkhoven Noordhollandse Bond van Binnenvissers (voorzitter) M. van Breugel Sportvisserij Midwest Nederland (directeur) H. Roodzand Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier M. Snijdelaar Ministerie van EL&I (nu EZ) M. Ros Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) A.F. Koelwijn Stichting DUPAN (voorzitter) 25

28 BIJLAGE 2 Protocol voor het vangen en uitzetten van schieraal - versie 16 augustus 2012 Inleiding Doel van dit protocol is het beschrijven van de methode van het wegvangen van schieraal voor gemalen op zodanige manier dat: - de handelingen waar de schieraal mee te maken krijgt (vangst, opslag, vervoer en uitzet) zo worden uitgevoerd dat de dieren in een optimale conditie aan de uittrek kunnen beginnen; - bovenstaande behandeling van de vis goed controleerbaar is zodat de visser op de met DUPAN afgesproken manier zijn activiteiten vergoed kan krijgen en DUPAN een duidelijk inzicht krijgt in de hoeveelheid schieraal die uitgezet is - de schieraal wordt uitgezet op een plaats vanwaar de vis naar de Sargassozee kan trekken zonder verdere hindernissen. Protocol schieraal uitzetten Algemeen 1. Plaatsing van de fuiken en de manier van controle en het lichten van de fuiken wordt gedaan in overleg met de waterbeheerder. Visser en waterbeheerder zullen daartoe voor de aanvang van de visserij ten minste éénmaal ter plaatse overleg hebben over plaatsing van de fuiken, de eventuele plaats waar de visser de boot te water kan laten, de verwachte frequentie van het lichten van de fuiken en de plaats waar de gevangen schieraal uitgezet zal worden (uitzet liefst zo dicht mogelijk bij de plaats van vangst en eventueel een plek voor uitzet bij hoog tij en een andere plek voor laag tij). 2. Alle betrokkenen krijgen voor de aanvang een lijst met namen en telefoonnummers van de bij dit project betrokken personen (vissers, beheerders van de gemalen, controleurs en projectmedewerkers). 3. De visserij (dat wil zeggen het lichten van de fuiken) vindt uitsluitend plaats wanneer zowel visser als controleur samen aanwezig zijn op vooraf afgesproken plaats en tijdstip. 4. Voordat het water wordt opgegaan moeten zowel visser als controleur hun zwemvest op de voorgeschreven manier dragen. 5. Vissers moeten respectvol omgaan met de bijvangst, voorkomen dat er schade ontstaat aan eigendommen van anderen en volledig meewerken aan controle op de visserij en het uitzetten. 26

29 6. De beroepsvisser zorgt er voor dat hij tijdens de visserij tenminste de volgende materialen bij zich heeft: - de benodigde vergunningen en ontheffingen, te weten: a) Opdracht van DUPAN om op schieraal te vissen b) Ontheffing om te vissen in het betreffende gebied c) Ontheffing voor het vissen met aalvistuigen in de periode september november d) Indien er gevist wordt in het water van een ander: de toestemming van de visrechthebbende om op deze plek, op deze tijd, en op deze manier te vissen. - een apparaat (bijv. unster met driepoot) om de vis te wegen - één of meerdere leefzakken (of uitzoeknetten) waar tenminste 30 kilo paling in gehouden kan worden. - tenminste drie kuipen van liter. De schone en aan de binnenkant gladde kuipen moeten geschikt zijn voor zowel opslag als weging van de vis. Verder wordt aangeraden om een waterbestendig notitieblok en schrijfmaterialen mee te nemen voor het noteren van vangsten en duur van de visserij. Het vangen, opslaan, vervoeren en uitzetten van de schieraal 7. Er dient professioneel met de schieraal omgegaan te worden en het is aan de beroepsvisser hoe de vis behandeld wordt tussen moment van vangst tot en met de uitzet. 8. De handelingen van de visser moeten controleerbaar zijn en de schieraal moet gewogen en geteld worden. Daarbij zal er naar gestreefd worden de schieraal zo kort mogelijk uit het water te hebben, er zo weinig mogelijk handelingen mee te verrichten en te voorkomen dat de schieraal zich stoot of in aanraking komt met ruwe of droge oppervlaktes. N.B. De hierna beschreven procedures moeten gezien worden als eerste richtlijnen die bij voortschrijdend inzicht aangepast worden aan de lokale situatie. 9. Bij het lichten van de fuik wordt de bijvangst zo snel mogelijk overboord gezet. Uitsluitend de schieraal wordt in leefzakken (of uitzoeknetten) in het water of aan boord in de daarvoor bestemde kuipen gedaan). Eventueel kan de visser gevraagd worden de vangst per fuik apart aan te landen. 10. De schieraal kan na de aanlanding opgeslagen worden in kuipen (vochtig, maar zonder water en geplaatst op een koele plek). Het is aan de visser te beoordelen welke hoeveelheid schieraal hoelang op deze manier opgeslagen kan worden; de visser is verantwoordelijk voor een goede conditie van de vis bij het uitzetten. Mocht er veel gevangen worden of de handelingen te lang duren dan kan de schieraal opgeslagen worden in een tank met water (die, indien nodig voorzien is van beluchting en koeling) of in de bun van de boot. 27

30 11. De schieraal moet na aanlanding zo snel mogelijk worden gewogen, geteld en uitgezet. Bij het wegen en tellen wordt onderscheid gemaakt tussen schieralen groter en kleiner dan 50 cm. 12. Tijdens het tellen en wegen van de schieraal wordt de kwaliteit van de schieraal gecontroleerd op factoren zoals: schieraalkenmerken (rode aal moet worden teruggezet!), uitwendige verwondingen en conditie van de vis (mager, vet). Bij het uitzetten wordt gelet op de levendigheid van de vis. Deze en eventuele andere opvallende zaken aan de vis worden met de controleur besproken en eventueel genoteerd. 13. Het uitzetten moet gebeuren door de kuip met schieraal te laten zakken in het water en daar de kuip te kantelen zodat de vis rechtstreeks het water in glijdt. De plek van uitzet moet zodanig gekozen worden dat het wegzwemmen van de vis te controleren is en breed water van tenminste 1 meter diep in de buurt is. 28

31 BIJLAGE 3 (bron H2O / ) Rivierkreeften vallen per 1 juli onder de Visserijwet, uitzetten is dan verboden Het artikel in H2O nummer 7 over wettelijke regels rond het vangen van uitheemse rivierkreeften is beperkt houdbaar gebleken: 1 juli veranderen de regels voor het vangen van uitheemse rivierkreeften, die vanaf dan onder de Visserijwet vallen. Hiermee is de reguliere visserijwetgeving op deze soorten van toepassing. Voor de uitheemse rivierkreeften is echter een extra vereiste toegevoegd: ze mogen niet worden uitgezet. Maar wat houdt dat uitzetverbod in de praktijk nu precies in? Tijdens het schrijven van het artikel in H2O nummer 7 werkten de directies Agroketens en Visserij en Juridische Zaken van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) hard aan een wijziging van de Uitvoeringsregeling visserij. Op het moment van het schrijven van het artikel konden we deze ontwikkeling nog niet openbaar maken. De wijziging is 26 april jongstleden gepubliceerd in de Staatscourant en wordt per 1 juli a.s. van kracht. Wijziging Uitvoeringsregeling visserij In de wijziging van de Uitvoeringsregeling visserij worden de uitheemse rivierkreeften onder de Visserijwet geschaard. Dat betekent dat de reguliere visserijwetgeving op de uitheemse rivierkreeften van toepassing wordt. Omdat uitheemse rivierkreeften schade kunnen toebrengen aan de ecologische waterkwaliteit is een extra bepaling toegevoegd aan de Uitvoeringsregeling visserij, namelijk artikel 28a: uitheemse rivierkreeftensoorten mogen niet worden uitgezet. Het uitzetverbod geldt niet voor de Chinese wolhandkrab. Visrechten Als je met beroepsvistuigen in de Nederlandse binnenwateren wilt vissen, heb je een akte nodig. Daarnaast is voor degene die niet zelf het visrecht heeft, altijd ook een huurovereenkomst of schriftelijke toestemming nodig van de visrechthebbende van het viswater. Het vissen op wolhandkrab en rivierkreeften mag alleen gebeuren met behulp van de vistuigen die in het Reglement voor de binnenvisserij 1985 worden genoemd. Deze vistuigen mogen voor zover dit beroepsvistuigen betreft, bovendien alleen worden gebruikt door vissers die beschikken over minimaal 250 hectare viswater en die hier jaarlijks minimaal euro bruto aan visserij-inkomsten aan ontlenen. Voor andere, niet in het Reglement voor de binnenvisserij genoemde vistuigen, zoals kreeftenkooien, is een ontheffing nodig. Een dergelijke ontheffing voor gebruik van kreeftenkooien wordt normaliter alleen verleend voor onderzoek. Kreeften en krabben kunnen immers ook prima gevangen worden met de vistuigen die wel in het Reglement genoemd staan. Uitzetten verboden Het uitzetten van rivierkreeften in binnenwateren is met de wijziging van de Uitvoeringsregeling visserij verboden, zonder uitzonderingen. Het uitzetten van uitheemse rivierkreeften is dan ook niet toegestaan als je visrechthebbende bent of een huurovereenkomst of schriftelijke toestemming hebt van de visrechthebbende van het viswater. Ook uitzetten in een op eigen terrein gelegen viswater is verboden, ook als het water is afgeschermd om ontsnapping van de rivierkreeften te voorkomen. Bijvangst In het geval dat uitheemse rivierkreeften niet onder de Visserijwet vallen (tot 1 juli van dit jaar), mag bijvangst van uitheemse rivierkreeften behouden worden. Vanaf 1 juli vallen de uitheemse rivierkreeften onder de Visserijwet en mogen uitheemse rivierkreeften behouden worden als je volledig visrecht of schaaldierrecht hebt, of wanneer je gerechtigd bent om deze soorten als bijvangst te behouden. In alle andere gevallen moeten de rivierkreeften teruggezet worden. Het ministerie van LNV heeft daarom per 1 januari 2010 in alle huurovereenkomsten voor beroepsvissers de bepaling opgenomen dat meegevangen wolhandkrabben en uitheemse rivierkreeften mogen worden behouden. LNV roept andere verhuurders van visrecht op om zoveel mogelijk zijn uitgiftebeleid te volgen en ook deze bepaling op te nemen in hun huurovereenkomsten. Hiermee is de vraag uit de praktijk of het terugzetten van uitheemse rivierkreeft als (ongewenste) bijvangst ook onder dit uitzetverbod valt, beantwoord: het terugzetten van bijvangst valt niet onder het uitzetverbod, mits de uitheemse rivierkreeften meteen na de vangst (het ophalen van de vistuigen) weer wordt teruggezet op de plek waar deze gevangen is. Voorkomen moet immers worden, dat vangen en terugzetten bijdraagt aan een verdere verspreiding van deze uitheemse en schadelijke exoten. Jeroen Ostendorf en José Vos (ministerie van LNV) 29

32 BIJLAGE 4