Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008?"

Transcriptie

1 Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008? SSS 3% 8%

2

3 Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008? Trends in seksualiteit in Nederland 1

4 2 Trends in seksualiteit in Nederland

5 Inhoud 1. Wat vinden Nederlanders van... 6 Soloseks, porno, abortus, homoseksualiteit Anno 2008 lijkt er in Nederland een open seksueel klimaat te heersen. Of is dat schijn? 2. Seks in de media 8 Regelmatig verschijnen er seksueel getinte beelden in de media. Deze seksualisering staat in Nederland ter discussie. Wat is de invloed op jonge kijkers? 3. Seksuele ervaringen 10 De meeste Nederlanders hebben seks binnen een vaste relatie. Zes op de tien Nederlanders is vaak tot altijd tevreden over het seksuele leven. 4. Wel of niet zwanger? 13 Anticonceptie is in Nederland de gewoonste zaak van de wereld. Zowel jongeren als volwassenen maken er gebruik van. Toch gaat het wel eens mis. 5. Soa/hiv 16 Een goede gezondheid is voor de meeste Nederlanders het belangrijkste goed. Geldt dat ook voor onze seksuele gezondheid? Eén van de meest besproken thema s binnen seksuele gezondheid is soa/hiv. 6. Seksuele problemen 18 Vrouwen hebben vaker last van orgasmeproblemen, mannen van te vroeg klaarkomen. Maar er zijn meer problemen die prettige seks in de weg staan. 7. Seksueel geweld en intimidatie 20 Seksuele intimidatie en seksueel geweld komen regelmatig voor. Thuis, op straat, op school en op het werk. Wat zeggen de cijfers? 8. Homo- en biseksualiteit 22 Eén op de twintig mensen noemt zich homo, lesbisch of bi. Maar er zijn veel meer mensen die zich aangetrokken voelen tot een seksegenoot. 9. Man of vrouw? 24 In Nederland onderscheiden we drie groepen transgenders : travestieten, transgenderisten en transseksuelen. Zij hebben gemeen dat hun genderidentiteit of -expressie niet overeenkomt met hun sekse bij geboorte. 10. Hulp nodig? 26 Zo n 20% van de mensen heeft behoefte aan hulp bij seksuele problemen en relatieproblemen. In de praktijk gaan veel minder mensen daadwerkelijk op zoek naar hulp. Durven we soms niet? Bronnen 29 Aanbevelingen voor beleid 32 Summary in English 34 De Rutgers Nisso Groep 36 Trends in seksualiteit in Nederland 3

6 4 Trends in seksualiteit in Nederland

7 Inleiding Kijk, dit is handig. Eén boekje met de belangrijkste feiten en cijfers over seksuele gezondheid in Nederland anno 2008 overzichtelijk op een rij. Seksuele gezondheid is nogal veelomvattend. Het gaat niet alleen over (vrij zijn van) soa en hiv, maar bijvoorbeeld ook over weerbaar zijn; weten wat je wilt in relaties en seksualiteit en duidelijk je wensen en grenzen kunnen aangeven. En effectief voorbehoedsmiddelen kunnen gebruiken valt eronder, evenals prettige seks hebben zonder klachten. Hoe het met al deze aspecten is gesteld bij de Nederlanders leest u in dit boekje, dat met name bedoeld is voor beleidsmakers en professionals. Het bevat informatie die u wellicht kunt gebruiken in uw werk. Er ís nog het nodige werk aan de winkel, getuige de aanbevelingen die wij achterin dit boekje doen. Misschien treft u ook suggesties aan op uw werkterrein. De behoeften van het publiek vormen het uitgangspunt van het werk van de Rutgers Nisso Groep. Jongeren en vrouwen verdienen daarbij onze extra aandacht, evenals groepen in de samenleving die kwetsbaar zijn door hun maatschappelijke positie, discriminatie of geweld, kennisachterstand of botsingen tussen normen van hun sociale groep en die van de Nederlandse samenleving. De Rutgers Nisso Groep draagt bij aan een goede seksuele gezondheid en seksuele rechten door pleitbezorging richting beleidsmakers en beslissers, deskundigheidsbevordering van professionals en het verschaffen van kennis aan het publiek. Wanneer u mogelijkheden ziet om daarin samen te werken, horen wij dat graag! Laat ik u vertellen dat dit boekje weliswaar veel informatie bevat, maar dat het slechts de highlights zijn op de diverse terreinen. Wij hebben nog veel meer kennis uit onderzoek; gegevens die we u zeker niet willen onthouden. Een schat aan onderzoeksgegevens vindt u op onze website in de rubriek Feiten en cijfers. Heeft u desondanks nog vragen, dan zijn wij u graag van dienst. Weet u meer mensen voor wie dit boekje interessant zou kunnen zijn, attendeert u hen dan op de digitale versie op onze website Dianda Veldman Directeur Rutgers Nisso Groep Trends in seksualiteit in Nederland 5

8 1. Wat vinden Nederlanders van..? Soloseks, porno, abortus, homoseksualiteit Anno 2008 lijkt er in Nederland een open seksueel klimaat te heersen. Of is dat schijn? Porno is prima Porno, soloseks, seks met iemand waar je geen vaste relatie mee hebt, prostitutie en abortus. De overgrote meerderheid van de Nederlanders heeft er geen problemen mee 1. Bijna tweederde (63%) vindt het prima als mensen porno kijken, iets meer mannen dan vrouwen. Dat geldt ook voor soloseks: slechts 9% van de mensen vindt masturbatie niet goed te praten. Ook over seks zonder vaste relatie zijn de meeste Nederlanders het eens: slechts 14% van de mannen en 9% van de vrouwen vindt dit niet kunnen. En prostitutie, is dat verwerpelijk? Vier van de vijf Nederlanders vindt van niet (79%). Vrouwen vinden prostitutie wel wat vaker verwerpelijk dan mannen. Tot slot abortus: een vijfde (18%) van de mannen en een tiende (11%) van de vrouwen noemt abortus moord. Seksueel klimaat Een vrouw is een vrouw Hoort een man zich als een man te gedragen? Eén op de drie mensen vindt van wel (33%) 1. Net als dat een vrouw zich als een vrouw hoort te gedragen (35%). Opvattingen over verschillen tussen mannen en vrouwen hebben invloed op seksueel gedrag en seksuele beleving. Nog zo n opvatting: hebben mannen met een vaste relatie recht op seks? 30% van de mannen en 16% van de vrouwen vindt van wel 2. Een deel van de bevolking stemt in met strikte opvattingen Ik vind dat mannen recht hebben op seksals zij getrouwd zijn of een vaste relatie hebben 30% 16% SEKS Een man hoort zich als een man te gedragen 33% en een vrouw als een vrouw 35% Abortus = moord 18% 11% Pas als mensen een vaste relatie hebben, mogen ze met elkaar naar bed 14% 9% Het homohuwelijk dient te worden afgeschaft 16% 6 Trends in seksualiteit in Nederland

9 Abortus = moord 18% 11% Pas als mensen een vaste relatie hebben, mogen ze met elkaar naar bed 14% 9% Het homohuwelijk dient te worden afgeschaft 16% Ik vind dat mannen recht hebben op seksals zij getrouwd zijn of een vaste relatie hebben 30% 16% SEKS Een man hoort zich als een man te gedragen Seksueel gedrag en geboorteregeling: veel wordt goedgekeurd 33% en een vrouw als een vrouw 35% Abortus = moord 18% 11% DVD 72% 52% Pas als mensen een vaste relatie hebben, mogen ze met elkaar naar bed 14% 9% 10% 8% SSS Het homohuwelijk dient te worden afgeschaft 16% 3% 8% Porno kijken is prima Masturbatie valt niet goed te praten Prostitutie is verwerpelijk Zoenende mannen Als het om homoseksualiteit gaat, heeft Nederland de reputatie een tolerant land te zijn. Inderdaad staat de meerderheid van de bevolking positief tegenover homoseksualiteit. Maar wie doorvraagt, krijgt een iets ander beeld. Twee zoenende mannen op straat? Bijna de helft van 72% de Nederlandse bevolking (49%) vindt dit 52% aanstootgevend DVD 3. Voor een derde van de mensen Homoparen (33%) moeten geldt dit ook als het om twee dezelfde vrouwen rechten gaat. hebbenvoor alle duidelijkheid: kinderen slechts als heteroparen 16% stoort zich eraan als bij het adopteren van een man en een vrouw elkaar op straat zoenen. Verder vindt 18% van de ouders het onaanvaardbaar als hun kind zou samenwonen met iemand van hetzelfde geslacht. Zestien procent vindt dat het homohuwelijk moet worden afgeschaft, 28% vindt het geen goede zaak dat homoseksuele paren kinderen kunnen zoenende adopte- Ik vind twee 33% vrouwen op straat ren. Seksueel gedrag en geboorteregeling: veel wordt goedgekeurd Homoseksualiteit: niet geheel geaccepteerd aanstootgevend Het is onaanvaardbaar als Ik vind twee Porno kijken is prima 54% Masturbatie valt mijn niet zoon goed of te dochter pratenzou 18% Prostitutie is verwerpelijk zoenende 49% samenwonen met een partner mannen op straat van hetzelfde geslacht aanstootgevend Homoseksualiteit: niet geheel geaccepteerd 10% 8% SSS 3% 8% Ik vind twee zoenende vrouwen op straat aanstootgevend 33% Homoparen moeten dezelfde rechten hebben bij het adopteren van kinderen als heteroparen Het is onaanvaardbaar als Ik vind twee 54% mijn zoon of dochter zou 18% zoenende 49% samenwonen met een partner mannen op straat van hetzelfde geslacht aanstootgevend De helft van de Nederlanders stoort zich eraan als twee mannen met elkaar zoenen Trends in seksualiteit in Nederland 7

10 2. Seks in de media Regelmatig verschijnen er seksueel getinte beelden in de media. Deze seksualisering staat in Nederland ter discussie. Wat is de invloed op jonge kijkers? Meer kijken, meer seks? Jongeren die meer kijken naar seks in de media zijn er eerder bij en hebben vaker ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag 4. Ook hebben ze vaker ruilseks en cyberseks en zeggen ze vaker ja tegen seks zonder gevoelens 5. Voor deze jongeren was de laatste partner waarmee ze seks hadden vaker een losse partner. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat jongeren die meer dan gemiddeld naar seksueel getinte televisiebeelden kijken qua seksueel gedrag negen tot zeventien maanden voorlopen op leeftijdgenoten met een gemiddeld kijkpatroon 6. En wat is het effect van videoclips op muziekzenders als MTV en TMF? Jongens die hier vaker naar kijken, hebben meer seksuele ervaring 7. Meisjes die hier vaker naar kijken, denken liberaler over seks. Voor alle duidelijkheid: dit wil niet zeggen dat het één het ander veroorzaakt. Misschien zijn jongeren die seksueel gezien verder zijn meer geïnteresseerd in seksueel getinte beelden. Vrouwen als lustobject Aan de universiteiten van Tilburg en Utrecht zijn experimentele studies uitgevoerd naar de invloed van videoclips met daarin vrouwen als lustobject 8. Wat blijkt? Jongens op het vwo die deze seksistische videoclips bekeken, zijn het na afloop vaker eens met de stelling dat een vrouw thuis achter het aanrecht hoort te staan dan na het zien van beelden van vrouwen als bijvoorbeeld presentatrice of debater. Daarnaast staan zowel jongens als meisjes op het vwo na het zien van seksistische videoclips welwillender tegenover seksuele intimidatie dan na het zien van sterke vrouwen. Bij vmbo-leerlingen is op dit punt juist een omgekeerd effect gevonden. Ook zijn jongeren, vooral meisjes, er na het zien van een sexy videoclip sterker van overtuigd dat een sexy uiterlijk voor vrouwen van belang is, dan na het zien van dezelfde artiesten in een neutrale clip 55. Invloed seks in de media verschilt Hoe ouders omgaan met het kijkgedrag van hun kinderen heeft ook invloed op het effect ervan. Het blijkt dat als ouders het gebruik van bepaalde websites of televisieprogramma s sterker controleren én regelmatig inhoudelijk commentaar geven op seksuele boodschappen in de media, hun kinderen minder positief denken over bijvoorbeeld vreemdgaan, breezerseks of cyberseks 7. Wat ook uit onderzoek blijkt: als je als vrouw net hebt gelezen dat de media een onrealistisch beeld van schoonheid voorspiegelen, dan hebben beelden van mooie, sexy en schaars geklede modellen minder effect op jouw lichaamsbeeld 9. Tot slot heeft het positief waarderen van seks in de media meer te maken met iemands seksuele interesse, dan met het aantal keren dat iemand naar die beelden kijkt Trends in seksualiteit in Nederland

11 Seksualisering Ouders kunnen seksuele boodschappen in de media nuanceren Trends in seksualiteit in Nederland 9

12 3. Seksuele ervaringen De meeste Nederlanders hebben seks binnen een vaste relatie. Zes op de tien Nederlanders is vaak tot altijd tevreden over het seksleven. Gedrag en Beleving Wie doet wat wanneer? Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag bij jongeren jaar jaar jaar jaar voor het gros van de volwassen Nederlanders wordt seks binnen een vaste relatie bedreven % 61% 81% 85% MASTURBEREN 52% 79% 92% 96% TONGZOENEN 23% 66% 89% 95% VOELEN / STRELEN 13% 53% 83% 91% VINGEREN / AFTREKKEN 8% 46% 78% 88% 10 Trends in seksualiteit in Nederland NAAKT VRIJEN 7% 42% 76% 88% GESLACHTS GEMEENSCHAP 9% 42% 77% 88% ORALE SEKS 2% 8% 16% 28% ANALE SEKS Seks binnen vaste relatie Een vaste relatie is voor veel mensen ideaal. Tachtig procent van alle volwassenen in Nederland heeft een vaste relatie 11. Dit begint al jong. Zeven van de tien jongeren tussen de 12 en 15 jaar heeft wel eens verkering 4. Een vijfde van hen heeft momenteel een vaste relatie. Die lijn zet door. Hoe ouder, hoe meer jongeren een vaste partner hebben en hoe langer die relatie duurt. Daar komt ook seks bij kijken. De laatste keer seks vond voor driekwart van de jongeren 72% met seksuele 73% 76% 80% ervaring plaats 45% binnen een monogame, vaste relatie. Ook Pornogebruik in het afgelopen half jaar 100% 0% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18% 53% 24% 30% 37% % 83% Ik stop ermee Net als vijftien jaar geleden is de overgrote meerderheid van de mannen en vrouwen gelukkig met de vaste partner (82% nu versus 92% destijds) 11. Opvallend is wel dat 30% van de mannen en vrouwen wel eens overweegt om weg te gaan bij de partner (10% destijds). Eén op de vijf mensen zonder relatie vindt het jammer, één op de vijf vindt het juist prettig om single te zijn. Iets meer dan de helft vindt dit soms prettig en soms 1:10jammer. Cyberseks 1:20 Ontspannen na seks? Zowel jongeren als volwassenen beleven seks over het algemeen positief. Vier op de vijf jongeren met enige seksuele ervaring voelt zich bij het vrijen altijd op zijn of haar gemak 4. Slechts 7% van de volwassen mannen en 16% van de vrouwen voelt zich nooit of slechts af en toe ontspannen na seks 11. En dan 1:4 het schuldgevoel: hier heeft slechts één op de twintig jongeren last van 4. Opvallend: een kwart van de volwassenen voelt zich wel eens schuldig over het seksuele gedrag 11. Betaalde seks Meer soloseks Jongens hebben veel vaker ervaring met masturbatie dan meisjes. Van alle 12- tot 15-jarigen heeft 42% van de jongens en 20% van de meisjes wel eens gemasturbeerd 4. Dit percentage loopt snel op met het klimmen der jaren. Bij 15- tot 18-jarigen is dit respectievelijk 85% en 61%, bij 18- tot 21-jarigen respectievelijk 97% en 79% 81%. Let wel, wie ervaring heeft met soloseks hoeft dit niet regelmatig te blijven 27%

13 1:20 30% 61% 81% 85% 52% 79% 92% 96% 23% 66% 89% 95% 13% 53% 83% 91% 8% 46% 78% 88% 7% 42% 76% 88% 9% 42% 77% 88% 2% 8% 16% 28% Betaalde seks MASTURBEREN TONGZOENEN VOELEN / STRELEN VINGEREN / AFTREKKEN NAAKT VRIJEN GESLACHTS GEMEENSCHAP ORALE SEKS ANALE SEKS 1:4 doen. Van de volwassen Nederlanders zegt 13% van de mannen en 27% van de vrouwen dat ze het afgelopen half jaar niet aan soloseks heeft gedaan 11. Veertig procent van de mannen en 15% van de vrouwen doet het minstens één keer per week. Trend: de laatste vijftien jaar is het aantal vrouwen dat masturbeert flink gestegen: van 55% naar 75%. Het gaat om vrouwen tot 50 jaar. Pornogebruik in het afgelopen half jaar % 0% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18% 53% Vrouwen nu meer sekspartners 45% Hoeveel sekspartners heb jij tot nu toe 37% gehad? De helft 30% van alle jongeren van 15, 24% 16 en 17 jaar met seksuele ervaring noemt één of twee sekspartners 4. Een kwart van hen heeft drie tot vijf sekspartners gehad en nog eens een kwart had er zes of meer. Eenmaal volwassen is een evenwichtig beeld te zien: een derde van de volwassenen heeft één of twee partners gehad, een derde drie tot vijf en nog eens een derde zes tot twintig 11. Ruim 10% heeft méér dan twintig seksuele partners gehad. Opvallend: vrouwen hebben nu meer seksuele partners dan vijftien jaar terug, maar nog wel minder dan mannen. 72% 73% 76% Gedrag en Beleving Wie doet wat wanneer? Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag bij jongeren jaar jaar jaar jaar 80% Porno is wijdverbreid Eenentachtig procent van de mannen en 40% van de vrouwen heeft het afgelopen half jaar porno gebruikt, zoals pornosites, pornofilms en seksueel prikkelende lectuur 11. Van de 12- tot 14-jarigen kijkt een kleine meerderheid van de jongens en één op de vijf meisjes wel eens naar porno 4. Daarna neemt het pornogebruik geleidelijk toe. Vooral pornosites zijn in trek. Pornoboekjes en erotische telefoonlijnen zijn de afgelopen vijftien jaar steeds minder gebruikt 11. Wie betaalt voor seks? Jongeren betalen zelden voor seks. Van de 12- tot 19-jarigen heeft 4% van de jongens en 0,6% van de meisjes wel eens geld of een andere beloning gegeven voor seks 4. Eenmaal volwassen heeft een kwart van de mannen wel eens betaald voor seks, 44% 83% 5,1% deed dit ook in het afgelopen jaar 11. Opvallend: het aantal mannen dat aangeeft (of toegeeft) wel eens te betalen voor seks is in vijftien jaar tijd bijna verdubbeld. Omgekeerd heeft 2% van de jongens en 1% van de meisjes wel eens geld of een andere beloning gekregen voor seks 4. Drie procent van de volwassenen heeft wel eens geld gekregen voor seks 11. Regelmatig betaalde seks? Daar kan 0,7% van de mannen en 1,7% van de 79% vrouwen over meepraten. De eerste keer met 17 jaar 27% Trend: meer scholieren zijn de afgelopen tien jaar gaan doen aan geslachtsgemeenschap, orale en anale seks 4. De helft van alle 13-jarigen heeft ervaring met tongzoenen. Twee jaar later heeft de helft van de jongeren wel eens gestreeld onder de kleren. Anderhalf jaar later heeft de helft ook ervaring met naakt vrijen. Vlak daarna (met 17,1 jaar) vindt voor de helft van de jongeren de eerste geslachtsgemeenschap plaats. Cyberseks in trek Jongeren gebruiken regelmatig internet om te chatten of msn en met potentiële partners en afspraakjes te maken. Eén op de tien jongens en één op de twintig meisjes heeft het afgelopen half jaar online seks gehad 4. Een even groot deel had seks met een partner die via internet was gevonden. Volwassen Nederlanders verschillen op dit punt nauwelijks van jongeren 11. Cyberseks 1:10 1:20 30% 61% 81% 85% 52% 79% 92% 96% 23% 66% 89% 95% 13% 53% 83% 91% 8% 46% 78% 88% 7% 42% 76% 88% 9% 42% 77% 88% 2% 8% 16% 28% Trends in seksualiteit in Nederland 11 Betaalde seks

14 Pornogebruik Pornogebruik in het afgelopen half jaar 100% 0% 90% 80% 70% 83% 60% 72% 73% 76% 80% 79% 50% 45% 44% 40% 53% 37% 30% 30% 24% 27% 20% 18% 10% 0% Onzeker over je lichaam? Slechts een derde van de jongeren (39% van de jongens en 33% van de meisjes) vindt zichzelf aantrekkelijk 4. Meer specifiek gevraagd naar seksuele aantrekkelijkheid blijkt dat nog geen 30% van de volwassen mannen en vrouwen zichzelf aantrekkelijk vindt 11. Eén op de acht jongens en één op de vijf meisjes tot 25 jaar is ontevreden over hoe de eigen geslachtsdelen eruit zien 4. In deze leeftijdsgroep voelt een derde van de jongens en tweederde van de meisjes zich wel eens onzeker over het eigen lichaam tijdens het vrijen. Bij volwassenen geldt dit voor ruim een kwart van de mannen en de helft van de vrouwen 11. Seksueel vaardig De meeste jongeren tot 25 jaar laten bij het vrijen merken wat ze lekker vinden 4. Ze vragen ook aan hun partner wat hij of zij lekker vindt. Een kleine minderheid voelt zich niet prettig tussen de lakens. Deze jongeren doen dingen die ze niet willen (of die hun partner niet wil) of zijn bang dat ze het niet goed doen. Een soortgelijk beeld is te zien bij volwassenen. Drievijfde vindt zichzelf vaardig in de seksuele interactie 11. Vrouwen vinden het gemakkelijker dan mannen om dingen te weigeren, terwijl mannen het juist makkelijker vinden dan vrouwen om initiatief te nemen. Tien tot 16% van de volwassenen zegt beperkte interactievaardigheden te hebben. Lust en intimiteit beide belangrijk Voor jongeren zijn de relatiegerichte en lustgerichte kanten van seks praktisch even belangrijk 4. Lichamelijke opwinding, spanning en avontuur worden door jongens iets belangrijker gevonden dan door Slechts een derde van de jongeren vindt zichzelf aantrekkelijk meisjes. Relatiegerichte motieven zoals knuffelen en dicht tegen elkaar aan liggen, verliefdheid en romantiek worden juist iets vaker door meisjes genoemd. Van de volwassen mannen en vrouwen vindt ongeveer de helft seksuele lust tijdens het vrijen even belangrijk als intimiteit 11. Eén op de tien vrouwen en één op de vier mannen vindt lust het allerbelangrijkste, de rest vindt intimiteit belangrijker dan lust. Te weinig seks Driekwart van de jongeren tot 25 jaar is (erg) tevreden over het seksleven 4. Zes op de tien volwassen Nederlanders is vaak tot altijd tevreden over het seksleven 11. Toch zijn we soms teleurgesteld over de kwaliteit van de seks: één op de drie volwassen Nederlanders is soms teleurgesteld, bijna één op de vijf is zelfs vaker teleurgesteld. En de frequentie? Mannen zijn hierover minder tevreden dan vrouwen, dat geldt voor zowel jongeren als volwassenen. Zestien procent van de jongens en 10% van de meisjes is (erg) ontevreden over de seksfrequentie. Onder volwassenen vinden vijf op de tien mannen en vier op de tien vrouwen dat ze te weinig seks hebben. 12 Trends in seksualiteit in Nederland

15 Door vergrijzing van deze groep daalt dit cijfer vanaf 1994 met 4. Wel of niet zwanger? Anticonceptie is in Nederland de gewoonste zaak van de wereld. Zowel jongeren als volwassenen maken er gebruik van. Toch gaat het wel eens mis. Geboorteregeling Hoe veilig doen we het? Anticonceptiegebruik naar leeftijd jaar * jaar 9,6% 22,4% 30,2% 40,2% GEEN ANTI- CONCEPTIE 7, jaar jaar 51% 40,9% 25,5% 17,8% DE PIL 14,5 * Alleen meisjes met ervaring met geslachtsgemeenschap 28% 19,9% 9,4% 3,8% DOUBLE DUTCH 12,1 10,6% 5,7% 8,1% 5,3% CONDOOM 0,6% 7,2% 9,9% 3,6% SPIRAALTJE 0% 9,6% 12,5% 26,7% STERILISATIE 0,9% 3,7% 4,4% 2,6% ANDERS Eerste keer veilig? Een kleine driekwart van alle jongeren gebruikt de eerste keer een condoom 4. Tweederde van de meisjes en iets meer dan Abortuscijfers de helft van de injongens Nederland geeft aan dat (ook) (per de 1000 pil is vrouwen) gebruikt. Opvallend: veel jongeren naar leeftijd (43%) gebruiken de eerste keer de pil én 8,9 een condoom. Tien procent van 8,6 de jongens en 7% van de meisjes deed 7,1 de eerste keer helemaal niets om zwangerschap te voorkomen, of weet niet of 3,5 er iets werd gebruikt. Jongeren die al met 13 jaar of jonger voor het eerst geslachtsgemeenschap hebben lopen veel risico: 31% van deze jongens en 15% van deze meisjes gebruikt de eerste keer geen anticonceptie JAAR JAAR JAAR JAAR JAAR JAAR TOTAAL NIETS (OF WEET NIET) 9,2% CONDOOM Meisjes aan de anticonceptie Van de meisjes DE PIL tussen de 12 en 18 jaar die De eerste keer ervaring hebben 16,3% met geslachtsgemeenschap gebruikt 90% anticonceptie 4. Ter vergelijking: van alle vrouwen DOUBLE DUTCH tussen de 19 en 50 jaar geldt dit voor 69% 12. De methode hangt af van hun 43,2% leeftijd. Jonge vrouwen kiezen de pil of condooms, vrouwen boven de 40 jaar kiezen vaker sterilisatie. Het spiraal wordt het meest gebruikt door vrouwen tussen de 30 en 40 jaar. 31,3% Gebruik van anticonceptie onder bij de eerste keer geslachtsgemee Pilgebruik daalt Tot 1994 nam het pilgebruik in Nederland sterk toe 13. Van de vrouwen tussen de 16 en 50 jaar gebruikte in 1981 ongeveer een kwart de pil, in 1994 was dit ruim 44%. Vanaf 1994 daalt dit met gemiddeld 0,3% per jaar. Dit heeft vooral te maken met de vergrijzing. Of het ook te maken heeft met het feit dat de pil een aantal jaar uit het ziekenfondspakket is gehaald (vanaf 1 januari 2004), is de vraag. Huisartsen meldden wel meer pilgerelateerde consulten in de jaren dat de pil nog vergoed werd 14. De huisarts voerde tussen 2001 en op 10 tevreden steeds meer gesprekken 1 op 8 ontevreden over over het beslissing over beslissing tot afbreken zwangerschap spiraaltje tot afbreken en nieuwe anticonceptiemiddelen zoals de NuvaRing. Overigens is de zwangerschap pil sinds 1 januari 2008 weer terug in het basispakket. Verkoop morning-afterpil Sinds 2005 is de morning-afterpil zonder recept te koop bij drogist en apotheek. De verkoopcijfers laten in een jaar tijd een stijging zien van in 2004 tot verpakkingen in Het is logisch dat de contacten met de huisarts Trends in seksualiteit in Nederland 13

16 Veel vrouwen lopen risico op een ongeplande zwangerschap 26,7% 0,9% 3,7% 4,4% 2,6% NIETS (OF WEET NIET) 9,2% CONDOOM 31,3% DE PIL 16,3% over de morning-afterpil in 2005 met 60% zijn gedaald ten opzichte van het jaar ervoor 14. Overigens hoeft de stijging van de verkoopcijfers niet te betekenen dat het gebruik ook (in dezelfde mate) gestegen is. Nog een paar cijfers: van alle meisjes tussen de 12 en 19 jaar heeft 3,5% het afgelopen jaar de morning-afterpil geslikt, van alle vrouwen tussen de 19 en 50 jaar is dit 2,2% 4,12. Meiden van 15 tot 25 jaar gebruiken de morning-afterpil het vaakst. Veel vrouwen lopen risico Het risico op een ongeplande zwangerschap blijkt groot. Ruim 2% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd gebruikt geen anticonceptie, terwijl ze géén kinderwens hebben en wel seks hebben waarvan ze zwanger zouden kunnen worden 12. Daarnaast zegt 18% van de vrouwen dat het niet altijd lukt om hun anticonceptiemiddel goed te gebruiken (in een periode van een half jaar). Het risico op zwangerschap is zelfs nog ietsje groter omdat het anticonceptiemiddel zelf ook kan falen. De eerste keer Gebruik van anticonceptie onder jongeren bij de eerste keer geslachtsgemeenschap DOUBLE DUTCH 43,2% Ongepland, wel gewenst En inderdaad gaat het soms mis. Naar schatting ontstaan er tussen de en ongeplande zwangerschappen per jaar 12. Van alle zwangerschappen van het afgelopen jaar zegt een derde van de vrouwen en een kwart van de mannen dat die zwangerschap niet gepland was. De meerderheid van deze zwangerschappen is uiteindelijk trouwens wel gewenst. Een half procent van alle mannen en vrouwen tussen de 19 en 50 jaar heeft het afgelopen jaar te maken gehad met een ongeplande én ongewenste zwangerschap. Hoeveel abortus? Abortus is de meest gebruikte uitweg bij een ongewenste zwangerschap. Vier van de zeven vrouwen en zes van de zeven mannen zeggen hiervoor te hebben gekozen 16. In 2006 zijn er in Nederland abortussen uitgevoerd. Dat betekent dat 8,6 op de vrouwen een abortus hebben laten doen, evenveel als in het jaar ervoor. De meeste abortussen komen voor bij vrouwen tussen de 20 en 24 jaar. Het aantal abortussen per 100 zwangerschappen is, na een stijging, in 2006 weer wat gedaald (van 14,9 naar 13,3). Vrouwen tussen de 30 en 34 jaar kiezen het minst vaak voor abortus. In Nederland worden per jaar ongeveer vijftig kinderen ter adoptie afgestaan 17. Tienerzwangerschappen Steeds minder tieners zijn ongepland zwanger. Dat is goed te zien aan het dalende abortuscijfer: van 10,3 per duizend meisjes in 2001 naar 7,4 per duizend in Tieners die toch zwanger worden kiezen wel relatief vaak, en de laatste jaren steeds vaker, voor een abortus. Twee op de drie zwangere tieners laten de zwangerschap afbreken. E ANDERS 14 Trends in seksualiteit in Nederland 6 op 10 tevreden over beslissing 1 op 8 ontevreden over beslissing tot afbreken zwangerschap

17 14,5 7,8 Geboorteregeling 12,1 Abortuscijfers in Nederland (per 1000 vrouwen) naar leeftijd 8,9 7,1 3,5 8,6 6 op 10 tevreden over beslissing tot afbreken zwangerschap 1 op 8 ontevreden over beslissing tot afbreken zwangerschap Hoe veilig doen we het? Anticonceptiegebruik naar leeftijd jaar * jaar 9,6% 22,4% 30,2% 40,2% GEEN ANTI- CONCEPTIE 7, jaar jaar 51% 40,9% 25,5% 17,8% DE PIL 14,5 * Alleen meisjes met ervaring met geslachtsgemeenschap 28% 19,9% 9,4% 3,8% DOUBLE DUTCH 12, JAAR JAAR JAAR JAAR JAAR JAAR TOTAAL Geen spijt van abortus Abortus is een ingrijpende beslissing, maar de meeste mensen hebben er geen Door NIETS vergrijzing van (OF deze WEETgroep NIET) spijt van. Zestig procent van de vrouwen 9,2% daalt dit cijfer vanaf 1994 met en mannen die ooit een zwangerschap gemiddeld 0,3% hebben laten afbreken, zijn tevreden over deze beslissing, 12% is hier 1994 niet tevreden over 12. Een abortus kán emotioneel nog CONDOOM lang 1981 doorwerken. Van de vrouwen en Pilgebruik onder vrouwen in mannen leeftijd 16 t/m 49 jaar die neemt een sterk abortus hebben laten toe, van ongeveer 25% in 1981 tot doen, ruim 44% in zegt 1994 respectievelijk 14% en 6% nog regelmatig emotionele last te hebben van de abortus. Ongeveer 60% van de vrouwen met abortuservaring heeft getwijfeld SPIRAALTJE STERILISATIE ANDERS over het doorzetten van de ingreep ,6% 5,7% 8,1% 5,3% CONDOOM 0,6% 7,2% 9,9% 3,6% 0% 9,6% 12,5% 26,7% 0,9% 3,7% 4,4% 2,6% Als het niet lukt Tegenover de stellen die ongewenst zwanger worden staan de stellen met een kinderwens die niet wordt vervuld. We spreken van verminderde vruchtbaarheid als het minstens een jaar niet gelukt is om zwanger 8,9 te worden. In Nederland maakt 8,6 bijna één 7,1 op de vijf vrouwen (17,9%) dit ooit mee 19. Het grootste deel van deze 3,5 vrouwen wordt uiteindelijk, met of zonder hulp van vruchtbaarheidsbehandelingen, toch zwanger. Voor een kwart van zowel de kinderloze mannen (25,7%) als vrou- Abortuscijfers in Nederland (per 1000 vrouwen) naar leeftijd JAAR JAAR JAAR JAAR JAAR JAAR TOTAAL 31,3% 6 op 10 tevreden over beslissing tot afbreken zwangerschap DE PIL 16,3% wen DOUBLE (23,4%) DUTCH blijft er sprake van een onvervulde kinderwens. Eén op de tien vrouwen 43,2% en bijna één op de twintig mannen met een onvervulde kinderwens heeft hier regelmatig emotionele last van. Deze last gaat ook gepaard met seksuele stress, relatieproblemen en relatiestress. Trend: Pilgebruik daalt 2004 Over het spiraaltje en de nieuwe anticonceptiemiddelen zoals de NuvaRing vonden tussen 2001 en 2005 steeds meer gesprekken met de huisarts plaats De eerste keer Gebruik van anticonceptie onder jongeren bij de eerste keer geslachtsgemeenschap 1 op 8 ontevreden over beslissing tot afbreken zwangerschap Maar de morning-afterpil wordt popula Contacten met de huisarts over de morning-afterpil z 2005 met 60% gedaald ten opzichte van Van al van 12 tot 19 jaar heeft 3,5% in het afgelopen jaar de morning-afterpil geslikt, onder vrouwen van 19 tot e jaar is dit 2,2%. Meiden van 15 tot 25 jaar gebruiken d morning-afterpil het vaakst. JAN 2005 Sinds januari 2005 is de morning-afterpil zonder recept te koop bij drogist en apotheek. 1,65 x De verkoopcijfers (maar dus niet pe definitie ook het gebruik) zijn na h vrijgeven gestegen van in 2 tot verpakkingen in Door vergrijzing van deze groep daalt dit cijfer vanaf 1994 met gemiddeld 0,3% Trend: Pilgebruik daalt 1981 Pilgebruik onder vrouwen in leeftijd 16 t/m 49 jaar neemt sterk toe, van ongeveer 25% in 1981 tot ruim 44% in Over het spiraaltje en de nieuwe anticonceptiemiddelen zoals de NuvaRing vonden tussen 2001 en 2005 steeds meer gesprekken met de huisarts plaats Maar de morning-afterpil wordt populairder! Contacten met de huisarts over de morning-afterpil zijn in 2005 met 60% gedaald ten opzichte van Van alle meisjes van 12 tot 19 jaar heeft 3,5% in het afgelopen jaar de morning-afterpil geslikt, onder vrouwen van 19 tot en met 49 jaar is dit 2,2%. Meiden van 15 tot 25 jaar gebruiken de morning-afterpil het vaakst. JAN ,65 x Sinds januari 2005 is de morning-afterpil zonder recept te koop bij drogist en apotheek. De verkoopcijfers (maar dus niet per definitie ook het gebruik) zijn na het vrijgeven gestegen van in 2004 tot verpakkingen in Trends in seksualiteit in Nederland 15

18 5. Soa/hiv Een goede gezondheid is voor de meeste Nederlanders het belangrijkste goed. Maar geldt dat ook voor onze seksuele gezondheid? Eén van de meest besproken thema s binnen seksuele gezondheid is soa/hiv. Soa en hiv Consequent (altijd) condoomgebruik in Nederland bij vaginale seks in het afgelopen half jaar 56% 47% van de jongeren heeftaltijd een condoom gebruikt bij losse partners Altijd condoomgebruik bij vaste partner (19-70 jaar) 6% Jongste cijfers Het aantal seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) dat we jaarlijks oplopen, blijft stabiel 20. Chlamydia blijft de meest voorkomende soa. Elf procent van de 57% bezoekers aan een soa-centrum bleek in 2006 besmet met chlamydia. Het gaat vooral om heteroseksuele jongeren. In 2006 hebben 256 mensen voor het eerst gehoord dat ze hiv hebben, voornamelijk mannen die seks hebben met mannen. Wie lopen meeste kans op soa? Volgens het RIVM 20 zijn dat mensen met hiv, mannen die seks hebben met mannen, jonge heteroseksuelen en etnische minderheden. 16 Trends in seksualiteit in Nederland % 52% Trend in consequent condoomgebruik met losse partners (15-35 jarigen) 2003 Altijd condoomgebruik bij losse partners (19-70 jaar) 33% In 2006: 28% 2005 van de mannen met een vaste mannelijke partner heeft onbeschermde seks gehad van de jongeren met losse partners heeft zich laten testen op soa/hiv 47% Tijdig testen is beter Steeds meer mensen laten zich testen op soa en hiv 20, 21. Ruim een derde van de mannen (34%) en vrouwen (37%) tussen de 19 en 70 jaar heeft wel eens een test laten doen 21. In 2005 deed 12% van de mannen en 19% van de vrouwen tussen de 19 en 35 jaar een test. Tijdig testen heeft veel voordelen: de soa kan vaak beter worden behandeld en verdere verspreiding kan worden voorkomen. De helft vrijt onveilig Condooms zijn belangrijk in het voorkómen van soa. Toch wordt er in Nederland, ook met losse partners, nog veelvuldig onveilig gevreeën. Kijken we naar het afgelopen half jaar, dan gebruikte iets minder dan de helft van zowel de volwassenen (45%) als de jongeren (47%) altijd een condoom bij vaginale seks met een losse partner 21,22. Van de jongeren met een losse partner heeft 28% zich laten van testen op soa of hiv 22 de mannen die seks hebben. Deze met percentages zijn 63% mannen heeft zich tussen 2003 en 2005 niet veranderd. laten testen op hiv Verhoogd risico Mannen die seks hebben met mannen van de mannen met nemen losse mannelijke nog steeds 31% het grootste gedeelte partners heeft van onbeschermde soa- seks en hiv-infecties op zich 20. Van gehad hen heeft 63% zich wel eens op hiv laten testen 23. Van de mannen met een vaste mannelijke partner heeft 57% het afgelopen half jaar onbeschermde anale seks gehad met deze partner 23. Ongeveer drie op de tien mannen die seks hebben met losse mannelijke partners hebben onveilige anale seks gehad (31%).

19 % Altijd condoomgebruik bij losse partners (19-70 jaar) aar) 33% In 2006: 57% van de mannen met een vaste mannelijke partner heeft onbeschermde seks gehad 28% van de jongeren met losse partners heeft zich laten testen op soa/hiv 63% van de mannen met losse mannelijke partners heeft onbeschermde seks gehad 31% Soa en hiv Consequent (altijd) condoomgebruik in Nederland bij vaginale seks in het afgelopen half jaar van de mannen die seks hebben met mannen heeft zich laten testen op hiv 47% van de jongeren heeftaltijd een condoom gebruikt bij losse partners 52% Altijd condoomgebruik bij losse partners (19-70 jaar) gebruik met % 2005 Kennis alleen is niet genoeg Kennis over soa en veilig vrijen en een positieve houding zijn geen garantie voor 6% (consequent) condoomgebruik, blijkt uit onderzoek 21,22. Of mensen condooms gebruiken, hangt bijvoorbeeld ook af van de inschattingen die ze maken over het risico dat ze lopen. Ook of iemand zichzelf in staat acht om condooms te gebruiken, het vertrouwen dat iemand in een partner heeft en de tevredenheid over de relatie spelen mee. 47% Altijd condoomgebruik bij vaste partner (19-70 jaar) 5% 33% In 2006: De helft van een van vaste de mannen met partner mannelijke heeft onbeschermde de 57% jongeren seks gehad met een losse van de jongeren partner 28% partners vrijt met heeft losse zich laten testen (soms) onveilig op soa/hiv van de mannen met losse mannelijke partners heeft onbeschermde seks gehad 63% 31 Trend in consequent condoomgebruik met losse partners (15-35 jarigen) 56% % % Trends in seksualiteit in Nederland 17

20 6. Seksuele problemen Vrouwen hebben vaker last van orgasmeproblemen, mannen van te vroeg klaarkomen. Maar er zijn meer problemen die prettige seks in de weg staan. De fases van seks Seks bestaat feitelijk uit vier fases. De eerste fase is zin hebben in seks. In fase twee gaat dat verlangen over in opwinding, met of zonder een lichamelijke reactie. Fase drie is het orgasme en fase vier is ontspanning. In elk van deze fases kunnen problemen optreden. Seksuele functieproblemen De seksuele respons van mannen en vrouwen in vier fases: ➊ Zin hebben in seks ➋ Gevoel van opwinding, met of zonder een lichamelijke reactie ➌ Een orgasme ➍ Fysieke en emotionele ontspanning 18 Trends in seksualiteit in Nederland Wat voor problemen? We spreken hier van een seksueel probleem als het bij de persoon regelmatig voorkomt én als hij of zij er last van heeft. Erectieproblemen en pijn bij het vrijen zijn de meest bekende seksuele problemen. Andere problemen zijn: afkeer van of angst voor seks, overmatig seksueel verlangen, problemen met opwinding en problemen met het orgasme. Sommige Seksuele functieproblemen in Nederland vrouwen 2006 hebben (19-70 last jaar) van lubricatieproblemen. Dit wil zeggen dat hun vagina niet voldoende vochtig is tijdens het vrijen. Afkeer van of angst voor seks Vrouwen 4,1% Mannen 0,9% Overmatig verlangen Vrouwen 1,5% Mannen 5,4% Erectie- en lubricatieproblemen Vrouwen 9% Mannen 7,9% Opwindingsproblemen Vrouwen 3,3% Mannen 0,8% Vrouwen versus mannen Zeventien procent van de mannen en 20% van de vrouwen heeft seksuele problemen 24. Bij mannen staat voortijdig klaarkomen op nummer één: ruim 10% van alle mannen heeft hier last van. Acht procent van de mannen heeft last van erectieproblemen. Bij vrouwen staan orgasmeproblemen bovenaan: 10% van de vrouwen heeft hier last van, 9% heeft last van lubricatieproblemen. Vrouwen Orgasmeproblemen Vrouwen 9,7% Mannen 2,9% Voortijdig orgasme Vrouwen 0,5% Mannen 10,4% Pijn bij het vrijen Vrouwen 5,4% Mannen 0,7% hebben vaker dan mannen afkeer van of angst voor seks, pijn bij het vrijen, opwindingsproblemen en problemen met het orgasme.

Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008?

Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008? Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008? SSS 3% 8% Trends in seksualiteit in Nederland Wat weten we anno 2008? Trends in seksualiteit in Nederland 1 2 Trends in seksualiteit in Nederland

Nadere informatie

Seksuele gezondheid in Nederland 2017

Seksuele gezondheid in Nederland 2017 Seksuele gezondheid in Nederland 2017 Samenvatting Seksuele gezondheid in Nederland 2017 is een grootschalig representatief onderzoek naar de seksuele gezondheid van volwassenen van 18 tot 80 jaar in Nederland.

Nadere informatie

Seksuele gezondheid van holebi s

Seksuele gezondheid van holebi s Factsheet 2007-1 Seksuele gezondheid van holebi s Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in Nederland

Nadere informatie

Tabel 1a. Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag naar leeftijd leeftijd eerste 12 tot 15 (%) 18 tot 21 (%) 15 tot 18 (%)

Tabel 1a. Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag naar leeftijd leeftijd eerste 12 tot 15 (%) 18 tot 21 (%) 15 tot 18 (%) Factsheet Seks onder je 25 e In 4901 jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 25 jaar hebben deelgenomen aan het onderzoek Seks onder je 25 e. Overal waar in dit factsheet een vergelijking wordt gemaakt

Nadere informatie

DE SEKSUELE GEZONDHEID VAN JONGEREN IN HET WERKGEBIED VAN GGD ROTTERDAM-RIJNMOND

DE SEKSUELE GEZONDHEID VAN JONGEREN IN HET WERKGEBIED VAN GGD ROTTERDAM-RIJNMOND DE SEKSUELE GEZONDHEID VAN JONGEREN IN HET WERKGEBIED VAN GGD ROTTERDAM-RIJNMOND METHODEN In 2016 2017 hebben zo n 20.500 jongeren van 12 tot en met 24 jaar in Nederland een online vragenlijst ingevuld

Nadere informatie

SEXPERT II. Holebi-studie

SEXPERT II. Holebi-studie SEXPERT II Holebi-studie Waarom? Kleine aantallen Kwetsbare groep Blinde vlekken Introductie holebi-studie Hoe? Online survey Klik eens uit bed Aangepaste versie van Sexpert I-vragenlijst Niet-representatieve

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

DE SEKSUELE LEVENSLOOP

DE SEKSUELE LEVENSLOOP DE SEKSEE EVENSOOP Aart Beekman Polikliniek Psychosomatische gynaecologie en Seksuologie Keuzevak seksuologie 2008-2009 Psycho-seksuele anamnese Invloed van de persoonlijke geschiedenis op seksuele betekenisgeving

Nadere informatie

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29% 26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2017

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2017 Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 217 Over welke cijfers hebben we het? In Nederland worden gegevens over de leefstijl van de bevolking verzameld door meerdere thema-instituten die elk op

Nadere informatie

Anticonceptie en zwangerschap

Anticonceptie en zwangerschap Hoofdstuk 5 Ciel Wijsen & Hanneke de Graaf Anticonceptie en zwangerschap In Nederland is het aanbod van diverse anticonceptiemethoden groot. De keuze die vrouwen maken voor een bepaalde methode is belangrijk

Nadere informatie

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant KaartjesspeL voorkant Kaartjesspel achterkant Wat betekent LHBT? Ben je in de war als je bi bent? Hoe word je homo? Wat is coming out? Op welke leeftijd ontdek je dat je homo of lesbisch bent? Op welke

Nadere informatie

Seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding

Seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding Hoofdstuk 7 Willy van Berlo & Denise Twisk Seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding We spreken van seksueel geweld als iemand wordt gedwongen iets seksueels te doen wat die persoon niet wilde, of

Nadere informatie

Problemen met het seksueel functioneren

Problemen met het seksueel functioneren Factsheet 2007-4 Problemen met het seksueel functioneren Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in

Nadere informatie

Handreiking Seksualiteit

Handreiking Seksualiteit Handreiking Seksualiteit Mannelijke seksualiteit speelt een centrale rol in belangrijke maatschappelijke vraagstukken rondom seksualisering, pornoficatie, en grensoverschrijdend gedrag. Emancipatiebeleid

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Werkinstructie benaderen intermediairs Sense

Werkinstructie benaderen intermediairs Sense Werkinstructie benaderen intermediairs Sense BIJLAGE 7 Voorbeeld van de opzet van de presentatie in PowerPoint BIJLAGE 7 VOORBEELD VAN DE OPZET VAN DE PRESENTATIE IN POWERPOINT] 1 WERKINSTRUCTIE BENADEREN

Nadere informatie

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit

Nadere informatie

SEXPERT II. Studie bij Vlamingen van Turkse origine

SEXPERT II. Studie bij Vlamingen van Turkse origine SEXPERT II Studie bij Vlamingen van Turkse origine Introductie Waarom? Gebrek aan betrouwbare gegevens Maatschappelijk relevant Hoe? Deelnemers toevallig uitgekozen Interviews bij respondenten thuis Drietalige

Nadere informatie

Seks onder je 25 e. Onderzoek naar de seksuele gezondheid van jarigen in Gelderland-Zuid

Seks onder je 25 e. Onderzoek naar de seksuele gezondheid van jarigen in Gelderland-Zuid Seks onder je 25 e Onderzoek naar de seksuele gezondheid van 17-25 jarigen in Gelderland-Zuid Onderzoek naar relaties en seks Seks onder je 25e is een onderzoek van Rutgers en Soa Aids Nederland. In 2016

Nadere informatie

Sexual Education for Adults with Disabilities

Sexual Education for Adults with Disabilities Sexual Education for Adults with Disabilities Tool 3 De inhoud en vormgeving van het kaartspel per thema The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Fase I Voorvallen in de huiselijke kring Huiselijk geweld

Fase I Voorvallen in de huiselijke kring Huiselijk geweld Samenvatting Dit onderzoek heeft tot doel algemene informatie te verschaffen over slachtoffers van huiselijk geweld in Nederland. In het onderzoek wordt ingegaan op de vraag met welke typen van huiselijk

Nadere informatie

Belangrijkste conclusies Seks onder je 25 ste 2012

Belangrijkste conclusies Seks onder je 25 ste 2012 Belangrijkste conclusies Seks onder je 25 ste 2012 Januari 2012 SAMENVATTING Seks onder je 25 ste 2012 is een grootschalig representatief onderzoek naar de seksuele gezondheid van jongeren in Nederland.

Nadere informatie

Seks en relaties Woordenlijst

Seks en relaties Woordenlijst Seks en relaties Woordenlijst Inhoud Vriendschappen en relaties 3 Lichaamsdelen 4 Seksualiteit 6 Seks en masturbatie 8 Veilige seks en voorbehoedsmiddelen 10 Misbruik 12 2 Vriendschappen en relaties Vriendje

Nadere informatie

Whitepaper Anticonceptie

Whitepaper Anticonceptie Whitepaper Anticonceptie Colofon Vragen of opmerkingen over dit whitepaper? Neem contact op met de afdeling Communicatie van Rutgers via info@rutgers.nl. Rutgers, september 2016 2 Whitepaper Anticonceptie

Nadere informatie

Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13

Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Omgaan met een sexprobleem.qxd 20-03-07 11:54 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Waar hebben seksuele problemen mee te maken?

Nadere informatie

FAQ Ouderen en seksualiteit. Hoeveel ouderen hebben een partner? Worden ouderen nog wel eens verliefd? Vinden ouderen seks belangrijk?

FAQ Ouderen en seksualiteit. Hoeveel ouderen hebben een partner? Worden ouderen nog wel eens verliefd? Vinden ouderen seks belangrijk? FAQ Ouderen en seksualiteit Ouderen zijn in Nederland doorgaans redelijk gezond en maatschappelijk actief. De meeste ouderen wonen samen met een partner. In 2011 is de levensverwachting voor mannen 79

Nadere informatie

Onderzoek Veilig of niet?

Onderzoek Veilig of niet? Onderzoek Veilig of niet? 06 februari 2013 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 24 januari tot 04 februari 2013, deden 2.261 jongeren mee. Het onderzoek is gehouden in samenwerking

Nadere informatie

FEITEN EN CIJFERS OVER DE SEKSUELE GEZONDHEID VAN JONGEREN IN DE REGIO S LIMBURG-NOORD EN ZUID-LIMBURG

FEITEN EN CIJFERS OVER DE SEKSUELE GEZONDHEID VAN JONGEREN IN DE REGIO S LIMBURG-NOORD EN ZUID-LIMBURG FEITEN EN CIJFERS OVER DE SEKSUELE GEZONDHEID VAN JONGEREN IN DE REGIO S LIMBURG-NOORD EN ZUID-LIMBURG Referentie De Graaf, H., Van den Borne, M., Nikkelen, S., Twisk, D., & Meijer, S. (2017). Seks onder

Nadere informatie

Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e 2017

Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e 2017 Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e 2017 Representatief onderzoek Seks onder je 25e is uitgevoerd door Rutgers en Soa Aids Nederland in samenwerking met GGD en. Het CBS heeft de steekproef samengesteld

Nadere informatie

Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e 2017

Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e 2017 Belangrijkste conclusies Seks onder je 25e 2017 Representatief onderzoek Seks onder je 25e is uitgevoerd door Rutgers en Soa Aids Nederland in samenwerking met GGD en. Het CBS heeft de steekproef samengesteld

Nadere informatie

Feiten en cijfers Fryslân

Feiten en cijfers Fryslân Feiten en cijfers Fryslân 2017 De eerste keer Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 17,8 18,1 17,2 17,3 Fryslân Landelijk Fryslân Landelijk Friese jongeren lijken iets

Nadere informatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie

Hoofdstuk 23 Discriminatie Hoofdstuk 23 Discriminatie Samenvatting Van de zes voorgelegde vormen van discriminatie komt volgens Leidenaren discriminatie op basis van afkomst het meest voor en discriminatie op basis van sekse het

Nadere informatie

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014 Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014 Figuur 1 Aantal deelnemers naar geslacht en leeftijd 75 t/m 85 jaar 1 Over welke cijfers hebben we het? In Nederland worden gegevens over de leefstijl

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Vandaag gaan we het hebben over homoseksualiteit en biseksualiteit. Homoseksualiteit heeft te maken met mensen die zich seksueel aangetrokken voelen tot iemand

Nadere informatie

De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen. Dr. Hanneke de Graaf

De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen. Dr. Hanneke de Graaf De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen Dr. Hanneke de Graaf Inhoud Seksueel gedrag van jongeren anno 2012 Trends Risicogroepen Wanneer over de grens? Bron: Seks onder je 25 e (2012) Online vragenlijst

Nadere informatie

IEMAND VAN JE FAMILIE

IEMAND VAN JE FAMILIE POLITIE STEUNKAARTJE IEMAND VAN JE FAMILIE STEUNKAARTJE IEMAND VAN JE GEZIN STEUNKAARTJE JE VERKERING STEUNKAARTJE BESTE VRIEND/VRIENDIN STEUNKAARTJE HUISARTS STEUNKAARTJE (LEERLING)BEGELEIDER STEUNKAARTJE

Nadere informatie

Kijken door een roze bril Gewoon homo zijn?

Kijken door een roze bril Gewoon homo zijn? Juul van Hoof Senior adviseur participatie en inclusie MOVISIE Symposium Roze Ouderenzorg Utrecht, 27 juni 2013 Kijken door een roze bril Gewoon homo zijn? 7/17/2013 Inhoud 1. Wat betekent LHBT? 2. Ontdekking

Nadere informatie

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014 Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014 2 Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2014 Figuur 1 Aantal deelnemers naar geslacht en leeftijd 75 t/m 85 jaar 1 Over welke cijfers hebben

Nadere informatie

103 vragen over jongeren en seks

103 vragen over jongeren en seks over jongeren en seks over jongeren en seks Uit het onderzoek Seks onder je 25 e 2017 Handig voor jongeren, docenten, ouders, GGD-medewerkers, jongerenwerkers en huisartsen Inhoud Dit boekje laat zien

Nadere informatie

SEKSUEEL GEDRAG. Jongerenmonitor % geslachtsgemeenschap. Klas 2. Klas 4. 55% altijd een condoom gebruikt

SEKSUEEL GEDRAG. Jongerenmonitor % geslachtsgemeenschap. Klas 2. Klas 4. 55% altijd een condoom gebruikt IJsselland SEKSUEEL GEDRAG Jongerenmonitor 2015 7% geslachtsgemeenschap gehad 10.163 jongeren School Klas 2 13-14 jaar Klas 4 15-16 jaar 49% negatieve houding homoseksualiteit 55% altijd een condoom gebruikt

Nadere informatie

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2015

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2015 Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2015 Over welke cijfers hebben we het? In Nederland worden gegevens over de leefstijl van de bevolking verzameld door meerdere thema-instituten die elk

Nadere informatie

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen

Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen FACTSHEET Thema: Veiligheid, Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen Publicatiedatum: oktober 2010 Bron: Bureau O+S Toelichting Ingevoegd rapport geeft goed weer hoe Amsterdammers

Nadere informatie

Welke (Zuid) Limburgse cijfers zijn bekend?

Welke (Zuid) Limburgse cijfers zijn bekend? Welke (Zuid) Limburgse cijfers zijn bekend? Mieke Steenbakkers Unithoofd Centrum Seksuele Gezondheid Limburg GGD Zuid Limburg 21 juni 2018 refereeravond AW Voorkomen van ongewenste (tiener)zwangerschappen

Nadere informatie

Tolerantieklimaat sportverenigingen Noord-Holland Noord Samenvatting I&O Research Art.1 Bureau Discriminatiezaken NHN Maart 2014

Tolerantieklimaat sportverenigingen Noord-Holland Noord Samenvatting I&O Research Art.1 Bureau Discriminatiezaken NHN Maart 2014 Tolerantieklimaat sportverenigingen Noord-Holland Noord Samenvatting I&O Research Art.1 Bureau Discriminatiezaken NHN Maart 2014 I Handen schudden voor de wedstrijd, heldere communicatie met ouders en

Nadere informatie

Onderzoek Hoe homotolerant is Holland?

Onderzoek Hoe homotolerant is Holland? Onderzoek Hoe homotolerant is Holland? 16 mei 2013 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 13 tot 15 mei 2013, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 649 homo, lesbisch of bi. De uitslag

Nadere informatie

Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013

Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013 Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013 1. Inleiding De aanvullende seksualiteitshulpverlening (ASH) is laagdrempelige zorg waar jongeren tot 25 jaar gratis en indien gewenst anoniem

Nadere informatie

Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave

Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave Seksuele opvoeding l 18-22 jaar oud Wat is de bagage die uw kind meegekregen moet hebben rond sekuele vorming als hij/zij volwassen is geworden? uw kind als

Nadere informatie

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2016

Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2016 Kerncijfers leefstijlmonitor seksuele gezondheid 2016 Over welke cijfers hebben we het? In Nederland worden gegevens over de leefstijl van de bevolking verzameld door meerdere thema-instituten die elk

Nadere informatie

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG in en om de school. Oka Storms Ben Serkei

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG in en om de school. Oka Storms Ben Serkei SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG in en om de school Oka Storms Ben Serkei Wat gaan we doen? * Achtergronden seksualiteit * Invloed beeldcultuur en gevolgen * Oefening Wat is grensoverschrijdend? * Seksueel

Nadere informatie

Alle cijfers hieronder gaan enkel over jongens, tenzij anders vermeld.

Alle cijfers hieronder gaan enkel over jongens, tenzij anders vermeld. Resultaten Poeperkespoll Online bevraging over relaties en seks 814 deelnemers, 702 jongeren (

Nadere informatie

Lessen en leerdoelen Kriebels in je buik

Lessen en leerdoelen Kriebels in je buik Lessen en leerdoelen Kriebels in je buik Groep 1 Les 1: Wie ben ik De leerlingen kennen hun eigen lichaam De leerlingen krijgen inzicht in de overeenkomsten en verschillen in lichaamskenmerken De leerlingen

Nadere informatie

Seksualiteit en seksuele ontwikkeling

Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Platform Smith Magenis syndroom 15 november 2014 - Leusden Yvonne Stoots Vanmiddag Seksualiteit Seksuele ontwikkeling Begeleiding bij seksuele ontwikkeling Seksualiteit

Nadere informatie

Het Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad

Het Groninger Stadspanel over LGBT. Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Het Groninger Stadspanel over LGBT Meningen over bi- en homoseksualiteit en transgender in Groningen stad Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering

Nadere informatie

De eerste keer. Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 18,3 18,1 17,2 17,3

De eerste keer. Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 18,3 18,1 17,2 17,3 Feiten en cijfers Veenkoloniën (Groningen/Drenthe) 2017 De eerste keer Leeftijd waarop de helft van de jongeren geslachtsgemeenschap heeft gehad 18,3 18,1 17,2 17,3 Veenkoloniën Landelijk Veenkoloniën

Nadere informatie

Thema's per klas die aangeboden worden in de methode:

Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Groep 1-2 Hierbij zijn de kinderen bezig met specifieke lichaamskenmerken van zichzelf en van anderen. Ook gaan ze op zoek naar onderlinge overeenkomsten.

Nadere informatie

Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen

Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf. RV1.1 RV1.2 RV1.3 RV1.4 Ontdekken dat iedereen uniek is. Ik heb door dat iedereen

Nadere informatie

BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN

BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN APRIL 213 INHOUD Het doel van de thermometer is een eerste berichtgeving over de stand van zaken in 212 over seksuele gezondheid in Nederland. De thermometer bevat nieuwe gegevens van de soa-centra, aangiftecijfers,

Nadere informatie

Enquête intimiteit & seksualiteit Oktober 2017

Enquête intimiteit & seksualiteit Oktober 2017 Enquête intimiteit & seksualiteit Oktober 2017 Resultaten enquête intimiteit en seksualiteit De enquête is verstuurd naar 2378 online respondenten van het Ouderenpanel van het Nationaal Ouderenfonds. In

Nadere informatie

SEXPERT. Seksuele gezondheid in Vlaanderen

SEXPERT. Seksuele gezondheid in Vlaanderen SEXPERT Seksuele gezondheid in Vlaanderen Introductie Sexpert I Waarom? Gebrek aan betrouwbare gegevens Maatschappelijk relevant Innovatie Wie? IWT Twee universiteiten, vier onderzoeksgroepen Hoe? Deelnemers

Nadere informatie

Gelieve deze vragen te beantwoorden vooraleer de vragenlijst in te vullen. Indien u nee antwoordt op vraag 1, hoeft u geen vragenlijst invullen

Gelieve deze vragen te beantwoorden vooraleer de vragenlijst in te vullen. Indien u nee antwoordt op vraag 1, hoeft u geen vragenlijst invullen BIJLAGE 3 VRAGENLIJST VROUWEN Gelieve deze vragen te beantwoorden vooraleer de vragenlijst in te vullen 1. Hebt u ooit seksueel contact* gehad? Ja Nee Indien u nee antwoordt op vraag 1, hoeft u geen vragenlijst

Nadere informatie

KRASLOTEN, JONGERENBOEKJE SEKS&ZO, HANDLEIDING EN TRAINING

KRASLOTEN, JONGERENBOEKJE SEKS&ZO, HANDLEIDING EN TRAINING KRASLOTEN, JONGERENBOEKJE SEKS&ZO, HANDLEIDING EN TRAINING Compleet voorlichtingspakket Het voorlichtingspakket Veilig vrijen & seks bestaat uit: 1. Krasloten 2. Jongerenboekje SEKS&ZO 3. Handleiding met

Nadere informatie

Onderzoek Wereldproblemen en Seks

Onderzoek Wereldproblemen en Seks Onderzoek Wereldproblemen en Seks 1V Jongerenpanel 24 oktober 2014 Over dit onderzoek Aan dit online onderzoek in samenwerking met dance4life, gehouden van 15 tot en met 23 oktober 2014, deden 1641 jongeren

Nadere informatie

Zuid-Limburgse jongeren seksueel ongezond. Seks onder je 25e Een factsheet van de GGD Zuid Limburg

Zuid-Limburgse jongeren seksueel ongezond. Seks onder je 25e Een factsheet van de GGD Zuid Limburg se jongeren seksueel ongezond Seks onder je 25e Een factsheet van de GGD Zuid Limburg se jongeren seksueel ongezond Seksueel gedrag van jongeren Seks onder je 25e: een factsheet van de GGD Zuid Limburg

Nadere informatie

Seksuele vorming: gave (op-)gave

Seksuele vorming: gave (op-)gave Seksuele vorming: gave (op-)gave De Wegwijzer Oosterwolde, 28 januari 2016 Mieneke Aalberts-Vergunst Programma Introductie Stellingen De wereld om ons heen Onze opvoeding Seksualiteit Het Bijbelse beeld

Nadere informatie

BASISVRAGENLIJST HIV-POSITIEVE MAN

BASISVRAGENLIJST HIV-POSITIEVE MAN Pagina van AANWIJZINGEN VOOR ONDERZOEKSMEDEWERKERS: Vraag de onderzoeksdeelnemers na hun aanmelding om deze basisvragenlijst in te vullen. Let erop dat je de juiste vragenlijst uitdeelt. De ingevulde vragenlijsten

Nadere informatie

Peer to peer interventie copyright Marieke Kroneman les 3 van 4 debat

Peer to peer interventie copyright Marieke Kroneman les 3 van 4 debat 3. Derde bijeenkomst over gender stereotype verwachtingen Gender stereotype verwachtingen zijn een belangrijke determinant voor een homonegatieve houding. KERNBOODSCHAP van deze les: je hoeft niet je houding

Nadere informatie

Richtlijn JGZ-richtlijn Seksuele ontwikkeling

Richtlijn JGZ-richtlijn Seksuele ontwikkeling Richtlijn JGZ-richtlijn Seksuele ontwikkeling 5. Determinanten van seksuele gezondheid-aanbevelingen Om kinderen en jongeren te kunnen ondersteunen in hun seksuele ontwikkeling is het van belang om de

Nadere informatie

Astma of COPD en seksualiteit

Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD kan invloed hebben op uw seksleven. Dat kan door de ziekte zelf komen, maar ook door medicijnen of door de manier waarop u ermee

Nadere informatie

Verschil in verlangen

Verschil in verlangen Verschil in verlangen 1 Wat is normaal? Hoe vaak denk je dat mensen samen vrijen in een goede relatie? Twee keer per week, eens in de maand of alleen in de vakantie? Het antwoord op deze vraag zegt iets

Nadere informatie

PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002)

PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER Interviewernummer : INTCODE WZARCH INDID Module INTIMITEIT (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) Personen geboren vóór 1986. Betreft persoonnummer : P09PLINE (zie

Nadere informatie

klaar met spelen? dat dacht je maar!

klaar met spelen? dat dacht je maar! 5 7 8 9 0 5 5 7 8 9 0 5 Dit spel is ontwikkeld om gezinnen, waarvan één of meer personen hiv+ zijn, te ondersteunen bij het praten over onderwerpen die daar direct of indirect mee te maken hebben. Mensen

Nadere informatie

met liefde, geduld en begrip kan ook iemand met een longprobleem een prettige seksuele relatie hebben

met liefde, geduld en begrip kan ook iemand met een longprobleem een prettige seksuele relatie hebben Intimiteit en seksualiteit bij longziekten Inleiding Intimiteit en/of seksualiteit horen bij het leven. De een is hierin wat actiever dan de ander en in de ene periode loopt het beter dan in de andere.

Nadere informatie

Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)

Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal

Nadere informatie

Doelen relationele vorming

Doelen relationele vorming Doelen relationele vorming RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf RV 1.1. Ontdekken dat ieder uniek is. RV 1.2. Zich bewust worden van hun eigen kwetsbaarheid en ermee kunnen omgaan. RV 1.3. Eigen

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. de liefde en ik

Inhoud. Mijn leven. de liefde en ik Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Gevoelens... 4 Hoofdstuk 2 Ontmoeten... 6 Hoofdstuk 3 Verliefd... 8 Hoofdstuk 4 Date... 10 Hoofdstuk 5 Verkering... 12 Hoofdstuk 6 Intimiteit... 14 Hoofdstuk 7 Seks...

Nadere informatie

Veiligheid en schoolklimaat

Veiligheid en schoolklimaat de staat van het onderwijs 3 Veiligheid en schoolklimaat Over het algemeen voelen leerlingen zich veilig op school. Dat geldt niet voor alle leerlingen. Soms zijn er bovendien ernstige incidenten met verstrekkende

Nadere informatie

BIJLAGEN. Veilig en prettig vrijen

BIJLAGEN. Veilig en prettig vrijen BIJLAGEN Veilig en prettig vrijen 40 - ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DOCENT - Opdracht 1 WAT IS VEILIGE/ ONVEILIGE SEKS? Hoe voorkom je een zwangerschap? LANG LEVE DE LIEFDE - Entreeopleidingen in het mbo

Nadere informatie

De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer

De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer De Vlaamse overheid b(r)ouwt een diverse werkvloer Holebi s & transgenders als collega s DIENST DIVERSITEITSBELEID Resultaten online enquête Om de situaties van homo s, lesbiennes, biseksuelen (holebi

Nadere informatie

!"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2

!# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2 !"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2 !! " #!#$%!!&!& '!!! (! %)(%)(!! * &!# '! +!(,-#!&!# %#."'! $ '#$'$!!& '!& '# '! # %'!! % ##%! '!/!& '#'!%'!! # 01.$ 2* '#!& %!&!!!!! % #! 3' 1 4!! -(,!!#!& '#!!# %#."'! $'#(

Nadere informatie

jongens meisjes 18 jaar of ouder

jongens meisjes 18 jaar of ouder 2. Seksuele risico s en beschermingsgedrag In dit hoofdstuk wordt een aspect van het thema seksualiteit uitgewerkt, namelijk seksuele risico s en beschermingsgedrag. De informatie is onder andere gebaseerd

Nadere informatie

Resultaten onderzoek seksualiteit

Resultaten onderzoek seksualiteit Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen

Nadere informatie

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM RAPPORT OKTOBER 2017 Discriminatiemonitor TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM Midden-Drenthe Colofon Titel Discriminatiemonitor Midden-Drenthe Datum Oktober 2017 Trendbureau Drenthe, onderdeel

Nadere informatie

FACTSHEET. Buurtveiligheidsonderzoek AmsterdamPinkPanel

FACTSHEET. Buurtveiligheidsonderzoek AmsterdamPinkPanel Resultaten LHBT-Veiligheidsmonitor 2015: Kwart maakte afgelopen jaar een onveilige situatie mee; veiligheidsgevoel onder transgenders blijft iets achter. De resultaten van het jaarlijkse buurtveiligheidsonderzoek

Nadere informatie

Seks onder je 25e Seksuele gezondheid van jongeren in Flevoland anno 2017

Seks onder je 25e Seksuele gezondheid van jongeren in Flevoland anno 2017 Seks onder je 25e Seksuele gezondheid van jongeren in Flevoland anno 2017 Usha Bregita Ivo Joore Suzan van Dijken Charlie van der Weijden Met dank aan het team Seksuele Gezondheid en administratieve ondersteuning

Nadere informatie

Deelrapportage met resultaten uit de gezondheidsenquête volwassenen/ouderen 2010

Deelrapportage met resultaten uit de gezondheidsenquête volwassenen/ouderen 2010 Seksualiteit Deelrapportage met resultaten uit de gezondheidsenquête volwassenen/ouderen 2010 In de gezondheidsenquête is een aantal vragen opgenomen over seksuele gezondheid 1. Friezen van 19 tot en met

Nadere informatie

Reality Reeks Verwerkingsopdrachten. Mooi meisje Verliefd op een loverboy

Reality Reeks Verwerkingsopdrachten. Mooi meisje Verliefd op een loverboy Reality Reeks Verwerkingsopdrachten Mooi meisje Verliefd op een loverboy Lees blz. 3. Woont Laura in de stad of op het platteland? Hoe weet je dat? Lees blz. 5 en 7. Woont Laura s oma al lang op de boerderij?

Nadere informatie

Wat weten we uit onderzoek over anticonceptiegebruik, onbedoelde zwangerschap en abortus? Ineke van der Vlugt, programma manager

Wat weten we uit onderzoek over anticonceptiegebruik, onbedoelde zwangerschap en abortus? Ineke van der Vlugt, programma manager Wat weten we uit onderzoek over anticonceptiegebruik, onbedoelde zwangerschap en abortus? Ineke van der Vlugt, programma manager 1 21 juni 2018 academische werkplaats, voorkomen van ongewenste (tiener-)zwangerschappen

Nadere informatie

Seksuele gezondheid bij adolescenten

Seksuele gezondheid bij adolescenten Seksuele gezondheid bij adolescenten Lieve Peremans 18-3-2014 pag. 1 Seksualiteit en seksueel gedrag Seksualiteit is een wezenlijk onderdeel van het mens-zijn gedurende het ganse leven Is veel meer dan

Nadere informatie