[ICONOGRAFISCH ONDERZOEK SANTA MARIA NOVELLA]

Transcriptie

1 2014 Fontys Hogeschool van de Kunsten Joosje ter Velde Berdien de Wilde Jacinta Hebers [ICONOGRAFISCH ONDERZOEK SANTA MARIA NOVELLA] In dit verslag zijn de werken van Domenico Ghirlandaio uit de Tornabuoni-kapel onderzocht.

2 Inhoudsopgave Santa Maria Novella...2 Scènes van de Maagd Maria...3 Verdrijving van Joachim uit de tempel...3 De geboorte van Maria...4 Presentatie van Maria...5 Verloving van Maria en Jozef...6 De Annunciatie...7 Aanbidding van de drie wijzen...8 De moord op onschuldige kinderen...9 De dood van Maria en haar hemelvaart De kroning van de Maagd Maria De vier evangelisten St. Johannes de evangelist St. Marcus St. Matteüs St. Lucas Dominicaanse heiligen en de donoren De verbranding van ketterse boeken De moord op Petrus Martyr De beschermheilige Giovanni Tornabuoni De beschermheilige, zijn vrouw Francesca Pitti Scènes van Johannes de Doper De verschijning van de engel aan Zacharias De visitatie De geboorte van Johannes de Doper Zacharias schrijft zijn zoons naam Johannes de Doper in de woestijn Johannes predikt tot de menigte De doping van Jezus Christus De maaltijd van Herodus Het verband tussen de schilderijen Verdeling Bronnenlijst

3 Santa Maria Novella Santa Maria Novella is gebouwd tussen 1279 en 1357 door dominicanen. Tussen 1458 en 1470 heeft de kerk nog een aanpassing gekregen. Alberti maakten voluten in de daken van de zijkapellen te verbergen. De architectuur van het gebouw is gotisch en renaissance. De schilderijen en beelden in het gebouw zijn wel geschilderd in de renaissance stijl. De kunstenaars die eraan gewerkt hebben zijn Filippo Brunelleschi, Domenico Ghirlandaio en Filippino Lippi. Wij hebben de fresco s onderzocht in de Tornabuonikapel. Deze is vernoemd naar de familie Tornabuoni. Giovanni Tornabuoni (1428/1497), een rijke en machtige Florentijn die in status niet onder wilde doen voor de Medici's, liet in 1450 de Palazzo Corsi bouwen door Michelozzo di Bartolomeo. Deze lag aan de naar hun vernoemde straat; Via de Tornabuoni. Deze was gevormd naar het palazzo dat recent gebouwd was voor de familie de Medici. In 1465 werd hij het hoofd van de bank van de Medici. Hij hield toezicht op de financiële belangen van de familie in Rome. In Rome ontmoette Giovanni Tornabuoni een belangrijke man; Domenico Ghirlandaio. Hij sloot met hem een contract af. Hij zou schilderingen maken van de scene s Life of the Virgin en The life of St John the Baptist in de familie kapel in Santa Maria Novella, Florence. In dit contract stond een gedetailleerde beschrijving van alle patrooneisen. De fresco s werden onthult in Het had een portret van Giovanni, zijn vrouw en ontelbare familie leden en vrienden. Voorbeelden hiervan zijn de vrouwen Lucrezia en Clarissa de Medici. Zij zijn geportretteerd in het schilderij Voorname Florentijnse vrouwen op kraamvisite De scene van Zachariah in the Temple bevat een portretten van Marsilio Ficinio, Angelo Poliziano en Cristoforo Landino. Het liet de humanisten cirkels zien die Giovanni belangrijk vond. Alle fresco s in de Tornabuoni kapel zijn geschilderd door Ghirlandaio met een beetje behulp van zijn broer David en de jonge Michelangelo. 2

4 Verdrijving van Joachim uit de Tempel Wat zien we op het fresco? De hoofdkleuren die er gebruikt zijn zin vooral roze, groen en oranje. Ook zie je een aantal rode en blauwe tinten terug in verschillende kleding stukken. Er staat een gebouw centraal in het beeld met rondbogen en pilaren. Er staat een man met een punthoed in het midden op een achthoekig verhoging. Je ziet een aantal figuren met lammen in hun armen. De man in het rood en groen op de voorgrond met een lam in zijn hand, lijkt terug te deinzen. De man heeft grijs haar en een baard. Achter hem staat nog een groep mensen die ook enigzins geschokt lijken te kijken en achterwaardse bewegingen maken. De kant waarop ze kijken, is richting de vrier mannen in rode capes en rode mutjes. De man op voorgrond heeft lang zwart krullend haar. Wat is het verhaal in het fresco? Dit verhaal gaat over de verdrijving van Joachim uit de Joodse tempel. Volgens de legende was het Joachim wegens zijn kinderloosheid verboden om een lam te offeren en wordt door de priester weg gejaagd. 1 De man in het rood aan de linker kant is Lorenze de Medici. 2 Daarnaast kan je zeggen dat Joachim de gene is die in het groen en rood gekleed is, in veel bronnen is Joachim gekleed in het groen. (BRON BIJBEL) Welke symbolen zitten er in het fresco? Het lam staat voor het Lam Gods dat de zonden van de wereld draagt. 3 Daarnaast staat het lam voor onschuld, hoop, nederigheid en geduld. (BRON) De groene kleu van het gewaad van Joachim staat voor hoop. (BRON) 1 Bron: 13 e eeuwse Legenda Aurea 2 Buste van Verocchio, portret Lorenzo de Medici Johannes 1:29 3

5 De geboorte van Maria Wat zien we op het fresco? De achtergrond bestaat uit twee delen, het eerste deel link, de trap en het tweede deel is de rechterkant, de kamer met versierde muren en het bed. Op de trap staan twee figuren in het groen en rood, beide met licht ringen om hun hoofd. Op het bed ligt een vrouw met een witte hoofdeoek. Twee vrouwen zorgen voor het kind, een andere schenkt water in een kom. Links van deze drie vrouwen, staan vijf andere vrouwen. Vooraan staat een vrouw in een bruin, goude jurk die rijkelijk versierd is. De letters die op de achtergrond staan schrijven NATIVITAS TUA DEI GENITRIX VIRGO GAUDIUM ANNUNTIAVIT UNIVERSO MUNDO. Wat is het verhaal op het Fresco? Dit verhaal gaat over de geboorte van Maria. Aan de linkerkant zie je overduidelijk dat de moeder van Maria, Anna, net bevallen is en in bed ligt. De figuren aan de linkerkant, bovenaan de trap, zijn de ouders van Maria, Anna en Joachim. Beide zijn ze te herkennen aan de lichtcirkel, aureool, boven hun hoofden. Anna in bed is te herkennen aan haar rode gewaad, waar ze altijd in verschijnt. Op de trap is ze te herkennen aan de groene mantel die ze over haar roze gewaad draagd. De woorden die op de achtergrond staan geschreven, worden vertaald in: Wat in het kort betekend, jouw geboorte, oh maagdelijke moeder, aangekondigd met plezier aan de hele wereld. Dit slaat uiteraard op de geboorte van Maria, de toekomstige maagdelijke moeder. De vrouw in de goude jurk is Ludocia Tornabuoni, ze is toegevoegd in het verhaal om het fresco terug te halen in die tijd, net zoals de Medici s. Welke symbolen zitten er in het fresco? De aureool staat voor een heilig verklaarde. 4 De engeltjes, ook wel Putti op de achtergrond staat voor aankondiger van wereldse liefde. 5 Daarnaast staat het rode gewaad wat Anna draagt voor liefde en het groene gewaaad staat voor wedergevoorte en daardoor onsterfelijkheid. Presentatie van Maria Presentatie van Maria 4 De aureool kwam in de 5 e eeuw al in de christelijke wereld, ook wel Nimbus genoemd. Dominicus is volgens sommige historie de gene die dit het eerste beschreef. Ook te zien in eerdere werken, zoals bij Dormitio Mariae in de Chora kerk in Constantinopel. 5 Imag 1:6 wordt de putti genoemd in verband met Venus, zoals ze hier ook afgebeeld worden. 4

6 Presentatie van Maria Wat zien we op het fresco? We zien een gebouw constructie met weer rondbogen. Ook de hoofdkleuren zijn oranje, rood, gebroken wit, blauw en groen. Enkele kleding stukken bevatten de kleur roze. We zien een vrouw op de trap in het blauw, met een boek en een lichtcirkel om haar hoofd. Ze loopt richting een man met uitgestoken handen. Hij is gekleed in het groen met een witte punt hoed. Achter de vrouw in het blauw staan twee figuren, een in het roze en oranje met een witte baard en haar. Naast hem staat de andere in een witte hoofddoek. Beide figuren hebben een lichtcirkel om hun hoofd. Wat is het verhaal in het fresco? Dit verhaal verteld over wanneer Maria drie jaar is en door haar ouders naar de tempel gebracht wordt om daar te blijven. 6 Maria wordt ontvangen door de priester van de tempel. Anna en Joachim staan achter haar en lijken haar een soort van af te zetten. Maria is te herkennen aan het blauwe gewaad en haar aeureool. Welke symbolen zittern er in het fresco? We beginnen bij de punthoed van de priester. Dit staat voor dat deze man een man van god is, dus een priester. We zie ook Aureools, zie note 4. Het boek wat ze vast houdt, staat vaak voor geleerdheid en schrijverschap. Als het Maria betreft, gaat het vaak om de annuciatie. De blauwe kleur van het gewaad van Maria staat voor puur of zuiver. 7 Verloving van Maria en Jozef 6 Dit verhaal wordt beschreven in de 13 de -eeuwse Legenda Aurea 7 Beeltenis Maria, vooral uit beeltenissen van vorige kunstenaars, zoals de Madonna in de Hagias Sophia in Istanboel. 5

7 Verloving van Maria en Jozef Wat is er te zien op het Fresco? Je ziet in het centrale punt van het fresco drie figuren staan. Links is een vrouw in het blauw en een witte hoofddoek. In het midden staat een bebaarde man met een witte punthoed. Rechts staat een man in het geel en groen, met grijze haren. Ze steken hun hand naar elkaar uit terwijl ze iets vast houden. Om hen heen staat een grote groep mensen, sommige mensen hebben muziekinstrumenten vast en andere kijken naar het drietal. Een man staat met ijn vuist opgestoken achter de man in het geel. De hoofdkleuren in het beeld zijn geel, groen, rood, oranje en blauw. Wat is het verhaal in het fresco? Het verhaal gaat over de verloving van Jozef en Maria. 8 De man met zijn buist omhoog op de achtergrond staan voor de mannen die niet uitgekozen waren om de man van Maria te worden. 9 Jozef kan je herkennen aan zijn haardracht, korte baard en kale plek op zijn hoofd. Welke symbolen zitten er in het fresco? De punthoed van de middelste man staat ervoor dat hij een priester is. De Aureools boven de hoofden van Maria en Jozef geven aan dat ze beide heilig zijn. Zie note 4. De blauwe kleur en de witte hoofddoek van Maria geven aan dat het ook echt om Maria gaat. Zie note 7 voor de bron. De muziek instrumenten staan waarschijnlijk voor liefde, ook staan ze voor ondeugd eerder dan deugd. 8 Het proto Evangelie van Jakobus en in het 13 de -eeuwse Legenda Aurea wordt deze scene beschreven. 9 Het Proto-Evangelie van Jakobus is een van de bronnen die aangeeft wie de man op de achtergrond is en wat het betekend. 6

8 De Annunciatie Ik zie rechts een vrouw zitten, gehuld in een blauwe toga met een rood onderkleed. In haar linkerhand heeft ze een boek vast en met haar rechter hand maakt ze een gebaar. Om haar hoofd zit een gouden cirkel. Naast haar, aan de linker kant, hurkt een vrouw tweede vrouw. Ze is gehuld in een gele jurk/toga en heeft vleugels. In haar linkerhand draagt ze een soort stokachtig iets en met haar rechter hand maakt ze een gebaar. In de achtergrond zie ik een ruimte waarvan het plafond rijkelijk versierd is. Ook is er een raam aanwezig waardoor je een schoon landschap ziet. Er vliegt/zweeft ook iets boven het raam, echter kan ik niet zien wat het voorstelt. Wat verteld het vertaal op de fresco? Dit werk heet de aankondiging daaruit valt op te maken, volgens het verhaal van de bijbel (Lucas I: 26-38), dat de geknielde vrouw een engel is, die iets komt vertellen aan Maria, de vrouw in het blauw. De boodschap van de engel Gabriël aan Maria luidde: Gij zult zwanger worden en een zoon baren, en gij zult hem de naam Jezus geven. De menswording van Christus wordt geacht op dit moment te hebben plaatsgevonden. De drie essentiële elementen zijn de engel, Maria en de duif van de Heilige Geest die op haar neerdaalt. Haar meest gebruikelijke attribuut is een boek waaruit zij, volgens Bernardus, de beroemde profetie van Jesaja leest (7:14), Zie, de jonkvrouw zal zwanger worden (Vulgaat: Virgo concipiet ) en een zoon baren Maria staat of zit of (meer gebruikelijk) knielt, doorgaans op een prie-dieu (bidstoel). Wanneer zij staat, wendt zij zich soms af van de engel, haar handen afwerend opgeheven: En de engel zeide tot haar: Wees niet bevreesd, Maria (Lucas I:30). De aartsengel Gabriël heeft vleugels en is traditioneel in het wit gekleed. Soms daalt hij af tot Maria, maar meestal staat of knielt hij voor haar. Op de middeleeuwse voorbeelden houdt de engel een scepter vast met een kop in de vorm van een fleur de lis. De duif daalt gewoonlijk neer langs een schuine lichtstraal die Maria s hoofd en borst raakt. De open ruimte waarin Maria de engel ontvangt, wordt helder verlicht door het christelijke geloof, in tegenstelling tot de kleine donkere ramen van de oosterse (romaanse) tempel, of synagoge, op de achtergrond. Lichtstralen die door een vensterruit vallen, symboliseren eveneens maagdelijkheid. 7

9 Aanbidding van de drie Wijzen Wat zien we op het fresco? Dit fresco is enigzins beschadigd, waardoor sommige beelden iets onduidelijker worden. In de achtergrond zie je een kapotte rondboog met latijnse cifers en een datum en de letters CEAS. Je ziet een aantal paarden rechts, links in de achtergrond zie je een giraf. In de voorgrond zie je een vrouw zitten in een blauw gewaard. Er knielen heel veel figuren naast de vrouw in het midden. Rechts zie je een drietal figuren in het grijs, geel en roze. Links zie je een man in het groen en een baard. Je ziet links ook een blonde man met een kroon die hij lijkt af te willen nemen en in zijn andere hand een voorwerp. Wat is het verhaal in dit fresco? Dit verhaal gaat over de aanbidding van de drie Wijzen die het christus kind komen bezoeken. 10 De drie wijzen waren de ster gevolgd op zoek naar de koning der Joden om zo christus te vinden bij Maria. Ze geven Maria en christus verscheidenen geschenken. Welke symbolen zitten er in het fresco? De kroon van de linker man, staat voor de jonge koning. Hij wil hem af nemen in eerbied voor het christus kind. Het blauwe gewaad van Maria geeft aan dat het om Maria gaat. Zie note 7. De giraf staat voor Lorenzo de Medici, aangezien hij in 1486 een giraf cadeau kreeg van een Ambasadeur van de sultan van Egypte. 11 Zo wordt de familie en het hedendaagse leven van Florence weer betrokken in het schilderij. CAU AV XXXVIII, de romeinse cijfers op de boog, staan voor Ceasar Augusto, wat de Klassieke Romeinse oudheid weergeeft. 10 Dit verhaal staat beschreven in Mattheus 2: Dit is geschilderd door Giorgo Vasari en zijn leerling Marco da Faenza, waarschijnlijk heeft Ghirlandaio het zelf ook meegemaakt. 8

10 De moord op onschuldige kinderen Wat zien we op het fresco? We zien een heel druk fresco hier. Je ziet op de achtergrond een driedelige triomfboog met een brug eraan vast. Op de voorgrond zie je heel veel figuren. Verscheidene vrouwen staan in een bewegende houding. Sommige lijken te vechten met de mannen. Veel mannen hebben een wapenuitrusting aan. Op de grond liggen verschillende afgehakte baby hoofden en lichamen. Het is een chaos van vrouwen met kinderen en mannen met zwaarden. De hoofdkleuren die gerbruikt zijn, zijn rood, geel, oranje, blauw en groen. Wat is het verhaal in het fresco? Het verhaal gaat over de moord op onschuldige kinderen. De soldaten kregen de gruwelijke opdracht om onschuldige kinderen van twee jaar en jonger te doden in Bethlehem. Deze opdracht hadden ze gekregen van Herodes. 12 Dit om Jezus christus te doden. Welke symbolen zitten er in het fresco? De triomfboog staat voor de Klassieke oudheid. 12 Dit verhaal wordt beschreven in de Matheüs 2:1-18 9

11 De dood van Maria en haar Hemelvaart Wat zien we op het fresco? Op de achtergrond zien we enkele heuvels en een gebouwen. Aan de rechterkant zie je een gebouw in het wit met wat rode details. In het midden staat een groot bed, hierop ligt een vrouw in het blauw en een witte hoofddoek. Aan de linkerkant zie je heel veel mannen met aureools om hun hoofden. Boven de vrouw in het blauw zie je een vrouw in het roze met een witte hoofddoek zweven op een soort wolken. Om haar heen zie je heel veel goud. Daarboven staat een man in het rood en blauw met zijn handen gespreid naar beneden. Om haar heen vliegen vier figuren in het rood en wit met vleugels Beneden zie je ook enkele kleine figuren staan met vleugels en lange stokken die ze vast houden. Wat is het verhaal in het fresco? Je ziet hier dus de dood van maria en haar opstijging naar de hemel. 13 De man bovenin is Christus die haar verwelkomt in de hemel met zijn armen gespreid. De figuren met de vleugels staan voor engels die zijn neergedaalt uit de hemel. Ze wordt door engelen begeleid en opgevangen door Jezus Christus in de hemel. 14 Welke symbolen zie je in het fresco? De kleur goud staat voor de hemel. Het blauwe gewaad van Maria geeft aan dat het echt ook Maria is. (zie note 7) De Mandorla, de goude aureool die het hele lichaam van Maria omlijst, staat voor de Maria-hemelvaart Dormitioa Mariae, Mozaïek 14 de eeuw, Constantinopel, Chora kerk, dit kan een bron zijn geweest voor deze scene. 14 Maria Hemelvaart, voor het eerst beschreven in de 13 de -eeuwse Legenda Aurea 15 Oorspronkelijk was een Mandorla een soort wolk waarin Christus in opsteeg, later werd het een soort lichtkring, een soort aureool. Ook dit wordt in de 13 de -eeuwse Legenda Aurea beschreven. 10

12 De kroning van de Maagd Maria Bovenaan zie ik een gele cirkel met zwarte stipjes. In de cirkel bevinden zich twee figuren, een vrouw en een man. De vrouw zit in de cirkel en is gehuld in een witte toga met een blauw onderkleed. Ze houd haar handen gekruist, terwijl de man een kroon op haar hoofd zet. De man heeft ook een zittende houding in de cirkel. Hij heeft lang bruin haar en een cirkel om zijn hoofd. Hij is gehuld in een blauwe toga met een rood onderkleed. Zijn linkerhand rust op zijn knie, terwijl hij met de rechter hand een kroontje zet op het hoofd van de vrouw. Aan de buitenrand van de gele cirkel bevinden zich een zestal babyhoofdjes met vleugeltjes. Onder de gele cirkel is een wolk te zien waar een halve gele bol boven uitsteekt en een kleine hele bol met strepen er onder helemaal uitsteekt. Bij de strepen zijn twee vrouwen, allebei met een soort instrument aan hun mond. Ze zijn gehuld in een oranje toga met een blauw onderkleed en hebben vleugels. Rechts in het midden van het werk zitten vier figuren, allemaal met een gouden cirkel om hun hoofd. De meest rechtse heeft een rode toga met een wit onderkleed aan en lang bruin haar. Daarnaast zit iemand met een gele toga en bruin haar. Hij of zij maakt met de rechterhand een gebaar. De volgende is een oude grijze man met een baard. Hij draagt een groene toga en maakt met zijn rechter hand een gebaar en zijn linker hand rust op zijn knie. Als laatste zit nog een oude grijze man met baard, hij houd iets vast in zijn handen. Links in het midden van het werk zitten vier andere figuren. Ook deze figuren hebben allemaal een gouden cirkel om hun hoofd. De meest linkse figuur is oud en grijs. Hij draagt een rode toga met een geel onderkleed en lijkt in gesprek te zijn met het figuur naast hem. De volgende lijkt een vrouw met bruin haar te zijn. ze draagt een blauwe toga met een wit onderkleed. Ze kijkt naar de persoon het 11

13 meest links, terwijl ze met haar rechterhand een gebaar maakt en haar linkerhand rust op d r knie. Daarnaast zit een oude, grijze man met een witte toga en geel onderkleed. Hij houd iets van papier vast in zijn linkerhand, terwijl zijn rechter hand op zijn knie rust. Als laatste in de rij zit weer een oude, grijze man. Hij draagt een gele toga met een blauw onderkleed. Met zijn rechter hand heeft hij iets vast of maakt hij een gebaar. Dat is niet meer te zien door de beschadiging. Links onder zitten zeven figuren, waarvan er 6 een cirkel om hun hoofd hebben. Ze dragen allemaal hun eigen kledij en knielen. Er zitten 5 personen in een biddende houding. Van de overige twee heeft er één een ridderkostuum aan en zijn handen zijn gekruist. De ander lijkt een scepter in de vorm van een kruis en een boekenrol vast te houden en maakt met één hand een gebaar. Rechts onder zitten ook zeven figuren, waarvan ze alle zeven een cirkel om hun hoofd hebben. Vijf personen zitten in een biddende houding en knielen. De twee meest linkse personen lijken iets in hun hand te hebben of een gebaar te geven, maar dat is niet duidelijk zichtbaar. Wat verteld het vertaal op de fresco? Het beeld van Maria en het Kind die aan weerszijden geflankeerd worden door de gestalten der heiligen komt al voor in de vroegste christelijke devotiekunst uit het Oosten en Westen. In deze afbeelding gaat het om de kroning van Maria. De meest gebruikelijke vorm laat Maria zittend zien naast Christus, die haar een kroon opzet. Zij kan ook voor hem knielen. Of ze wordt gekroond door God de Vader, een veel voorkomend type in de 15 de eeuwse Italiaanse schilderkunst, of door de drieëenheid. De kroon wordt haar gewoonlijk door Christus op het hoofd geplaatst. Christus kan in één hand een boek vasthouden met het opschrift Veni, electa mea, et ponam te in thronum meum Kom, mijn uitverkorene, en ik zal u plaatsen op mijn troon. Maria is gewoonlijk rijk gekleed, in overeenstemming met haar rol als Regina Coeli, koningin van de hemel. De centrale groep wordt omringd door engelenkoren, al dan niet met muziekinstrumenten. Er kan een groot aantal bijfiguren zijn: de aartsvaders, kerkvaders, martelaren en andere heiligen van het christelijk geloof. De laatstgenoemde hebben, vooral in gezelschap van knielende stichters, dezelfde functie als op een Sacra Conversazione met Maria en het Kind. In de kunst van de Contrareformatie werd het thema steeds meer verdrongen door de Onbevlekte Ontvangenis. Sacra Conversazione - heilige conversatie. Een groep staande of knielende heiligen is in één voorstelling samengebracht in aanwezigheid van Maria (gewoonlijk op haar troon met het Kind, maar ook haar tenhemelopneming of kroning kan weergegeven zijn; soms wordt een Sacra Conversazione afgebeeld bij de kruisiging). Heiligen van uiteenlopende ouderdom worden samen afgebeeld, ongeacht de periode waarin ze leefden. De kroning van de Maagd is onderverdeeld in drie niveaus, en voornamelijk in het middelste niveau, waar de aartsvaders tronend zitten op de wolken, het is een belangrijke voorloper van Raphael s Disputa in de Stanza della Segnatura in het Vaticaan. Er is geen directe voorafgaande voor deze presentatie van de hemelse hiërarchieën in verschillende ruimtelijke sferen. Ghirlandaio leende zijn compositie van Filippo Lippi s Kroning van de Maagd in Spoleto. De ring om de hoofden is een Nimbus, deze verschijnt alleen bij heilig beschouwden of goddelijke personen. De Kroon staat voor het zinnebeeld van goddelijke en aardse soevereiniteit en van de christelijke martelaar. Maria is rijkelijk gekleed vanwege haar rol als Regina Coeli. Het kruis is het symbool van Christus opoffering en, meer in het algemeen, van het christelijk geloof. Er staan verschillende boeken afgebeeld, die elk staan voor de geschriften die de heiligen hebben geschreven. 12

14 St. Johannes de Evangelist Ik zie een oude kale man zittend op een wolk. Hij draagt een oranje cape met een rode toga en groene mouwen. Er is een gouden rand om hem heen. Op zijn arm zit een adelaar. Wat verteld het vertaal op de fresco? Johannes de evangelist: apostel, de zoon van Zebedeüs en de broer van Jakobus. Hij word beschouwd als de auteur van het vierde evangelie en heeft, volgens de traditie, ook het boek Openbaring geschreven. Hij is een van Christus eerst geroepenen. Hij zou op hoge leeftijd zijn gestorven te Efeze. Johannes attributen zijn een boek en een boekenrol, als verwijzing naar zijn geschriften; een adelaar die een pen of een inktpot in zijn snavel kan houden; een miskelk waaruit een slang kruipt; een kookpot en een palm, niet die van de martelaren, maar de palm die Maria bij haar dood aan Johannes schonk (hij houd hem alleen vast in scènes die op haar betrekking hebben). Johannes wordt op twee verschillende manieren afgebeeld: als apostel is hij jong, soms tamelijk vrouwelijk en bevallig, met lang, loshangend en krullend haar en zonder baard. Als evangelist is hij daarentegen een baardige grijsaard. Zijn gebruikelijke spreuken zijn Passus sub Pontio Pilato Hij leed onder Pontius Pilatus, uit de apostolische geloofsbelijdenis: In principio erat verbum In den beginne was het Woord (Jon I:I). Lignum Vitae afferens fructus Het geboomte des levens, dat (twaalfmaal) vrucht draagd (Openb. 22:2). 13

15 St. Marcus Ik zie een oude kalende man zittend op een wolk. Hij draagt een groene cape en toga met een oranje/rode top. Om hem heen is een gouden rand en naast hem ligt een leeuw. Wat verteld het vertaal op de fresco? Marcus is een van de vier evangelisten. Hij vergezelde Paulus en Barnabas op hun vroege zendingsreizen en bezocht later met Paulus Rome. Volgens Papias, een vroege kerkvader die wordt aangehaald door Eusebius (Hist. Ecc. 3:39-15), was hij de woordvoerder van St. Petrus, en dit is de oorsprong van het volksgeloof dat zijn evangelie door Petrus aan hem gedicteerd is. Petrus en Marcus worden vaak samen afgebeeld. Petrus met een boek en Marcus met een pen en inktpot. Marcus zou Alexandrië hebben bezocht om daar het evangelie te verkondigen, en de eerste bisschop van die stad zijn geweest. Hij draagt daarom soms het bisschopsgewaad. In devotiethema s houdt hij in één hand een boek, het evangelie, terwijl de doge of een andere Venetiaanse hoogwaardigheidbekleder voor hem knielt, of men ziet hoe hij hen voorstelt aan Maria. 14

16 St. Matteüs Ik zie een oude man met wit/grijs haar zittend op een wolk. Hij draagt een rood/oranje toga met groene top. Naast hem zweeft een klein mensje met vleugels. In zijn linkerhand heeft hij een boek en in de rechter een potloodje. Om hem heen is een gouden rand. Wat verteld het vertaal op de fresco? Matteüs: apostel, traditioneel beschouwd als de auteur van het eerste evangelie. Hij was een belastingontvanger te Kafarnaüm en werd, toen hij bij zijn tolhuis zat, door Christus geroepen om hem te volgen. Als een van de vier evangelisten heeft hij als attribuut een engel lijkende, gevleugelde figuur, een van de apocalyptische dieren. Deze kan de schrijvende Matteüs dicteren. Matteüs heeft een boek, pen en inktpot, de attributen van de schrijver. Als apostel houdt hij een beurs vast, een verwijzing naar zijn vroegere beroep. Volgens de legende stierf hij de marteldood door onthoofding, hij wordt daarom wel afgebeeld met een bijl of hellebaard. Enige spreuken van Matteüs zijn: Sanctam ecclesiam catholicam, sanctorum communionem De heilige katholieke kerk, de gemeenschap der heiligen (uit de apostolische geloofsbelijdenis). Primum querite regnum Dei Maar zoek eerst zijn Koninkrijk (Matt. 6:33). Liber generationis Jesu Christus Geslachtsregister van Jezus Christus (Matt. I:I). 15

17 St. Lucas Ik zie een oudere man met bruin haar zittend op een wolk. Hij draagt een rood/oranje toga met een grijzige trui. Naast en half achter hem ligt een os. Om hem heen is een gouden rand. Wat verteld het vertaal op de fresco? Een van de vier evangelisten. Hij vergezelde Paulus op diens zendingsreizen naar Griekenland en Rome en zou in Egypte en Griekenland hebben gepredikt na Paulus dood. Hij werd door Paulus beschreven als de geliefde geneesheer (Kol. 4:14), maar treedt in de kunst zelden op in die rol. De traditie wil dat hij een schilder was, en talrijke schilderijen van Maria werden ooit aan hem toegeschreven. Hij werd patroonheilige van de schilders. Aangenomen werd dat hij een natuurlijke dood stierf, of samen met Andreas werd gekruisigd. Lucas attributen zijn een (gevleugelde) os en, met name in de Contrareformatie, een portret van Maria. De tekst die hem op een boek of boekenrol soms vergezelt is Fruit in diebus Herodis regis Iudeae sacerdos Er was in de dagen van Herodes, de koning van Judea, een priester (genaamd Zacharias) (Lucas I:5) 16

18 De verbranding van ketterse boeken. Op de voorgrond zie ik een vuurtje branden. Om dat vuurtje staan een zevental mannen. Één man op de voorgrond heeft een cirkel om zijn hoofd. Hij is kalend en gehuld in een blauwe toga en een wit onderkleed. Achter hem staan nog twee mannen gehuld in dezelfde kledij, maar zonder de cirkel om het hoofd. Aan de rechter kant van e afbeelding staan nog vier mannen gehuld in andere kleding. De voorste man staat in een roze toga met een rood onderkleed. Hij is kaal en heeft een baard. Achter hem heeft één man iet wat andere kledij. Hij heeft namelijk nog een gele hoofddoek op. In de achtergrond valt te zien dat ze in een ruimte staan met een raam. Wat verteld het vertaal op de fresco? Het gaat volgens de titel van het werk om St. Dominic. Tijdens zijn zendingsreis naar de Albigenzen werd een vuur gestookt van ketterse boeken. Toen het boek van Dominicus in de vlammen werd gegooid, vloog het er ongeschonden weer uit. De klederdracht aan de linkerkant is van de Dominicaan. Het boek in de handen van één van de Dominicaanse staat voor het boek van Dominicus. De ring om het hoofd van Dominicus is een nimbus. In de religieuze kunst staat een ring van licht om het hoofd voor een goddelijke of als heilig beschouwde persoon. 17

19 De moord op St. Petrus Martyr. Ik zie drie mannen in de afbeelding, waarvan er een met een zwaard in zijn hand staat en maakt een zwaaiende beweging. Hij heeft ook een hoofddeksel op en lang bruin haar. Hij is gehuld in een witte trui met een oranje broek. Aan zijn broek hangt nog een zwarte huls van zijn zwaard. De man daarachter heeft een rennende houding en draagt ook een hoofddeksel. Hij is gehuld in een blauwe toga met een wit onderkleed. De derde man op de voorgrond zit geknield. Ook hij draagt een hoofddeksel. Hij is gehuld in een blauwe toga met wit onderkleed. Zijn linkerhand rust op zijn knie en met de rechterhand heeft hij is vast op de grond. In de achtergrond van de afbeelding zijn een aantal zandheuvels te zien met bomen erop. Wat verteld het vertaal op de fresco? Uit de titel van het werk valt op te maken dat de fresco gaat over de moord op St. Petrus. Een dominicaner monnik, geboren in Verona, die voornamelijk bekend is om zijn meedogenloze ketterjacht. De vroege martelaren stierven omdat zij getuigden van hun geloof, maar Petrus viel door de hand van moordenaars die gehuurd waren door twee Venetiaanse edelen, Catharen van wie hij de bezittingen had geconfisqueerd, in het daaropvolgende jaar werd hij heilig verklaard. Zijn afbeelding komt vooral voor in de kunst van de dominicanenorde. Hij draagt het habijt van zijn orde. Zijn martelaarsgeschiedenis speelt zich af in een woud. Petrus ligt op de grond en heft een hand op om zich te verweren. Een sluipmoordenaar staat op het punt hem met zijn zwaard te treffen. De metgezel van de heilige wordt eveneens aangevallen, of vlucht op zijn paard. In de lucht kunnen engelen zweven die de martelaarspalm gereed houden. Petrus zou gestorven zijn terwijl hij de apostolische geloofsbelijdenis uitsprak of deze met zijn bloed op de grond schreef. De aanvangswoorden, Credo of Credo in Deum worden soms op die manier afgebeeld. De klederdracht van Petrus en zijn metgezel staat voor de Dominicaan. Het zwaard is een symbool van gezag en rechtspleging en, net als de palmtak, het attribuut van de christelijke martelaar. 18

20 De beschermheilige Giovanni Tornabuoni. Op de voorgrond knielt een man met zijn handen gekruist. Hij draagt een beige mantel. Hij zit in een gebouw, tussen twee bogen. Door het raam in de achtergrond kijk je op een hekwerk met daarachter een heuvellandschap. In dat landschap zie ik een burcht en een paar hoge bomen. Wat verteld het vertaal op de fresco? Giovanni Tornabuoni (overleden op 22 december 1490) was een Italiaanse koopman, bankier en beschermer van de kunsten van Florence. Hij had sterke banden met het huis van de Medici, zijnde de broer van Lucrezia Tornabuoni, en daarom Lorenzo il Magnifico's oom. Hij was directeur van de familiebank in Rome en penningmeester van paus Sixtus IV. Hij was ook een Florentijnse ambassadeur in de pauselijke rechtbank in 1480 en 1484, en Gonfaloniere di Giustizia in In 1485 ondertekende hij een contract met schilder Domenico Ghirlandaio voor een grote cyclus van fresco s, in wat later het Tornabuoni-Kapel werd, in de kerk van Santa Maria Novella in Florence. Tornabuoni en zijn vrouw Francesca Pitti zijn afgebeeld als donateurs. Giovanni was al geportretteerd door Ghirlandaio in de Sixtijnse Kapel in de roeping van Andrew en Paul. De rondbogen verwijzen naar de Romeinse klassieke oudheid. 19

21 De beschermheilige, zijn vrouw Francesca Pitti. Op de voorgrond zit een vrouw in een biddende houding. Ze draagt een witte hoofddoek en een donker groene jurk. Ze zit in een gebouw, tussen twee bogen. Door het raam in de achtergrond kijk je op een hekwerk met daarachter een heuvellandschap. In dat landschap zie ik paarden, een man, burchten en een boom. Wat verteld het vertaal op de fresco? Uit de titel valt op te maken dat de vrouw die hier wordt afgebeeld in het schilderij Francesca Pitti is. Zij is de vrouw van de donateur en knielt in gebed op de grond. Tegenover Francesca zit haar man, Giovanni Tornabuoni. Tegen de tijd dat de fresco klaar was, was zij al een paar jaar geleden gestorven. Het is mogelijk dat het bleke gezicht dat zou verbeelden. De rondbogen verwijzen naar de Romeinse klassieke oudheid. Ze is gekleed in het zwarte habijt met witte kap van de olivetaanse oblaten, wat kan duiden op een verwijzing naar Francesca Romana. 20

22 De verschijning van de engel aan Zacharias Een gebouw met in het midden verschillende bogen. Het gebouw heeft in het midden van het schilderij een altaar met versieringen. Ook de pilaren en muren hebben versieringen. Het is een renaissance kerk. Aan zowel de linker als rechterkant van het altaar staan twee personen. Een persoon heeft vleugels. Aan de kant van deze persoon staan vele mensen in het rood en zwart gekleed. Aan de rechterkant staat een groep van zes meisjes, naast hen staat een groep mannen, ook zij zijn gekleed in rood en zwart. Er wordt een verschil in hoogte gemaakt tussen de mensen, door de traptreden net voor het altaar. Op het altaar staat een gouden object. Welk verhaal verteld de fresco? De geboorte van de Johannes, de zoon van Zacharias werd voorspeld door de aartsengel Gabriël. Deze verscheen aan Zacharias toen hij in de tempel wierook offerde. Zacharias staat voor het altaar met een wierookvat. De Engel staat tegenover hem. Elisabet was onvruchtbaar, dus Zacharias geloofde de voorspelling van Gabriël niet. Hij was met stomheid geslagen. Aan de rechterkant is een groep mannen te zien, dit zijn allemaal portretten van de toen hedendaagse Florentijnse notabelen. Links onder op de fresco kunnen we de humanisten zien, gekenmerkt door hun rode hoedjes. Ook zien we aan de linkerkant een zelfportret van Ghirlandaio, de schilder zelf. 21

23 De visitatie Iets links van het midden staat een grote muur, die het schilderij en twee helften scheid. Aan de linkerkant van deze muur komen twee vrouwen aangelopen. Een draagt een witte jurk, de ander een blauw met rode jurk. Op de voorgrond aan de linkerkant staan nog drie vrouwen. Ze dragen rood, groen en blauw. In het midden staan twee vrouwen naar elkaar toe. Ze houden elkaars armen vast. Een is gehuld in blauw, de andere vrouw in oranje. Beide hebben ze een lichtgevende krans boven hun hoofd. Aan de rechterkant van het schilderij staan weer vijf vrouwen. Gekleed in rood en blauw. Er zijn een hoop gebouwen op de achtergrond te zien. Ver daarachter de zee en daarna de bergen. Ook is er aan de rechterkant een soort brug te zien. Hier staan enkele mensen op. Welk verhaal verteld de fresco? Het bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth wordt hier verteld. Dit is vlak naar de annunciatie en wordt vermeld in Lucas (1:36-56) Hun ontmoeting was van wederzijdse vreugde. Maria was bevrucht en Elisabet was in de zesde maand van haar zwangerschap nadat zij haar leven lang onvruchtbaar was geweest. Haar zoon zou Johannes de Doper zijn. In de gotische kunst buigen de twee vrouwen voor elkaar, maar de renaissance laat een omhelzing tussen de twee zien. De handeling speelt zich af in de openlucht voor het huis van Zacharias, de echtgenoot van Elisabet. Zij wordt afgebeeld als oudere dame, in tegenstelling tot de jeugdige Maria. De groep aan de rechterkant bevat portretten van tijdgenoten van Ghirlandaio: de eerste is Giovanna degli Albizzi, die met Giovanni Tornabuoni 's zoon was getrouwd. De fijne achtergrond toont de invloed van zowel klassieke als Vlaamse kunst op Ghirlandaio. Aan de rechterkant is een klassiek gebouw te zien, terwijl het landschap aan de rechterkant is een typisch voorbeeld is van de vroege Nederlandse schilderkunst. De stad is fantasievol, maar details zoals de toren van Florence Palazzo Vecchio en de Santa Maria Novella campanile, evenals het Colosseum van Rome zijn van echte gebouwen. 22

24 De geboorte van Johannes de Doper Helemaal rechts is een doorgang te zien, er komt een vrouw gehuld in wit uitgelopen. Op haar hoofd draagt zij een grote schaal fruit. Voor haar staan drie vrouwen. Ze dragen zalmgekleurde jurken. Twee vrouwen hebben een doek over hun hoofd. Op de achtergrond van het schilderij is tegen een groene muur en vrouw te zien, met een rode jurk en een wit schort. Ze heeft haar handen vol aan een dienblad met vazen. Voor haar staat een bed met een vrouw erin. De vrouw met een lichtblauwe jurk licht onder een dikke rode deken. Ook zij draagt een doek over het hoofd. Voor het bed zitten twee vrouwen in geel en groen. De linker vrouw rijkt iets aan. De linker vrouw heeft een baby in haar armen. Welke verhaal verteld de fresco? (Lucas 1:57-64) De scène speelt zich af in een slaapkamer. Elisabet, afgebeeld als een oude vrouw, ligt in een bed. Vroedvrouwen staan haar bij; buren en familieleden komen binnen. Het kind wordt vastgehouden door een op de grond zittende Maria. Zijn moeder stond erop dat het kind Johannes genoemd zou worden. De drie vrouwen op de voorgrond bezoeken Elisabet. De eerste, zij is luxueus gekleed, is een familielid van de Tornabuoni. De twee andere figuren zijn dat ook. De oudere is waarschijnlijk Lucrezua Tornabuoni, Giovanni s overleden zus. De vrouw in het wit lijkt zowel op een van de nimfen van Botticilli s Primavera als de Salome, geschilderd door Filippino Lippi. 23

25 Zacharias schrijft zijn zoons naam In de verte is er een heuvellandschap te zien. De personen begeven zich in een gebouw met vele pilaren en bogen. Het is een versierd gebouw. Helemaal rechts staan twee vrouwen in rood en groen. Ze kijken naar links. In het midden is een vrouw te zien, gekleed in lichtblauw. Ze draagt een baby in haar armen. Achter haar zijn drie vrouwen te zien. Ze zien er vermaakt uit. Naast de vrouw zit een man. Hij heeft een rood met groen gewaad aan. Hij heeft iets in zijn handen. Over zijn schouder kijkt een andere man mee. Hij heeft doeken om zijn hoofd gewikkeld. Naast de man staan er nog drie mannen. Ook zij kijken aandachtig naar het papier. Aan de linkerkant, een beetje op de achtergrond, staan er nog twee personen. Ze zijn minder aandachtig dan de andere personen in het gebouw. Wat verteld het verhaal op de fresco? Elisabet stond erop dat het kind Johannes genoemd zou worden, terwijl andere voorstelde om het kind Zacharias te noemen, vernoemd naar zijn vader. De van zijn spraak beroofde vader stemde met zijn vrouw in, door Johannes op te schrijven op de schrijftafel. Vanaf dat moment kon de man weer spreken. De naamgeving van Johannes is acht dagen naar de geboorte. Meestal wordt het beeld van de geboorte van Johannes en de naamgeving in één schilderij of fresco geschilderd, maar hier zijn ze als gescheiden gebeurtenissen behandeld. (Lucas 1:57-64) - 24

26 Johannes de Doper in de woestijn Op de achtergrond zijn bergen te zien met een zee. In de zee liggen verschillende boten. Ook zijn er enkele gebouwen te zien op de achtergrond. Deze gaan over in een groen veld met een boom. Op de voorgrond zien we een jonge man met een stok in zijn hand. Zijn rode gewaad wappert in de wind. Hij loopt op een pad, vol met stenen. Naast hem is nog een stuk rots van de bergwand te zien. In de lucht vliegt een enkele vogel. Het schilderij is gekaderd, het lijkt alsof we door een raam kijken, waarvan de zijkanten pilaren zijn met versieringen. Wat verteld het verhaal op de fresco? Johannes besluit op jonge leeftijd zijn ouders vaarwel te zeggen en de wildernis in te trekken. Johannes was de neef van Jezus, en zijn roeping was om alles voor te bereiden voor de komst van de Messias. Hij leefde in de woestijn van Judea tussen Jeruzalem en de Dode Zee. Hij wordt tijdens zijn reis geleid door een engel (Lucas 1:80) Vaak wordt Johannes alleen afgebeeld in een boslandschap. Hij wordt door Italiaanse kunstenaars afgebeeld als mooi kind, wat ook hier het geval is. Johannes wordt alleen afgebeeld, maar recht achter hem staat een boom. Een bloeiende boom wordt gezien als attribuut van de bisschop Zenobius. Hij was de bisschop van Florence. Hij vormt vaak een groep met andere patroonheilige zal Johannes de Doper. De boom verwijst dus terug naar Zenobius. 25

27 Johannes predikt tot de menigte In het midden staat een man op een boomstam/rotsblok. Hij heeft een rood met blauw gewaad aan. Zijn haar is lang en hij heeft een baard. In zijn hand draagt hij een kruis. Boven zijn hoofd zien we een gouden licht cirkel. Een groep mensen heeft zich om hem heen verzameld. Het zijn allemaal verschillende mensen. De meeste kijken aandachtig naar de man in het midden. Sommige kijken weg, of omhoog. Achter de groep mensen is een pad te zien dat naar boven loopt, het gaat op in de rotsen en bomen. Links staat er nog een man, ook in blauw en rood, op een stuk rots. Op de rechterachtergrond zijn bergen te zien en veel gebouwen. Wat verteld het verhaal op de fresco? Johannes staat op een rots temidden van een schare groep met luisteraars. Johannes wordt beschreven als een man die de zonden kan vergeven. Hij draagt een kruis met zich mee en wijst erna. In de linkerbovenhoek is nog een luisterende Jezus te zien. Hij is, zoals in de evangeliën verteld, gekleed in kamelenhuid. (Lucas 3:1-17) Boven het kruis dat Johannes bij zich heeft is een duif geschilderd. De duif staat voor de heilige geest. De woorden van Johannes de Doper waren: Ik heb aanschouwd, dat de Geest nederdaalde als een duif uit de hemel, en Hij bleef bij hem. (Johannes 1:32) Het kruis dat Johannes draagt, is een Latijns kruis. Dat is een van de attributen van Johannes, dat komt omdat Johannes een voorafschemering was van Jezus. 26

28 De doping van Jezus Christus De omgeving kent veel bergen en af en toe een gebouw. In het midden zien we een kleine ondiepe rivier. Hier staan een man in. Hij draagt een kleine witte doek. Er wordt met een kom, water over zijn hoofd gegoten. Dit wordt gedaan door een man met een rood/groen gewaad aan. Links van de man in het water zitten twee figuren. Beide hebben zij vleugels op hun rug. Achter hun staan nog die personen. Ook aan de rechterkant zijn nog drie personen te zien. Boven de man in het water hangt een oudere man met lichtstralen gericht op de jongen. Naast hem hangen figuren met vleugels. Wat verteld het verhaal op de fresco? De doop is een van de vijf belangrijkste mijlpalen in het evangelie verhaal van het leven van Jezus. Het doopsel van Jezus is het begin van zijn openbare bediening. De meeste geleerden zijn het erover eens dat Johannes zijn neef Jezus doopte. In Handelingen 10:37-38 wordt de bediening van Jezus beschreven als volgt "de doop die Johannes verkondigde". Van bovenaf zien we hoe dat Hij toekijkt en straalt naar Jezus, terwijl hij gedoopt wordt door Johannes. God geeft dus zijn zegen. 27

29 De maaltijd van Herodes In het midden staan er op de achtergrond twee bomen. Daarvoor zitten drie mensen aan een tafel. Naast hun staan behoorlijk wat mensen. Op de voorgrond zien we een vrouw rennen in een blauwe jurk. Zowel links als rechts is er een tafel. Rechts zitten de mannen, links de vrouwen. Links staan er op de vloer wel wat mannen. Er is een klein persoon, net wat links van het midden. Het gebouw waar de groep personen zich in bevind is rijkelijk versierd. Er zijn pilaren en boven. De kleuren zijn veel oranje, goud en wit. Soms wat groen. Wat verteld het verhaal op de fresco? Herodus richtte een maaltijd aan, waarbij zijn stiefdochter Salome voor hem danste. Herodes was zo onder de indruk dat hij zwoer dat Salome alles kon krijgen wat ze vroeg van hem. Om wraak te nemen op Johannes, fluisterde Horodias, de vader van Salome haar in haar oor dat ze het hoofd van Johannes op een schotel wilde hebben. Herodes was verslagen van het verzoek van Salome, maar hij hield zijn woord. Hij liet een beul Johannes onthoofden, waarna het hoofd werd aangeboden aan Salome. Salome brengt het hoofd van Johannes, met een afgewend gelaat, naar Herodes en Herodias (Marcus 6:21-28) De maaltijd scène en de onthoofding zijn hier gecombineerd. Het tafereel is geïnspireerd door het werk van Filippo Lippi in de kathedraal van Prato, maar is van mindere dramatische kwaliteit. Ook is er een muzikant, hij speelt op een trompet. Een trompet staat voor het laatste oordeel 28

30 Het verband tussen de schilderijen De schilderijen vertellen het leven, vanaf de geboorte tot aan de dood van Johannes de Doper. Ze laten zijn levensweg zien. Zijn geboorte wordt in het evangelie van Lucas beschreven. Hij werd ruim een half jaar voor Jezus geboren. Hij was de enige zoon van Zacharias en Elisabeth. Beide stamden zij af van een oud priestergeslacht. Elisabeth was helaas onvruchtbaar, dus kinderloos. Tot dat aartsengel Gabriël de geboorte van hun zoon aankondigde. Na de geboorte van Johannes, zong zijn vader een profetische lofzang, deze is in zijn geheel in het Lucasevangelie opgenomen. Johannes was een goede man. Hij riep Joden op om een deugdzaam leven te leven. Zij moesten gerechtigheid tegenover elkaar betrachten en eerbied hebben tegenover God. Zij moesten zich laten dopen. Het eerste moest vooraf gaan aan het tweede. Alleen dan was dopen welgevallig. De doop was geen manier om vrijstelling te krijgen van al je zonden, het was een manier om het lichaam ritueel te reinigen. Volgens het Johannes-evangelie was een van Jezus zijn leerlingen, (Andreas, de broer van Petrus), eerst een leerling van Johannes geweest. De Prediking van Johannes moet lang hebben geduurd. Vele jaren na zijn dood, was zijn doop tot ver buiten Palestina bekent. Deze was zelfs bekender dan die van Jezus. Vele die alleen gedoopt waren door Johannes, moesten opnieuw gedoopt worden. Johannes had namelijk gezegd; dat zij moesten geloven in diegene die na hem kwam dat was Jezus. Hij wilde dat de Christenen door Jezus werden gedoopt. Johannes stierf aan een onthoofding. Herodes had hem in de gevangenis gezet omdat Johannes Herodes Antipas de vrouw van zijn broer had, tegen Gods wet in. Toch achtte hij Johannes hoog en mocht hij zijn leer graag horen. Helaas werd Herodes door Herodias gedwongen om Johannes te onthoofden. De verhalen van Johannes de Doper zijn voornamelijk te vinden in de evangelie van Lucas en de evangelie van Johannes. Johannes heeft in verschillende religies een verschillende betekenis. In de Mandese religie was Johannes de laatste profeet van God. Volgens de Christelijke religie was Johannes een profeet en de wegbereider van Jezus, volgens het Jodendom was Johannes geen profeet en bij de Islam wordt hij gezien als een profeet en heet hij Yahya In de schilderkunst wordt Johannes vaak weergegeven met een lam Gods en een staf. Aan de staf hangt een lint met de tekst Ecce Agnus Dei Dit betekent Zie daar het Lam Gods Dit was de uitspraak die hij deed toen hij Jezus doopte. Hiermee bedoeld hij te zeggen Mensenoffer Dit staat voor wat er later met Jezus gebeurde; hij offerde zich op aan het kruis om alle zonden van de mensen op te kunnen heffen. 29

31 Verdeling Tournabuoni kapel Groen: 1. Verdrijving van Joachim uit de tempel 2. De geboorte van Maria 3. Presentatie van Maria 4. Verloving van Maria en Jozef 5. De Annunciatie 6. Aanbidding van de drie wijzen 7. De moord op onschuldige kinderen 8. De dood van Maria en haar hemelvaart 9. De kroning van de Maagd Maria Rood: 1. De verschijning van de engel aan Zacharias 2. De visitatie 3. De geboorte van Johannes de Doper 4. Zacharias schrijft zijn zoons naam 5. Johannes de Doper in de woestijn 6. Johannes predikt tot de menigte 7. De doping van Jezus Christus 8. De maaltijd van Herodus Paars: 1. De verbranding van ketterse boeken 2. De moord op Petrus Martyr 3. De beschermheilige Giovanni Tornabuoni 4. De beschermheilige, zijn vrouw Francesca Pitti Geel: 1. St. Johannes de evangelist 2. St. Marcus 3. St. Matteüs 4. St. Lucas Joosje ter Velde: Groen: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8. Berdien de Wilde: Rood 1 t/m 8, hoofdstuk Santa Maria Novella Jacinta Hebers: Geel: 1, 2, 3, 4, paars: 1, 2, 3, 4, groen 5 en 9, samenstellen van het verslag. 30

32 Bronnenlijst Boeken: The Art of Florence, (Glenn M. Andres, John M Hunisak, A. Richard Turner), Artabras A division of Abbeville Publishing Group Florence en Toscane, (Capitool reisgidsen), Van Reemst uitgeverij bv s Hertogenbosch Kunst en architectuur Florence, (Rolf C. Wirtz m.b.v. Clemente Manenti), Könemann Florenz, (Mario Scalini, Paolo Marton), Hirmer Florence guide to the city, (Claudio Baroero, Marco Dabene, Arlet Danna, Mauro D Annunizio, Claudio Innocenti, Luciano Innocenti), Univis Dictionary of Subjects & Symbols in Art Hall, J. (2011). Hall's Iconografisch handboek. Leiden: Primavera Pers. Hastings, S. (2001). De Bijbel voor jongeren. Bloemendaal: Uitgeverij J.H. Gottmer. Sites: