Archief Josephus Carel Franciscus (Jef) Last (-1988)

Transcriptie

1 Archief Josephus Carel Franciscus (Jef) Last (-1988) Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch00799 IISG Amsterdam 2016

2 Inhoudsopgave Archief Josephus Carel Franciscus (Jef) Last... 3 Archiefvorming...3 Inhoud en structuur...3 Raadpleging en gebruik...4 Bijlagen...4 PLAATSINGSLIJST... 6 ARCHIEF...6 DOCUMENTATIE... 7 Aanvulling Aanvulling Aanvulling Aanvulling Aanvulling Aanvulling Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 2

3 Archief Josephus Carel Franciscus (Jef) Last Archiefnummer ARCH00799 Archiefvormer Last, Josephus Carel Franciscus (Jef) Periode (-1988) Periode (bulk) Omvang 1 m. Taal lijst Dutch Taal materiaal Dutch Archiefvorming Biografie Jef Last geboren 2 mei 1898 in Den Haag; na zijn eindexamen HBS ging hij als arbeider in de Limburgse mijnen werken; lid van de SDAP in 1917; begon in 1918 met een tolkenstudie Chinees in Leiden; trouwde met Ida ter Haar in 1923; kreeg in 1924 een functie als leider van de Filmdienst van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling (IvAO); werd bestuurslid van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP) in 1930; bleef literair actief en was een van de oprichters van het blad Links Richten; bezocht voor de eerste keer de Sovjet-Unie in 1931 en ging zijn sympathie steeds meer richting CPH; na zijn tweede reis naar de Sovjet-Unie in 1932 werd hij daadwerkelijk lid van de CPH; reisde met de Franse schrijver André Gide in 1936 naar de Sovjet-Unie; beiden keerden een illusie armer naar huis terug; bezocht in 1937 Spanje waar hij als kapitein van de Internationale Brigade aan de zijde van de Republiek stond; tijdens de Tweede Wereldoorlog behoorde Last tot de redactie van het illegale blad De Vonk; begin jaren vijftig verbleef Last enkele jaren in Indonesië en in 1958 promoveerde hij aan de universiteit van Hamburg tot doctor in de Chinese taal en wijsbegeerte; de laatste keer dat Last opzien baarde was toen hij in 1966 op de Provo-lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen van Amsterdam ging staan; hij overleed op 15 februari Inhoud en structuur Inhoud Fotokopieën van brieven van Last aan zijn vrouw, geschreven vanuit Spanje 1936, aantekeningen betreffende het literaire klimaat in Nederland en de opkomst van het blad Links Richten. [Ca. 1930], knipsels over het Nederlandse communisme , stukken betreffende beschuldigingen van De Waarheid en Roel Walraven dat Last eerst uit Spanje en later uit Indonesië was gezet Brieven van Last aan zijn vrouw Ida vanuit Moskou 1932 en tijdens zijn rondreis door de Sowjet- Unie 1936, dagboek bijgehouden tijdens zijn rondreis met André Gide door de Sovjet-Unie 1936, tekst van toespraak Last over Gide 1936, fotokopieën van de correspondentie tussen Last en Gide , brieven van Last aan zijn vrouw en kinderen vanuit Indonesië 1953, brief Harry Schulze-Wilde betreffende Harry Domela 1965, verklaring van oud-redacteuren dat Last gedurende vele jaren voor het tijdschrift De Vlam werkte Fotokopieën van het manuscript 'Het Socialisme als weg tot God'. Z.j. Fotokopieën van de passages in Les Cahiers de la Petite Dame over Gide door Maria Van Rysselberghe betreffende Jef Last en Harry Domela. Z.j. Persoonlijke documenten zowel los als in plakboeken ; correspondentie (voornamelijk fotocopieën) ; krantenknipsels zowel losse als in plakboeken van artikelen geschreven door en over J. Last ; typoscripten; overige documenten. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 3

4 Bewerking Plaatsingslijst gemaakt door Bouwe Hijma in Onderwerpen Geografische namen Netherlands Thema's Communist movements and parties Press/Journalism Materiaaltype Archival material Raadpleging en gebruik Raadpleging Vrij Aanbevolen citeerwijze Archief Josephus Carel Franciscus (Jef) Last, inventory number..., International Institute of Social History, Amsterdam Bijlagen INLEIDING Levensloop Jef Last werd op 2 mei 1898 geboren in Den Haag. Na zijn eindexamen HBS in 1916 vertrok Last naar Zuid-Limburg om er als arbeider te gaan werken in de pas geopende staatsmijn Emma. In 1917 werd hij lid van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij ( SDAP ). In 1918 begon Last met de studie Chinees in Leiden. Hij werd lid van het studentencorps en medewerker en redacteur van het corpsblad Virtus Concordia Fides. Na deze studie monsterde hij aan als matroos bij de koopvaardij. In 1923 trouwde hij met Ida ter Haar, dochter van een kamerlid voor de Christelijk Historische Unie (CHU). In de loop van 1924 kreeg Last een functie als leider van de Filmdienst van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling ( IvAO ). Last kreeg steeds meer sympathie voor de linkse oppositie binnen de SDAP. Zo werkte hij geregeld mee aan het Links Socialistisch Weekblad De Socialist. Begin 1930 werd Last lid en in 1931 bestuurslid van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP). Last zette zijn literaire activiteiten ondertussen ook voort en behoorde tot de initiatiefnemers van het ` Revolutionaire Schrijverskollektief Links Richten ', dat het blad Links Richten uitgaf. In het burgerlijke blad Den Gulden Winckel voerde hij een polemiek. De partijpolitiek bleef voor een individualist als Last te zeer een keurslijf en dit leidde in november 1931 tot zijn royement uit Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 4

5 de RSP. Last kreeg een uitnodiging om voortaan te publiceren in De Tribune, het dagblad van de Communistische Partij Holland (CPH). Op 2 november 1931 reisde Last af voor zijn eerste, veertiendaagse, reis door de Sovjet-Unie. Lid van de CPH werd hij vooralsnog niet. In maart 1932 vertrok Last voor de tweede maal naar de Sovjet-Unie. Hoewel hij eerst van plan was in de Sovjet- Unie in een fabriek te gaan werken, ging hij daar uiteindelijk negen maanden werken voor de Internationale Vereeniging van Revolutionaire Schrijvers (IVRS). Pas na terugkeer naar Nederland zette hij de stap om lid van de CPH te worden. In de jaren waarin hij lid van de CPH was, zou hij overigens geen partijpolitieke functie vervullen. In de zomer van 1933 verscheen Last 's boek Het Stalen Fundament. Reportages over k.m. zwerftochten door de Oeral, de eerste uitgave van de Boekengemeenschap der Vrienden van de Sovjet-Unie en het verslag van een reis van zes weken met een `Internationale Schrijversbrigade' door de Sovjet-Unie. Het verschijnen van Het Stalen Fundament vormde de aanleiding voor een felle polemiek met J.W. Matthijsen, de hoofdredacteur van het sociaal-democratische dagblad Het Volk, die in de zomer van 1932 ook een reis door de Sovjet-Unie had gemaakt en daarvan op aanmerkelijk kritischer toon verslag had gedaan. Vanuit Moskou werkte Last mee aan de samenstelling van de eerste nummers van Links Richten. In 1935 begon Last een kritischer toon ten aanzien van de Sovjet-Unie aan te slaan. Een andere gebeurtenis in dat jaar die Last 's leven grondig zou beïnvloeden, was zijn deelname aan het door de Association des Ecrivains et Artistes Révolutionnaires in Parijs georganiseerde bijeenkomst, waar hij de man ontmoette met wie hij zich tot diens dood in 1951 verbonden voelde, de Franse schrijver André Gide. Gide nodigde Last uit hem zomer 1936 op een reis naar de Sovjet-Unie te vergezellen. Voor hen beiden draaide de reis op een teleurstelling uit. De onafhankelijke geest van Gide doorzag de manipulaties van zijn gastheren en ook Last begon een kritischer houding aan te nemen tegenover de Sovjet-Unie. Begin november 1936 verscheen Gide 's Retour de l'u.r.s.s.. In 1966 keek Last terug op deze jaren in Mijn vriend André Gide. In 1937 bezocht Last Spanje, waar hij als kapitein in de Internationale Brigade aan de zijde van de Republiek stond. Maar ook daar viel zijn bijdrage verkeerd en moest Last in oktober 1937 voor een krijgsraad verschijnen op beschuldiging van trotskistische sympathieën. Maar Last werd vrijgesproken. In februari 1938 zegde Last zijn lidmaatschap van de CPH op en in het voorjaar verscheen De Spaanse Tragedie, zijn reisverslag uit Spanje dat voornamelijk bestond uit brieven aan zijn vrouw Ida. Last had definitief afscheid genomen van het communisme. In zijn latere jaren zou Last politiek geëngageerd blijven maar niet meer partijpolitiek. In de Tweede Wereldoorlog was Last oprichter en redacteur van het illegale blad De Vonk. In de jaren vijftig hield Last zich intensief met Azië bezig. Zo verbleef hij van 1950 tot 1954 op uitnodiging van de Indonesische regering in Indonesië. In 1958 promoveerde Last aan de Universiteit van Hamburg tot doctor in de Chinese taal en wijsbegeerte. In 1966 baarde Last enig opzien toen hij uit onvrede over burgemeester Van Hall, weliswaar op een onverkiesbare plaats, bereid was op de Provo -lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen van Amsterdam te staan. De laatste jaren van zijn leven woonde Last in het Rosa Spierhuis in Laren. Hij overleed op 15 februari 1972 in Laren. De inleiding is gebaseerd op de doctoraalscriptie ` Jef Last Een schrijver in de communistische partij' door Machteld Kroonder. Amsterdam, 1990 en op de `Studiezaalmap Jef Last ' op het IISG. Verwerving en bestanddelen van het archief De in de plaatsingslijst opgenomen stukken zijn op verschillende momenten en door verschillende personen overgedragen aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis ( IISG ) te Amsterdam. Ook bij het Letterkundig Museum te Den Haag bevindt zich archief van Jef Last, vooral met betrekking tot zijn literaire activiteiten. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 5

6 De omvang van het archief bedraagt 1 m. PLAATSINGSLIJST ARCHIEF 1 Aantekeningen en krantenartikelen betreffende Lenin, de verwikkelingen binnen de Nederlandse communistische partij en andere onderwerpen katern 2 Manuscript van Jef Last betreffende het literaire klimaat in Nederland en de opkomst van het blad Links Richten. [Begin jaren '30]. 1 stuk 3 Manuscript van Jef Last `Overzicht der Nieuwere Ned. Literatuur'. [Begin jaren '30]. 1 katern 4 Brieven van Jef Last aan zijn vrouw Ida, geschreven tijdens zijn reis naar de Sovjet-Unie en vanuit Moskou map 5 Brieven van Jef Last aan zijn vrouw Ida, geschreven tijdens zijn reis door de Sovjet-Unie map 6-9 Fotokopieën van brieven van Jef Last aan André Gide , mappen Fotokopieën van brieven van André Gide aan Jef Last , mappen 12 Typoscript van een toespraak van Jef Last over André Gide. [1936]. 1 stuk 13 Manuscript van een dagboek, bijgehouden door Jef Last tijdens zijn reis door de Sovjet-Unie. [1936]. 1 map 14 Fotokopieën van brieven van Jef Last aan zijn vrouw Ida vanuit Spanje map 15 Brieven van Jef Last aan zijn vrouw Ida en hun kinderen, geschreven tijdens zijn reis door Indonesië omslag 16 Brief van Harry Schulze-Wilde aan Jef Last betreffende Harry Domela stuk 17 Verklaring van redacteuren en medewerkers van het voormalige weekblad De Vlam dat Jef Last in de vele jaren dat hij voor dit blad werkzaam was `nooit anders dan met grote ijver voor de vrijheid en de onafhankelijkheid der vroegere koloniale volkeren heeft gestreden' stuk 18 Stukken betreffende een door Jef Last tegen het dagblad De Waarheid en haar redacteur Roel Walraven aangespannen juridische procedure vanwege in deze krant geuite beschuldigingen dat Last uit Spanje en later uit Indonesië is gezet omslag 19 Manuscript `Carels jeugd' door Jef Last. Z.j. 1 katern 20 Typoscript van de Duitse vertaling van een boek van Jef Last. Z.j. 1 map N.B. Incompleet. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 6

7 21 Aantekeningen betreffende diverse boeken. Z.j. 1 katern DOCUMENTATIE 22 Afleveringen van Virtus Concordia Fides. Orgaan van het Leidsch Studentencorps , map N.B. J.C.F. Last behoorde eerst tot de vaste medewerkers en maakte later deel uit van de redactie van dit blad. 23 Gedichten en andere bijdragen van Jef Last aan Het Jonge Volk map 24 Aflevering van Onze Aarde. Maandschrift met daarin een bijdrage van Jef Last `Dood en leven in China' katern 25 Aflevering van De Socialist. Links Socialistisch Weekblad met daarin een bijdrage van Jef Last `Het congres van de Liga' stuk 26 Afleveringen van De Vuurtoren. Een Wegwijzer ter Boekenzee met daarin bijdragen van Jef Last `Op de brug' en `De film'. Naar aanleiding van Cinema Militans door dr. Menno ter Braak ' katernen 27 Afleveringen van Den Gulden Winckel met daarin bijdragen van Jef Last `Revolutionnaire poëzie', ` Serge Jesenin ' en `Bij den dood van Loetatsjarski '. 1931, katernen 28 Brochure van Jef Last Antwoord aan Matthysen! [inzake `Het Stalen Fundament']. [c. 1933]. 1 katern 29 Aflevering van een Russisch literatuurtijdschrift met daarin een bijdrage over Jef Last stuk 30 Afleveringen van De Vrijdenker. Weekblad van de Vrijdenkers-Vereeniging `De Dageraad' met daarin bijdragen van Jef Last `Bij de opstanding van Zola ' en `De toekomst van het socialisme' stukken Fotokopieën van de passages in Les Cahiers de la Petite Dame over André Gide door Maria Van Rysselberghe betreffende Jef Last en Harry Domela. Z.j. 3 omslagen 31 Deel 5 ( ). 32 Deel 6 ( ). 33 Deel 7 ( ). Aanvulling Fotokopieën van het manuscript Het Socialisme als weg tot God. Z.j. 1 map Aanvulling Ontwaakt! Proletariërs aller landen vereenigt U! [Karl Marx]. Liedjes op de maat van den rottan door Jef Last. Met begeleidende brief van Jef Last aan W.M. d.d. 5 december map Aanvulling 2003 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 7

8 36-40 Persoonlijke documenten zowel los als in plakboeken ; correspondentie (voornamelijk fotocopieën) ; krantenknipsels zowel losse als in plakboeken van artikelen geschreven door en over J. Last ; typoscripten; overige documenten dozen Aanvulling Brief van de Kapitein-luitenant ter zee chef der marinekustwacht waarin aan Last wordt meegedeeld dat deze als matroos goed voldaan heeft stuk 42 Briefkaarten van Jef Last vanuit de Sovjet-Unie aan zijn vrouw en dochters en z.j. 1 omslag 43 Ingekomen brieven bij Jef Last , 1965 en z.j. 1 omslag Aanvulling Manuscript van 'Het gele huis' door Jef Last. Z.j. 1 map 45 Manuscript van de vertaling door Jef Last van 'De terugkeer van den verloren zoon' door André Gide. Z.j. 1 map 46 Rouwkaart, rouwadvertentie en krantenknipsel betreffende het overlijden van Tom Rot omslag 47 Artikel van S. Montag in NRC Handelsblad van 4 december 19[84] betreffende het te koop staan van het schilderij 'Het gele huis' van Carel Willink. 19[84]. 1 stuk 48 Twee krantenartikelen betreffende de door Rudi Wester te schrijven biografie van Jef Last. Z.j. 1 omslag Aanvulling Brochure De schrijver en dichter Jef Last. Geboren te 's-gravenhage op 2 mei Met lijst van publicaties. [1945]. 1 katern Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 8