Brochure Richtlijnen. Namens Commissie Richtlijnen. W.X.M. Faber S.R. van Manen N.H.J. van Veen

Transcriptie

1 Brochure Richtlijnen Namens Commissie Richtlijnen W.X.M. Faber S.R. van Manen N.H.J. van Veen Update: januari 2013

2 Inhoud 1. Inleiding Commissie Richtlijnen Definities en begrippen Ontwikkeling van richtlijnen Implementatie van richtlijnen Procedures voor ontwikkeling van richtlijnen binnen de VRA Literatuurlijst Links naar informatie over richtlijnen

3 1. Inleiding Bij het ontwikkelen van richtlijnen voor het medisch handelen is het van belang de rol en de positie van de wetenschappelijke vereniging duidelijk in kaart te brengen en antwoord te geven op vragen, zoals: - Hoe komt een richtlijn tot stand? - Op welke wijze worden de leden van de vereniging betrokken? - Welke betekenis heeft een richtlijn voor een individueel lid? - Hoe wordt het gebruik gestimuleerd? Het traject van implementatie en het creëren van draagvlak verdient speciale aandacht, zoals de rol van geaccrediteerde werkgroepen van de VRA en samenwerking met andere wetenschappelijke verenigingen indien er sprake is van raakvlakken. In deze brochure heeft de Commissie Richtlijnen een aantal zaken op schrift gesteld over richtlijnontwikkeling, implementatie en de procedurele gang van zaken binnen de VRA. Hierbij wordt aangesloten bij het adviesrapport Medisch specialistische richtlijnen 2.0 (2011) van de Orde van Medisch Specialisten (1) en het adviesrapport Richtlijn voor richtlijnen (2011) van de Regieraad Kwaliteit van Zorg (2). Deze brochure zal regelmatig herzien worden op basis van voortschrijdend inzicht en nieuwe ontwikkelingen op het gebied van richtlijnontwikkeling en implementatie. 3

4 2. Commissie Richtlijnen 2.1 Taakomschrijving Door het VRA bestuur is in 2001 een Commissie Richtlijnen ingesteld. De Commissie heeft de volgende taken: De procesgang en het tijdspad bij richtlijnontwikkeling bewaken. Overzicht bijhouden van richtlijnen waarvan de VRA (mede)eigenaar is of waaraan de VRA heeft meegewerkt. Bestuur en andere relevante commissies of werkgroepen binnen de VRA adviseren over richtlijnontwikkeling en mogelijkheden en activiteiten om implementatie van richtlijnen in de praktijk te bevorderen. Het bestuur adviseren over herziening van richtlijnen (ouder dan vijf jaar) en eventueel de destijds gemandateerde persoon of werkgroep binnen de VRA vragen of herziening nodig is. Het bestuur adviseren over onderwerpen binnen het vakgebied waarvoor het ontwikkelen van een richtlijn gewenst is. De brochure richtlijnen actueel houden door het bijhouden van ontwikkelingen op het gebied van richtlijnontwikkeling en implementatie. De Commissie vergadert ten minste twee keer per jaar. 2.2 Samenstelling De Commissie Richtlijnen bestaat momenteel uit de volgende personen: W. Faber: namens bestuur (voorzitter) R. van Houten: namens geaccrediteerde werkgroepen F. Kiezebrink: namens kerngroep P. de Koning: namens commissie kwaliteit N. van Veen: namens VRA bureau vacature: meelezer namens de scholingscommissie V. de Groot: meelezer namens de wetenschappelijke commissie C. Meskers: meelezer namens het concilium 4

5 3. Definities en begrippen Naast richtlijnen zijn er andere kwaliteitsinstrumenten, zoals protocollen, behandelkaders, zorgstandaarden en indicatoren, die voor het vakgebied ontwikkeld worden en van belang zijn. Hieronder volgt een korte uitleg van deze begrippen. Richtlijnen Een richtlijn is een document met aanbevelingen ter ondersteuning van zorgverleners en zorggebruikers, gericht op het verbeteren van de kwaliteit van zorg, berustend op wetenschappelijk onderzoek aangevuld met expertise en ervaringen van zorgverleners en zorggebruikers. Deze formulering wordt de Brummen-definitie genoemd en staat in de Richtlijn voor richtlijnen van de Regieraad Kwaliteit van Zorg (2). Het primaire doel van richtlijnontwikkeling het verbeteren van kwaliteit van zorg door de klinische besluitvorming te ondersteunen. De primaire doelgroep van richtlijnen zijn zorgverleners en (potentiële) zorggebruikers voor wie richtlijnen vooral een hulpmiddel zijn bij het nemen van beslissingen in de praktijk. Hieraan gerelateerde doelen zijn: de diversiteit van handelen door professionals te verminderen en het handelen transparanter te maken. Richtlijnen maken deel uit van de professionele standaard, bevatten normatieve uitspraken en hebben mede daardoor een juridische betekenis. De professional dient de richtlijn bij zijn of haar zorgverlening toe te passen. Aangezien de aanbevelingen in richtlijnen hoofdzakelijk gericht zijn op de gemiddelde patiënt en de praktijk complexer kan zijn dan in de richtlijn is weergegeven, kunnen zorgverleners in individuele gevallen afwijken van deze aanbevelingen. Dit moet wel beargumenteerd en gedocumenteerd worden in het patiëntendossier (1). Normen In de gezondheidszorg zijn normen de regels die na een zorgvuldige procedure door professionals zijn aanvaard op basis van gezamenlijk opgestelde waarden. De normstelling in de Nederlandse gezondheidszorg is (door de overheid) grotendeels neergelegd bij de beroepsgroep zelf. Van oudsher wordt de normstelling gevormd door wat onder beroepsgenoten gebruikelijk is. De laatste 20 jaar worden die normen in toenemende mate vastgelegd in richtlijnen. Deze zogenoemde veldnormen bieden de Inspectie voor de Gezondheidszorg, naast wet- en regelgeving en jurisprudentie, een toetsingskader om toezicht te kunnen houden op de kwaliteit van zorg. Veldnormen kunnen absolute (minimum- of veiligheids)normen zijn, maar ook relatieve (streef)normen. Dat onderscheid lijkt op het eerste oog niet zo relevant, maar is essentieel. Streefnormen impliceren het streven naar een hoger en beter zorgniveau. Ze zijn gericht op kwaliteitsverbetering en spreken de zorgverleners aan op hun intrinsieke motivatie en professionaliteit. Streefnormen zijn gebaseerd op wat met de beschikbare kennis, menskracht en middelen haalbaar is gebleken en ze zijn richtinggevend voor het niveau van zorg dat door de professionals is gedefinieerd. Minimumnormen bevatten een harde ondergrens, waar iedere zorgaanbieder minimaal aan moet voldoen. Ze hebben vaker betrekking op veiligheid (bijvoorbeeld stralingshygiëne, bloedgebruik, sterilisatie OKmateriaal) dan effectiviteit en zijn meer gericht op kwaliteitshandhaving (3). Protocollen Een protocol is een van een (landelijke) richtlijn afgeleide lokale handelingsinstructie of werkinstructie waarin, naast het wat en wanneer, staat hoe precies in de dagelijkse praktijk dient te worden gehandeld. Ze worden veelal lokaal geformuleerd, rekening houdend met de mogelijkheden en beperkingen van de dagelijkse praktijk (3). 5

6 Behandelkaders Een behandelkader is een landelijke set van minimale eisen met betrekking tot de behandeling van een vooraf gedefinieerde patiëntendoelgroep. Op basis van een behandelkader kunnen de behandelprogramma's, die op lokaal niveau worden ontwikkeld, worden getoetst en geborgd. Een richtlijn geeft een advies/aanbeveling hoe de professional moet (be-)handelen en een behandelkader geeft aan wat nodig is (minimale eisen) om die behandeling te kunnen geven. Een behandelkader dient daarom te worden afgestemd op de richtlijn (4). Zorgstandaarden Een zorgstandaard geeft vanuit het patiëntenperspectief een op actuele en waar mogelijk wetenschappelijk onderbouwde inzichten gebaseerde functionele beschrijving van de multidisciplinair georganiseerde individuele preventie, zorg en ondersteuning bij zelfmanagement voor een bepaalde chronische ziekte gedurende het complete zorgcontinuüm, evenals een beschrijving van de organisatie van de betreffende preventie, zorg en de relevante prestatie-indicatoren (5). Een zorgstandaard is een algemeen raamwerk op hoofdlijnen voor de behandeling van mensen met een bepaalde aandoening. Het beschrijft de norm (gebaseerd op richtlijnen en wetgeving) waaraan goede zorg voor een bepaalde aandoening zowel zorginhoudelijk als procesmatig minimaal moet voldoen. Dit maakt het voor alle partijen in de markt inzichtelijk wat zij kunnen en mogen verwachten in het behandelingstraject. Indicatoren Een indicator is een meetbaar aspect van zorg, vaak uitgedrukt in een teller en een noemer, met een signalerende functie aangaande de kwaliteit van de betreffende zorg(aanbieder) betreffende voorzieningen (structuurindicator), zorgproces (procesindicator) of resultaat van de zorg (uitkomstindicator). Men onderscheidt interne en externe indicatoren. Interne indicatoren zijn bedoeld voor eigen gebruik (ten behoeve van kwaliteitsverbetering en bewaking van de eigen zorg). Externe indicatoren zijn bedoeld om verantwoording af te leggen over de kwaliteit van zorg naar buiten (bijvoorbeeld patiënten, zorgverzekeraars, de Inspectie voor de Gezondheidszorg) (3). Indicatoren kunnen uit richtlijnen worden ontwikkeld. 6

7 4. Ontwikkeling van richtlijnen In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de verschillende fasen in richtlijnontwikkeling gebaseerd op het adviesrapport Medisch specialistische richtlijnen 2.0 (2011) van de Orde van Medisch Specialisten (1) en het adviesrapport Richtlijn voor richtlijnen (2011) van de Regieraad Kwaliteit van Zorg (2). Daarnaast komen adaptatie van (buitenlandse) richtlijnen en onderhoud en herziening van richtlijnen aan bod. Voor uitgebreidere informatie over richtlijnontwikkeling wordt verwezen naar deze rapporten en naar het boek Evidence-based richtlijnontwikkeling (6). 4.1 Voorbereidingsfase De voorbereidingsfase loopt vanaf het moment dat het ontwikkelen van richtlijnen ter sprake komt. Dit is inclusief de keuze voor een onderwerp, de voorzitter en het bepalen welke organisaties betrokken zijn. De voorbereidingsfase duurt tot en met het samenstellen van de werkgroep die de richtlijn gaat ontwikkelen. 4.2 Ontwikkelfase De ontwikkelfase start op het moment dat de werkgroep compleet is. Binnen de ontwikkelfase valt ook een uitgebreide knelpuntenanalyse waarbij een breed scala aan betrokkenen wordt gehoord (denk ook aan externe partijen zoals patientenverenigingen, ZN, IGZ, CVZ). Tijdens de ontwikkelfase is het van belang om continu rekening te houden met implementatie (mogelijke bevorderende of belemmerende factoren). De ontwikkelfase eindigt wanneer de werkgroep een conceptrichtlijn gereed heeft. 4.3 Afrondingsfase De afrondingsfase begint na de oplevering van de conceptrichtlijn. Deze fase start met de commentaarfase van de richtlijn en eindigt met een geautoriseerde richtlijn, vergezeld van een eventueel implementatieplan. 4.4 Adaptatie van richtlijnen Het ontwikkelen en herzien van richtlijnen vergt veel tijd en middelen. In het buitenland worden ook richtlijnen gemaakt. Wanneer de methodiek van evidence-based richtlijnontwikkeling in deze buitenlandse richtlijn juist is toegepast kan dat als input voor een Nederlandse richtlijn gebruikt worden. De kwaliteit van de richtlijnen moet vooraf worden beoordeeld met behulp van het AGREE-instrument (7). De literatuur kan worden overgenomen, mits het zeker is dat er uitgebreid en systematisch is gezocht, en kan worden aangevuld met de opbrengst van een actuele zoekactie. Op deze wijze kunnen bestaande richtlijnen worden gebruikt en worden aangepast aan de eigen situatie. Op deze manier kunnen Nederlandse organisaties sneller de medisch wetenschappelijke inzichten toepassen in de praktijk en wordt dubbel werk voorkomen. ADAPTE is een methode voor adaptatie van richtlijnen, ontwikkeld door de ADAPTE Collaboration, een internationale werkgroep van onderzoekers en richtlijnontwikkelaars. Zij heeft een handleiding voor adaptatie van richtlijnen ontwikkeld. De handleiding kan worden verkregen via Onderhoud en herziening van richtlijnen Onderhoud Alle richtlijnen worden onderhouden zodat de specialist geïnformeerd wordt over de actuele stand van zaken en aanbevelingen. Het ontwikkelen van richtlijnen heeft dus ook consequenties voor onderhoud. In richtlijnen wordt meestal een termijn voor herziening aangegeven. De wetenschappelijke verenigingen zijn eigenaars van de richtlijnen, zij besluiten wanneer een richtlijn aan herziening toe is. Afstemming voor de multidisciplinaire onderwerpen is gewenst. Het operationele beheer voor het actueel houden van de richtlijn kan worden overgedragen (gemandateerd) aan een werkgroep. Het lijkt raadzaam hiervoor de werkgroep te vragen die de richtlijn ontwikkeld heeft, waarbij de eigenaars 7

8 (wetenschappelijke verenigingen) van de richtlijn een belangrijke controlerende functie hebben. Deelactualisatie Om richtlijnen zo actueel mogelijk te kunnen houden, moet het mogelijk zijn om delen van de richtlijn aan te kunnen passen. Een online database is hiervoor zeer geschikt. De structuur van een online richtlijnendatabase geeft de mogelijkheid om richtlijnen per uitgangsvraag te actualiseren. Het is belangrijk dat ook het autorisatieproces dan versneld kan worden doorlopen. (Deel)autorisatie is alleen nodig wanneer inhoudelijke wijzigingen plaatsvinden. Redactionele wijzigingen, bijvoorbeeld literatuur die de aanbeveling niet verandert, kunnen zonder hernieuwde autorisatie worden toegevoegd. Alleen de verenigingen die betrokken zijn bij de zorg beschreven in die uitgangsvraag moeten ter autorisatie worden gevraagd (per uitgangsvraag moeten dan ook deze verenigingen vastgelegd worden). Wanneer een uitgangsvraag gekoppeld is aan meerdere aandoeningen moeten ook de werkgroepen van die aandoeningen op de hoogte worden gesteld. Uiteraard moet bij het toevoegen van nieuwe uitgangsvragen aan de richtlijn deze geautoriseerd worden. 8

9 5. Implementatie van richtlijnen In dit hoofdstuk wordt beschreven wat implementatie van richtlijnen inhoudt en welke middelen er zijn om invoering van richtlijnen in de praktijk te bevorderen. Voor uitgebreidere informatie over dit onderwerp wordt verwezen naar het adviesrapport Medisch specialistische richtlijnen 2.0 (2011) van de Orde van Medisch Specialisten (1) en het adviesrapport Richtlijn voor richtlijnen (2011) van de Regieraad Kwaliteit van Zorg (2). 5.1 Definitie Implementatie is de procesmatige en planmatige invoering van vernieuwingen en/of veranderingen van bewezen waarde met als doel dat deze een structurele plaats krijgen in het (beroepsmatig) handelen, in het functioneren van organisatie(s) of in de structuur van de gezondheidszorg (3, 8). De aandacht voor implementatie van richtlijnen blijft achter ten opzichte van de aandacht voor de ontwikkeling van richtlijnen. Er is een enorme activiteit op het gebied van richtlijnontwikkeling en kwaliteit, echter de toepassing ervan in de praktijk is onvoldoende. 5.2 Mogelijk bevorderende middelen voor implementatie Goede kwaliteit en bruikbaarheid richtlijn Randvoorwaarden voor een richtlijn van goede kwaliteit en bruikbaarheid worden geformuleerd door AGREE (7). Het doel en de afbakening (in het bijzonder de uitgangsvraag, patiëntenpopulatie) van de richtlijn moeten helder zijn, de methode van richtlijnontwikkeling moet valide zijn en de aanbevelingen moeten concreet geformuleerd zijn. Daarnaast moet de richtlijn toepasbaar zijn in de dagelijkse praktijk van de gebruiker en dient de onafhankelijkheid van de makers inzichtelijk te zijn. Buiten dat moet worden gewaakt dat de richtlijn niet wordt gezien als een nieuwe set regels, die wordt opgelegd aan het veld. De kracht van richtlijnen moet worden benadrukt: een richtlijn heeft als doel handvaten te geven die nodig zijn om een goede beslissing voor de patiënt te nemen Disseminatie Disseminatie (verspreiding) is onderdeel van implementatie van richtlijnen en houdt in de verspreiding van richtlijnen onder de betrokkenen waarmee de richtlijn toegankelijk wordt gemaakt voor de gebruikers. Alleen het plaatsen van een nieuwe of herziene richtlijn op een (richtlijnen)website is niet voldoende. Hier is een taak weggelegd voor de wetenschappelijke verenigingen, zij kunnen richtlijnen presenteren op eigen bijeenkomsten en publiceren in hun nieuwsbrief. Daarnaast wordt aanbevolen om ook via het verenigingsblad, het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) of Medisch Contact kenbaar te maken dat er nieuwe informatie beschikbaar is. Indien richtlijnen geactualiseerd zijn, wordt bij disseminatie vooral de nadruk gelegd op de veranderingen in de richtlijn Geïntegreerd kwaliteitsbeleid van wetenschappelijke verenigingen Een geïntegreerd kwaliteitsbeleid van wetenschappelijke verenigingen kan implementatie faciliteren. Door kwaliteitsinstrumenten aan elkaar te koppelen wordt vanaf meerdere kanten gestimuleerd om te voldoen aan de richtlijn. Visitaties moeten expliciet naar het richtlijngebruik vragen, indicatoren met betrekking tot een richtlijn moeten worden teruggekoppeld en adequate interactieve nascholing moet geboden worden. Dit vraagt om afstemming binnen de wetenschappelijke verenigingen tussen de diverse commissies. Implementatie vindt niet altijd gelijktijdig plaats. Bij multidisciplinaire onderwerpen wordt niet door alle betrokken wetenschappelijke verenigingen tegelijkertijd implementatiebeleid gevoerd. Overleg tussen verenigingen is van belang voor eventuele afstemming Interactieve educatie Een interactieve educatieve aanpak blijkt veelal een effectieve methode om implementatie onder gebruikers te bevorderen. Het verdient daarom aanbeveling een interactieve 9

10 nascholingsmodule bij een richtlijn te ontwikkelen. Het volgen van deze modules is niet vrijblijvend, hier zullen door de wetenschappelijke vereniging accreditatiepunten aan verbonden kunnen worden. Het toekennen van accreditatiepunten stimuleert deelname en implementatie van de richtlijn. Ook op lokaal niveau kunnen de richtlijnen in (liefst multidisciplinaire) refereerbijeenkomsten besproken worden, eventueel onder leiding van één van de richtlijnwerkgroepleden Indicatoren Het ontwikkelen van indicatoren bij een richtlijn maakt de zorg inzichtelijk. Door het uitvragen van indicatoren kan de mate van implementatie van richtlijnen worden beoordeeld. Bij kwaliteitsvisitaties wordt de vakgroep aangesproken op het gebruik van richtlijnen en protocollen (visitatie nieuwe stijl) Goede organisatie van zorg Tijdens de ontwikkeling van de richtlijn kan een inschatting worden gemaakt van de barrières voor implementatie van aanbevelingen op systeemniveau. Aan de hand hiervan kan in overleg worden getreden met de ziekenhuizen en eventuele andere partijen of zij problemen zien wat betreft de uitvoering. Ziekenhuizen dragen in grote mate bij aan de implementatie van richtlijnen. Door financiële en organisatorische consequenties in kaart te brengen en aan de koepels voor te leggen worden zij in een vroeg stadium betrokken. Op deze manier kunnen onoverkoombare hordes tijdig geïdentificeerd worden. Op de werkvloer is de samenwerking tussen de specialismen cruciaal om veranderingen in de organisatie te bewerkstelligen. Om implementatie succesvol te laten verlopen, moet per gezamenlijk ontwikkelde richtlijn, ook gezamenlijk geïmplementeerd worden. Het management van ziekenhuizen kan een actievere rol nemen bij de implementatie van richtlijnen. Bij voorkeur werken ziekenhuizen met zorgpaden waarin de nieuwe elementen uit de richtlijn als nieuwe bouwstenen ingebouwd worden. Op deze manier is iedereen in het ziekenhuis op de hoogte van de veranderingen en kunnen deze gelijktijdig ingevoerd worden Afstemming met externe partijen Naast de specialisten zijn er ook andere partijen die een rol kunnen spelen in de implementatie van richtlijnen. Dit zijn bijvoorbeeld de patiëntenverenigingen, zij kunnen actief de nieuwe richtlijn bij hun leden onder de aandacht brengen. Ook is er een rol voor de zorgverzekeraars. Wanneer Zorgverzekeraars Nederland (ZN) veranderingen in richtlijnen direct opneemt in hun inkoopgids kan de zorg, zoals omschreven in richtlijnen, ingekocht worden. De Inkoopgids gaat ervan uit dat de gewenste zorg beschreven wordt middels de richtlijn en de verzekeraars zullen proberen de zorg ook zo in te kopen. Daarnaast kan het College van Zorgverzekeraars (CVZ) ook een rol hebben in het (snel) financieren van in de richtlijn omschreven zorg. 10

11 6. Procedures voor ontwikkeling van richtlijnen binnen de VRA Er kan onderscheid gemaakt worden tussen de ontwikkeling van landelijke richtlijnen die door de VRA geïnitieerd worden en richtlijnen waarbij een andere wetenschappelijke vereniging het initiatief neemt. Er gelden verschillende procedures voor VRA richtlijnen en niet-vra richtlijnen (zie paragrafen 6.2 en 6.3 en tabel 1). Onderwerpen die primair onder de expertise van revalidatieartsen vallen, komen in aanmerking voor een landelijke richtlijn waarbij de VRA eigenaar wordt van de richtlijn. De VRA is dan (financieel) verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de richtlijn. Financiering van landelijke medisch-specialistische richtlijnen kan aangevraagd worden bij bijvoorbeeld de Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten (SKMS). De VRA kan ook gevraagd worden deel te nemen aan de ontwikkeling van landelijke richtlijnen waarbij een andere wetenschappelijke vereniging het eigenaarschap heeft. Een VRA lid wordt dan gemandateerd door het bestuur om te participeren in de werkgroep die de richtlijn gaat ontwikkelen. Alle richtlijnen hebben een commentaarfase waarin de conceptrichtlijn wordt voorgelegd aan de betrokken wetenschappelijke verenigingen ter becommentariëring. Nadat het commentaar verwerkt is door de werkgroep, wordt de definitieve richtlijn aangeboden aan de betrokken wetenschappelijke verenigingen ter autorisatie. Met autorisatie wordt formele bekrachtiging van de richtlijn door het bestuur of de leden van de vereniging bedoeld. De Commissie Richtlijnen heeft tot taak de procedures rondom de ontwikkeling en implementatie van richtlijnen te bewaken en hierover te adviseren. 6.1 Ontwikkeling van richtlijnen waarvan de VRA eigenaar is Onderwerpen waarvoor een landelijke richtlijn gewenst is, komen meestal uit het veld. Deze kunnen aan het bestuur voorgelegd worden ter goedkeuring. Indien het bestuur goedkeuring verleent, kan er een aanvraag, bestaande uit een plan van aanpak en begroting, worden ingediend bij bijvoorbeeld de SKMS voor financiering. Als de financiering rond is, kan de ontwikkeling van de richtlijn starten. Voor het samenstellen van een (multidisciplinaire) werkgroep, worden VRA leden met kennis van zaken benaderd voor deelname en gemandateerd door het VRA bestuur (zie ook protocol mandatering VRA geaccrediteerde werkgroepen). Tevens worden andere relevante (wetenschappelijke) verenigingen benaderd voor afvaardiging van werkgroepleden. Indien de conceptrichtlijn gereed is, volgt een commentaarronde. De conceptrichtlijn wordt op de website gezet en alle leden van de vereniging kunnen input en commentaar geven. Tevens wordt aan de relevante geaccrediteerde werkgroep die met dit onderwerp te maken heeft of aan individuele leden met expertise op dit gebied, gevraagd commentaar te leveren. Nadat de commentaarronde heeft plaatsgevonden, verwerkt de richtlijnwerkgroep het commentaar en wordt de definitieve tekst van de richtlijn vastgesteld. De definitieve richtlijn wordt ter autorisatie aangeboden aan de vereniging. Richtlijnen waarvan de VRA eigenaar is, dienen aan de ledenvergadering (ALV) voorgelegd worden ter autorisatie. De ALV vindt 2x per jaar plaats (voorjaar en najaar). Na autorisatie brengt het VRA bureau de richtlijn onder de aandacht van de leden door middel van de VRA Nieuwsbrief en de website. Aan de werkgroep wordt gevraagd een samenvatting te schrijven voor het Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde (NTR). De werkgroep die de richtlijn ontwikkelt, dient voorstellen te doen voor de implementatie van de richtlijn. Hierbij kan gedacht worden aan het ontwikkelen van indicatoren bij de richtlijn. 11

12 Wanneer de VRA het eigenaarschap heeft van de richtlijn, heeft zij tevens de verantwoordelijkheid voor het actueel houden van de inhoud van de richtlijn. De Commissie Richtlijnen adviseert het bestuur over herziening van richtlijnen die ouder dan vijf jaar zijn. 6.2 Ontwikkeling van richtlijnen waarbij de VRA betrokken is, maar geen eigenaar Wanneer een andere (wetenschappelijke) vereniging de VRA benadert voor deelname aan de ontwikkeling van een richtlijn, zal de afvaardiging (mandatering) via het bestuur verlopen. Het bestuur kan hiervoor advies vragen aan de geaccrediteerde werkgroep die bij dit onderwerp betrokken is of een deskundige binnen de vereniging benaderen. Desgewenst adviseert de Commissie Richtlijnen het bestuur over mogelijk geschikte afgevaardigden namens de VRA. Indien de conceptrichtlijn gereed is, volgt een commentaarronde. De conceptrichtlijn wordt op de website gezet en alle leden van de vereniging kunnen input en commentaar geven. Tevens wordt aan de relevante geaccrediteerde werkgroep die met dit onderwerp te maken heeft of aan individuele leden met expertise op dit gebied, gevraagd commentaar te leveren. Nadat de commentaarronde heeft plaatsgevonden, verwerkt de richtlijnwerkgroep het commentaar en wordt de definitieve tekst van de richtlijn vastgesteld. De definitieve richtlijn wordt ter autorisatie aangeboden aan de vereniging. Richtlijnen waarvan de VRA geen eigenaar is, kunnen geautoriseerd worden door het bestuur tijdens een vergadering. Het bestuur vraagt hiervoor aan de Commissie Richtlijnen of de juiste procedures zijn gevolgd en advies (wel of niet autoriseren). Na autorisatie brengt het VRA bureau de richtlijn onder de aandacht van de leden door middel van de VRA Nieuwsbrief en de website. Aan de VRA-afgevaardigde in de werkgroep wordt gevraagd een samenvatting te schrijven voor het Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde (NTR). Aangezien de VRA geen eigenaar is van de richtlijn, is zij niet verantwoordelijk voor onderhoud en herziening van de richtlijn. Tabel 1. Overzicht van de procedure rondom richtlijnen Fase VRA richtlijn Niet-VRA richtlijn Voorbereiding VRA leden dienen een onderwerp (plan van aanpak en begroting) in bij het bestuur of bestuur vraagt leden een projectvoorstel in te dienen op basis van richtlijn prioritering Bestuur beslist of voor het ingediende onderwerp een landelijke richtlijn gewenst is, of VRA de eigenaar wil worden en of hiervoor financiering is Bij akkoord bestuur: aanvrager dient met hulp van het VRA bureau een aanvraag (plan van aanpak en begroting) in bij bijvoorbeeld SKMS voor financiering van de richtlijn Indien aanvraag goedgekeurd is (financiering rond): Aanvrager/projectleider start het project en vraagt bestuur om mandatering van VRA leden voor de werkgroep Zie verder: Medisch specialistische VRA wordt gevraagd door andere (wetenschappelijke) vereniging om deel te nemen aan de ontwikkeling van een richtlijn Bestuur beslist of VRA hieraan wil meedoen en vraagt evt. advies aan relevante werkgroep en commissie richtlijnen voor mogelijk geschikte afgevaardigde(n) namens de VRA (max. 2) Bij akkoord bestuur: Commissie Richtlijnen (VRA bureaumedewerker) vraagt de mogelijk geschikte VRA afgevaardigde (indien deze nee zegt, een volgende persoon vragen) Indien VRA afgevaardigde bekend is: VRA bureaumedewerker stuurt mandateringsbrief naar de initiërende vereniging en naar de VRA afgevaardigde Zie verder: Medisch specialistische 12

13 richtlijnen 2.0 (2011) en Richtlijn voor richtlijnen (2011) Ontwikkeling Zie: Medisch specialistische richtlijnen 2.0 (2011) en Richtlijn voor richtlijnen (2011) Commentaar (2 maanden) Autorisatie Disseminatie Implementatie Herziening Richtlijnwerkgroep stuurt conceptrichtlijn naar de deelnemende wetenschappelijke verenigingen voor commentaar VRA bureaumedewerker zet de conceptrichtlijn op de website en vraagt de relevante geaccrediteerde werkgroep of individuele leden met expertise op het onderwerp om commentaar te leveren VRA bureaumedewerker stuurt de verzamelde commentaren naar de richtlijnwerkgroep Richtlijnwerkgroep verwerkt de commentaren Richtlijnwerkgroep stuurt definitieve richtlijn naar de deelnemende wetenschappelijke verenigingen ter autorisatie De richtlijn wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de leden op de eerstvolgende ALV Indien ALV autoriseert: VRA bureaumedewerker zet definitieve richtlijn op de website en maakt een bericht voor de Nieuwsbrief VRA bureaumedewerker vraagt de werkgroep een samenvatting voor het NTR te schrijven. Commissie Richtlijnen adviseert bestuur en andere relevante commissies of werkgroepen binnen de VRA over mogelijkheden om implementatie van de richtlijn in de praktijk te bevorderen Commissie Richtlijnen adviseert bestuur over herziening van richtlijnen (ouder dan 5 jaar) richtlijnen 2.0 (2011) en Richtlijn voor richtlijnen (2011) Zie: Medisch specialistische richtlijnen 2.0 (2011) en Richtlijn voor richtlijnen (2011) Richtlijnwerkgroep stuurt conceptrichtlijn naar de deelnemende wetenschappelijke verenigingen voor commentaar VRA bureaumedewerker zet de conceptrichtlijn op de website en vraagt de relevante geaccrediteerde werkgroep of individuele leden met expertise op het onderwerp om commentaar te leveren VRA bureaumedewerker stuurt de verzamelde commentaren naar de initiatiefnemende vereniging Richtlijnwerkgroep verwerkt de commentaren Richtlijnwerkgroep stuurt definitieve richtlijn naar de deelnemende wetenschappelijke verenigingen ter autorisatie Commissie Richtlijnen adviseert bestuur: wel of niet autoriseren (vraagt evt. de VRA afgevaardigde vooraf om advies) Indien bestuur autoriseert: VRA bureaumedewerker stuurt autorisatiebrief naar de initiatiefnemende vereniging en maakt een bericht voor de Nieuwsbrief VRA bureaumedewerker vraagt de VRA-afgevaardigde een samenvatting voor het NTR te schrijven. Commissie Richtlijnen adviseert bestuur en andere relevante commissies of werkgroepen binnen de VRA over mogelijkheden om implementatie van de richtlijn in de praktijk te bevorderen n.v.t. 13

14 7. Literatuurlijst 1. Adviescommissie Richtlijnen (2011). Medisch specialistische richtlijnen 2.0. Orde van Medisch Specialisten 2. Regieraad Kwaliteit van Zorg (2011). Richtlijn voor richtlijnen. Den Haag. 3. Everdingen, J.J.E. van, Dreesens, D.H.H. (2011). Glossarium kwaliteit van zorg. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. 4. Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen en Revalidatie Nederland (2005). Handleiding behandelkaders revalidatie. 5. Coördinatieplatform Zorgstandaarden (2009). Standaard voor zorgstandaarden. Een tussentijds rapport over het model voor zorgstandaarden bij chronische ziekten. Den Haag: ZonMw. 6. Everdingen, J.J.E. van, Burgers, J.S., Assendelft, W.J.J., et al. (2004). Evidence-based richtlijnontwikkeling. Een leidraad voor de praktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. 7. AGREE Next Steps Consortium (2009). AGREE II. Instrument voor de beoordeling van richtlijnen. 8. Hulscher, M., Wensing, M., Grol, R. (2000). Effectieve implementatie: Theorieën en strategieën. Den Haag: Zorg Onderzoek Nederland. 14

15 8. Links naar informatie over richtlijnen Richtlijnen VRA website: Kwaliteitskoepel: Diliguide: Oncoline: Methodiek GRADE: AGREE: ADAPTE: Richtlijnontwikkeling Kennisbank richtlijnontwikkeling: ZonMW: Externe ondersteuning Kennisinstituut van Medisch Specialisten: CBO: Internationaal Guidelines International Network: Glossarium Kwaliteit van Zorg 15