Scenariostudie kanker in de eerstelijnszorg. De vraag naar zorg in 2010 en 2020

Transcriptie

1 BIJLAGE E Scenariostudie kanker in de eerstelijnszorg. De vraag naar zorg in 2010 en 2020 Achtergrondrapportage behorend bij hoofdstuk 7 van het signaleringsrapport NAZORG BIJ KANKER: DE ROL VAN DE EERSTE LIJN (december 2009) De achtergrondrapportage is opgesteld in opdracht van de werkgroep Kankerzorg in de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF Het onderzoek is uitgevoerd door Lud van der Velden en François Schellevis

2 Inhoud Samenvatting 3 1 Inleiding en vraagstellingen 6 2 Methode Bewerking gegevens in verband met actualisering en extrapolering prevalentie en incidentie Bewerking gegevens in verband met het aantal contacten 11 3 Aantal patiënten Aantal inwoners van Nederland naar leeftijd en geslacht Aandeel mensen met kanker Aantal mensen met kanker Aandeel mensen met kanker in de chronische fase Aantal mensen met kanker in de chronische fase 17 4 Aantal contacten Contacten van mensen met kanker, bij het huidige gebruikspatroon Contacten van mensen zonder kanker, bij het huidige gebruikspatroon Contacten van alle mensen, bij het huidige gebruikspatroon Contacten van mensen met kanker, bij substitutie van 2 contacten Contacten van alle mensen, bij substitutie van 2 contacten voor mensen met kanker Contacten met patiënten, bij substitutie van 2 contacten voor mensen met kanker 28 5 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Methode Resultaten Conclusies en discussie 31 Bijlage 32

3 Samenvatting Inleiding In 2004 is door de Signaleringscommissie Kanker (SCK) van het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF ) voorspeld dat het aantal mensen met kanker sterk zal toenemen. Er was echter niet expliciet gekeken naar de kwantitatieve gevolgen van de toename van het aantal mensen met kanker voor de huisartspraktijken. Dat gebeurt alsnog in dit rapport. Het accent ligt daarbij op de ontwikkeling die tussen 2010 en 2020 mag worden verwacht. In dit rapport worden twee scenario s door gerekend. In eerste instantie is uitgegaan van een Care as usual -scenario. In dat scenario wordt aangenomen dat het beroep dat mensen met kanker doen op de huisartsenzorg per patiënt in principe hetzelfde blijft als nu. Vanwege de verwachting dat een deel van de follow-up en nazorg die nu in de tweede lijn plaatsvindt in de toekomst in de eerste lijn zal plaatsvinden, is ook nog een Substitutie -scenario uitgewerkt. In dat scenario wordt aangenomen dat er per patiënt twee extra consulten per jaar zullen plaatsvinden in de eerste lijn. Methode Op basis van de voorspellingen van de SCK uit 2004 is, in combinatie met de meest recente bevolkingsprognoses van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), opnieuw gekeken wat voor ontwikkeling in het aantal mensen met kanker verwacht mag worden. Vervolgens is nagegaan welk deel van de mensen met kanker in de chronische fase zitten. Daartoe is op basis van de verhouding van de door de SCK verwachte prevalentie en incidentie van kanker een correctie aangebracht om te komen tot een voorspelling van het aantal mensen met kanker in de chronische fase. Voor het aantal contacten dat mensen met kanker hebben in de eerste lijn, zijn gegevens geanalyseerd van het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsen (LINH) over de periode Om het aantal contacten van mensen met kanker in perspectief te kunnen zetten, is ook nog gekeken naar het totaal aantal contacten in de huisartsenpraktijk. Daarvoor zijn gegevens van het CBS gebruikt uit het Periodiek Onderzoek Leef Situatie (POLS). Aantal mensen met kanker groeit tussen 2010 en 2020 met 57% Het totaal aantal mensen met kanker zal tussen het jaar 2010 en het jaar 2020 stijgen van naar Dat is een relatieve groei van 57%. Aantal mensen met kanker in de chronische fase groeit met 61% Het totaal aantal mensen met kanker in de chronische fase, bedraagt naar schatting mensen in Voor 2020 kan worden uitgegaan van mensen met kanker in de chronische fase. De groei van het totaal aantal mensen met kanker in de chronische fase is voor de periode met 61% iets hoger dan de 57% groei van het totaal aantal mensen met kanker ongeacht de fase. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 3

4 Bij de huidige werkwijze groeit de eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker met 66% Omdat het aantal consulten toeneemt met de leeftijd, heeft de vergrijzing van de bevolking een klein extra effect op de consulten. De totale werkdruk voor de huisartsen in verband met kanker neemt daardoor met 66% toe in plaats van met 61%. Het gaat dan om een verwachting van 3,6 miljoen consulten voor mensen met kanker in de chronische fase in 2010 en 6,0 miljoen consulten in Bij de huidige werkwijze groeit de eerstelijnszorgvraag in totaal met 7% Het totaal aantal consulten dat huisartsen moeten afhandelen, zal tussen 2010 en 2020 groeien van ongeveer 60 miljoen naar 64,2 miljoen. Dat is dus een stijging van de werkdruk met 7%. Daarvan is maar een klein deel veroorzaakt door de toename van het aantal mensen met kanker. Als het aantal mensen met kanker per leeftijdsgroep relatief constant zou blijven, zou het totaal aantal contacten nog altijd met 6% stijgen. Bij substitutie vanuit de tweede lijn, groeit de eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker met 111% Als mensen met kanker in de chronische fase in 2020 twee extra praktijkconsulten krijgen in de eerste lijn, dan stijgt de totale vraag naar zorg van deze mensen met 111% in plaats van met 66%. In plaats van gemiddeld 7,2 keer per jaar contact, zal er dan namelijk 9,2 keer per jaar contact zijn per persoon. Dit zou betekenen dat er in 2020 geen 6,0 miljoen contacten verwacht moeten worden voor mensen met kanker in de chronische fase, maar 7,6 miljoen. Bij substitutie vanuit de tweede lijn, groeit de totale eerstelijnszorgvraag met 10% De stijging van 111% in de zorgvraag van mensen met kanker in de chronische fase, zorgt voor een extra stijging in de totale zorgvraag van 3%. In het scenario dat uitgaat van de huidige werkwijze, stijgt de totale zorgvraag namelijk met 7% en in het scenario waarin er per persoon met kanker twee extra contacten zijn, komt de totale stijging op 10%. Conclusies en discussie De eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker zal hoe dan ook fors stijgen in de komende 10 jaar. Waarschijnlijk gaat het om een groei met ongeveer 66%. Als huisartsen een grotere rol krijgen in de follow-up en nazorg, dan zal dat een nog veel grotere stijging van de eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker met zich meebrengen. De stijging kan dan wel oplopen tot meer dan 100%. De impact van deze stijgingen op de totale vraag naar huisartsenzorg zijn daarbij weliswaar veel kleiner, maar potentieel wel relevant. Bij de huidige contactfrequenties gaat het om een extra groei van 1% en bij substitutie van twee contacten per jaar vanuit de tweede lijn om in totaal 4%. Voor extra aandacht voor kanker in de eerste lijn is dus substantieel meer mankracht nodig. Voor individuele huisartspraktijken kunnen de effecten overigens groter of kleiner zijn. Het is immers een gemiddeld beeld dat hier geschetst is. Deze uitkomsten zijn uiteraard, net als elke andere prognose, met onzekerheden omgeven. Ook voor een relatief gemakkelijk te voorspellen gegeven als de bevolkingsomvang naar leeftijd en geslacht geldt dat er geen 100% zekerheid is dat de Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 4

5 prognoses zullen uitkomen. Dat geldt ook voor het aandeel dat kanker zal hebben of de zorgvraag die daaruit voort vloeit. Voor de zorgvraag van mensen zonder kanker geldt tenslotte dat er alleen maar een simpele demografische projectie mogelijk was, waarin mogelijke epidemiologische ontwikkelingen in andere ziekten, zoals diabetes mellitus, hartfalen of astma/copd, zijn genegeerd. Toch geven de voorspellingen een goede indicatie van de orde van grootte. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 5

6 1 Inleiding en vraagstellingen In de komende jaren zal het aantal mensen met kanker toenemen. Dat komt door zowel een toename van de incidentie (relatief meer mensen zullen kanker krijgen) als van de prevalentie (relatief zal de ziekteduur toenemen en meer mensen zullen de kanker overleven). In een rapport van de SCK-werkgroep Prevalentie van Kanker 1 is hierover al uitgebreid gerapporteerd. Hieruit bleek dat er in de periode ongeveer een verdubbeling zal komen van het aantal mensen met kanker. Dit heeft gevolgen voor de zorgvraag in de eerste lijn. Daarbij gaat het vooral om de zorg die mensen met kanker vragen in de zogeheten chronische fase. Er is tot nu toe echter nog niet expliciet gekeken hoe groot deze gevolgen zijn. Dat zal in dit rapport alsnog gebeuren. Daartoe moet onder andere nagegaan worden hoe groot de huidige zorgvraag is bij de huisartsen van mensen met kanker, mede in relatie tot de totale zorgvraag bij huisartsen. Het gaat dan niet alleen om het aantal mensen met kanker en het totaal aantal mensen dat een beroep doet op de huisarts, maar ook om het aantal keer per jaar dat men voor een consult bij de huisarts komt en het aantal keer per jaar dat de huisarts bij patiënten thuis komt voor een visite. Vervolgens kan nagegaan worden hoe de zorgvraag van patiënten met kanker zich zal gaan ontwikkelen, wederom mede in relatie tot de verwachte ontwikkeling van de totale zorgvraag. Op die manier kan een raming worden gemaakt van het beslag dat patiënten met kanker leggen op de capaciteit in de huisartsenzorg. In eerste instantie wordt voor de raming uitgegaan van handhaving van de huidige werkwijze in de huisartsenpraktijk. Maar in de zorg voor patiënten met kanker gaan waarschijnlijk veranderingen optreden. Er wordt namelijk een verschuiving verwacht van de follow-up en nazorg van de tweede naar de eerste lijn. Naast een Care as usual - scenario wordt daarom in dit rapport ook een scenario uitgewerkt waarbij er in 2020 per patiënt twee extra consulten per jaar zullen plaatsvinden als gevolg van substitutie. De keuze voor twee extra consulten per jaar is daarbij gemaakt op pragmatische gronden. Voor een gemiddelde patiënt met kanker in de chronische fase zou dit betekenen dat deze niet ongeveer 7 maar 9 contacten per jaar zou hebben met de huisarts. De vraagstellingen voor deze studie zijn als volgt samen te vatten: 1. Hoe zal het aantal mensen met kanker zich in de periode ontwikkelen? 2. Hoe zal het aantal mensen met kanker in de chronische fase zich ontwikkelen? 3. Hoe zal de eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker zich ontwikkelen, bij de huidige werkwijze? 4. Hoe groot is de totale eerstelijnszorgvraag in 2010 en 2020, bij de huidige werkwijze? 5. Hoe groot wordt de eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker in 2020, bij 2 extra consulten per jaar per patiënt met kanker? 6. Hoe groot wordt de totale eerstelijnszorgvraag in 2020, bij 2 extra consulten per jaar per patiënt met kanker? 1 Signaleringscommissie Kanker van KWF, 2004, Kanker in Nederland. Trends, prognoses en implicaties voor zorgvraag. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 6

7 2 Methode De vraagstellingen worden beantwoord met behulp van verschillende bronnen. Voor het aantal inwoners is gebruik gemaakt van gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Voor de prevalentie en incidentie van kanker is gewerkt met gegevens van de Nationale Kankerregistratie (NKR) en de Vereniging van Integrale Kankercentra (VIKC). Het aantal consulten in de praktijk en het aantal visites thuis van de algemene bevolking, zijn afgeleid van gegevens van het CBS. De consulten en visites van mensen met kanker in de chronische fase, zijn afkomstig van het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsen (LINH). Voor elk van deze bronnen moesten bewerkingen plaatsvinden, vooral vanwege de noodzaak om de gegevens uit de verschillende bronnen met elkaar te kunnen koppelen. Deze worden hieronder beschreven. 2.1 Bewerking gegevens in verband met actualisering en extrapolering prevalentie en incidentie In het SCK-rapport Kanker in Nederland is op basis van gegevens van de NKR en de VIKC uitgebreid gekeken naar allerlei trends in het aandeel mensen dat kanker heeft. Ook zijn prognoses gemaakt voor de periode tot De belangrijkste gegevens zijn degenen die in tabel 7 en tabel 10 van dat rapport staan vermeld. Het gaat dan om de absolute prevalentie. Daarnaast is ook nog gebruik gemaakt van de gegevens over de incidentie uit tabel 5 en 8. Voor de huidige scenariostudie moesten de gegevens uit het SCK-rapport op een aantal manieren bewerkt worden. De gegevens moesten namelijk geactualiseerd worden op basis van de nieuwste bevolkingsprognose. Bovendien moest een extrapolatie plaats vinden naar het jaar Tenslotte moest ook nog gezorgd worden voor een vertaling van de gegevens over het aantal mensen met kanker naar het aantal mensen met kanker in de chronische fase Actualisering In het SCK-rapport zijn onder andere absolute prevalenties naar leeftijd en geslacht gepubliceerd voor het jaar 2000 en een voorspelling daarvan voor de jaren 2005, 2010 en Daarbij is gebruik gemaakt van de toen meest recente bevolkingsprognose, namelijk die van Inmiddels is de bevolkingsprognose bijgesteld. Om voor 2005, 2010 en 2015 de nieuwe prevalentie te berekenen, is de oorspronkelijk verwachte absolute prevalentie per leeftijd- en geslachtgroep gerelateerd aan de oorspronkelijk verwachte bevolkingsomvang van die leeftijd- en geslachtgroep. Daarmee is dus de (ongestandaardiseerde, relatieve) prevalentie per inwoners berekend waarop de oorspronkelijke prognose gebaseerd was. Die prevalentie per inwoners is vervolgens door ons toegepast op de nieuwe verwachting over de omvang van elke leeftijd- en geslachtgroep. Daarmee kon vervolgens een nieuwe absolute prevalentie worden berekend. Voor 2005 werd bijvoorbeeld verwacht dat het totaal aantal mannen van 0-14 jaar met kanker zou bedragen. Het verwachte aantal mannelijke inwoners van 0-14 jaar voor 2005 was indertijd Per inwoners gaf dit dus een relatieve prevalentie van 89,7. In 2005 waren er uiteindelijk feitelijk mannen van 0-14 Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 7

8 jaar. Onder de aanname dat daarvan per mensen er 89,7 kanker hebben gehad, geeft dat een nieuwe schatting van in totaal mannen van 0-14 jaar met kanker. In Tabel 2.1 zijn de oorspronkelijke en geactualiseerde cijfers over de absolute prevalentie opgenomen voor de jaren 2005, 2010 en Te zien is dat er voor de jongste groep (0-14 jaar) bij zowel de mannen als de vrouwen sprake is van een met -1% naar beneden bijgestelde verwachting voor de prevalentie in 2005, van -2% voor 2010 en van -3% voor Voor de groep van jaar is er bij de mannen eveneens een neerwaartse bijstelling van respectievelijk -1%, -2% en -3% voor deze jaren. Bij de vrouwen van jaar is de neerwaartse bijstelling iets kleiner, namelijk respectievelijk 0%, -1% en -2%. Voor mannen van jaar zijn de bijstellingen, toevallig, eveneens 0%, -1% en -2%. Voor vrouwen van jaar gaat het in feite alleen om een enigszins zichtbare aanpassing van -1% voor het jaar De leeftijdsgroep van 65 jaar en ouder is de enige waar een bijstelling naar boven heeft plaatsgevonden en dan voor de vrouwen nog iets meer dan voor de mannen. Voor de mannen is de bijstelling omhoog namelijk respectievelijk 0%, 1% en 3%, terwijl het voor vrouwen om 0%, 3% en 4% gaat. Tabel 2.1: Absolute prevalentie van kanker naar geslacht en leeftijdsgroep, volgens de oorspronkelijke SCK-raming (tabel 7 en 10) en de nieuwe, geactualiseerde raming Mannen Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch jaar % % % jaar % % % jaar % % %!65 jaar % % % Vrouwen Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch jaar % % % jaar % % % jaar % % %!65 jaar % % % Tabel 2.2 bevat de oorspronkelijke en geactualiseerde incidentiecijfers. De veranderingen zijn in principe gelijk aan die van de prevalentie. Beide zijn namelijk veroorzaakt door eenzelfde aanpassing van de bevolkingsprognose. 2 Voor het jaar 2000 zijn de geactualiseerde prevalentiecijfers uiteraard gelijk aan de oorspronkelijke. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 8

9 Tabel 2.2: Absolute incidentie van kanker naar geslacht en leeftijdsgroep, volgens de oorspronkelijke SCK-raming (tabel 5 en 8) en de nieuwe, geactualiseerde raming Mannen Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch jaar % % % jaar % % % jaar % % %!65 jaar % % % Vrouwen Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch. Oorspr. Nieuw Versch jaar % % % jaar % % % jaar % % %!65 jaar % % % Extrapolering De absolute prevalenties voor 2005, 2010 en 2015 zoals geschat in het SCK-rapport, zijn gebaseerd op de lineaire trends die zijn gevonden voor de periode in gestandaardiseerde relatieve prevalenties. Wij hebben deze verwachtingen voor 2005, 2010 en 2015 in feite gewoon overgenomen. Om ook voor 2020 een raming te kunnen maken, hebben wij vervolgens de door het SCK verwachte trends in de relatieve prevalenties van 2000, 2005, 2010 en 2015 geëxtrapoleerd naar Daarmee kon uiteindelijk ook voor de verwachte bevolkingsomvang van 2020 worden nagegaan hoeveel mensen dan kanker zullen hebben. 3 Ter illustratie is in Figuur 2.1 weergegeven hoe voor de verschillende jaren de prevalentie per inwoners is ingeschat. Voor 2000, 2005, 2010 en 2015 zijn deze dus gebaseerd op de inschatting door de SCK-werkgroep, na bewerking door het NIVEL in verband met de actualisering van de bevolkingsprognose. Voor 2020 is door ons uitgegaan van een exponentiële groeitrend in de verwachting voor de eerdere jaren. 3 Beter is het natuurlijk om de prognose te maken op basis van meer actuele prevalentiecijfers. Deze waren ten tijde van het maken van dit rapport echter nog niet beschikbaar. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 9

10 Figuur 2.1: Prevalentie van kanker per inwoners voor mensen van 65 jaar en ouder, naar geslacht (bron: SCK, voor wat betreft 2000, 2005, 2010 en 2015; voor 2010: bewerking NIVEL, zie Tabel B.5) In de tabellenbijlage zijn alle verschillende leeftijdsgroepen opgenomen. In die bijlage is ook te zien dat er voor het jaar 2010 uitgegaan kan worden van een totaal aantal mensen met kanker van ongeveer In het jaar 2000 ging het om mensen. Tussen het jaar 2000 en 2010 is er dus al een groei geweest van 57% in de absolute prevalentie. De nieuwe schatting voor het aantal mensen met kanker in 2010, ligt iets hoger dan de verwachting op basis van het SCK-rapport. Zij gingen voor 2010 uit van een absolute prevalentie van mensen met kanker (56% groei ten opzichte van het jaar 2000) en de huidige schatting ligt daar dus mensen boven (oftewel 1% hoger) Correctie voor aandeel in chronische fase Vervolgens is nagegaan welk deel van de mensen met kanker in de chronische fase zitten. Daartoe is op basis van de verhouding van de door de SCK verwachte prevalentie en incidentie van kanker een correctie aangebracht om te komen tot een voorspelling van het aantal mensen met kanker in de chronische fase. Hierbij is zo veel mogelijk aangesloten bij de definitie van de chronische fase die ook in andere projecten van de SCK-werkgroep Kankerzorg in de eerste lijn is gebruikt. Daarbij gaat het vooral om de ziekteduur. De ziekteduur kan berekend worden als de prevalentie gedeeld door de incidentie (duur = prevalentie / incidentie). Gegeven de prevalentie en incidentie van kanker, zal de gemiddelde ziekteduur van mensen met kanker 6,8 jaar zijn in het jaar Voor 2020 wordt een gemiddelde ziekteduur van 8,5 jaar verwacht. Omdat de eerste 6 maanden na diagnose worden beschouwd als de behandelfase en de laatste 3 maanden als de terminale fase, is de gemiddelde duur van de chronische fase 9 maanden korter, oftewel 0,75 jaar. Voor 2010 komt dat neer op 6,0 jaar en voor 2020 op 7,8 jaar. Op basis van de schatting van de lengte van de ziekteduur in de chronische fase kan de prevalentie van het aantal mensen met kanker in de chronische fase berekend worden als de ziekteduur in de chronische fase maal de incidentie van kanker (prevalentie = duur * incidentie). Daarbij wordt er van uitgegaan dat de incidentie van kanker tevens de Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 10

11 incidentie is van kanker in de chronische fase. 4 Daarmee wordt dan bedoeld dat als er bijvoorbeeld 1000 mensen per jaar kanker krijgen, dat dan ook 1000 mensen per jaar in de chronische fase komen. Die aanname klopt in feite niet. Mensen die kanker krijgen en in de eerste 6 maanden na de diagnose overlijden, zullen immers niet meer in de chronische fase komen. De incidentie van kanker in de chronische fase moet dus per definitie lager zijn dan de incidentie van kanker. Voor de berekeningen heeft dit tot gevolg dat de resulterende prevalentie te hoog wordt ingeschat. 2.2 Bewerking gegevens in verband met het aantal contacten Contacten van mensen met kanker Voor het aantal contacten dat mensen met kanker hebben in de eerste lijn, zijn gegevens geanalyseerd van het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsen (LINH) over de periode Deze zijn in principe gelijk aan de data waarover is gepubliceerd in een van de andere achtergrondrapportages (Bijlage C) (Jabaaij & Schellevis, 2009). Maar er moest een nieuwe analyse plaatsvinden om precies aan te kunnen sluiten bij de leeftijden geslachtsindeling die eerder door de SCK is gebruikt. De contacten zijn verder gedefinieerd als het aantal consulten in de huisartsenpraktijk en het aantal huisvisites. Daarbij zijn de visites geteld als twee praktijkconsulten. Zodoende kon het aantal contacten beter gewogen worden naar de inspanning die dit voor de huisartsenpraktijk meebrengt. De contacten hebben daarbij zowel betrekking op de kanker, als op eventuele andere, al dan niet aan de kanker gerelateerde gezondheidsklachten Contacten van mensen zonder kanker Om het aantal contacten van mensen met kanker in perspectief te kunnen zetten, is ook nog gekeken naar het totaal aantal contacten in de huisartsenpraktijk. Daarvoor kon geen gebruik worden gemaakt van LINH-gegevens. Daarom zijn gegevens van het CBS gebruikt uit het Periodiek Onderzoek Leef Situatie (POLS) over het aantal contacten in de praktijk en thuis. Daarbij is een gewogen gemiddelde berekend voor de periode voor dezelfde leeftijd- en geslachtsindeling als gebruikt door de SCK. Door vervolgens de op basis van LINH berekende contacten van mensen met kanker af te trekken van het totaal aantal contacten van alle inwoners van Nederland volgens de CBSgegevens, kon nagegaan worden hoeveel contacten er per patiënt zonder kanker in de chronische fase zijn. 4 Eigenlijk is het niet mogelijk om van de incidentie van kanker in de chronische fase te spreken, omdat kanker in de chronische fase geen specifieke ziekte is. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 11

12 3 Aantal patiënten In dit hoofdstuk komt achtereenvolgens aan de orde wat verwacht mag worden van het aantal inwoners in Nederland, van het aantal mensen met kanker en van het aantal mensen met kanker in de chronische fase. 3.1 Aantal inwoners van Nederland naar leeftijd en geslacht Tussen 2010 en 2020 zal het totaal aantal inwoners van Nederland volgens de zogeheten middenvariant van de CBSbevolkingsprognose 2008 gaan groeien van 16,5 miljoen naar 17 miljoen. Er komt daarmee dus een bescheiden groei van 3% in het totaal aantal mensen. Per leeftijdsgroep verschilt de verwachte ontwikkeling nogal. Voor het aantal jongeren van 0 tot en met 14 jaar wordt bijvoorbeeld een daling van 6% verwacht, terwijl er voor de ouderen van 65 jaar en ouder een groei van 32% wordt verwacht. Binnen een leeftijdsgroep kan er ook nog verschil zijn in de verwachte ontwikkeling van het aantal inwoners naar geslacht. Dat speelt vooral in de groep van 65 jaar en ouder. Voor mannen van 65 jaar en ouder wordt een toename verwacht van 40%, terwijl er voor vrouwen van 65 jaar en ouder een groei van 27% wordt verwacht. De ontgroening van de bevolking is te zien aan het feit dat er in 2010 op 16,5 miljoen inwoners 2,9 miljoen inwoners zijn die jonger zijn dan 15 jaar, terwijl er in 2020 op 17,0 miljoen inwoners er nog maar 2,7 miljoen zullen zijn van 0-14 jaar. Het aandeel jongeren van 0-14 jaar daalt daarmee van 18% naar 16%. Figuur 3.1: Aantal inwoners van Nederland in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; bewerking NIVEL (zie Tabel B.4 t/m Tabel B.6) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 12

13 De vergrijzing is zichtbaar door de verhouding van het aantal 65-plussers ten opzichte van de totale bevolking. In 2010 zijn er 2,5 miljoen inwoners van 65 jaar en ouder op 16,5 miljoen inwoners. In 2020 gaat het om een verwachting van 3,4 miljoen 65-plussers op 17,0 miljoen inwoners. Het aandeel ouderen van 65 jaar en ouder stijgt daarmee van 15% naar 20%. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 13

14 3.2 Aandeel mensen met kanker Voor het jaar 2010 kan geschat worden dat er per inwoners mensen zullen zijn in Nederland die kanker hebben. In 2020 zal dit zijn opgelopen tot inwoners met kanker. Dit is een stijging met 53%. Figuur 3.2: Aantal inwoners met kanker in 2010 en 2020, per inwoners (absolute en relatieve ontwikkeling) De prevalentie per inwoners is het hoogst bij de inwoners van 65 jaar en ouder. Dat geldt zowel voor het jaar 2010 als het jaar Voor 2010 wordt uitgegaan van personen met kanker per inwoners van 65 jaar en ouder en voor 2020 van Dat komt overeen met een stijging van 30% in de prevalentie per inwoners in deze leeftijdsgroep. De procentuele stijging in prevalentie per inwoners is het hoogst in de leeftijdsgroep van jaar. In die leeftijdsgroep stijgt de prevalentie per inwoners met 42%. Die sterke stijging met 42% wordt vooral veroorzaakt door de verwachting dat er bij de vrouwen van jaar een sterke stijging zal komen. Voor hen gaat het namelijk om een stijging met 49%, van vrouwen met kanker per vrouwen van jaar in 2010 naar vrouwen met kanker per vrouwen van jaar in Bij de mannen in de leeftijdsgroep van jaar is de stijging van de prevalentie per inwoners tussen 2010 en 2020 met 26% duidelijk lager. Het verschil in prevalentie per inwoners van kanker voor mannen en vrouwen van jaar wordt in de komende jaren dus nog groter dan die al was. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.4 t/m Tabel B.6) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 14

15 3.3 Aantal mensen met kanker In 2010 zijn er waarschijnlijk in totaal mensen in Nederland die kanker hebben. In 2020 zal dit zijn opgelopen tot inwoners met kanker. Dit is een stijging met 57%. Figuur 3.3: Aantal inwoners met kanker in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Zowel relatief als absoluut is de stijging vooral te vinden bij de inwoners van 65 jaar en ouder. In die leeftijdsgroep zal het aantal mensen met kanker stijgen van naar en dat is een stijging met 72%. Verder is in bijgaand figuur te zien dat de stijging van het aantal mensen met kanker iets hoger is bij de mannen dan bij de vrouwen. Bij de mannen is de stijging namelijk 61%, terwijl voor de vrouwen een stijging van 54% verwacht mag worden. Maar het verwachte aantal vrouwen met kanker in 2020 is met personen nog altijd wel hoger dan het aantal van mannen met kanker. Voor het jaar 2010 was het aantal vrouwen met kanker met ook al hoger dan het aantal van mannen met kanker. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.4 t/m Tabel B.6) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 15

16 3.4 Aandeel mensen met kanker in de chronische fase De duur van de chronische fase bij mensen met kanker, is 9 maanden korter dan de totale ziekteduur. De eerste 6 maanden worden namelijk gerekend tot de behandelfase en de laatste 3 maanden tot de terminale fase. De prevalentie van kanker in de chronische fase is daarmee uiteraard ook kleiner dan de prevalentie van kanker ongeacht de fase. In 2010 zal 89% van alle mensen met kanker zich in de chronische fase bevinden en dat in 2020 zal dit zijn opgelopen tot 91%. De groei in de prevalentie per inwoners, zal daarom 57% zijn in plaats van 53%. Figuur 3.4: Aantal inwoners met kanker in de chronische fase in 2010 en 2020, per inwoners (absolute en relatieve ontwikkeling) In hoofdstuk 2 is overigens reeds de opmerking gemaakt dat de wijze waarop het aandeel personen met kanker in de chronische fase wordt berekend een versimpeling van de werkelijkheid is. De hier berekende prevalentie per inwoners en de in volgende paragraaf berekende absolute prevalentie geven daarbij eigenlijk een overschatting. De aanname is namelijk dat de incidentie van kanker in de chronische fase precies gelijk is aan de incidentie van kanker. Per definitie is deze echter iets kleiner. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.13 t/m Tabel B.18) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 16

17 3.5 Aantal mensen met kanker in de chronische fase De groei van het aantal mensen met kanker in de chronische fase, zal 61% worden. Daarbij gaat het om een groei van mensen met kanker in de chronische fase in 2010 naar mensen met kanker in de chronische fase in Figuur 3.5: Aantal inwoners met kanker in de chronische fase in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Van de gegevens uit Figuur 3.5 en Figuur 3.3 kan afgeleid worden dat het aandeel mensen met kanker dat in de chronische fase zit in % is: er wordt namelijk uitgegaan van mensen met kanker in de chronische fase ten opzichte van een totaal van mensen met kanker. Voor 2020 is het aandeel dat in de chronische fase zit 91%: mensen met kanker in de chronische fase ten opzichte van een totaal van mensen met kanker. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.13 t/m Tabel B.15) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 17

18 4 Aantal contacten In dit hoofdstuk komen de contacten aan de orde van (1) mensen met kanker, (2) mensen zonder kanker en (3) alle mensen. Daarbij wordt steeds ingegaan op het aantal contacten per persoon in een van deze groepen en op het totaal aantal contacten van alle personen in zo n groep. De resultaten van de analyse per groep worden daarbij steeds zo gepresenteerd, dat op de linker pagina het aantal contacten per persoon staat en rechts het totaal aantal contacten van alle personen. Bij de analyses over de ontwikkeling van het aantal contacten is daarbij in eerste instantie uitgegaan van handhaving van het huidige gebruikspatroon, oftewel bij een gelijkblijvende medische consumptie. De eerste drie paragrafen van dit hoofdstuk gaan hierover. In de vierde paragraaf wordt daarentegen uitgegaan van een verandering in het gebruikspatroon voor mensen met kanker. Er is namelijk uitgerekend wat het gemiddelde aantal contacten en het totale aantal contacten van mensen met kanker wordt als er in 2020 sprake zal zijn van gemiddeld twee extra contacten. Voor mensen zonder kanker wordt verder geen verandering van het aantal contacten verwacht. Maar voor alle mensen verandert er dan natuurlijk wel iets in het aantal contacten. Daarop wordt in de vijfde paragraaf ingegaan. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 18

19 4.1 Contacten van mensen met kanker, bij het huidige gebruikspatroon Contacten per patiënt met kanker in de chronische fase, bij het huidige gebruikspatroon Op basis van LINH-gegevens is berekend hoeveel contacten er zijn per patiënt met kanker in de chronische fase. Daarbij zijn alle consulten met de huisarts in de praktijk geteld plus de visites thuis. De visites zijn daarbij geteld als twee praktijkconsulten. Figuur 4.1: Aantal contacten per patiënt met kanker in de chronische fase in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Het aantal contacten per patiënt met kanker, heeft een duidelijk leeftijd- en geslachtsspecifiek patroon. In principe is het aantal contacten hoger naarmate men ouder is. Dat geldt echter niet helemaal voor de mannen, aangezien de groep mannen van 0-14 jaar met kanker wat vaker contact hebben met de huisarts dan mannen van jaar. Het verschil tussen mannen en vrouwen verschilt per leeftijdsgroep. Bij de groep van 0-14 jaar hebben de mannen meer contacten dan de vrouwen. Dat geldt ook voor de leeftijdsgroep van jaar. In de leeftijdsgroep van jaar hebben de mannen daarentegen minder contacten dan de vrouwen. In de oudste leeftijdsgroep is er eigenlijk geen verschil naar geslacht. Het gemiddelde aantal contacten per patiënt met kanker, zal vanwege de ontgroening en vergrijzing van de bevolking met 3% gaan toenemen. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.16 t/m Tabel B.18) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 19

20 4.1.2 Contacten met patiënten met kanker in de chronische fase, bij het huidige gebruikspatroon Als de groei van het landelijke aantal patiënten met kanker in de chronische fase wordt gecombineerd met de contactgegevens uit LINH, dan volgt daaruit hoeveel contacten er in totaal verwacht mogen worden. Voor 2010 komt dat neer op 3,6 miljoen contacten en voor ,0 miljoen. Dat komt neer op een groei van 66% in het totaal aantal contacten met patiënten met kanker in de chronische fase. Figuur 4.2: Aantal contacten met patiënten met kanker in de chronische fase in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.16 t/m Tabel B.18) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 20

21 4.2 Contacten van mensen zonder kanker, bij het huidige gebruikspatroon Contacten per overige patiënt, bij het huidige gebruikspatroon Op basis van gegevens van het CBS over het aantal contacten per patiënt over de periode , is een gemiddelde berekend. Dat aantal is vermenigvuldigd met het totaal aantal inwoners van Daarmee is het totaal aantal contacten van alle inwoners berekend. Vervolgens zijn hiervan de contacten van mensen met kanker in de chronische fase afgetrokken. Het resterende aantal contacten is gedeeld door het aantal mensen zonder kanker. Daarmee is een schatting verkregen van het aantal contacten per overige patiënt. Net als voor de patiënten met kanker, geldt ook voor de patiënten zonder kanker dat er een duidelijk leeftijd- en geslachtsspecifiek patroon is in de medische consumptie. Op de eerste plaats geldt weer dat hoe ouder men is, hoe meer contacten men heeft. Opnieuw geldt ook weer en uitzondering voor mannen: in de leeftijdsgroep van 0-14 jaar zijn er meer contacten per jaar dan in de leeftijdsgroep van jaar. Verder geldt nu vrijwel in alle leeftijdsgroepen dat vrouwen meer contacten hebben dan mannen. Maar in de leeftijdsgroep van 0-14 jaar is er eigenlijk geen verschil tussen mannen en vrouwen. Als voor de toekomst in principe wordt uitgegaan van een gelijk aantal contacten per jaar per leeftijd- en geslachtsgroep, 5 dan zal er vanwege de ontgroening en vergrijzing toch nog altijd sprake zijn van een stijging van het aantal contacten per jaar voor de gemiddelde Nederlander. Dat zal namelijk met 2% stijgen. Figuur 4.3: Aantal contacten per inwoners zonder kanker in de chronische fase in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.16 t/m Tabel B.18) 5 Overigens is het waarschijnlijk niet reëel om voor mensen zonder kanker uit te gaan van een gelijkblijvende zorgconsumptie. Naast de epidemiologische ontwikkelingen met betrekking tot kanker, is er namelijk ook nog sprake van epidemiologische ontwikkelingen met betrekking tot onder andere diabetes mellitus, hartfalen en astma/copd. Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 21

22 4.2.2 Contacten met overige patiënten, bij het huidige gebruikspatroon Het totaal aantal contacten met patiënten die geen kanker hebben, zal met 3% toenemen. Dat is dus de resultante van de groei en vergrijzing van de bevolking, gecorrigeerd voor de verwachte toename van het aantal mensen met kanker. Figuur 4.4: Aantal contacten met patiënten zonder kanker in de chronische fase in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Een grove vergelijking met de ontwikkeling van het aantal inwoners naar leeftijd en geslacht uit Figuur 3.1 met de resultaten uit de nevenstaande Figuur 4.4, laat zien dat er voor zowel de mannen als de vrouwen alleen voor de leeftijdsgroep van 65 jaar en ouder een verschil is in de groei. Voor alle andere leeftijdsgroepen is de groei van het aantal inwoners en de groei van het aantal contacten met overige patiënten aan elkaar gelijk. Het aantal inwoners van 0-14 jaar gaat bijvoorbeeld met 6% dalen en dat is ook de verwachting voor de groei van het aantal contacten met overige patiënten. In deze leeftijdsgroepen heeft de correctie voor de toename van het aantal mensen met kanker dus niet een duidelijk zichtbaar effect op de groei van het aantal contacten van mensen zonder kanker. Voor de leeftijdsgroep van mensen van 65 jaar en ouder heeft de correctie wel een zichtbaar effect. Het aantal mannen van 65 jaar en ouder zal bijvoorbeeld met 40% groeien, maar het aantal contacten van mannen van 65 jaar en ouder die geen kanker hebben, wordt geschat op 33%. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.16 t/m Tabel B.18) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 22

23 4.3 Contacten van alle mensen, bij het huidige gebruikspatroon Contacten per patiënt, bij het huidige gebruikspatroon Voor wat betreft het aantal contacten per patiënt, blijkt dat er een toename van 4% verwacht mag worden. Dat is het resultaat van zowel de vergrijzing van de bevolking als van een toename van het aandeel mensen dat kanker zal hebben. Figuur 4.5: Aantal contacten per patiënt in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.16 t/m Tabel B.18) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 23

24 4.3.2 Contacten met patiënten, bij het huidige gebruikspatroon Het totaal aantal contacten met patiënten zal met 7% gaan groeien. Het gaat dan om een absoluut aantal contacten van 60,0 miljoen in 2010 en 64,2 miljoen in Figuur 4.6: Aantal contacten met patiënten in 2010 en 2020 (absolute en relatieve ontwikkeling) Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.16 t/m Tabel B.18) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 24

25 4.4 Contacten van mensen met kanker, bij substitutie van 2 contacten Contacten per patiënt met kanker in de chronische fase, bij substitutie van 2 contacten In de vorige paragrafen is uitgegaan van een constant aantal contacten naar leeftijd, geslacht en gezondheidstoestand (al dan niet kanker in de chronische fase). Figuur 4.7: Aantal contacten per patiënt met kanker in de chronische fase in 2010 en 2020, bij substitutie van 2 e naar 1 e lijn (absolute en relatieve ontwikkeling) Als voor het jaar 2020 uit wordt gegaan van twee extra contacten in de 1 e lijn, vanwege substitutie van follow-up en nazorg uit de tweede lijn, dan wordt het aantal contacten per patiënt in ,2 per jaar. Dat is 31% hoger dan het gemiddelde van 7,0 contacten per jaar waarvan wordt uitgegaan voor Van deze groei van 31% is 3% vanwege de vergrijzing van de bevolking (zie Figuur 4.1) en dus 28% vanwege de veronderstelde substitutie. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.19 t/m Tabel B.21) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 25

26 4.4.2 Contacten met patiënten met kanker in de chronische fase, bij substitutie van 2 contacten Het totaal aantal contacten van patiënten met kanker zal met 111% gaan groeien van 3,6 miljoen naar 7,6 miljoen als er in 2020 twee extra contacten per jaar per patiënt zijn in verband met substitutie. Figuur 4.8: Aantal contacten met patiënten met kanker in de chronische fase in 2010 en 2020, bij substitutie van 2 e naar 1 e lijn (absolute en relatieve ontwikkeling) Omdat het aantal contacten met patiënten met kanker met 66% groeit als alleen gelet wordt op de toename van de prevalentie van kanker (zie Figuur 4.2), geeft substitutie van twee contacten dus een extra groei van 45%. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.19 t/m Tabel B.21) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 26

27 4.5 Contacten van alle mensen, bij substitutie van 2 contacten voor mensen met kanker Contacten per patiënt, bij substitutie van 2 contacten voor mensen met kanker Voor wat betreft het aantal contacten per patiënt, blijkt dat er een toename van 7% verwacht mag worden, als er voor patiënten met kanker 2 extra contacten zullen plaatsvinden in de eerste lijn. Figuur 4.9: Aantal contacten per patiënt in 2010 en 2020, bij substitutie van 2 e naar 1 e lijn (absolute en relatieve ontwikkeling) Hierbij is voor de patiënten zonder kanker uitgegaan van de resultaten die reeds stonden vermeld voor het scenario bij de huidige werkwijze (zie Figuur 4.3). Voor patiënten met kanker is uitgegaan van hetgeen vermeld staat in Figuur 4.7. De substitutie geeft dus een extra groei van 3% op het aantal contacten per patiënt. Zonder de substitutie zou de groei namelijk 4% zijn (zie Figuur 4.5) Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.19 t/m Tabel B.21) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 27

28 4.6 Contacten met patiënten, bij substitutie van 2 contacten voor mensen met kanker Contacten per patiënt, bij substitutie van 2 contacten voor mensen met kanker Het totaal aantal contacten met patiënten zal met 10% gaan groeien, als er bovenop de ontwikkelingen in de bevolking (groei, vergrijzing, en de toenemende prevalentie van kanker), ook nog rekening wordt gehouden met substitutie van zorg. Figuur 4.10: Aantal contacten met patiënten in 2010 en 2020, bij substitutie van 2 e naar 1 e lijn (absolute en relatieve ontwikkeling) Dat is een 3% hogere groei dan de 7% die vermeld staat in Figuur 4.6. Bron: CBS, bevolkingsprognose 2008; SCK-rapport Kanker in Nederland 2004 ; LINH ; bewerking NIVEL (zie Tabel B.19 t/m Tabel B.21) Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 28

29 5 Samenvatting, conclusies en discussie 5.1 Inleiding In 2004 is door de Signaleringscommissie Kanker (SCK) van KWF voorspeld dat het aantal mensen met kanker ongeveer zou verdubbelen in de periode Deze verdubbeling zal ook voelbaar zijn in de eerste lijn. Daarbij gaat het vooral om het aantal mensen dat in de zogeheten chronische fase van de ziekte een beroep doet op de huisartsenzorg. Tot nu toe was er echter nog niet expliciet gekeken naar de kwantitatieve gevolgen van de toename van het aantal mensen met kanker voor de huisartspraktijken. Dat gebeurt alsnog in dit rapport. Het accent ligt daarbij op de ontwikkeling die tussen 2010 en 2020 mag worden verwacht. Daarbij gaat het overigens alleen om een globale indicatie. Dat uit zich onder andere in het gebruik van gegevens over alle vormen van kanker bij elkaar en een beperkt aantal leeftijdcategorieën waarin de bevolking is ingedeeld. Een meer precieze actualisering van ontwikkelingen in het voorkomen van diverse vormen van kanker in alle 5-jaarsleeftijdscategorieën, wordt overigens al elders voorbereid (SCK-werkgroep Monitoring, 2011). In dit rapport worden twee scenario s door gerekend. In eerste instantie is uitgegaan van een Care as usual -scenario. In dat scenario wordt aangenomen dat het beroep dat mensen met kanker doen op de huisartsenzorg per patiënt in principe hetzelfde blijft als nu. Vanwege de verwachting dat een deel van de follow-up en nazorg die nu in de tweede lijn plaatsvindt in de toekomst in de eerste lijn zal plaatsvinden, is ook nog een Substitutie -scenario uitgewerkt. In dat scenario wordt aangenomen dat er per patiënt twee extra consulten per jaar zullen plaatsvinden in de eerste lijn. 5.2 Methode Op basis van de voorspellingen van de SCK uit 2004 is, in combinatie met de meest recente bevolkingsprognoses van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), opnieuw gekeken wat voor ontwikkeling in het aantal mensen met kanker verwacht mag worden. Daarbij is de voorspellingshorizon bovendien verlegd naar Voor de voorspelling is in navolging van de SCK gewerkt met een indeling naar leeftijd en geslacht, waarbij een vierdeling naar leeftijd is gebruikt: 0-14 jaar, jaar, jaar en 65 jaar en ouder. Vervolgens is nagegaan welk deel van de mensen met kanker in de chronische fase zitten. Daartoe is op basis van de verhouding van de door de SCK verwachte prevalentie en incidentie van kanker een correctie aangebracht om te komen tot een voorspelling van het aantal mensen met kanker in de chronische fase. Hierbij is zo veel mogelijk aangesloten bij de definitie van de chronische fase die ook in andere projecten van de SCK-werkgroep Kankerzorg in de eerste lijn is gebruikt. Voor het aantal contacten dat mensen met kanker hebben in de eerste lijn, zijn gegevens geanalyseerd van het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsen (LINH) over de periode Deze zijn in principe gelijk aan de data waarover is gepubliceerd in één van de andere achtergrondrapportages (Bijlage C) (Jabaaij & Schellevis, 2009). Maar er moest een nieuwe analyse plaatsvinden om precies aan te kunnen sluiten bij de leeftijd- en geslachtsindeling die eerder door de SCK is gebruikt. De contacten zijn Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 29

30 verder gedefinieerd als het aantal consulten in de huisartsenpraktijk en het aantal huisvisites. Daarbij zijn de visites geteld als twee praktijkconsulten. Zodoende kon het aantal contacten beter gewogen worden naar de inspanning die dit voor de huisartsenpraktijk meebrengt. De contacten hebben daarbij zowel betrekking op de kanker, als op eventuele andere, al dan niet aan de kanker gerelateerde gezondheidsklachten. Om het aantal contacten van mensen met kanker in perspectief te kunnen zetten, is ook nog gekeken naar het totaal aantal contacten in de huisartsenpraktijk. Daarvoor kon geen gebruik worden gemaakt van LINH-gegevens. Daarom zijn gegevens van het CBS gebruikt uit het Periodiek Onderzoek Leef Situatie (POLS) over het aantal contacten in de praktijk en thuis. Daarbij is een gewogen gemiddelde berekend voor de periode voor dezelfde leeftijd- en geslachtsindeling als gebruikt door de SCK. Door vervolgens de op basis van LINH berekende contacten van mensen met kanker af te trekken van het totaal aantal contacten van alle inwoners van Nederland volgens de CBS-gegevens, kon nagegaan worden hoeveel contacten er per patiënt zonder kanker zijn. 5.3 Resultaten Aantal mensen met kanker groeit tussen 2010 en 2020 met 57% Het totaal aantal mensen met kanker zal tussen het jaar 2010 en het jaar 2020 stijgen van naar Dat is een relatieve groei van 57%. Die groei wordt voor een klein deel (3%) veroorzaakt door een toename van het aantal inwoners in Nederland. Voor het overige deel (54%) wordt deze groei veroorzaakt door een combinatie van de vergrijzing van de bevolking en een toename van de leeftijdspecifieke prevalentie van kanker. Aantal mensen met kanker in de chronische fase groeit met 61% Het totaal aantal mensen met kanker in de chronische fase, bedraagt naar schatting mensen in Ongeveer 89% van de mensen met kanker in 2010 bevindt zich dus in de chronische fase. Voor 2020 kan worden uitgegaan van mensen met kanker in de chronische fase. Ten opzichte van het verwachte totaal van mensen met kanker in 2020, geeft dat tegen die tijd dus een aandeel van 91% dat zich in de chronische fase zal bevinden. De groei van het totaal aantal mensen met kanker in de chronische fase is voor de periode met 61% ook iets hoger dan de 57% groei van het totaal aantal mensen met kanker ongeacht de fase. Bij de huidige werkwijze groeit de eerstelijnszorgvraag van mensen met kanker met 66% Omdat het aantal consulten toeneemt met de leeftijd, heeft de vergrijzing van de bevolking een klein extra effect op de consulten. De totale werkdruk voor de huisartsen in verband met kanker neemt daardoor met 66% toe in plaats van met 61%. Het gaat dan om een verwachting van 3,6 miljoen consulten voor mensen met kanker in de chronische fase in 2010 en 6,0 miljoen consulten in Bijlage behorend bij het signaleringsrapport Nazorg bij kanker: de rol van de eerste lijn van de Signaleringscommissie Kanker van KWF 30