Duurzaam gecertificeerd hout

Transcriptie

1 Duurzaam gecertificeerd hout Een gids voor federale overheidsdiensten Bart Holvoet

2 Inhoudstafel De overheid als consument en voorbeeld p. 3 Duurzaam bosbeheer p. 5 Forest Stewardship Council (FSC) p. 6 Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes (PEFC) p. 10 Beschikbare producten met een FSC- of PEFC-label p. 15 Hoe duurzaam gecertificeerd hout integreren in een bestek? p. 16 Voorbeelden van houttoepassingen p. 18 Meer informatie nodig? p. 21 2

3 Emmanuel Heuse De overheid als consument en voorbeeld! Meer dan 18% van het totale houtvolume op de Europese markt komt terecht in de publieke sector, zoals in overheidsgebouwen of andere openbare gebouwen. Overheden zijn bijgevolg een zeer belangrijke verbruiker van hout en houtproducten. Bovendien bekleden ze ook een voorbeeldfunctie voor de samenleving en hebben ze bepaalde internationale verantwoordelijkheden. Overheden kunnen dus door het geven van het goede voorbeeld positieve veranderingen teweegbrengen en versterken. Ook in België wil de overheid een voorbeeldige consument zijn, door voor haar eigen houtverbruik enkel nog hout aan te kopen uit duurzaam beheerde bossen. Reeds in 2002 gingen de eerste stemmen op om duurzaam bosbeheer te stimuleren, onder meer door in het eigen aankoopbeleid voorrang te geven aan verantwoord hout 1. De plannen werden verder geconcretiseerd in het Federaal regeerakkoord (12 juli 2003) en het Federaal Plan inzake Duurzame Ontwikkeling (24 september 2004). In zijn beleidsnota van 2006 kondigde Federaal Minister voor Leefmilieu Bruno Tobback de komst van een rondzendbrief aan. Deze omzendbrief werd goedgekeurd op 18 november 2005 en legt de federale overheidsdiensten op om voor hun aankoopbeleid te kiezen voor hout uit duurzaam beheerde bossen. De omzendbrief definieert duurzaam geëxploiteerd hout als volgt: alle hout afkomstig van bossen waarvan het duurzaam beheer door een onafhankelijke instelling en volgens internationaal erkende criteria werd gecertificeerd. Deze definitie wordt vervolgens vertaald in criteria waaraan boscertificatiesystemen minimum moet voldoen. De volgende certificeringsystemen worden geacht aan de vooropgestelde criteria te voldoen: Forest Stewardship Council (FSC) en Programme for the Endorsement of Forest Certification (PEFC), twee certificaties die ook op de Belgische markt aanwezig zijn. Een comité van experten volgt deze lijst van toegelaten boscertificaties op. Bovendien is er elke twee jaar een grondige evaluatie van de omzendbrief voorzien. De volledige omzendbrief, alsook de actualisatie van de beslissingen van het expertencomité zijn terug te vinden op volgende website: In de voorbereiding van de omzendbrief en tevens met het oog op deze gids werd in opdracht van de Federale overheid een inventarisatiestudie uitgevoerd naar de verschillende houttoepassingen binnen de federale diensten. Hieruit blijkt dat voor het merendeel van deze toepassingen de beschikbaarheid van gecertificeerd hout reeds goed is. Een verhoging van de vraag naar dergelijke houtproducten kan de beschikbaarheid op termijn nog doen toenemen. Deze gids wil dan ook een bron van informatie zijn rond duurzaam houtgebruik en ondersteuning bieden aan de aankoopdiensten van de Federale overheid. 1 Resolutie Nr 1519 van 28 maart 2002 van de Kamer van Volksvertegenwoordigers 3

4 Het belang van bossen Denk aan een bos, en iedereen denkt aan bomen waaruit het bestaat. Maar een bos is natuurlijk nog veel meer dan dat. Een bos is een samenleving op zich, met een grote verscheidenheid aan planten en dieren, en met interacties naar bodem, water en klimaat. Ongeveer een kwart van het aardoppervlak is bedekt met bossen, en samen herbergen deze een schat aan biodiversiteit. Zo heeft bijvoorbeeld meer dan twee derde van de gekende landdieren het bos als habitat. Bossen beïnvloeden het landschap, de waterhuishouding en het klimaat. Ze houden de bodem vast en voorkomen zo bodemerosie. Ze nemen veel water op, geven dat langzaam weer af en voorkomen zo dat gebieden overstromen. Ze zuiveren de lucht: ze nemen koolstofdioxide (CO 2 ) op en produceren zuurstof. Ze zijn een thuis voor talrijke dieren en planten Bossen zijn voor miljoenen mensen onmisbaar, of zelfs van essentieel belang in hun overleven: als bron van voedsel, hout, of als thuis. Peter Roberntz Bos in Zweden Bovendien hebben bossen een grote economische waarde, op vlak van houtopbrengst maar evengoed omwille van hun ecologische functies. En toch gaat het wereldwijd niet goed met de bossen! Tijdens de laatste 50 jaar verdween wereldwijd ongeveer de helft van de oorspronkelijk beboste oppervlakte. Elke minuut gaat in de wereld ongeveer 25 hectare aan bos verloren (dit komt overeen met 36 voetbalvelden). In totaal verdwijnt er jaarlijks 13 miljoen hectare bos (bijna 4,5 keer de oppervlakte van België). De voornaamste bedreigingen zijn illegale of onverantwoorde houtkap, ontginning voor landbouw, aanleg van wegen, mijnbouw en bosbranden. Vooral in de tropen is de situatie ernstig, maar ook in gematigde en boreale regio s is ontbossing en bosdegradatie een enorm probleem. Dieter Cuypers Slash and burn systeem in tropisch Afrika 4

5 FSC Internationaal Boreaal bos in Canada Duurzaam bosbeheer Aan het einde van de jaren 80 beslisten milieuorganisaties, geconfronteerd met de ontbossing in de tropen, om tot een boycot van tropisch hout op te roepen. Hoewel de boycot het probleem van de vernietiging van bossen onder de aandacht bracht, bleek deze maatregel geen echte oplossing te bieden, integendeel zelfs. De laatste economische waarde van het bos in de tropen verdween, waardoor de omvorming van bossen tot landbouwgrond nog interessanter werd. Ook ging de boycot voorbij aan het verlies van biodiversiteit in de Europese en Noord-Amerikaanse bossen. Bovendien werden ongewild materialen zoals PVC of aluminium bevoordeeld, hoewel deze ten opzichte van hout veel minder milieuvriendelijk zijn. Hout is en blijft echter één van de meest milieuvriendelijke materialen. Hout is immers perfect vernieuwbaar, in tegenstelling tot materialen afkomstig van uitputbare bronnen (zoals aardolie en ertsen). De voorwaarde hierbij is wel dat het hout op een duurzame manier gewonnen wordt, en dat het bos op een verantwoorde manier beheerd wordt. Duurzaam bosbeheer houdt rekening met alle aspecten van het ecosysteem. Dit betekent dat er rekening gehouden moet worden met ecologische aspecten, zoals de fauna en flora die voorkomen in het bos, maar ook met de bodem en waterhuishouding bijvoorbeeld. Duurzaam bosbeheer moet bovendien ook rekening houden met de sociale aspecten van het bosbeheer. De rechten van inheemse gemeenschappen die in het bos wonen of hiervan afhankelijk zijn voor hun levensonderhoud moeten erkend en gerespecteerd worden. Ook moet het bosbeheer de veiligheid en goede arbeidsomstandigheden van bosarbeiders garanderen. Tenslotte moet het bosbeheer ook op economisch vlak verantwoord zijn. Het beheer moet dus economisch rendabel zijn en op een eerlijke wijze ten voordele komen aan de betrokkenen. Om de garantie te kunnen bieden dat hout afkomstig is uit duurzaam bosbeheer, is het concept van boscertificering en houtlabeling ontstaan. Via zo n systeem kan de consument hout uit verantwoord beheerde bossen onderscheiden en worden boseigenaren over de hele wereld gestimuleerd in hun inspanningen naar duurzaam beheer. Er zijn voornamelijk 2 labels op de Belgische markt aanwezig: het FSC-label en het PEFC-label. FSC-SECR

6 FSC-SECR-0045 Forest Stewardship Council (FSC) De Forest Stewardship Council (FSC) is een onafhankelijke, niet-gouvernementele organisatie die streeft naar verantwoord bosbeheer wereldwijd. FSC werd in 1993 opgericht door boseigenaars, bedrijven uit de houtsector, sociale bewegingen en milieuorganisaties. Groenhart Groenhart FSC Internationaal FSC Internationaal Groenhart FSC Internationaal FSC : participatie van alle betrokkenen FSC is een ledenorganisatie die openstaat voor alle belanghebbenden: elke boseigenaar, houtbedrijf, vakbond, milieuorganisatie, groep van inheemse volkeren of individu kan lid worden en zo de ontwikkeling van de organisatie sturen. Uniek aan de FSC-structuur is de gelijkheid van belanghebbenden uit economische, ecologische en sociale hoek. De FSC-leden (640 leden in mei 2006) zijn verdeeld in 3 kamers: de ecologische, sociale en economische kamer. Elke kamer heeft een gelijk gewicht in de beslissingen van de algemene vergadering. Bovendien is elke kamer nog geografisch onderverdeeld in een gelijkwaardige Noordelijke kamer en Zuidelijke kamer. FSC-principes voor duurzaam bosbeheer FSC heeft 10 internationale principes en criteria voor certificering van verantwoord beheerde bossen ontwikkeld. Deze principes en criteria worden door nationale werkgroepen verder aangepast aan de specifieke situatie van het land. FSC-certificering wereldwijd Wereldwijd bedraagt de oppervlakte FSCgecertificeerd bos reeds meer dan 73 miljoen hectare (mei 2006), waarvan een groot deel in Europa gelegen is (o.a ook in België). Verwacht wordt dat deze oppervlakte overal ter wereld zal blijven stijgen, waardoor ook het aanbod aan FSC-hout en FSC-producten blijvend zal toenemen. 6

7 De FSC-principes PRINCIPE 1: RESPECTEREN VAN DE WETGEVING EN DE FSC-PRINCIPES Het bosbeheer respecteert nationale wetten, de internationale verdragen ondertekend door het land, en de FSC Principes en Criteria. PRINCIPE 2: EIGENDOMS- EN GEBRUIKSRECHTEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN Eigendomsrechten en gebruiksrechten van het land en het bos zijn duidelijk gekend en wettelijk gedocumenteerd. PRINCIPE 3: RECHTEN VAN DE INHEEMSE VOLKEREN Wettelijk bepaalde rechten en gebruiksrechten van inheemse volkeren op land en grondstoffen worden gerespecteerd. PRINCIPE 4: RELATIE MET DE LOKALE GEMEENSCHAPPEN EN ARBEIDERSRECHTEN Bosbeheerwerkzaamheden dienen het sociale en economische welzijn op lange termijn te verzekeren van bosarbeiders en lokale gemeenschappen, die in of aan de rand van het bos wonen. PRINCIPE 5: DE ECONOMISCHE FUNCTIE VAN HET BOS VALORISEREN Bosbeheerwerkzaamheden dienen een efficiënt gebruik te stimuleren van de veelvuldige producten en diensten die het bos kan leveren, teneinde de ecologische en economische productiviteit te vrijwaren. PRINCIPE 6: ECOLOGISCHE IMPACT Het bosbeheer dient de ecologische functies en de integriteit van het bos te vrijwaren door de biologische diversiteit, unieke en kwetsbare ecosystemen en natuurlijke hulpbronnen zoals water en bodem, te beschermen. PRINCIPE 7: OPMAAK VAN EEN BEHEERPLAN Een duidelijk bosbeheerplan op lange termijn wordt opgesteld en bijgehouden. PRINCIPE 8: MONITORING EN EVALUATIE Regelmatig wordt het bosbeheer geëvalueerd om informatie te verschaffen over bostoestand en de sociale en ecologische impact. PRINCIPE 9: BEHOUD VAN BOSSEN MET EEN HOGE BESCHERMINGSWAARDE Het beheer van bossen met hoge beschermingswaarde is gericht op het behoud en de versterking van hun waarden. PRINCIPE 10: PLANTAGES Plantages moeten beheerd worden in overeenstemming met de voorgaande en het principe 10. Plantages kunnen verscheidene socio-economische voordelen bieden en kunnen bijdragen aan de wereldwijde vraag naar bosproducten, maar zij moeten het beheer van natuurlijke bossen complementeren, de druk op natuurlijke bossen verminderen en hun herstel en bescherming bevorderen. De principes worden hier kort toegelicht. Dit kader is geen letterlijke vertaling van de officiële FSC-principes.. Peter Roberntz 7

8 FSC-certificering: wie doet wat? FSC-boscertificering De FSC-principes en -criteria vormen de basis voor de evaluatie van het bosbeheer. FSC doet deze evaluatie en controle niet zelf. Deze controle en de eventuele toekenning van het FSCboscertificaat gebeuren immers op onafhankelijke wijze door erkende instellingen. Een overzicht van deze instellingen kan steeds teruggevonden worden op de website van FSC Internationaal ( Van het bos naar de consument: de Chain of Custody (CoC) De weg van het hout uit een FSC-gecertificeerd bos tot in het eindproduct is vaak lang en complex. Eens het hout het bos verlaat, passeert het meestal via verschillende handelaars en verwerkingsstadia om uiteindelijk als eindproduct op zijn eindbestemming te geraken. Ook aan het einde van deze reis wil men zekerheid hebben dat het product met het FSClabel ook effectief afkomstig is uit een FSCgecertificeerd bos of voldoet aan de eisen van het FSC-systeem. Hiervoor is een controle doorheen deze handelsketen ( Chain of Custody ) noodzakelijk. Elk bedrijf dat FSC-gelabelde producten wil verwerken, fabriceren en verder wil verkopen moet over een FSC Chain of Custody-certificaat beschikken. Bedrijven met een FSC Chain of Custody-certificaat worden door een onafhankelijke instelling jaarlijks gecontroleerd. Op deze manier kan het bedrijf de garantie geven dat het werkelijk om FSC-gelabelde producten gaat. De Chain of Custody, van in het bos, langsheen de verwerking tot bij het eindproduct FSC International 8

9 Hoe FSC-gecertificeerde producten herkennen? Gelabelde producten Afgewerkte producten, zoals bijvoorbeeld tuinstoelen of een pak FSC-papier, dragen doorgaans steeds het FSC-logo, ofwel als label (los/vast) ofwel bijvoorbeeld afgebeeld op de verpakking. Hierdoor zijn ze uiteraard gemakkelijk herkenbaar voor de eindconsument. Een overzicht van de verschillende FSClabels en hun betekenis vindt u hieronder. FSC Pure Label FSC Mixed Label FSC Recycled Label Geeft aan dat het product uit 100% FSC-gecertificeerd materiaal bestaat. Geeft aan dat het product uit een productieproces komt waarbij FSCgecertificeerd materiaal, hergebruikt materiaal en/of materiaal uit andere gecontroleerde bronnen gebruikt worden. Geeft aan dat het product uit 100% post-consument gerecycleerd materiaal bestaat. Niet-gelabelde producten Halfafgewerkte producten (zoals tuinpalen) of niet-afgewerkte producten (zoals houten balken) zijn in de praktijk vaak niet voorzien van een FSC-label. Een fysiek label zou hier immers vaak een korte levensduur beschoren zijn. Toch kunnen ook deze producten kenbaar gemaakt worden als FSCmateriaal. Bij niet-gelabelde FSC-producten wordt de garantie bij de aankoop gegeven door de informatie op de factuur van de verkoper. Deze verkoper moet dan uiteraard over een FSC Chain of Custody-certificaat beschikken. De factuur moet: per productomschrijving aangeven waar het gaat om FSC-gelabeld materiaal, en de unieke certificaatcode van de verkoper vermelden. De FSC Chain of Custody-code Bij elke verkoop van een FSC-product wordt een unieke Chain of Custody-code weergegeven. Zo vindt u een dergelijke code terug op een FSC-label of op de verkoopsfactuur. Deze code verwijst steeds naar een uniek Chain of Custody-certificaat. Dankzij deze code kan u op de website steeds nagaan wie de leverancier of producent was, en of dit certificaat nog geldig is. Bij twijfel of eventuele vragen kan u uiteraard ook steeds contact opnemen met het FSC-aanspreekpunt in België (contactgegevens achteraan in deze brochure). SGS-FM-0145 SW-FM/COC-1241 SKAL-COC-362 Het eerste deel van de code verwijst met een afkorting naar het certificeringsorganisme dat het certificaat uitgereikt heeft. Het middendeel geeft het soort certificaat aan: FM COC FM/COC Forest Management : bosbeheercertificaat Chain Of Custody-certificaat certificaat voor bosbeheer + 1 ste verwerking Het laatste deel vervolledigt de code en maakt deze uniek. Dit laatste deel bestaat doorgaans uit een nummer, al dan niet vergezeld van bijkomende letters. 9

10 Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes (PEFC) De PEFC Council (PEFCC) is een onafhankelijke, niet-gouvernementele organisatie zonder winstoogmerk. Duurzaam bosbeheer wordt beoordeeld door een onafhankelijke derde. PEFC De PEFCC ontstond in 1999 op initiatief van boseigenaars en werd op transparante basis verder uitgebouwd met de industrie, natuurverenigingen, de wetenschap, de consumenten en de overheid. J-M Clajot PEFC J-M Clajot PEFC PEFC PEFC : partnership en transparantie Het PEFC-systeem berust op dialoog en consensus. Elk land ontwikkelt zijn eigen certificatiesysteem dat kan worden erkend onder de koepel van PEFC. Hierdoor kan rekening worden gehouden met de specifieke kenmerken en wetgeving van een land. Wanneer een systeem ontwikkeld is, moet het voorgesteld worden aan de PEFC Council: - de procedure van erkenning door de PEFC Council omvat een publieke raadpleging en een analyse door een onafhankelijk studiebureau. - indien het resultaat van de analyse positief is (en aanvaard door de Board of Directors van de PEFC Council), wordt over het systeem gestemd door alle bij de PEFC Council aangesloten landen met het oog op de erkenning. PEFC-certificatie wereldwijd Momenteel zijn er wereldwijd ruim 187 miljoen hectare PEFC-bossen, verspreid over een twintigtal landen. Dit hout wordt verwerkt en verkocht door meer dan 2300 gecertificeerde bedrijven in de wereld (mei 2006). Ook hier geldt dat het aanbod van PEFC-gecertificeerde houtproducten voortdurend toeneemt. In België zijn er momenteel hectare gecertificeerde bossen volgens het PEFC-systeem en zijn er een zestigtal ondernemingen gecertificeerd volgens de strikte normen van de PEFC Chain of Custody (cijfers mei 2006). 10

11 Samenstelling van de PEFC Council De PEFC Council bestaat uit stemmende leden die de landen vertegenwoordigen en uit buitengewone leden die niet stemmen (internationale organisaties). Momenteel maken meer dan 30 landen, waaronder België, deel uit van de PEFC Council. Tweeëntwintig daarvan beschikken over een erkend certificatieschema (voor België is dit het Belgische referentiesysteem inzake boscertificatie ). Een land mag het PEFC-logo enkel gebruiken (en zijn bossen enkel certificeren) wanneer zijn certificatieschema door de PEFC Council erkend is. PEFC Samenstelling van de PEFC-raad (mei 2006) Erkende schema s Australië België Brazilië Canada Chili Denemarken Duitsland Finland Frankrijk Italië Letland Luxemburg Noorwegen Oostenrijk Portugal Slowakije Spanje Tsjechië Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten Zweden Zwitserland Niet erkende schema s Estland Gabon Ierland Litouwen Maleisië Polen Rusland Slovenië Wit-Rusland Buitengewone leden CEPF (Confédération Européen des Propriétaires Forestières: Europese confederatie van boseigenaars) CEI Bois (Confédération Européenne des Industries du bois: Europese confederatie van de houtbewerkingsindustrie) CEPI (Confederation of European Paper Industries: Confederatie van de Europese papierindustrie) ELO (European Landowners Organisation: Europese organisatie van landeigenaars) ENFE (European Network of Forest Entrepreneurs: Europees netwerk van bosondernemers) FEBO (European Timber Trade Association: Europese vereniging van de houthandel) FECOF ( Fédération Européenne des Communes Forestières : Europese Federatie van bosgemeenten) UEF (Union of European Foresters: Europees boswachtersverbond) USSE (Union of Silviculturalists of Southern Europe: Verbond van bosbouwers van Zuid-Europa) MECSEA (Manufacturers of Educational and Commercial Stationery European Association) 11

12 De PEFC-criteria Het duurzame beheer van de Europese bossen werd nauwkeurig gedefinieerd tijdens de Europese ministerconferenties van Helsinki ( 93), Lissabon ( 98) en Wenen ( 03), waarvan de besluiten onder meer door de Belgische regering zijn bekrachtigd. «Het rentmeesterschap en het gebruik van bossen op een dusdanige manier en met een dusdanige snelheid dat hun biologische verscheidenheid, hun productiviteit, hun regeneratiecapaciteit, hun vitaliteit en hun vermogen om nu en in de toekomst op verschillende ruimtelijke schalen (lokaal, nationaal, mondiaal) relevante ecologische, economische en sociale functies te volbrengen, niet in het gedrang komen en dat er geen schade berokkend wordt aan andere ecosystemen» Op basis van deze Europese werkzaamheden werden zes hoofdpijlers, de zogenaamde Criteria van Helsinki, vastgelegd om het bosbeheer in goede banen te leiden. Deze 6 criteria werden aangevuld met 35 indicatoren en 44 praktische aanbevelingen. CRITERIUM 1: BEHOUD EN AANGEPASTE VERBETERING VAN DE BOSRIJKDOMMEN EN VAN HUN BIJDRAGE TOT DE GLOBALE KOOLSTOFCYCLI CRITERIUM 2: BEHOUD VAN DE GEZONDHEID EN DE VITALITEIT VAN DE ECOSYSTEMEN CRITERIUM 3: BEHOUD EN BEVORDERING VAN DE PRODUCTIEFUNCTIES VAN BOSSEN CRITERIUM 4: BEHOUD, BEWARING EN AANGEPASTE VERBETERING VAN DE BIOLOGISCHE DIVERSITEIT IN DE ECOSYSTEMEN VAN BOSSEN CRITERIUM 5: BEHOUD EN VERBETERING VAN DE BESCHERMFUNCTIES VAN HET BOSBEHEER (ONDER MEER WATER EN BODEM) CRITERIUM 6: BEHOUD VAN ANDERE SOCIAAL-ECONOMISCHE VOORDELEN EN VOORWAARDEN 13

13 In België, certificatie met twee niveaus van engagement: het gewest en de boseigenaar Binnen de gewesten worden alle spelers die te maken hebben met het bos, verzocht om regionale normen uit te werken, naast een vorderingsplan over 5 jaar en een handvest dat uiting geeft aan de verbintenissen van de boseigenaar die hij op zijn terrein moet toepassen. Het vorderingsplan en het handvest worden om de 5 jaar herzien op basis van de terugkerende beheersproblemen in het bos. Elke eigenaar kan worden onderworpen aan een audit van een geaccrediteerde onafhankelijke certificatieinstelling, die aantoont dat de boseigenaar voldoet aan de eisen van het handvest inzake duurzaam beheer. PEFC Van het bos naar de consument: de Chain of Custody (CoC) De controle van de houtstromen van gecertificeerde herkomst in alle fasen van de verwerking van het bos tot het eindproduct wordt de Chain of Custody, ook wel controleketen, genoemd. Elke onderneming die producten met het PEFC-label wenst te verkopen (uitbater, industrie van de eerste en tweede verwerking, handelaar, verdeler en wederverkoper), moet deze Chain of Custody invoeren. Elk jaar controleert een onafhankelijke certificatie-instelling binnen de onderneming of de eisen van de Chain of Custody worden nageleefd. De onderneming mag vanaf dat ogenblik producten met het PEFC-label verkopen. PEFC Chain of Custody 13

14 Hoe PEFC-gecertificeerde producten herkennen? Elke onderneming die PEFC-hout levert, moet gecertificeerd worden en heeft een Chain of Custodynummer. Bijvoorbeeld: CTIB-TCHN 0598 of SGS-COC-1370 Gelabelde producten De PEFC-producten bij uw leverancier zijn gemakkelijk te herkennen aan het PEFC-logo op het product. Dit logo kan ofwel gegraveerd zijn, ofwel gedrukt, ofwel vermeld op het etiket (bijvoorbeeld voor stoelen of tafels). PEFC Label Op het product wordt het alleen gebruikt als het ten minste 70% PEFC-hout bevat. De gecertificeerde onderneming mag het logo ook buiten het product gebruiken (op factuur, brochures, website ) Label voor PEFC-gerecycleerde producten Men kan de combinatie van de twee volgende logo s vinden onder enkele strikte voorwaarden. Als de hoeveelheid PEFC-gerecycleerde grondstoffen door de Custody of Chain in aanmerking wordt genomen, moet het PEFC-logo samen met het Mobius Loop-symbool worden gebruikt. Niet-gelabelde producten Voor een aantal toepassingen, zoals bijvoorbeeld bouwelementen, staat het logo niet rechtstreeks op het product. In dat geval moet de factuur vermelden dat het product gecertificeerd is. Het Chain of Custodynummer van de onderneming moet erop vermeld worden. Het nummer van het PEFC-logo: altijd onder het logo Dit logonummer identificeert de gebruiker. Dankzij dit nummer kan u de producent of de leverancier van het gecertificeerd product terugvinden op de website Certificatietype van het bosbeheer 1 Regionale certificatie 2 Groepsgewijze certificatie 3 Individuele certificatie Certificatietype controleketen 1 Individuele certificatie 2 Groepsgewijze certificatie Niet commercieel logogebruikers 1 Educatie 2 Milieu ngo s 3 Sociale ngo s 4 - Andere PEFC xxxx Nummer van het land 1= PEFCC 7= België 0/1 Groep A : Nationale PEFC 2 Groep B Boseigenaars 3 Groep C Houtondernemingen 4 Andere actoren Sublicentienummer van een regionale deelnemer Licentienummer van een regionale deelnemer 14

15 Beschikbare producten met een FSC- of PEFC-label Een label voor gecertificeerde houtproducten kan voorkomen op alle producten die het bos direct of indirect kan leveren. Hout en houtproducten liggen hierbij uiteraard het meest voor de hand. De diversiteit aan houtproducten is enorm, gaande van gezaagd hout, over halfafgewerkte producten tot volledig afgewerkte producten. In de praktijk is het aanbod aan van FSC- en PEFC- producten al redelijk uitgebreid en divers. Zo zijn de meest gangbare toepassingen binnen de bouw- en interieursector al vlot beschikbaar, net zoals een groot aantal toepassingen voor tuin- en parkinrichting. Ook binnen de papiersector wordt de diversiteit aan beschikbare producten gestaag groter. FSC International FSC International Tijdens de voorbereidingsfase van de omzendbrief werd een inventarisstudie uitgevoerd die de houttoepassingen bij de federale overheidsdiensten in kaart bracht (zie eerder). Er werd ook gepeild naar de beschikbaarheid van gecertificeerd hout voor deze toepassingen. Het rapport benadrukt dat de federale overheid voor het merendeel van haar houttoepassingen een beroep kan doen op gecertificeerd hout. Een toename van de vraag naar dergelijke houtproducten kan de beschikbaarheid op termijn nog doen toenemen. De onderstaande tabel geeft een samenvatting van de belangrijkste bevindingen uit de studie. BOUW Toepassing Gebruikte materialen Beschikbaarheid van gecertificeerd hout (België) Binnendeuren Zeer variabel (van plaatmateriaal tot massief hout) goed - zeer goed Ramen en buitendeuren INTERIEUR Constructiehout Tropische houtsoorten Andere Naaldhoutsoorten Gematigde houtsoorten (vb.eik) goed matig matig - goed matig - goed Algemene kantoorinrichting Zeer variabel (van plaatmateriaal tot massief hout) goed Parket Zeer variabel goed - zeer goed TUIN, PARK en STAD Terrasplanken Buitenmeubilair Tropische houtsoorten Andere Tropische houtsoorten Andere goed - zeer goed goed goed matig 15

16 Beschikbare houtsoorten met een FSC- of PEFC-label Voor vele toepassingen wordt traditioneel vaak gewerkt met een beperkt aantal houtsoorten. Gevolg: de druk op deze soorten en hun ecosysteem wordt te groot. Bij duurzaam bosbeheer, vooral in de tropen, is het belangrijk om meer verantwoord gebruik te maken van wat het bos biedt, en zo de druk op het ecosysteem te verlichten. Hierbij is het van essentieel belang om ook minder gekende houtsoorten te oogsten en te gebruiken. Immers, wanneer deze alternatieve houtsoorten ook geëxploiteerd worden, kan de houtoogst jaarlijks op een beperktere oppervlakte plaatsvinden. De houtproductie blijft bijgevolg op niveau, waarbij het bos minder vaak geëxploiteerd en verstoord wordt en de waarde van het bos (per hectare) ook zal toenemen. Bijgevolg komen ook deze minder gekende houtsoorten op de markt. Ze ook gebruiken vergt echter soms de nodige aanpassingen. In bestekken wordt nog vaak gewerkt met het opsommen van een beperkt aantal geschikte houtsoorten. Beter zou zijn om niet langer de houtsoort te specificeren, maar wel de toepassing of de gewenste technische eigenschappen, of om gelijkwaardige houtsoorten ook toe te laten. Het aanbod aan houtsoorten met het FSC-label: Houtsoorten uit de gematigde en boreale streken zijn doorgaans al vlot beschikbaar met het FSC-label. De traditionele houtsoorten van tropische herkomst, zoals bijvoorbeeld Meranti of Bangkirai zijn vaak in mindere mate beschikbaar. Het aanbod aan gekende en minder gekende tropische houtsoorten met het FSC-label daarentegen is echter wel al redelijk omvangrijk en blijft groeien. Voor het merendeel van de toepassingen zijn geschikte houtsoorten reeds vlot beschikbaar. Het aanbod aan houtsoorten met een PEFC-label: Vandaag vindt men vooral houtsoorten uit gematigde en boreale gebieden met dit label. Vb.: eik, beuk, populier, kastanjehout, esdoornhout, kersenhout, essenhout,.. Hoe duurzaam gecertificeerd hout integreren in een bestek? Vooraleer een procedure op te starten, dient de aanbestedende overheid haar werkelijke behoeften te bepalen en bijgevolg het voorwerp van de opdracht te definiëren. In dit stadium beschikt men over de vrijheid om een product te kiezen dat enerzijds beantwoordt aan de behoeften van de dienst, maar waarbij men anderzijds ook rekening houdt met vereisten inzake duurzame ontwikkeling. Voortaan kiest de aanbestedende overheid voor duurzaam geëxploiteerd hout. De omzendbrief vermeldt een duidelijke definitie van duurzaam geëxploiteerd hout en verschillende criteria waaraan boscertificeringsystemen minimaal moeten voldoen om erkend te worden als voldoende garantie dat het hout afkomstig is van duurzaam beheerde bossen (definitie en criteria uit de omzendbrief: zie kader). De aanbestedende overheid moet in een bestek steeds zo concreet mogelijk zijn en bijgevolg de definitie en bijhorende criteria uit de omzendbrief vermelden. De inschrijvers moeten in hun offerte verwijzen naar een certificering vermeld in de omzendbrief of naar een andere certificering. In het laatste geval, voegen de inschrijvers bij hun offerte de documenten die bewijzen dat deze certificering beantwoordt aan de criteria vermeld in de omzendbrief. 16

17 Indien gewenst, kan de aanbestedende overheid een specifiek certificatiesysteem vermelden. Echter, in sommige gevallen is de vereiste houtsoort niet beschikbaar met de gevraagde certificatie. In dit geval kan men nalaten de houtsoort te specificeren, maar wel de toepassing of de technische eigenschappen van het hout te vermelden. Er bestaan immers voldoende alternatieve houtsoorten met dezelfde certificatie. Wat ook de noden van de aanbestedende overheid zijn, het is steeds aangewezen om de omzendbrief bij het bestek te voegen, ofwel in het bestek te verwijzen naar de website waar de omzendbrief en zijn verdere toelichting kan worden geraadpleegd: Voor de verwerking van milieuclausules in bestekken kan ook beroep gedaan worden op de volgende Federale diensten: Aankoopbeleid en -advies (ABA). ABA kan advies geven over de juridische en administratieve aspecten met betrekking tot het inlassen van milieuclausules in bestekken. FOD-overschrijdende raamcontracten (FOR). Deze cel sluit groepscontracten af op verzoek van ten minste 2 federale overheidsdiensten (FOD) en zal de criteria ten volle implementeren in haar bestekken. Ingeval er fundamentele hinderpalen zouden bestaan die de toepassing van de voorschriften, vermeld in de omzendbrief voor duurzaam hout, zouden verhinderen, of indien de concurrentie ernstig wordt beknot te wijten aan het toepassen van de voorschriften, vermeld in deze omzendbrief, moeten deze onmiddellijk worden medegedeeld aan de programmatorische overheidsdienst (POD) Duurzame Ontwikkeling. adres: duurzameaankopen@poddo.be. Definitie en criteria voor duurzaam geëxploiteerd hout (zie omzendbrief P&O/ DO/2) De definitie voor duurzaam geëxploiteerd hout luidt als volgt: «Alle hout afkomstig van bossen waarvan het duurzaam beheer door een onafhankelijke instelling volgens internationaal erkende criteria werd gecertificeerd.» De criteria waaraan een boscertificeringssysteem minimum moet voldoen om erkend te worden door de federale overheid als voldoende garantie dat het hout afkomstig is van duurzaam beheerde bossen zijn de volgende: Het boscertificeringssysteem moet garanderen dat het bosbeheer gebaseerd is op internationaal geaccepteerde principes en criteria (o.a. criteria van Helsinki) die institutioneel en politiek zijn aangepast aan de lokale situatie; Het boscertificeringssysteem moet rekening houden met de diversiteit en de specificiteit van elke regio en niet discriminerend zijn tegenover bepaalde bostypes, groepen van boseigenaars, landen of regio s; Het boscertificeringssysteem moet garanderen dat het bosbeheer de nationale wetten en internationale verdragen respecteert; Het boscertificeringssysteem moet garanderen dat het bosbeheer doelgericht, efficiënt en economisch rendabel is; De certificering moet leiden tot een label op of bij het product waardoor het product uit duurzaam beheerde bossen op een betrouwbare manier kan onderscheiden worden van andere producten; Het boscertificeringssysteem moet de traceerbaarheid van de gecertificeerde producten garanderen via een Chain of Custody (CoC); Het boscertificeringssysteem moet garanderen dat het bosbeheer gebaseerd is op een sterk ontwikkelde sociale dialoog en met respect voor de rechten van de inheemse volkeren. Er moet binnen de certificering een garantie voor milieu en sociale bescherming zijn vastgelegd; Het boscertificeringssysteem heeft een participatief karakter en is aanvaardbaar voor een groot aantal betrokken partijen, met inbegrip van de lokale gemeenschappen en de milieu-ngo s; Het boscertificeringssysteem moet volledig transparant zijn voor de belanghebbende partijen en het publiek; Het boscertificeringssysteem moet de actieve inzet van de beheerder/eigenaar van het gecertificeerde bos verzekeren; De certificering moet toegekend worden door een geaccrediteerde, onafhankelijke instelling. 17

18 Voorbeelden van houttoepassingen Constructiehout Als constructiehout (bouwhout) wordt bij ons vooral gebruik gemaakt van naaldhoutsoorten zoals grenen en vuren. Ook andere houtsoorten komen hiervoor in aanmerking. De beschikbaarheid van constructiehout met een FSC- of PEFC-label is doorgaans vrij goed, zeker voor wat betreft de meest gebruikelijke afmetingen. Foto rechts (boven): voor de houtskeletbouw van een bedrijfsgebouw te Aarschot werd FSC-gelabeld constructiehout gebruikt voor de dakconstructie en de wanden (foto Ecobouw) Foto rechts (onder): verschillende ondernemingen kunnen geraamten van PEFC-gecertificeerd hout maken (foto Woodlam) Buitenschrijnwerk Voor buitenschrijnwerk (ramen, deuren en gevelbekleding) komen verschillende houtsoorten in aanmerking, zowel tropische als andere houtsoorten. In functie van de natuurlijke duurzaamheid van de gebruikte houtsoort, kan de constructiewijze en onderhoudswijze uiteraard verschillen. Geschikte houtsoorten zijn reeds vrij goed beschikbaar met het FSC- of PEFC-label. Meer en meer wordt ook al gebruik gemaakt van minder gekende tropische houtsoorten zoals Sapupira of Jatoba. Ook worden nieuwe technieken gebruikt zoals lamellering of het combineren van verschillende houtsoorten. Foto links: het buitenschrijnwerk werd uitgevoerd met FSC-gelabelde houtsoorten. Ook de garagepoort en een deel van de gevel werden bekleed met FSC-gelabeld hout (Jatoba) (foto Servaege nv) Grond-, water- en wegenbouw In de grond-, water- en wegenbouw wordt vaak gebruik gemaakt van tropische houtsoorten. De toepassingen zijn zeer divers en gaan van (tuin)palen tot waterbouwkundige toepassingen. Vaak staan de constructies bloot aan zware omstandigheden (gronden watercontact), waardoor de materialen voldoende duurzaam moeten zijn. (Andere houtsoorten worden ook gebruikt voor bepaalde minder veeleisende toepassingen of voor toepassingen met kortere levensduur). Voor kleinere constructies is de beschikbaarheid van gecertificeerd hout reeds vrij gunstig. Enkel bij zware constructies, waarbij grote afmetingen nodig zijn, kan de beschikbaarheid moeilijker zijn. Verwacht wordt dat dit reeds in de nabije toekomst zal verbeteren. Foto rechts: bij de inrichting van de zeewerende duinen te De Haan en Wenduine werd een duinoversteek gebouwd met 8 verschillende tropische houtsoorten, allen met het FSC-label (foto Quitelier Gebr nv) 18

19 Kantoorinrichting en benodigdheden Kantoorinrichting omvat diverse houttoepassingen gaande van kasten en rekken tot tafels, tafelbladen, stoelen en zitbanken. Vaak wordt hier gebruik gemaakt van houtplaatmaterialen van verschillende soorten. Soms zijn deze bedekt met een decoratieve laag houtfineer of een imitatie hiervan. Plaatmaterialen van verschillende types zijn reeds vrij goed beschikbaar in gecertificeerd hout, onder meer omdat er een verscheidenheid aan houtsoorten in verwerkt kan worden. Foto rechts (boven): in het Schotse parlementsgebouw in Edinburgh werd gebruik gemaakt van FSC-materiaal bij de inrichting (foto Kinnarps Belgium) Foto rechts (onder): bureaumateriaal in PEFC-hout Interieurtoepassingen Interieurtoepassingen zoals parket, binnendeuren, trappen, lambrisering en isolatiemateriaal kunnen gerealiseerd worden met een grote verscheidenheid aan houtsoorten, waarbij zowel tropische als andere houtsoorten in aanmerking kunnen komen. Het is dus gewoon een kwestie van keuze... Het aanbod aan parket met het FSC- of PEFC-label is de laatste jaren reeds sterk toegenomen. Niet verwonderlijk aangezien vele houtsoorten in aanmerking komen en ook op vlak van afmetingen zelden beperkingen gesteld worden. Foto links (boven): een deur van FSC-gelabeld hout (foto WWF Swiss) Foto links (onder): PEFC-parket Buitenmeubilair Voor buitenmeubilair wordt vaak gebruik gemaakt van tropische houtsoorten (of andere) die van nature een hoge duurzaamheid hebben. Het aanbod aan buitenmeubilair uit gecertificeerd hout is reeds vrij groot, en gaat van gewone tuinmeubelen tot parkmeubilair. Ook speeltuigen, zitbanken en ander buitenmeubilair (vuilbakken, infoborden, ) zijn reeds vlot met het FSC- of PEFC-label te verkrijgen. Foto rechts (boven): speeltuig voor kinderen in PEFC-hout (foto Durlang) Foto rechts (onder): het Netepark te Herentals kreeg in 2004 een speeltuin met thema "schip". Voor de realisatie werd gebruik gemaakt van de houtsoorten Louro Itauba en Louro Gamela met het FSC-label (foto Kompan nv) 19

20 Buitenvloeren Doorgaans worden voor terrasplanken tropische houtsoorten gebruikt met een hoge duurzaamheid. Het aanbod aan terrasplanken in tropisch gecertificeerd hout is reeds vrij groot. Alternatieven zijn bijvoorbeeld houtsoorten die door een of andere behandeling verduurzaamd werden. Zo zijn er thermisch behandelde houtproducten op de markt, die ook met het FSC-label beschikbaar zijn. Foto links: bij de vernieuwing van de markt te Sint-Niklaas werd gebruik gemaakt van de Braziliaanse houtsoort Massaranduba met het FSC-label (foto Lagae hout) Wist u dat Hout is het ecologisch materiaal bij uitstek doordat het tijdens zijn hele levenscyclus het minste energie verbruikt. De productie van hout vergt immers: 4 keer minder energie dan de productie van beton 60 keer minder energie dan de productie van staal 130 keer minder energie dan de productie van aluminium Bij de productie van beton, staal en aluminium komt er koolstofdioxide (CO 2 ) vrij, terwijl (levend) hout juist CO 2 opneemt. Bovendien is hout bio-afbreekbaar en kan het van alle bouwmaterialen het gemakkelijkst worden gerecycleerd. Door de voorkeur te geven aan lokale houtsoorten, kan men de energie-impact (uitstoot van CO 2 ) als gevolg van het transport van dit hout verminderen. Hout als bouwmateriaal beperkt de kosten. Door een lichtere houten constructie heeft men minder zware funderingen nodig. Bovendien is de thermische en akoestische isolering veel beter dan bij vergelijkbare bouwmaterialen, waardoor men een gevoelige besparing kan realiseren op de verwarmingskosten. Een houten constructie houdt tijdens een brand langer stand dan een stalen constructie. Het hout blijft immers intact onder de verbrande oppervlakte, zodat de dragende capaciteit behouden blijft. Praktische tips rond het gebruik van gecertificeerd hout Geef ondernemingen voldoende informatie Zorg dat leveranciers en aannemers op de hoogte gebracht worden van het aankoopbeleid en de implicaties hiervan voor hun activiteiten. Verwijs hen eventueel door voor bijkomende informatie (Chain of Custody, leveranciersgids, ) Vermeld eerder de technische vereisten van het materiaal dan een specifieke houtsoort Het van essentieel belang om ook minder gekende houtsoorten te oogsten en te gebruiken. Immers, wanneer meer houtsoorten geëxploiteerd worden, kan de houtoogst jaarlijks op een beperktere oppervlakte plaatsvinden. Kijk tijdens de planning naar de verschillende mogelijkheden, en probeer hier rekening mee te houden Voorzie een tijdsmarge, zodoende dat aanbieders de tijd krijgen om (voldoende) hout te vinden Administratieve garantie Controleer of de aangeleverde producten wel degelijk met gecertificeerd hout vervaardigd werden Vraag om de nodige certificaten reeds toe te voegen bij het indienen van de offerte 20

21 Meer informatie nodig? FSC-producten in België Indien u op zoek bent naar FSC-producten, surf dan naar de website Op deze website vindt u de volgende informatie: een database met houtsoorten die reeds beschikbaar zijn met het FSC-label. Voor elke houtsoort vindt u tevens een technische fiche met de belangrijkste houteigenschappen. Ook kan u kijken welke houtsoort voor welke toepassing in aanmerking komt en omgekeerd. een leveranciersgids met het overzicht van het aanbod aan FSC-producten in België. Hier kan u opzoekingen doen per product of per leverancier. Uiteraard vindt u hier ook de contactgegevens van de leveranciers. Vzw Fair Timber/ FSC België Dutselhoek 47 B-3220 Holsbeek Tel : +32 (0) Fax : +32 (0) info@fair-timber.be Website: PEFC-producten in België Er zijn steeds meer PEFC-gecertificeerde producten op de markt. Om het u gemakkelijker te maken, vindt u de jaargids van PEFC-leveranciers op het Internet. Om PEFC-hout te vinden via Belgische ondernemingen, is een databank samengesteld: Dankzij deze interactieve databank kan u PEFC-houtproducten zoeken op basis van: de toepassing de gezochte houtsoort de naam van de leverancier Verschillende distributieketens stellen u ook producten met het PEFC-label voor. PEFC België Centrumgalerij, blok 2 B-1000 Brussel Tel : +32 (0) Fax : +32 (0) info@pefc.be Website: PEFC Council Rue des Girondins, 17 L-1626 Luxembourg Tel : Fax : pefc@pt.lu Website: Deze brochure werd mogelijk gemaakt met de hulp van FSC België en PEFC België! 21