Filosofie Themagroep: ZIJN WIJ ONS BREIN?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Filosofie Themagroep: ZIJN WIJ ONS BREIN?"

Transcriptie

1 Filosofie Themagroep: ZIJN WIJ ONS BREIN? Wat filosofie en wetenschap zeggen over geest, bewustzijn en vrije wil Een thema binnen het filosofieprogramma van Stichting Senia Stichting Senia, de landelijke organisatie die mensen bij elkaar brengt met eenzelfde culturele interesse, start leesgroepen van een jaar over het thema Zijn wij ons brein? Senia vormt groepen van 6-8 personen. U komt minstens vier keer bij elkaar: de eerste bijeenkomst bekijkt u een inleidende film en bespreekt deze aan de hand van discussievragen, opgesteld door deskundigen. Daarna bespreekt u in verschillende bijeenkomsten drie inleidende boeken waarin het thema vanuit verschillende gezichtspunten behandeld wordt. Bij elk boek heeft Senia leeswijzers gemaakt met discussievragen, zodat u echt met elkaar in gesprek raakt, en samen het thema verkent. Daarna stopt de themagroep, tenzij u zich verder in het onderwerp wilt verdiepen. Dan zijn er boeken die meer studie vergen, maar ook nog meer inzicht geven. Oprichtingsbijeenkomst dinsdag 24 oktober, uur, gratis en vrijblijvend. Aanmelden is niet nodig. Plaats Bibliotheek Eindhoven, Emmasingel 22 Kosten 26,50 Nadere informatie bij Ineke van de Rotte, directeur Senia Hoofdredacteur van dit programma: Bob Hoekstra Redactie: Jan Jol 1

2 De inhoud van het thema Zijn wij ons brein? Wat en wie ben ik? Wat is bewustzijn? Heb ik een geest? Heb ik een vrije wil? Filosofen hebben zich al millennia lang over deze vragen gebogen zonder er een eenduidig antwoord te vinden. De biologie heeft zich sedert Darwin afgevraagd hoe de mens is geëvolueerd, hoe het van instinctief dierlijk gedrag gekomen is tot een flexibel denkvermogen. De psychologie heeft zich erover gebogen en Freud ontdekte het onderbewustzijn. Meer recent zijn er neurologen die in de hersenen kijken en van alles waarnemen en er een uitleg aan geven. We zijn ons brein! zegt neuroloog Dick Swaab. En filosoof en arts Bert Keizer vraagt zich af Waar blijft de ziel? En u heeft misschien zelf een idee of een mening over of u wel een Ik heeft, en of u een vrije wil heeft, en wat uw bewustzijn is. De boeken die bij dit thema zijn uitgezocht en van een leeswijzer zijn voorzien, belichten het vraagstuk van diverse kanten. Het gaat uitsluitend om boeken met een filosofische inhoud, dus de meeste populair wetenschappelijke boeken, zoals bijvoorbeeld Dick Swaab s We zijn ons brein en Victor Lamme s De vrije wil is een illusie horen daar niet bij en kunt u later individueel lezen. In het eerste jaar krijgt u een videocollege en een drietal boeken met vier leeswijzers die u helpen bij het begrijpen en die u vooral ook helpen bij uw discussie in de groep. Als u na het eerste jaar door wilt gaan kunt u in het tweede jaar vier boeken kiezen uit een aanbod van totaal acht. Het eerste jaar van Zijn wij ons brein? I. Eerste bijeenkomst: Hoe kun je op de wc uitgroeien tot groot filosoof? Als inleiding in het thema bekijkt u een video op YouTube van professor Bas Haring. Hij leidt het thema in en stelt ook voor hoe we het thema filosofisch kunnen benaderen. De video is te vinden op YouTube: prof.dr. Bas Haring over filosofie en het thema vrije wil, Hoe kun je op de wc uitgroeien tot groot filosoof? Universiteit van Nederland, vijf afleveringen van 9 tot 15 minuten. Senia levert voor deze eerste bijeenkomst een korte leeswijzer met discussievragen. F17-13, Senia-nummering II. Inleidende boeken lezen en bespreken Als vervolg op de eerste bijeenkomst leest u drie boeken die het thema verder verhelderen en zeker veel discussie zullen oproepen. Deze boeken zijn goed leesbaar en toegankelijk. Ze vullen elkaar aan. Bij elk boek ontvangt u een leeswijzer met een samenvatting van het boek, achtergronden van de auteur, en een aantal discussievragen die een handvat bieden voor de bespreking. Elk boek kan in een sessie besproken worden, maar eventueel kunt u er ook twee sessies aan wijden. 2

3 Thomas Nagel - Wat betekent het allemaal. Zeer korte inleiding in de filosofie. Fi Bijleveld, 2014, 109 p Thomas Nagel bespreekt negen vraagstukken die de filosofie nooit heeft opgelost en misschien nooit zal oplossen. De thema s hebben te maken met de geest, de geest van de ander, vrije wil, lichaam-geest relatie, goed en kwaad, en de zin van het leven en de dood. Het is een goede inleiding tot de vraagstukken van deze stroom en ook een opstapje naar het boek Geest en Kosmos dat de aangeroerde vraagstukken verder uitdiept. Dit komt u tegen als u verder gaat naar volgende stadia in deze stroom. De auteur laat de verschillende mogelijk filosofische gezichtspunten bondig zien en geeft daarna van elk zijn eigen mening. Bert Keizer - Waar blijft de ziel? Fi Rotterdam, Lemniscaat, 2014, 148 p. Bert Keizer is filosoof en was verpleeghuisarts, is nu verbonden aan de Levenseindekliniek. In de huidige tijd hebben de hersenen het primaat. Door de neurologen wordt de ziel helemaal overboord gezet. Geestelijke activiteit wordt gelijkgesteld met hersenactiviteit. Een kwalijke vorm van neuroreductie volgens Keizer. De neurologen verzuimen het om de beperkingen van hun onderzoeksmethoden te begrijpen. We vergeten dat de mens een handelend wezen is, deel van een grotere werkelijkheid. Ons bewustzijn is iets wat we doen. Het komt tot stand door interactie tussen lichaam, werkelijkheid en brein. Horen, zien, ruiken, voelen en proeven zijn manieren waarop wij ons met ons lichaam kunnen roeren in de wereld. Aan de hand van zijn eigen ervaringen met dementerende en comateuze patiënten laat Keizer zien dat beschadigde hersenen een beschadigde ziel betekenen en dat de grens tussen wel of niet meer aanwezig zijn van de ziel in het beschadigde lichaam niet scherp te trekken is. Alva Noë - We zijn toch geen brein? Fi Lemniscaat 2012, 270 p. Noë wordt door Bert Keizer aangehaald omdat hij bewustzijn ziet als een activiteit van de mens in interactie met de werkelijkheid buiten zichzelf. Hij laat zien met diverse voorbeelden hoe het zenuwstelsel en de hersenen dynamisch inspelen op de buitenwereld. Dat is ook niet zo verwonderlijk, want in de evolutie zijn we gevormd door onze omgeving. De mens is geen denkend dier, maar een gewoontedier. Een expert denkt niet na bij wat hij doet. Onze hersenen coördineren onze interactie met de wereld. Bewustzijn moeten we dan ook niet zoeken in de hersenen maar in de interactie van hersenen, lichaam en de omgeving. 3

4 Het tweede jaar van Zijn wij ons brein? (naar keuze) Verdere verdieping We hebben een aantal boeken uitgezocht die u verder kunt lezen als u de eerste boeken goed kon lezen, begrijpen en bespreken. Dit volgende niveau is wat zwaarder, vraagt wat meer nadenken en filosoferen. Als u interesse heeft gekregen in het onderwerp kunt u zich zo verder verdiepen. We geven ook een aantal opties voor diepgravende filosofische boeken voor die groepen die daar aan toe zijn. U kunt dus vier boeken van een matige moeilijkheidsgraad kiezen, of er een of enkele van het zwaardere niveau voor in de plaats kiezen. Eerste niveau van verdieping Paul van der Sterren - Over het brein, non-dualiteit en vrije wil Fi Samsara uitgever, 2013, 144 p. Dit boek bouwt op We zijn ons brein van Dick Swaab, die constateert dat er geen ik in het brein te vinden is. Paul beoordeelt het boek van Dick Swaab als geestverruimend. Hij voegt aan het materialistische perspectief van Swaab een inzicht toe. In dit boek filosofeert hij in de Indiase Advaita traditie over het ik dat een vrije wil zou hebben. Het ik en de vrij wil zijn beide een constructie van de hersenen. Een illusie, maar wel een echte. Het is zoals we het ervaren. Sam Harris - Het huidige moment. Spiritualiteit zonder religie. Fi Nieuwezijds bv, 2014, 237 p. Neuroloog Sam Harris onderzoekt vooral het gevoel van het ik. Hij laat zien dat de hersenen geen ik gebied hebben. De functies zijn verdeeld over de hele hersenen. Het mysterieuze van het ik en waarom dat ik zich dingen aantrekt, kan een inspiratie zijn voor spirituele gedachten. De auteur is atheïst en wijst de sprong naar het geloof dat het echte leven na de dood plaatsvindt af. Er is geen sprong nodig naar iets Goddelijks maar een besef van het relatieve van het ik en het echte leven is hier en nu. Maar het ik moet zich er niet door laten overweldigen, want dat is maar een gevoel. Het boek heeft vele inzichten over de functies van de hersenen en vult de andere boeken in deze stroom aan. Jos de Mul - Van nature kunstmatig. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Fi Rotterdam, Uitgeverij Lemniscaat, 2014, 192 p. In Kunstmatig van nature bespreekt Jos de Mul de betekenis van recente ontwikkelingen in de robotica, neurowetenschappen en biotechnologie voor ons zelfbegrip en dagelijks leven. Wat te denken van de Japanse humanoïde robot Miim, ontworpen door Kazuhito Yokoi, die kan dansen, zingen en kleding showen op de catwalk? Op biotechnologisch gebied heeft men alternatieven ontwikkeld voor het DNA, het 'bouwplan' van al het leven. Terwijl de evolutie ooit bestond uit natuurlijke selectie, betreden we met deze alien genetics het tijdperk 4

5 van kunstmatige selectie. Mogen we hiermee planten, dieren en mensen 'verbeteren'? Deze nieuwe technologieën zijn allang begonnen ons leven fundamenteel te transformeren. Wie we zijn en wat we willen worden, is meer dan ooit een open vraag, een opgave. Zijn wij, 'de eeuwig toekomstigen' volgens Nietzsche, onderweg naar Homo sapiens 3.0? Herman Kolk - De vrije wil is geen illusie F Bert Bakker, 186 p. Helaas niet meer verkrijgbaar. De uitgever heeft de uitgave beëindigd. Misschien kunt u in de bibliotheek een gedrukt exemplaar lenen. Als uw groep interesse heeft in dit boek kunnen we een digitale versie in pdf formaat beschikbaar stellen die we van de auteur ontvangen hebben. Dit boek geeft een mening en een inzicht dat haaks staat op Swaab en Lamme. Het zijn juist de hersenen die de mens in staat stelt om geconditioneerde handelingen een grens te stellen en vrije wil te tonen. Waar Alva Noë laat zien hoezeer we een gewoontemens zijn en gevormd worden door onze omgeving, laat Kolk zien dat we dankzij de hersenfunctie altijd grenzen kunnen stellen aan gewoontes, uitzonderingen kunnen maken en nieuwe paden bewandelen. Tweede niveau van verdieping Ook deze boeken kunt u kiezen in het tweede jaar, als u daar aan toe bent. We raden aan er tenminste een uit te kiezen. Thomas Nagel, Geest en kosmos, leeswijzer beschikbaar op korte termijn Bewustwording en vrije wil zijn geestelijke processen die zich lastig laten verklaren met materie. Zonde,vindt filosoof Thomas Nagel, want daardoor lopen we het risico een deel van de natuur nooit te kunnen ontrafelen. Biologie, evolutie en de kosmos, we kunnen ze niet verklaren als we niet ook oog hebben voor het geestelijke. Een juiste interpretatie van de natuur zou immers ook een verklaring moeten geven voor de aanwezigheid van ons bewustzijn, dat niet tot materie is terug te brengen. Nagel betoogt dat de materialistische benadering incompleet is en andere beginselen ook wel eens een rol zouden kunnen spelen bij het ontstaan van de natuur. Zo moet de geest een fundamentele rol spelen in de ontwikkeling, en niet alleen een bijverschijnsel zijn van het materiële. Markus Gabriel - Waarom we vrij zijn als we denken F Uitgeverij Boom, 2006, 304 p. Gabriel onderzoekt hoe de wetenschap oude filosofische opvattingen ongeldig maakt, nu we in het brein kunnen kijken. Daar is geen geest te vinden in het brein, observeren de neurowetenschappers. Maar dat betekent niet dat we ons brein zijn, zoals sommige wetenschappers concluderen.we zijn levende wezens met een brein en juist daardoor zijn we vrij. Veel filosofen zoeken naar oplossingen binnen de natuurwetenschappen om te laten zien hoe in de natuur, die strakke wetenschappelijke wetten volgt, leven kan ontstaan en de mens bewust maakt. Maar daar kan die natuurwetenschap helemaal niets over zeggen. De geesteswetenschappen, de kunst, de religie en onze alledaagse 5

6 ervaringen geven ons meer inzicht. Gabriel ontwikkelt een raamwerk voor een filosofie van de geest voor de eenentwintigste eeuw. Hannah Arendt - Denken. Het leven van de geest. Fi Zoetermeer, Uitgeverij Klement, 2012 Hannah Arendt heeft fenomenologisch bestudeerd hoe het denken van grote filosofen tot stand kwam. Een van haar drijfveren was haar eerdere studie van Eichmann, een intelligent man die gedachtenloos en professioneel joden op de trein naar vernietiging stuurde. Waarom beriep deze man zich op zijn orders, en waarom deed hij geen beroep op zijn vrije wil, waarom dacht hij niet na over goed en kwaad? Arendt concludeert in haar studie dat vooral Socrates liet zien, door zijn gedrag, hoe intelligente hersenen werken. Er is een toestand van diep denken, waarin tijd en ruimte geen rol spelen en de gedachten - als in een droom - spelen met verbeeldingen van wat eerder is waargenomen. De zintuigen staan even op nul. Socrates kon zomaar ineens lange tijd stil staan en in gedachten over iets struikelen. Michel Foucault - Moed tot waarheid Fi Amsterdam, Boom, 2011, 412 p Foucault had een geheel eigen kijk op die individuen die hun filosofie in hun leven tot uiting brengen, tegen de heersende meningen in. De filosoof Diogenes in zijn ton is een bekende uit het oude Griekenland. In dit boek richt Foucault zich op wat hij zelfzorg noemt en waarheidspreken. De door Plato beschreven Socratische dialogen zijn hierbij onder andere leidraad. Socrates voert hij op als de ultieme waarheidsspreker. De colleges zijn in een toegankelijke stijl weergegeven, ofschoon er veel verwijzingen zijn naar begrippen uit de, vooral antieke, filosofie. Voor verder lezen na (of tijdens) het tweede jaar Verdere suggesties voor verder lezen over dit onderwerp. De boeken zijn vaak moeilijk verkrijgbaar in het Nederlands. In het Engels is er veel meer. We suggereren enkele auteurs die verder verdieping kunnen geven. Veel van hun boeken zijn in het Nederlands uitgegeven maar niet meer nieuw te koop. In het Engels is er veel beschikbaar. Daniel Dennett is een filosoof en bioloog die regelmatig boeken schrijft en veel colleges geeft (YouTube!). Hij onderzoekt hoe we in een zuiver materiele wereld toch zoiets als bewustzijn kunnen verklaren. Douglas Hofstadter is een schrijver die geheel materialistisch onderzoekt hoe bewustzijn kan ontstaan. Hij ziet het vooral in lussen zoals hij die waarneemt in de tekeningen van Escher. Frans de Waal, de Nederlands dierenpsycholoog, laat zien dat vele diersoorten in hun eigen omgeving de elementen van bewustzijn en andere menselijke eigenschappen vertonen, van de octopus, tot vogels en vele gewervelde dieren. De mens is niet uniek in zijn geest, bewustzijn en vrije wil. 6

Thema: Zijn wij ons brein?

Thema: Zijn wij ons brein? 1 Thema: Zijn wij ons brein? Wat filosofie en wetenschap zeggen over geest, bewustzijn en vrije wil Een thema binnen de filosofie stroom levensbeschouwing van Stichting Senia Hoofdredacteur: Bob Hoekstra

Nadere informatie

Materie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018

Materie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Materie en geest Grenzen aan het fysische wereldbeeld Gerard Nienhuis Universiteit Leiden Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Natuurwetenschap: Natuurwetenschap is basis van wereldbeeld geworden.

Nadere informatie

Het brein geeft te denken

Het brein geeft te denken Het brein geeft te denken Eerste druk, oktober 2012 2012 G.D.J. Dingemans Cover: afbeelding van het werk Uitleg van de wereld (3) van SAGE www.sage-art.nl isbn: 978-90-484-2653-9 nur: 770 Uitgever: Free

Nadere informatie

Wat is de mens? - Context. De opkomst van de filosofische antropologie

Wat is de mens? - Context. De opkomst van de filosofische antropologie De menselijke natuur, week 9 De opkomst van de filosofische antropologie Overzicht van reeds behandelde mensbeelden en de mechanistische visie uit de late 19e eeuw Wat is de mens? - Context Plato / Descartes

Nadere informatie

Eindexamen Filosofie havo I

Eindexamen Filosofie havo I Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan

Nadere informatie

naar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014

naar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014 Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel

Nadere informatie

Samenvatting Levensbeschouwing Mens en Maatschappij

Samenvatting Levensbeschouwing Mens en Maatschappij Samenvatting Levensbeschouwing Mens en Ma Samenvatting door Sophie 1047 woorden 6 februari 2017 8,8 3 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Levensbeschouwing Mens & Ma Mensbeeld hoe je jezelf ziet, de

Nadere informatie

Willen sterven. Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Moment voor religieuze bezinning en waardevol leven

Willen sterven. Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Moment voor religieuze bezinning en waardevol leven Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Paul van Tongeren was tot zijn emeritaat hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven. Hij is als geassocieerd onderzoeker

Nadere informatie

Wat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu

Wat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu Wat is filosofie? Hoofdstuk 1 1 filosoferen: doordenken! 5 e vragen 6 2 gewone vragen en filosof isch 9 3 aanleidingen om te filosoferen 12? eren 4 waarom filosof 5 samen filosoferen 14 17 6 filosof ie

Nadere informatie

Opgave 2 Doen wat je denkt

Opgave 2 Doen wat je denkt Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen

Nadere informatie

geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl

geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl Utrecht, 16-6-2006 1. Is het waar, dat recente vondsten in de wetenschap Godsgeloof verzwakken?

Nadere informatie

MIRARI Van kritiek naar dialoog.

MIRARI Van kritiek naar dialoog. MIRARI Van kritiek naar dialoog. Door Tomas Serrien Verwondering is het begin van alle wijsheid. (Aristoteles) Mirari - 1 HET WAT en HET WAAROM: Het grondidee van Mirari. Het is tijd voor een filosofisch

Nadere informatie

GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis

GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis De natuurwetenschap levert ons de meest betrouwbare kennis die voor ons toegankelijk is. Geen andere kennisbron levert dezelfde mate van

Nadere informatie

Filosofie Themagroep: KLASSIEKE CHINESE FILOSOFIE

Filosofie Themagroep: KLASSIEKE CHINESE FILOSOFIE Filosofie Themagroep: KLASSIEKE CHINESE FILOSOFIE Een thema binnen de stroom levensbeschouwing van Stichting Senia Stichting Senia, de landelijke organisatie die mensen bij elkaar brengt met eenzelfde

Nadere informatie

Universiteit. Brochure. Opleidingsinstituut Dageraad

Universiteit. Brochure. Opleidingsinstituut Dageraad Brochure Opleidingsinstituut Dageraad Universiteit Informatie Je zult je wel afvragen wie zoiets bedenkt en wie zo iets op de kaart wil zetten. Ik kan daar kort en krachtig over zijn: kijk op www.ruudvanlent.nl

Nadere informatie

Heruitgave Eerste druk januari Godfried Kruijtzer. Uitgegeven door Delft Academic Press

Heruitgave Eerste druk januari Godfried Kruijtzer. Uitgegeven door Delft Academic Press Wat ons ontglipt Van dezelfde schrijver, bij dezelfde uitgever: Taal en Tal bij Spinoza ISBN: 97890-4072-4091 Ruimte en Getal ISBN: 97890-6562-2358 Een rechte staaf wordt gebogen ISBN: 97890-7130-1667

Nadere informatie

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76

INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76 INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76 Vergeten... 7 Filosofie... 9 Een goed begin... 11 Hoofdbreker... 13 Zintuigen... 15 De hersenen... 17 Zien... 19 Geloof... 21 Empirie... 23 Ervaring...

Nadere informatie

De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk

De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk Nel van den Haak Filosofisch Café Zwolle 19 januari 2015 Aandachtspunten: Wat zijn metaforen? De machinemens in de historische

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn?

Vraag Antwoord Scores. Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn? Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn? 11 maximumscore 2 een uitleg met een citaat uit tekst 7 dat Nagels probleem van de vleermuizen een epistemologisch probleem van andere geesten is: we weten

Nadere informatie

De Grootheid van God. en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap. Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede

De Grootheid van God. en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap. Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede De Grootheid van God en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede Lied 407 Opwekking O Heer mijn God, wanneer ik in verwondering de wereld zie Die

Nadere informatie

Rene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain

Rene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens

Nadere informatie

Een hoop genavelstaar. Rijmcanon van de Oosterse wijsbegeerte

Een hoop genavelstaar. Rijmcanon van de Oosterse wijsbegeerte Een hoop genavelstaar Rijmcanon van de Oosterse wijsbegeerte Schrijver: Jaap van den Born Coverontwerp: Jaap van den Born ISBN: 9789461933676 Uitgegeven via: mijnbestseller.nl Print: Printforce, Alphen

Nadere informatie

Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid

Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid tekst 4 Studeer, slaap, maak muziek, stress niet, maak vrienden, geniet aanzien, drink niet, zweet, speel en kies je ouders met zorg. Dit zijn volgens de Nederlandse

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots

Vraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie

Nadere informatie

Opening Hogeschooljaar

Opening Hogeschooljaar Onderstaande tekst is ter gelegenheid van de opening van het hogeschooljaar 2016-2017 uitgesproken door prof. dr. Halleh Ghorashi, hoogleraar Diversiteit en Integratie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Nadere informatie

W I K K E N & W E G E N

W I K K E N & W E G E N W I K K E N & W E G E N Voor je ligt het leerwerkboek Wikken en Wegen, basisbegrippen levensbeschouwing. Een leerwerkboek is een boek om uit te leren en om in te werken. Het is van jezelf, verzorg het

Nadere informatie

filosofie vwo 2016-II

filosofie vwo 2016-II Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering

Nadere informatie

filosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin

filosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin filosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin Het bewustzijn Fasen van het bewustzijn Fysieke sector Mentale sector Verbeeldingen sector Zintuiglijke waarnemingen en impulsen. De ervaren werkelijkheid

Nadere informatie

Samenvatting Filosofie Wegen naar wijsheid, hoofdstuk 4 en 5

Samenvatting Filosofie Wegen naar wijsheid, hoofdstuk 4 en 5 Samenvatting Filosofie Wegen naar wijsheid, hoofdstuk 4 en 5 Samenvatting door een scholier 1742 woorden 4 juli 2010 4,3 21 keer beoordeeld Vak Filosofie Hoofdstuk 4 Denken over de mens Filosofische vragen

Nadere informatie

Onthullingen van Kennis

Onthullingen van Kennis Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Geluk & wijsheid. Zevende avond

Geluk & wijsheid. Zevende avond Geluk & wijsheid Zevende avond Schoonheid Wat heet mooi? Het belang van het overbodige De postmoderne waarheid De filosoof en de waarheid Goochelen Wat heet mooi? Kun je precies beschrijven wat je raakt?

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie 2013-I

Eindexamen havo filosofie 2013-I Opgave 2 Emoties bij mens en dier 10 maximumscore 3 een weergave van de visie van Seneca op woede bij dieren: dieren hebben geen rede en daarom geen emoties 1 een weergave van de visie van Seneca op woede

Nadere informatie

Galileo Galileï

Galileo Galileï Galileo Galileï 1564-1642 Waarom het conflict rond Galio Galileï geen conflict is tussen geloof en wetenschap of godsdienst en wetenschap! Geen conflict tussen geloof en wetenschap! 1. Galileo beschouwde

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Denken Kunnen dieren denken? 10. Les 2. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Denken Kunnen dieren denken? 10. Les 2. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn? >> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Denken Kunnen dieren denken? 10 Les 2. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn? 15 Les 3. Oneindigheid Hoeveel is oneindig + 1? 19 Les 4. Democratie

Nadere informatie

Waarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24

Waarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24 Inhoud inleiding Nieuw inzicht in onze dromen 11 i wat dromen zijn 1 Terugkeer naar een vergeten land Waarom we een derde van ons leven missen 17 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven Hoe de wetenschap

Nadere informatie

filosofie vwo 2015-II

filosofie vwo 2015-II Opgave 2 Onbewuste discriminatie 6 maximumscore 4 Een beschrijving van de twee groepen waarin bij Descartes de gedachten van de ziel uiteenvallen: acties en passies van de ziel 1 een antwoord op de vraag

Nadere informatie

LitLab Leesclub. Kroonsz van Marco Kunst. Leesclub 16: Lichaam & ziel. Spelregels

LitLab Leesclub. Kroonsz van Marco Kunst. Leesclub 16: Lichaam & ziel. Spelregels LitLab Leesclub Leesclub 16: Lichaam & ziel Kroonsz van Marco Kunst Spelregels In deze leesclub discussieer je met een groepje van 4 tot 6 lezers over Kroonsz van Marco Kunst. Je doet dat aan de hand van

Nadere informatie

Eindexamen Filosofie havo I

Eindexamen Filosofie havo I 4 Beoordelingsmodel Opgave 1 Gevoel en machine 1 Een goed antwoord bevat: Twee aan het ontologisch dualisme ontleende argumenten als ondersteuning van de visie dat een dier volgens Descartes geen pijn

Nadere informatie

Wist Socrates iets..?

Wist Socrates iets..? Wist Socrates iets..? Inleiding door Karel van Haaften Filosofisch café Hoogeveen 25.09.2018 Wist Socrates iets? KvH sept 2018 1 Wat vooraf ging Inhoud Socrates Gespreksmethode Socrates - hoe en waarom

Nadere informatie

Eindexamen vwo filosofie 2013-I

Eindexamen vwo filosofie 2013-I Opgave 1 Het tastende brein 1 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg van de drie definities van vrije wil aan de hand van tekst 1: een uitleg van vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid

Nadere informatie

DaVinci: Wereldverkenning

DaVinci: Wereldverkenning DaVinci: Wereldverkenning samen met ouders Alles heeft te maken met al het andere, Leonardo Da Vinci Ik verwonder me over Ik verwonder me over Ik verwonder me over DaVinci Ieder kind is uniek en het is

Nadere informatie

Weten het niet-weten

Weten het niet-weten Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke

Nadere informatie

Filosofisch Café Socrates. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy.

Filosofisch Café Socrates. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy. Filosofisch Café Socrates Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy Informatie1 2 Het was in mei 2011 de eerste keer in Weert dat het Filosofisch café

Nadere informatie

Eindexamen vwo filosofie 2013-I

Eindexamen vwo filosofie 2013-I Opgave 1 Het tastende brein tekst 1 In veel hersenwetenschappelijk onderzoek en filosofische theorieën staat de vraag naar het al dan niet bestaan van de vrije wil centraal. Ook hedendaags neuroloog Ramachandran

Nadere informatie

Filosofisch Café Socrates 2014. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy.

Filosofisch Café Socrates 2014. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy. Filosofisch Café Socrates 2014 Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy Informatie Het was in mei 2011 de eerste keer in Weert dat het Filosofisch

Nadere informatie

LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP

LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP oktober 2016 - april 2017 www.ellla.nl Ervaring is niet wat een mens overkomt; het is wat een mens doet met wat hem overkomt. Aldous Huxley LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP

Nadere informatie

Het geheim van de ontmoeting

Het geheim van de ontmoeting Het geheim van de ontmoeting Het fenomeen ontmoeting is momentaan, stelt de Zuid- Koreaanse filosoof en kunstenaar Lee Ufan. Door abrupte, korte lichtflitsen bevrijdt een ontmoeting menselijke wezens van

Nadere informatie

Spinoza - ook tafels hebben een ziel

Spinoza - ook tafels hebben een ziel Spinoza - ook tafels hebben een ziel In de zeventiende eeuw kwam de filosoof René Descartes met de beroemde stelling dat alles in de wereld tot twee substanties teruggeleid kan worden: lichaam of geest.

Nadere informatie

Bachelor Cognition, Language and Communication. uva.nl/ba-cognition-language-communication

Bachelor Cognition, Language and Communication. uva.nl/ba-cognition-language-communication Bachelor 2019-2020 Cognition, Language and Communication uva.nl/ba-cognition-language-communication In de bachelor Cognition, Language and Communication bestudeer je taal en communicatie in relatie tot

Nadere informatie

Van klacht naar kracht, een nieuwe kijk op hooggevoeligheid. Lusanne Hogeweg

Van klacht naar kracht, een nieuwe kijk op hooggevoeligheid. Lusanne Hogeweg Van klacht naar kracht, een nieuwe kijk op hooggevoeligheid Lusanne Hogeweg Hooggevoeligheid wordt vaak beschouwd als een lastige karaktertrek. Ten onrechte, meent Lusanne Hogeweg. Haar boodschap aan alle

Nadere informatie

Wees wijs met licht. Leo Cheizoo. We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht?

Wees wijs met licht. Leo Cheizoo. We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht? Wees wijs met licht Leo Cheizoo We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht? Plato ISBN: 90-76564-63-9 NUR-code: 720 NUR-omschrijving: Esoterie algemeen

Nadere informatie

Dankwoord 11 Woord vooraf 13. Hoofdstuk 1 Artistieke creativiteit 19

Dankwoord 11 Woord vooraf 13. Hoofdstuk 1 Artistieke creativiteit 19 Dankwoord 11 Woord vooraf 13 Hoofdstuk 1 Artistieke creativiteit 19 Makers en doeners 21 De verschillen tussen wetenschap, vormgeving en kunst 22 Het scheppingsproces als eenheid 23 Materiële werkelijkheid

Nadere informatie

Revolutionaire golf. een hermetisch perspectief

Revolutionaire golf. een hermetisch perspectief Revolutionaire golf een hermetisch perspectief De waarheid kwam niet naakt in deze wereld, maar gekleed in symbolen en afbeeldingen. Men ontvangt de waarheid op geen enkele andere manier. Commercial Samsung

Nadere informatie

HUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e

HUMANE WETENSCHAPPEN S I N T - J A N S C O L L E G E. w w w. s j c - g e n t. b e S I N T - J A N S C O L L E G E w w w. s j c - g e n t. b e Campus Heiveld Heiveldstraat 117 9040 Sint-Amandsberg Tel: 09 228 32 40 heiveld@sjc-gent.be Campus Visitatie Visitatiestraat 5 9040 Sint-Amandsberg

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Wat is een universiteit? Over de res publica en het publiek maken van dingen

Wat is een universiteit? Over de res publica en het publiek maken van dingen Wat is een universiteit? Over de res publica en het publiek maken van dingen Een denkoefening Prof. Dr. Jan Masschelein Historische uitvindingen: De school De Academie van Plato De middeleeuwse universiteit

Nadere informatie

TRAINING POSITIEVER DENKEN, LEVEN, WERKEN

TRAINING POSITIEVER DENKEN, LEVEN, WERKEN TRAINING POSITIEVER DENKEN, LEVEN, WERKEN INHOUD De training is gebaseerd op 7 hoofdonderwerpen. De 7 sleutels tot positieve verandering: 1. Bevorder je positieve emoties 2. Denk positiever 3. Waardeer

Nadere informatie

Wie zijn wij? Overal leesbaar

Wie zijn wij? Overal leesbaar Wie zijn wij? Facade360 is de digitale bestemming voor de gevelbouw, architectuur en design in Nederland en België. Ons online kennisplatform belicht alle facetten op het gebied van gevelbouw. De redactie

Nadere informatie

SPIRITUELE INTELLIGENTIE: Welke betekenis wil je hebben als leider?

SPIRITUELE INTELLIGENTIE: Welke betekenis wil je hebben als leider? SPIRITUELE INTELLIGENTIE: Welke betekenis wil je hebben als leider? LEVENDAAL 11, 6715 KJ EDE - TELEFOON 06 21 24 22 55 leidjew@xs4all.nl - www.leidjewitte.nl SPIRITUALITEIT De aangeboren menselijke behoefte

Nadere informatie

Het begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II. Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens?

Het begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II. Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens? Het begrip 'natuur' in techniek, filosofie en religie II Van modern naar postmodern denken: Voorbij de mens? Grote lijnen van mijn verhaal 1. Nanotechnologie als voorbeeld van NBICtechnologie. 2. A. Techniek

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 1

Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 Samenvatting door A. 1085 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Babylon: - alles wat aan de hemel gebeurt, heeft invloed op het leven op aarde. - goden zijn aanwezig

Nadere informatie

Darwin en de evolutieleer

Darwin en de evolutieleer Darwin en de evolutieleer Joost Raeymaekers science4fun - 16 oktober 2009 Wie was Charles Darwin? - Een echte Engelsman uit de vorige eeuw (geboren in 1809) - Wetenschapper - Studeerde biologie, de leer

Nadere informatie

Gemeente van Onze Heer Jezus Christus,

Gemeente van Onze Heer Jezus Christus, Gemeente van Onze Heer Jezus Christus, In het slot van Romeinen 8 vat Paulus samen waar het hem om te doen is. In zijn brief is hij de afgelopen drie hoofdstukken geprobeerd de gemeente te steunen. Hij

Nadere informatie

i Bij die wereld wil ik horen!

i Bij die wereld wil ik horen! Henk Procee, Herman Meijer, Peter Timmerman ir Renzo Tuinsma (redactie) i Bij die wereld wil ik horen! Zesendertig columns éf drie essays over de vorming tot academicus Boom Amsterdam 2004 Henk Procee,

Nadere informatie

Wist Socrates iets wat wij niet weten? Inleiding door Karel van Haaften van Socratisch café Zwolle

Wist Socrates iets wat wij niet weten? Inleiding door Karel van Haaften van Socratisch café Zwolle Wist Socrates iets wat wij niet weten? Inleiding door Karel van Haaften van Socratisch café Zwolle Filosofisch café Zwolle 21.09.2015 Wist Socrates iets? KvH sept 2015 1 Wat vooraf ging Inhoud Socrates

Nadere informatie

Mens en machine. Gert-Jan Lokhorst

Mens en machine. Gert-Jan Lokhorst 1 Mens en machine Gert-Jan Lokhorst Centrum voor de Filosofie van de Informatie- en Communicatie Technologie, Faculteit der Wijsbegeerte, Erasmus Universiteit Rotterdam. 25 sept. 2002 2 Vraagstelling Is

Nadere informatie

Tunnelveiligheid door het menselijk oog. 11 en 18 april 2018

Tunnelveiligheid door het menselijk oog. 11 en 18 april 2018 Tunnelveiligheid door het menselijk oog 11 en 18 april 2018 Tunnelveiligheid door het menselijk oog 1. Opening 13.30 2. Lucy van der Linden en Jos Vrieling 13.45 Veiligheidsgedrag in het verkeer 3. Erica

Nadere informatie

Samenvatting Filosofie Berkely, Hume, Kant

Samenvatting Filosofie Berkely, Hume, Kant Samenvatting Filosofie Berkely, Hume, Kant Samenvatting door een scholier 1736 woorden 8 juni 2003 6,5 67 keer beoordeeld Vak Filosofie George Berkeley (Ier, bisschop) Dacht dat de toenmalige filosofie

Nadere informatie

Stoïcijnse levenskunst

Stoïcijnse levenskunst Stoïcijnse levenskunst Evenveel geluk als wijsheid Miriam van Reijen ISVW UITGEVERS INHOUD Voorwoord Hoofdstuk 1 Praktische filosofie 11 Geloven, filosoferen en weten 11 Praktische filosofie 13 Filosofen

Nadere informatie

Het Ritme van Creatie

Het Ritme van Creatie Het Ritme van Creatie Het feit dat de wereld om ons heen al een hele tijd aan het versnellen is, begint langzaam echt tot ons door te dringen. Hoe leuk we het ook kunnen vinden om in deze tijd (succesvol)

Nadere informatie

Het lichaam-geest probleem

Het lichaam-geest probleem Het lichaam-geest probleem Wouter Bouvy 3079171 November 5, 2006 Abstract Dit artikel behandelt het lichaam-geest probleem. Het bestaat uit een uitleg over het lichaam-geest probleem, en schrijft deze

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken? >> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?

Nadere informatie

NIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor???

NIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor??? NIETZSCHE ALS OPVOEDER waar leef je voor??? FILOSOFEREN IN DRENTHE www.keijfilosofie.nl Grote schoonmaak in de bovenkamer VADER EN MOEDER Elisabeth: een antisemitische gans "Het leven is in essentie,

Nadere informatie

Positieve psychologie & Zingeving

Positieve psychologie & Zingeving Positieve psychologie & Zingeving Studiebijeenkomst KSGV Vrijdag 29 maart 2019, 13.00-17.00 uur Auditorium Catharijneconvent (Lange Nieuwstraat 38 te Utrecht) Informatie en aanmelding: www.ksgv.nl ksgv@ksgv.nl

Nadere informatie

R u i m t e l i j k Bewogen

R u i m t e l i j k Bewogen R u i m t e l i j k Bewogen Fascinatie Een ruimte is als een partner die ons uitdaagt tot actie, ons stimuleert tot dromen, ons in- spireert tot gedachten, gevoelens bij ons oproept, herinneringen naar

Nadere informatie

Wie zijn wij? Overal leesbaar

Wie zijn wij? Overal leesbaar Wie zijn wij? Metaal360 is hét kennisplatform op het gebied van metaalbewerking, innovaties en verspaning in Nederland en België. Wij houden u altijd op de hoogte van de laatste trends en ontwikkelingen

Nadere informatie

Wonderen, Werk & Geld

Wonderen, Werk & Geld Wonderen, Werk & Geld Marianne WilliaMson UitGeverij de Zaak oorspronkelijke titel: the law of divine Compensation, On Work, Money and Miracles Copyright 2012 Marianne Williamson Published by arrangement

Nadere informatie

Witte Buffelvrouw. Ik ben een met de natuur. Ik ben afgestemd op de krachten van het universum

Witte Buffelvrouw. Ik ben een met de natuur. Ik ben afgestemd op de krachten van het universum Witte Buffelvrouw Ik ben een met de natuur. Ik ben afgestemd op de krachten van het universum Ik heb vrije toegang tot de wijsheid en de kennis van de voorouders die voor mij op deze aarde waren. Ganesha

Nadere informatie

LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP

LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP oktober 2017 - april 2018 www.ellla.nl Ervaring is niet wat een mens overkomt; het is wat een mens doet met wat hem overkomt. Aldous Huxley LEERGANG BRONNEN VAN LEIDERSCHAP

Nadere informatie

Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media

Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs. Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media Erfgoedonderwijs als cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media 12/14/2012 2 Vragen... Hoe verhoudt erfgoed- zich tot cultuureducatie? Wat zijn kenmerkende eigenschappen van

Nadere informatie

door denken werkboek DAMON 01_Doordenken_WB_v1a.indd 1 27-12-12 14:10

door denken werkboek DAMON 01_Doordenken_WB_v1a.indd 1 27-12-12 14:10 door denken werkboek DAMON 01_Doordenken_WB_v1a.indd 1 27-12-12 14:10 Hoofdstuk 1 Wat is filosofie? paragraaf 1 filosoferen: doordenken! Opdracht 1, p. 5 Doordenken kun je over alles. In deze eerste opdracht

Nadere informatie

Wetenschap en religie

Wetenschap en religie Wetenschap en religie Goedemorgen vrienden, Gisteren hebben wij gezegd dat de meeste problemen waar we in de wereld mee geconfronteerd worden, teruggevoerd kunnen worden tot de eenzijdige ontwikkeling

Nadere informatie

ONVERGETELIJK Kunst bespreken met mensen met dementie en hun dierbaren

ONVERGETELIJK Kunst bespreken met mensen met dementie en hun dierbaren ONVERGETELIJK Kunst bespreken met mensen met dementie en hun dierbaren 2013: ONVERGETELIJK STEDELIJK & ONVERGETELIJK VAN ABBE Doel: een ontspannen, sociale en inspirerende museumactiviteit organiseren

Nadere informatie

Opgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking

Opgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking * PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,

Nadere informatie

Opgave 3 De gewapende overval

Opgave 3 De gewapende overval Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk

Nadere informatie

Het absolute perspectief

Het absolute perspectief 1 2 HET ABSOLUTE PERSPECTIEF Van verkramping naar vrijheid PETER GORDIJN 3 2018 Uitgeverij Samsara, Amsterdam 2018 omslagillustratie Greg Rakozy Redactie Justus Kramer Schippers Vormgeving omslag, binnenwerk

Nadere informatie

Erasmus en het gelijk van de spindoctor

Erasmus en het gelijk van de spindoctor Erasmus en het gelijk van de spindoctor Daniel C. Dennett ISVW UITGEVERS Inhoud Voorwoord 5 Max Sparreboom Erasmus en het gelijk van de spindoctor 7 Daniel C. Dennett Noten 41 4 Voorwoord Tolerantie en

Nadere informatie

Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat

Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat Het begin van de natuurfilosofie Filosofen beginnen zich dingen af te vragen, waar je gewoonlijk niet zo over na zou

Nadere informatie

Alessandra Viola. Briljant groen

Alessandra Viola. Briljant groen Alessandra Viola Briljant groen De intelligentie van planten Vertaald door Etta Maris Cossee Amsterdam Voorwoord door Michael Pollan 7 Inleiding 11 hoofdstuk een De wortels van het probleem 17 Planten

Nadere informatie

Inhoud. Deel een: Een radicale heling 1 Het verhaal van Jill 17

Inhoud. Deel een: Een radicale heling 1 Het verhaal van Jill 17 Fragment uit Colin Tipping Radicaal Vergeven (opmaak is anders dan in het boek zelf) Inhoud Voorwoord bij de Nederlandse uitgave 7 Woord vooraf 9 Inleiding 11 Deel een: Een radicale heling 1 Het verhaal

Nadere informatie

Het begrip natuur in techniek, filosofie en religie. Deel I: Van voormodern naar modern denken

Het begrip natuur in techniek, filosofie en religie. Deel I: Van voormodern naar modern denken Het begrip natuur in techniek, filosofie en religie Deel I: Van voormodern naar modern denken 1. Inleiding 2. Franciscus 3. Descartes 4. Pascal 5. Conclusies Inleiding Lynn White in Science (1967): Christendom

Nadere informatie

Correlatie: Kerndoelen W T - Curriculum Noord-Amerika - Mad Science Nederland. Amerikaans Curriculum. Wetenschappelijk onderzoek doen

Correlatie: Kerndoelen W T - Curriculum Noord-Amerika - Mad Science Nederland. Amerikaans Curriculum. Wetenschappelijk onderzoek doen GROEP 1 + 2 onderzoek is een set van samenhangende processen gebruikt om vragen te stellen over de natuurlijke wereld en het onderzoeken naar verschijnselen. alle lessen aan techniek werken Sommige zaken

Nadere informatie

Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling

Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling Inleiding 11 Hans Alma & Adri Smaling Referenties 15 Hoofdstuk 1. Zingeving en levens beschouwing: een conceptuele en thematische verkenning 17 Adri Smaling & Hans Alma 1. Wat kan onder zingeving worden

Nadere informatie

Toos Nowacki Geestelijk Verzorger VieCuri

Toos Nowacki Geestelijk Verzorger VieCuri Toos Nowacki Geestelijk Verzorger VieCuri In de zorg ben je altijd met mensen onderweg Door ziekte en afhankelijkheid zijn mensen in de zorg op menselijke zorg aangewezen Bij goede zorg hoort aandacht

Nadere informatie

Essays over bewustzijn en verandering

Essays over bewustzijn en verandering Essays over bewustzijn en verandering Henri Bergson ISVW UITGEVERS Henri Bergson 4 Over dit boek Wij praten over de verandering maar wij denken er niet aan. Wij zeggen dat verandering bestaat, dat alles

Nadere informatie

e-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een

e-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De workshops van e-chrya zijn bedoeld om te verbreden, te ontwikkelen en te ontdekken. Als groep, als netwerk, komen we bij elkaar om elkaar te leren kennen en

Nadere informatie

Begroeting. Hartelijk welkom allemaal.

Begroeting. Hartelijk welkom allemaal. Begroeting Hartelijk welkom allemaal. Schoenen en voeten, het thema van onze vieringen in deze vastentijd. Trek je schoenen aan en ga op pad. Waarheen? Op weg naar Pasen. Langs allerlei wegen voert ons

Nadere informatie

Media Kit Wie zijn wij? Overal leesbaar

Media Kit Wie zijn wij? Overal leesbaar Wie zijn wij? Installatie360 is de digitale bestemming voor bouwprofessionals in Nederland en België. Ons online kennisplatform belicht alle facetten van de installatie-industrie. De redactie besteedt

Nadere informatie