s-hertogenbosch De Groote Wielen

Transcriptie

1 s-hertogenbosch De Groote Wielen februari 2005 beeldkwaliteitplan beeldkwaliteitplan LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

2 Colofon Opdrachtgever Stadsontwikkeling s-hertogenbosch Postbus GZ s-hertogenbosch T F Cees van de Kreeke - projectmanagement Anthony Wijnen - stedenbouw Opsteller LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten Distelweg 90 Postbus AG Amsterdam T F landscape@baljon.nl Lodewijk Baljon - supervisor Mark van der Bij - projectleider Floor van den Bergh - assistent projectleider/tekenaar Karin van Essen - landschapsarchitect Amsterdam, februari 2005

3 Inhoudsopgave inleiding 1.0 werkwijze blz uitgangspunt blz 8 planopbouw 2.0 stedebouwkundig plan blz hoofdlijnen blz onderdelen blz 22 kenmerken van de arcitectuur 3.0 traditie en het hedendaagse bouwen blz relatie woningbouw-stedebouw blz elementen blz kenmerken per deelgebied blz 62 welstandscriteria blz 72

4 4 LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

5 s-hertogenbosch De Groote Wielen beeldkwaliteitplan inleiding s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 5

6 6 Inleiding De Groote Wielen als onderdeel van het Bossche landschap De Groote Wielen en Rosmalen Kenmerkend voor De Groote Wielen is dat de wijk vrij ligt in een weids polderlandschap, dat levert sterke randsituaties. Voor Broekland is dat langs de Centrale Plas, De Watermachine levert meer memorabele plekken, bijvoorbeeld: de Hoge Ring en de Koppelbeken. De hoofdopzet van Broekland zorgt voor een hechte verankering van de buurt in het duurzame watersysteem. Broekland kan zo, ondanks het vrij eenzijdige woningbouwprogramma, een heldere differentiatie van het woonmilieu krijgen die sterk zal bijdragen aan een eigen identiteit binnen De Groote Wielen. In de verkaveling zijn de potentiële kwaliteiten voor de woonomgeving van de waterkringloop maximaal benut: ze is gebaseerd op een selectieve ontsluiting voor autoverkeer in combinatie met een gesloten bouwbloktypologie met inwendig gesitueerde parkeerhoven. Zo ontstaan overwegend autoluwe woonstraten en groengebieden. 1.0 werkwijze Het beeldkwaliteitplan is niet vooruitlopend op het werk van de architecten geschreven. Het is een document dat enige tijd in ontwikkeling is geweest. Gaande het proces van verkavelingstudies en architectonische uitwerkingen is het gevormd. Het is eerder de weerslag van de dialoog tussen architecten, opdrachtgevers en supervisie, dan een vooraf opgelegd beeldplan. Via het bepalen van de stedenbouwkundige uitgangspunten en het sturen van het architectonisch ontwerp worden de verschillende partijen en disciplines door de supervisor onder een noemer gebracht; en is er een centrale plaats voor het kwaliteitsbegrip in het ontwerpproces. Om tot een goede synthese te komen, moet de supervisor de hiërarchie van de ideeën, de belangen en de overwegingen bepalen. De stedenbouw geeft richting aan de architectuur. Het maaiveld is de bindende factor en de beplantingen en de gevels van de lange lijnen bepalen de structuur van de buurt. Alleen door het plan op dergelijke consequente wijze uit te werken, kan een karaktervol geheel ontstaan. Door Lodewijk Baljon landschapsarchitecten is een catalogus openbare ruimte (d.d. januari 2005) opgesteld, waarin de basis van de inrichting van de openbare ruimte is vastgelegd. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

7 concept stedenbouwkundig plan Rein Geurtsen & partners november 2001 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 7

8 8 ligging Broekland in omgeving bouwvlekken Broekland 1.1 uitgangspunt De supervisie wordt gevoerd vanuit de kwaliteit van het openbaar milieu. Het gaat daarbij om de samenhang tussen de verschillende schaalniveaus: van stedelijk netwerk tot detail, van abstract concept naar de concrete uitwerking. De beeldkwaliteit bouwt voort op de thema s van de stedenbouwkundige opzet en waarborgt de samenhang ervan. Het dient de architecten uit te dagen tot een actuele uitwerking van traditionele stedenbouwkundige details te komen. Daarbij wordt een traditioneel stedenbouwkundig vocabulaire en grammatica gebruikt, de straat, de laan, de singel, het plein en dergelijke. Daaraan wordt in de architectuur op stedenbouwkundig niveau een traditionele uitwerking aangegeven met kappen, hoekaccenten, tuinmuren en dergelijke. Alledaagse eenvoud en liefde voor het detail. Er is een balans tussen verkeersruimte en verblijfsruimte gezocht. Combinaties van activiteiten zijn mogelijk, doordat de openbare ruimte niet te specifiek, niet voor één soort gebruik is ingericht. Verblijven kent immers vele gedaanten. De overgang tussen het openbare karakter van de straat en de privé-sfeer van de huiskamer speelt een belangrijke rol in het scheppen van een goede samenhangende woonomgeving. De supervisie richt zich daarom op de wisselwerking tussen stedenbouw, architectuur en inrichting van de buitenruimte. Door de beperkte omvang van de individuele tuinen is er een getrapte ervaring van het wonen in het groen: het is wonen met het groen om de hoek. Het streven is het maximale te halen uit het suburbane woonmilieu door de groene ruimte in de wijk (Vlinderlaan, koppelbeken, Hoge en Lage Ring en oevers van de centrale plas) te verbinden met het omringende landschap en te vormen met polderachtige eenvoud en maat. Deze plekken roepen een gevoel van ruimte op en geven lange doorzichten. Zo wordt de besloten en individuele wereld van huis en tuin gekoppeld aan de grotere schaal van de stad en het landschap. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

9 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 9

10 10 LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

11 s-hertogenbosch De Groote Wielen planopbouw s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 11

12 2.0 stedebouwkundig plan De buurt Broekland wordt binnen De Groote Wielen aan de westzijde begrensd door de Vlietdijkzone en aan de oostzijde door De Watertuinen. Aan de noordzijde is Broekland gelegen aan de waterplas en aan de zuidzijde aan de sportzone. De buurt Broekland is een natte buurt in een natuurlijke omge ving, introvert en informeel van sfeer. Het stedebouwkundig concept is gericht op het inzichtelijk en beleefbaar maken van de Watermachine. De dichtheid is voor totaal Broekland incl. de woningen langs de Centrale Waterplas 25 woningen per hectare. Voor het gedeelte onder de Hoge Ring geldt een dichtheid van 23 woningen per hectare. De bebouwing heeft 2 tot 4 lagen plus kap, met stedenbouwkundige/architectonische accenten op markante plekken. De buurt is opgebouwd uit ruggen en dalen. De ruggen bestaan uit parkeerstraten, terwijl de dalen bestaan uit stroken waarin zich koppelbeken, of Broeken genoemd naar de vochtminnende vegetatie die hier zal groeien, bevinden. Het accent ligt hier op de natuurlijke ontwikkeling van het groen. De koppelbeken dienen als verbinding tussen de Hoge en de Lage Ring van de zogenaamde Watermachine. Deze Broeken krijgen ten behoeve van de herkenbaarheid elk een eigen inrichting. Deze laaggelegen koppelbeken voeren het hemelwater van daken en straten, dat via molgoten in de verharding van de woonstraten komt, af naar de Lage Ring. Verder vervullen de koppelbeken ook een ber gingsfunctie bij incidentele zware regenval en bieden ze ruimte aan diverse speelvoorzieningen. Het stelsel is onderdeel van de Watermachine en geeft de buurt een informeel karakter met een tamelijk grote beslotenheid op het schaalniveau van woning en straat. De wijze waarop aan een deel van dit stelsel wordt vormgegeven is sterk bepalend voor de ruimtelijke kwaliteit van deze buurt. 12 De oevers van de Centrale Plas buurt worden op verschillende wijze vormgegeven. De oevers van Broekland hebben overwegend een zacht, groen en open karakter, contasterend met de kade van het toekomstige Centrum van De Groote Wielen aaan de overzijde. Markant aan het water, met een strandje, ligt in het midden van Broekland een voorzieningencluster: een klein centrumgebied op buurtniveau De buurtontsluitingsweg ligt in oost-westelijke richting. Het centrumkarakter uit zich in een plein gevormd door stedelijke bebouwing. In dit voorzieningen cluster wordt een combinatie van woningen met basisscholen, kinderopvang, kleinschalige commerciele functies en een buurthuis gerea liseerd. Dit bebouwingsblok toont dus een multifunctioneel karakter. De auto-ontsluiting ligt centraal in de buurt met insteken naar woonstraten en parkeervoorzieningen binnen de bebouwings blokken. Daarmee contrasterend hebben de woongebieden een autoluw karakter. De hoofdontsluitingen in noord-zuidrichting hebben een royaal profiel met parkeervoorzieningen. De oost-west lopende ontsluiting is gekoppeld aan de Hoge Ring. De bus rijdt hier langs. De parkeer straten hebben een breed en stenig profiel, aangevuld met stevige laanbomen beplanting. De belangrijkste langzaamverkeerroute doorkruist de opeenvolging van de hoger gelegen parkeerstraten en de lager gelegen de koppelbeken. Op deze plekken zijn de koppelbeken geknikt, waardoor de ruimte zich opent. Bebou wingsaccenten verbijzonderen deze plekken. De strook tussen de Hoge Ring (Groote Wielenlaan) en de Centrale Plas leent zich voor hogere bebou wing met bijvoorbeeld bovenen benedenwoningen. Het gaat daarbij niet alleen om hogere bebouwing aan de plaszijde, maar ook om een goede begeleiding van de Grote Wielenlaan. Samen vormt het een stevige hoge rug, waar de overige woonbuurten van Broekland tegen aan zijn gevlijd. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

13 De woonbuurten in het zuidelijke deel van Broekland zijn als het ware opgespan nen tussen de lange, geknikt lopende lange lijn met Hoge Ring aan de noordzijde en de Lage Ring aan de zuidzijde. De primaire buurtontsluiting van Broekland is opgehangen aan de Groote Wielenlaan die in deze woonbuurt een continue profielopbouw krijgt. Het belang van deze laan komt tot uitdrukking in het brede van laanbomen voorziene profiel, de kunstmatige waterloop de Hoge Ring die het water naar de koppelbeken voert en de busbaan. Drie in de lange lijn opgenomen knikpunten zorgen voor een zekere afwisseling en verbijzondering van plekken van waaruit een rela tie met de omgeving kan worden gelegd. Het ontwerp van de woonbuurten heeft een heldere geometri sche opzet die is terug te voeren op drie patronen: Ten eerste het orthogonale stelsel van de hoofdontsluiting: de zuidelijke randweg, opgehangen aan het tracé van een hoogspanningslijn; onder een rechte hoek kruisend met de hoofdroute naar het wijkcentrum. Deze valt samen met de his torische lijn van de Vlietdijk. De zuidrand van Broekland wordt hierdoor bepaald. Ten tweede een eveneens orthogonaal stelsel dat is gebaseerd op het oude kavelpatroon. De hoofdopzet van De Watertuinen is hieraan gerelateerd. In Broekland volgen de Vlinderlaan, de randen en de centrale parkeerstraat hetzelfde patroon. Door alle woonstraten in het plangebied loodrecht hierop een zelfde richting te geven ontstaat rust en regelmaat in het stra tenpatroon. De richting van de Vlinderlaan valt samen met de diagonaal van de Centrale Waterplas. Het vierkant van de Centrale Waterplas is onderdeel van het derde stelsel. Dit bestaat uit de geometrische compositie van waterplas en Vlietdijk; de versnijding van carré en driehoek. Het geknikte verloop van de Hoge Ring reageert hierop. Binnen deze opzet zijn de koppelbeekgebieden als vrij gevormde langgerekte ruimtes opgespannen tussen Hoge Ring en Lage Ring. geometrie Broekland s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 13

14 Stedenbouwkundige karakteristiek Broekland wordt ontsloten vanaf de weg ten zuiden van de Lage Ring die de verschillende woonbuurten zoals de Vlietdijk, Broek land en De Watertuinen met elkaar verbindt. Vanuit de aangren zende woonbuurten is Broekland via de Groote Wielenlaan te bereiken. Vanaf de zuidelijke ontsluitingsweg vormt de Vlinderlaan de belangrijkste buurtontsluitingsweg in noordzuidelijke richting. Tussen de ver schillende woongebieden liggen de zogenaamde Broeken met de koppelbeken. Op deze wijze ontstaat een woonbuurt met een relatief stedelijk beeld rondom de buurtontsluitingswegen en de Hoge Ring en relatief informeel karakter rondom de Broeken. Voor de gehele woonbuurt worden kappen verlangd met uitzon dering van enkele plekken in het plan waar stedenbouwkundige accenten gerealiseerd kunnen worden. Hierbij wordt gedacht aan het plein waar de Vlinderlaan en de Groote Wielenlaan elkaar kruisen. Ook bij de overgangen van de aangrenzende woon buurten zijn stedenbouwkundige accenten mogelijk. Het stedelijke beeld rondom de buurtontsluitingswegen kenmerkt zich door langgerekte gevels waarin de openingen, zijstraten en de toegangen naar de parkeerhoven een ondergeschikt karak ter krijgen. In deze wegen vormt het profiel van de openbare ruimte de verbindende schakel. In principe vindt het parkeren voor eigen gebruik plaats in de gemeenschappe lijke parkeerhoven of parkeergarages danwel op eigen terrein waarbij deze parkeerplaats vanuit de achterzijde van kavels ontsloten wordt. 14 Langs de Groote Wielenlaan is een bebouwing mogelijk van maximaal 4 lagen met kap. Langs de Vlinderlaan is bebouwing in maximaal 3 lagen met kap (danwel opgetilde kap) mogelijk. In het overige gedeelte van Broekland ten Zuiden van de Groote Wielenlaan zijn maximaal 2 lagen met kap (incidenteel 3 lagen met kap) mogelijk. Op markante plekken in het plan kunnen voor bijzondere stedenbouwkundige situaties uitzonderingen worden gemaakt voor het bouwen van platte daken, of een extra bebouwingslaag. Dwars door het plan loopt een langzaamverkeerroute die Broekland verbindt met de Vlietdijkzone en De Watertuinen. Deze route rijgt de verschillende woonbuurten en de koppelbeken aan elkaar. Aan de noordzijde van Broekland ligt, in het verlengde van de Vlinderlaan, het voorzienin gencluster. De combinatie van voorzieningen, het strand en het plein dat de kruising vormt van de Vlinderlaan en de Groote Wielenlaan maken het voorzieningencluster tot een bijzonder element binnen Broek land. Dit voorzieningencluster mag gebouwd worden met een hoogte van 4, soms tot 6, lagen. De westelijke zijde van dit voorzieningenclus ter heeft een stedelijk karakter met vrij gesloten lange gevels en een massa -naar het zich nu laat zienvan maximaal 4 `a 5 lagen hoog. Daaronder zijn grote openingen over 2 lagen gepland, die toegang geven tot de daarachtergelegen scholen. De voorpleinen van de scholen dienen een sterke relatie met de straat en het water te krijgen. Aan de oostelijke zijde van het voorzieningencluster wordt dit stedelijke beeld meer bescheiden en zijn voorlopig grondgebonden woningen geprojecteerd, als overgang naar de Watertuinen. Het binnengebied is beschut, overwegend groen van karakter en goeddeels openbaar. De opbouw van dit gebied en van de eveneens langs de oever van de Centrale Plas gelegen vlekken E en F, nog niet geheel uitgekristalliseerd. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

15 Watermachine Broekland kent kleine maar significante hoogteverschillen; rond de halve meter lopen de woonstraten af van de parkeerstraten naar de Broeken. Dit is een gevolg van de Watermachine. Het watersysteem is opgebouwd uit de Hoge Ring, koppelbeken met retentiebekkens, de Lage Ring, het zuiveringsmoeras en de Centrale Plas. De Hoge Ring dient als voeding voor het watersysteem in bebouwd gebied en heeft een functie als kijkwater ter verhoging van de esthetische waarde van het plan. De Hoge Ring is een strakke kunstmatige goot met een debiet die voornamelijk bepaald wordt voor de bevoorrading van de koppelbeken. De Hoge Ring wordt continu gevoed vanuit de Centrale Plas. De koppelbeken zijn smalle waterlopen die de verbinding vormen tussen de Hoge Ring en de Lage Ring. Vanuit de Hoge Ring stroomt er continu een kleine hoeveelheid water door de koppelbeek naar de Lage Ring. Vanuit de wijk wordt het regenwater via molgoten (dus oppervlakkig) naar de koppelbeek gebracht. Bij zware regenval wordt het water in de beken opgestuwd. Daartoe zijn de groene ruimten rond de beken, de Broeken, voorzien van diep gelegen oeverzones. Deze retentiebekkens verzame len het regenwater in de wijk en de koppelbeken voeren het vervolgens geleidelijk af naar de Lage Ring. Via de Lage Ring stroomt het water het zuiveringsmoeras. Vorm en afmetingen van de Lage Ring worden bepaald door de landschappelijke en stedenbouwkundige uitgangspunten en door de hydraulische afvoercapaciteit. Het zuiveringsmoeras ontvangt het water van de Lage Ring en loost het op de Centrale Plas, het hart van de Watermachine en de buffer van het systeem. Via een gemaal wordt het water weer opgevoerd naar de Hoge Ring. De gemiddelde maaiveldhoogte bedraagt circa 4,00 meter +NAP. Dit is hoger dan in de omringende buurten, omdat in Broekland de invloed van kwelwater groot is. Het is belangrijk dat Broekland als woonbuurt zichtbaar is vanaf de Zuidelijke Randweg; hierdoor krijgt de buurt, als onderdeel van de wijk, een plaats in het Bossche stadslandschap. Daarom is gekozen voor een openbare rand aan de buurt, waar wonin gen met hun voorzijden op zijn gericht. Het water en de oevers met inheemse meerstammige bomen van de Lage Ring zullen bijdragen aan een aantrekkelijke, open en losse zuidrand. - pomp-opvoergemaal - Lage Ring - Hoge Ring - oppervlakkige afstroming - koppelbeek - zuiveringsveld s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 15

16 afkoppeling dakafvoer op maaiveld goot door tuin brede molgoot in Monnikenhuizen, Arnhem 16 brede molgoot in Monnikenhuizen, Arnhem Afwatering - afwatering via goot op koppelbeek/lage Ring - afwatering via groene goot op koppelbeek - afwatering via kolk-buis op koppelbeek - afwatering via retentievijver/droge kom-overstort Lage Ring - afwatering via kolk op riool via bodempassage op Lage Ring - afwatering via berm op koppelbeek/centrale plas/lage Ring LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

17 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 17

18 18 Voor Broekland zijn drie thema s bepalend: 1. de Watermachine; Deze biedt in zijn opzet een veelheid aan woonmilieus: de oevers van de Waterplas en de randen naar de Vlietdijk, de Lage Ring en de Watertuinen, de Hoge Ring en de Broeken met de koppelbeken. Dit daagt uit tot hoge ambities ten aanzien van het ontwerp van de openbare ruimte. Uitgangspunt van de Watermachine is maximale afkoppeling van het regenwater van de riolering, met een grote mate van berging in de wijk. Het ontwerp van de bebouwing en de openbare ruimte dient de Watermachine nadrukkelijk beleefbaar te maken: van dakgoot tot koppelbeek. 2. de selectieve openbare ruimte met grote bebouwingsvelden; Doorgaans wordt, vanwege het overwegende laagbouwpro gramma, teruggevallen op repetitie van kleinschalige bouwblok jes. Dit leidt tot veel en uniforme openbare ruimte. In Broekland zal worden gewerkt met grote bebouwingsvelden zodat een variatie ontstaat die is gebaseerd op de hoofdopzet van de buurt met minder, maar nadrukkelijker en afwisselender gevormde openbare ruimte. 3. de autoluwe woonomgeving; De auto wordt selectief toegelaten in het woonmilieu. De geparkeerde auto s worden grotendeels aan het zicht onttrokken (in parkeerhoven en garages). Er wordt gewerkt met een realistische parkeernorm voor bewoners en bezoekers, maar met een differentiatie in woonmilieus: mét en zonder gemotoriseerd verkeer. De parkeernormen zijn als volgt: 2 pp per woning op eigen terrein of bij toegewezen plaatsen in de p-hoven (1,6 pp per woning bij niet-toegewezen plaatsen in de p-hoven) en 0,3 pp per woning voor bezoekers. De orthogonale hoofdopzet laat een sterke verweving zien van het blauw/groene netwerk (Watermachine) en het rode netwerk (buurtontsluiting). Deze dubbele inslag biedt de mogelijkheid tot het maken van een helder onderscheid in woonmilieus; een woonmilieu waar de auto nadrukkelijk aanwezig is en een omgeving waar de voetganger domineert. De opzet van de buurten wordt gekenmerkt door grondgebonden woningen. Ten behoeve van de stedenbouwkundige kwaliteit wordt op markante locaties gekozen voor appartementen. De woningen moeten goed bereikbaar, toegankelijk en bruikbaar zijn voor iedereen volgens het gemeentelijk beleid voor aanpas baar bouwen. Daarnaast is aanpasbaar bouwen er op gericht om woningen later gemakkelijker, en goedkoper, te kunnen aan passen aan de levensfase en gebruikssituatie van de bewoners. Er moet voldoende flexibiliteit in het bouwprogramma zitten om ruimte te geven voor wensen op het gebied van speciale woon vormen, leefstijlen en dergelijke. In de directe omgeving van de zorgvoorzieningen ligt het realise ren van woonprojecten voor ouderen en/of gehandicapten voor de hand. Voor Broekland geldt als belangrijkste sfeerbepaler de groene uitstraling en de beleefbaarheid van de Watermachine met de Broeken en de Centrale Plas. De beperking van de verhar ding van de openbare ruimte en de toepassing van de groene erfafscheidingen is een belangrijke bijdrage aan dit groene karakter. Bij de architecten wordt de uitdaging gelegd dit karakter te versterken door de woningen langs de Broeken zo te plaatsen dat goede tuinen ontstaan. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

19 Voor Broekland geldt het nor male afvalinzamelingsregime, zodat de fracties gft en het restafval gescheiden via het systeem van kliko s zullen worden ingezameld, terwijl op acceptabele afstand (bij het voorzieningencluster) het afvalglas, kleding en papier kan worden afgeleverd. Dit betekent dat elke woning twee kliko s heeft. s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 19

20 hoofdlijnen Broekland is opgebouwd langs enkele lange lijnen: de Vlinderlaan, die de entree tot de buurt vormt de Hoge Ring, die met enkele knikken door het woongebied slingert en doorloopt tot in de aangrenzende wijken Vlietdijk en Hoven de koppelbeken met de Broeken, die specifiek zijn voor dit deel van De Groote Wielen de Lage Ring, die aan twee zijden de rand van de buurt vormt de oevers van de Centrale Plas, die kern van de Watermachine en van De Groote Wielen is. Broekland heeft een heldere geometrische opzet die is terug te voeren op twee patronen uit het Masterplan voor de Groote Wielen. Het orthogonale stelsel van het oude kavelpatroon wordt door de Vlinderlaan, de oost- en westrand en de centrale parkeerstraat gevolgd. Ook de diagonaal van het watercarré ligt in het verlengde. Door alle woonstraten in het zuidelijk veld loodrecht hierop een zelfde richting te geven ontstaat rust en regelmaat in het stratenpatroon. De centrale fietsroute past, zij het verspringend, in dit stramien. Het carré van de Centrale Plas is onderdeel van een tweede stelsel. Dit bestaat uit de geometrische compositie van de Centrale Plas en de Vlietdijk: een opeenvolging van carré en driehoek. Het geknikte verloop van de Hoge Ring reageert hierop. Binnen deze opzet zijn de koppelbeken met flauwe knikken vrij gevormde langgerekte ruimten die zijn opgespannen tussen de Hoge Ring en de Lage Ring. De orthogonale hoofdopzet komt ook tot uiting in de wijze waarop het blauw/groene netwerk, gebaseerd op de Watermachine, en het rode netwerk van de (auto)ontsluiting in elkaar grijpen. De hoofdlijnen geven de buurt een aangename eenvoudige hiërarchie. De architectuur, en dus verkaveling, woningtypologie, verdeling en inzet van de architecten richt zich op het inzichtelijk maken van de stedenbouwkundige hoofdlijnen. De ruimte en het doorzicht geven de het profiel een zekere voornaamheid en formeel karakter, dat door de architectuur wordt ondersteund. Het is een boeiend contrast met de beslotenheid van de woonstraten. In de woonstraten verloopt het beeld van stenig naar meer groen. Rechts of links af de voordeur uit levert dus een sterk verschillende ervaring: de levendigheid en de allure van het brede profiel van bijvoorbeeld de Vlinderlaan, of de door water en bijbehorende begroeiing bepaalde ruimte van een Broek. Dit verschil wordt versterkt door het afschot van 0,4% in de straat richting de koppelbeek. Hieronder volgt een korte karakterisering van de diverse stedenbouwkundige ruimten en de wijze waarop zij een beroep doen op de architectuur om deze beeldend te vormen. In de maaiveldcatalogus zijn de kwalitatieve uitgangspunten voor de openbare ruimte benoemd en zijn de profielen uitvoerig beschreven. De inrichting van het maaiveld vormt een bindende factor voor de architectuur. Bouwplan en inrichting - wonen en publiek domein - worden door de beeldregie van de supervisor tot een samenhangend geheel gesmeed. r 2001 LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

21 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 21

22 onderdelen Groote Wielenlaan In De Groote Wielen is een lange interne oost-west lopende lijn door de zuidelijke buurten getrokken. Door de Hoven, Vlietdijk, Broekland en de Watertuinen, is de lijn opgespannen tussen de polder aan weerszijden van de wijk. Dit geeft de ruggengraat van Broekland een landschappelijke dimensie; verwijzend naar de lange lijnen van het rivierpolderlandschap. De kracht van deze lijn ligt in zijn continuïteit als route, waarbinnen, afhankelijk van de omgeving, het profiel veranderingen in zich kan opnemen. Een kanaaltje ligt in het hart van het profiel van de lijn (Groote Wielenlaan): de Hoge Ring. De primaire buurtontsluiting van de Hoven en Broekland is opgehangen aan de Groote Wielenlaan. De Groote Wielenlaan krijgt bijgevolg in Broekland en in de Hoven een gelijke profielopbouw. Ten oosten van Broekland vindt de lijn een vervolg in de Watertuinen, als secundaire buurtontsluiting, en lost uiteindelijk op in de weidse ruimte van de polder. In Broekland heeft de Groote Wielenlaan een continue profielopbouw. De grote lengte van 900 meter vraagt echter tegelijkertijd om een zekere mate van afwisseling. Dit gebeurt op de drie knikpunten. Het zijn bijzondere plekken in de buurt en de momenten waar relaties met de omgeving worden gelegd. Eén van de consequenties van het plaatsen van smalle woningen in rijen langs de hoofdlijnen is dat tuinen hier niet goed tot ontwikkeling kunnen komen. Daarom is hier gekozen voor e stoepen. De ervaring elders met het vastleggen van een margestrook van circa 1 meter als overgang van openbaar naar privé is gunstig. De strook tussen voordeur en trottoir wordt aangezet door bijzondere verharding, hekwerkjes, verlichtingselementen, vaste bankjes of plantenbakken en versterken, op de rand van het openbare, het gevoel dat het een eigen domein is. Het eigen stoepje wordt dikwijls voorzien van bloempotten en ander persoonlijk meubilair. Vlinderlaan De entree tot Broekland is een breed en voornaam profiel gedragen door vier rijen laanbomen en begeleid door lange huizenblokken, in hoofdzaak twee lagen met een flinke kap, maar met accenten met hogere gevel en nok. Om het rustige karakter van de woonstraten te behouden en de positie van Vlinderlaan in de auto-ontsluiting te onderstrepen worden de parkeerhoven ontsloten vanuit de laan, niet vanuit woonstraten. Centrale parkeerstraat De centrale parkeerstraat heeft, overeenkomstig de hiërarchie van de opbouw van Broekland, een minder voornaam profiel dan de Vlinderlaan. Hier zijn wel voortuintjes, die samen met de brede trottoirs voor een aangenaam verblijfsklimaat (spelen) zorgen. De westelijke en oostelijke parkeerstraat hebben een bescheiden aantal auto s te bergen. De plaatsen liggen langs de weg aan de woningzijde, waardoor er vrij zicht is op de rand van Broekland met ruime grastaluds, verspreide bomen en het water. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

23 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 23

24 24 Koppelbeken/Broeken De bebouwing langs de randen van de Broeken, de open ruimte rond de koppelbeken, dient recht te doen aan het belang van deze elementen, zowel voor de structuur van de buurt, als voor de identiteit van Broekland. Denk daarbij ook aan de aansluitingen op de woonstraten. Vergaande afstemming van de bebouwing aan weerszijden van de Broeken is noodzakelijk. Een manier om de samenhang tot stand te brengen is om de kleur van de dominante gevelsteen van de ene vlek toe te passen als accent aan de overzijde van de Broeken. Afstemming van de kleur van de dakpannen is eveneens van belang. Er is ook sprake van enig verloop, van de Hoge Ring naar de Lage Ring dat in de architectuur tot uitdrukking kan worden gebracht. De bebouwing is zo veel mogelijk los met tussenruimte voor flink groen in de tuin. Dat mond veelal uit in smalle en diepe, zonodig hoge volumes. Verkaveling is vertandend, om plaats te houden voor evenwicht tussen voor- en achtertuin. Het verhogen van het vloerpeil van het woongedeelte van de woning met enige treden kan bijdragen aan een goede relatie tussen woning en groene ruimte. Het gaat daarbij om het uitzicht vanuit de woning dat royaler wordt, een groter gevoel van afstand tussen privé en openbaar en het versterken van de doorsnede over de koppelbeek, waar de ruimte stapsgewijze van het diepere koppelbeekniveau via de oevers oploopt naar het peil van de woonkamer en eventueel terras. Andere oplossingen voor het richten van de woningen op de koppelbeek kunnen veranda s of serres zijn. Lage Ring Een groen-blauwe zoom, waarlangs de bebouwing losser of strakker staat, al naar gelang de positie. De hoeken van Broekland vragen om een meer gesloten bebouwing, terwijl de Zuidrand in aansluiting op de Broeken een open verkaveling met zoveel mogelijk ruimte voor beplantingen heeft. Profielen openbare ruimte - Vlinderlaan; 40m - Groote Wielenlaan zonder bus; n.t.b. - Groote Wielenlaan met bus; 35m - Groote Wielenlaan met tijdelijke bus; 34m - centrale parkeerstraat; 26,45m - woonstraat; 8,5m - oostelijke parkeerstraat; 8,6m - westelijke parkeerstraat; 8,4m - koppelbeekzijde; 7,1m - Lage Ringzijde; 9,55m - fietsroute; var. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

25 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 25

26 Oevers Centrale Plas De Centrale Plas is opgebouwd uit een reeks eenvoudige geometrische vormen. De combinatie levert een afwisselend geheel op, met krachtige beelden per deel. Broekland grenst, achtereenvolgens van west naar oost, aan een driehoek, een vierkant en een rechthoek. De eerste oever ligt tegen de Vlietdijk. Tussen de lage dijk, waarover de hoofdfietsroute loopt die Rosmalen via het toekomstige centrum van de Groote Wielen met de Maas verbindt, en de bebouwing is een open grasstrook. Het accentueert de Vlietdijk. Na de geplande brug voor bus en langzaamverkeer vogt het Carre. Door vorm en positie is dit de kern van de plas. Het is een formele ruimte en de afwerking van de oevers en de beplanting en de bebouwing erlangs versterken dit beeld. Een strandje maakt het water toegankelijk en een aantrekkelijke plek om te verblijven. De relatie met het voorzieni ngenclusterdraagt verder bij aan het belang van deze plaats in het stedebouwkundigplan. Het laatste stuk oever is onderdeel van een langgerekte iets breder uitlopende rechthoek. De bebouwing komt hier vrij na aan het water, maar de oever heeft een groen karakter. Bij de ontgronding wordt rekening gehouden met de diverse karakters van de toekomstige profielen. In relatie totr de achterliggende bebouwing zijn de oevers uiteenlopend van hard naar zacht, van steil naar langzaam oplopend. Het groene karakter overweegt en de hoofdvorm is altijd strak. Fietsroute Een lang doorgaand fietspad slingert zich knikkend ter plaatse van Broekland, van de Watertuinen naar de Vlietdijk en de Hoven. Het fietspad kleurt mee met de buurt waar het doorheen gaat. Het doorgaande karakter moet wel afleesbaar blijven. In de uitwerking vraagt dat om enige binding in architectuur. De woningen liggen met de voordeur aan de fietsroute. 26 Ruimte - verbinding met centrum Groote Wielen - centrale parkeerstraat - Vlinderlaan - Hoge Ring - fietsroute - Broek - groene scheg - plein de huiskamer van Broekland - oevers Centrale Plas - Lage Ring - Centrale Plas aangrenzend De Watertuinen - uitstroom Hoge Ring in Centrale Plas - woonstraat - bijzonder hof LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

27 s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 27

28 Woonstraten Het wonen in de woonstraten onderscheidt zich sterk van dat langs de hoofdstraten. Worden de profielen van de hoofdstraten bepaald door de rijdende of geparkeerde auto, langs de woonstraten, eerder brede paden is de positie van de auto gemarginaliseerd ten gunste van het verblijven. Er is ruimte en rust voor wandelen en spelen. Het woonkarakter dient tot uiting te komen in een argeloze menging van verschillende woningtypen en architecturen rond de straatjes. De kwaliteit van de individuele woning is gerelateerd aan de situering op de kavel en de wijze waarop de woningplattegrond daarop inspeelt. De uitwerking dient gedetailleerd te geschieden naar aanleiding van het verval in de straat en het woningontwerp. Indien het parkeren niet in parkeerhoven kan worden ondergebracht geschiedt het op eigen erf. De plaatsing van de woningen dient hier aan tegemoet te komen, en wel zodanig dat de auto niet voor de rooilijn komt te staan. Afwisselende rooilijn zou het informele karakter van de woonstraten kunnen versterken, maar is vanwege de ondiepe percelen dikwijls niet mogelijk. Kleine verspringingen in het bouwvolume, of het tot verschillende hoogten laten doorlopen van de kap kan een vergelijkbaar los effect hebben. Ter ondersteuning van het groene beeld van de woonstraten loopt doorgaans een lage haag op de erfgrens langs de openbare ruimte. Ter plaatse van zij- of achtertuinen wordt daar minimaal een hoger scherm met klimop aan toegevoegd. 28 Parkeerhoven Het parkeren vindt als regel plaats op (afgesloten) hoven, of op eigen erf. In beide gevallen moeten er twee parkeerplaatsen per woning beschikbaar zijn. Wanneer er geen toegewezen parkeerplaatsen zijn moeten er 1,6 parkeerplaatsen per woning aanwezig zijn. Voor de bezoeker is in de parkeerstraten parkeerruimte, 0,3 parkeerplaats per woning. De parkeerhoven zorgen dat de woonstraten vrij van geparkeerde auto s zijn. De ontsluiting geschiedt bij voorkeur direct vanaf de hoofdwegen, zodat ook het rijdende verkeer in de woonstraten wordt geminimaliseerd. De parkeerhoven worden uitgegeven en worden beheerd door een vereniging van eigenaren van de omwonenden. De inrichting moet rekeninghouden met een comfortabel gebruik en eenvoudig beheer. Plein bij voorzieningencluster Letterlijk een centrale knoop. Lange lijnen kruisen elkaar, doorzicht naar Watertuinen en het Carré van de plas, bijna al het verkeer voor Broekland komt er langs, inclusief de bus (die er uiteraard een halte heeft) en een cluster van voorzieningen (de enige openbare gebouwen van de eerste fase van De Groote Wielen: scholen, wijkcentrum, sportzaal, kinderdagverblijf, zorgvoorzieningen) ligt er aan. De centrale positie van de plek en het gevarieerde gebruik geven aanleiding het plein de huiskamer van Broekland te noemen. Door hoekverdraaiingen is het ruimtelijk een boeiende plek. Het voorzieningencluster brengt ook de nodige bebouwingsmassa met zich mee. Het Plein is, ingevolge de Watermachine, de hoogste plek van Broekland. Dat levert een bescheiden, maar toch bijzondere, vertekening van het perspectief over de Vlinderlaan en de Centrale Plas op. LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

29 profiel Vlinderlaan s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 29

30 30 profiel Groote Wielenlaan LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

31 profiel centrale parkeerstraat s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 31

32 32 profiel koppelbeekzijde LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten

33 profiel woonstraat s-hertogenbosch - De Groote Wielen - Broekland - beeldkwaliteitplan 33

34

35 s-hertogenbosch De Groote Wielen beeldkwaliteitplan architectuur