Duurzame ontwikkeling en kringlopen (DOK) Toets 1: 30%
|
|
- Roeland de Vries
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Duurzame ontwikkeling en kringlopen (DOK) Toets 1: 30% Docenten: Hans Geerlings en Henk Nugteren Datum: 30 mei 2016 Tijd: 8:45 10:45 uur Locatie: TN F4.25 Deze toets telt voor 30% voor het eindresultaat DOK. De toets bestaat uit 5 vragen die elk 6 punten opleveren voor een totaal van 30 punten. Beantwoord de vragen kort en bondig en beperk je tot wat er gevraagd wordt. Bij sommen wel je berekening laten zien. Begin elke vraag op een nieuwe rechter pagina. Dit bevordert de snelheid van nakijken. Succes. Vraag 1. CO 2 sekwestratie Voor de mens invloed op het CO 2 gehalte in de atmosfeer kreeg, waren er het laatste miljard jaar twee belangrijke processen die de verandering van de hoeveelheid CO 2 in de atmosfeer bepaalden. a) Welke twee processen waren dit? Stel hiervoor de massabalans op. Nog veel langer geleden bestond zelfs een van deze twee processen nog niet. b) Welk proces was dit en hoe zou je de fluxen voor en na het tijdstip van ontstaan van dit proces kunnen beschrijven? Nu de mens zijn invloed laat gelden wordt er door verbranding van fossiele brandstoffen extra CO 2 aan de atmosfeer toegevoegd. Basische gesteenten nemen van nature CO 2 uit de atmosfeer op. c) Wat voor type reacties liggen hieraan ten grondslag? d) Als we deze reacties willen versnellen, hoe zou dat dan kunnen? e) Dit lijkt heel veel energie te kosten. Noem twee redenen waarom dit mogelijk best nog wel mee kan vallen. Hoe kan daar slim gebruik van gemaakt worden? -1-
2 Start nu op pagina 3 van je antwoordvel Vraag 2. Een diepvriescel In een diepvriescel worden producten bij een temperatuur van -25 C bewaard. De temperatuur buiten de cel bedraagt +25 C. Door een ideale warmtepomp wordt 5000 W thermisch vermogen aan de koelcel onttrokken. a) Teken in een PV-diagram (druk-volume diagram) de cyclus die de warmtepomp doorloopt. Gebruik pijltjes om duidelijk te maken in welke richting de cyclus doorlopen wordt. Teken ook pijlen om te laten zien waar in de cyclus warmte wordt opgenomen en waar het wordt afgestaan. b) Bereken het voor de warmtepomp benodigde elektrisch vermogen. Hoe groot is het aan de omgeving afgestane thermisch vermogen? c) De eigenaren van de cel krijgen het aanbod om de warmtepomp te vervangen door een exemplaar dat slechts de helft van het onder b) berekende elektrisch vermogen nodig heeft. Neem aan dat alle andere specificaties van de koelcel ongewijzigd blijven. Moeten de eigenaren het aanbod aannemen? Geef kort commentaar. Start nu op pagina 1 van antwoordvel 2 Vraag 3. Bevolkingsgroei De omvang van de wereldbevolking is de afgelopen eeuw exponentieel gegroeid en heeft op dit moment een aantal van 7,4 miljard mensen bereikt. Dit betekent dat de groei van de bevolking beschreven wordt door dn/dt = k 0 N, waarbij N het aantal mensen op aarde voorstelt en k 0 de groeisnelheid. De waarde van de constante k 0 bedroeg 0,0145 per jaar. a) In welk jaar bestond de wereldbevolking uit 2 miljard mensen? b) Neem aan dat de wereldbevolking in de komende eeuw op dezelfde wijze doorgroeit als gedurende de afgelopen eeuw. Door hoeveel mensen wordt de aarde over 100 jaar bewoond? c) Een realistischer beschrijving van de grootte van de wereldbevolking als functie van de tijd wordt gegeven door dn/dt = k 0 (1 N/K) N, waarbij de symbolen dezelfde betekenis hebben als hierboven en K het maximale aantal mensen is dat onder gegeven omstandigheden op aarde kan leven. Neem aan dat k 0 = 0,0145 per jaar. K wordt ook wel de draagkracht van de aarde genoemd. Neem aan dat de draagkracht K gelijk is aan 20 miljard mensen. Wat is de maximale toename van de wereldbevolking per jaar? -2-
3 Start nu op pagina 3 van antwoordvel 2 Vraag 4. Energiebalans van de Aarde Uit de astronomie is bekend dat de zon gedurende zijn bestaan steeds meer energie is gaan uitzenden. Voor de zonne-constante L(t) als functie van de tijd t geldt de volgende vergelijking: = 1+0,4 1 waarbij L 0 de huidige zonne-constante is en t 0 is de huidige leeftijd van de zon. Ter plekke van de aardbaan is L 0 = 1360 W/m 2. De zon is nu 4,57 miljard jaar oud. De albedo van de aarde is gelijk aan 0,3 en aangenomen mag worden dat deze constant blijft. De constante van Stefan-Boltzmann σ bedraagt 5, J s -1 m -2 K -4. In de toekomst zal de zon dus steeds helderder gaan schijnen. Op een gegeven moment zal de temperatuur op aarde zo hoog worden dat het overgrote deel van het huidige leven op aarde niet langer mogelijk is. Neem aan dat dit punt bereikt wordt als de temperatuur aan de buitenzijde van de atmosfeer van de aarde 30 C is. a) Bereken de waarde van de zonne-constante waarvoor dit punt bereikt wordt. b) Wanneer wordt de onder a) berekende zonne-constante bereikt? Start nu op pagina 1 van antwoordvel 3 Vraag 5. Feedback systemen (tulpenwereld) In de Nederlandse context is een tulpenwereld met witte en zwarte tulpen makkelijker voor te stellen dan een madeliefjeswereld. Neem een denkbeeldige planeet waarop alleen witte en zwarte tulpen kunnen groeien met een albedo van respectievelijk 0,8 en 0,2, terwijl de onbegroeide bodem een albedo heeft van 0,5. De tulpenpopulaties worden beschreven door twee differentiaalvergelijkingen waarin een constante voor de sterfte is opgenomen en een variabele voor de groeisnelheid (g). Deze groeisnelheid hangt als volgt van de temperatuur af: g = 1 0,01 (293 T i ) 2 waarin T i de lokale temperatuur is. a) Bij welke temperatuur groeien de tulpen het snelst? En bij welke temperatuur zal de gehele tulpenpopulatie uitsterven? -3-
4 Door het opmaken van een energiebalans over de planeet en rekening te houden met uitwisseling van warmte over het oppervlak wordt een gemiddelde oppervlaktetemperatuur bereikt van T gem. Hoewel deze wereld geen atmosfeer kent, noch klimaat of verweringsreacties, varieert de hoeveelheid zonnestraling door astronomische schommelingen. We stellen deze straling gelijk aan 1 als de temperatuur op deze planeet gelijk is aan de temperatuur waarbij de tulpen het best gedijen. Door het systeem te modelleren worden temperatuur en samenstelling van de populatie tulpen afhankelijk van de zonnestraling (luminoscity) gevonden als in onderstaande grafiek. De stippellijn stelt de temperatuur voor in het geval er geen tulpen zouden groeien. b) Stel dat de zonnestraling periodiek varieert tussen 0,8 en 1,2. Ga uit van toenemende stralingsintensiteit van 1 naar 1,2. Beschrijf wat er gebeurt met de tulpenpopulatie en de temperatuur. Is dit een positieve of een negatieve feedback? c) Wat gebeurt er als de zonnestraling na het bereiken van de waarde 1,2 weer afneemt (naar 0,8)? Is dit een positieve of een negatieve feedback? Wat zal de status van de planeet zijn als de zonnestraling blijft fluctueren tussen 0,8 en 1,2? d) Stel dat door onvoorziene omstandigheden de zonnestraling oploopt tot 1,8. Wat zal dan gebeuren? Verklaar de knikken in de temperatuurcurven bij de punten a en b in de grafiek. e) Bij opgave 4b werd berekend wanneer de temperatuur aan de buitenkant van de aardse atmosfeer 30 C zal bereiken. Door het broeikaseffect kan de temperatuur aan het oppervlak veel hoger zijn. Een schatting daarvan wordt in het boek gegeven in een grafiek (zie hiernaast). De eerste 2 miljard jaar zal de temperatuur gestaag toenemen. Daarna zou er ook hier een knik optreden en de temperatuur versneld toenemen. Wat zou een verklaring voor deze knik kunnen zijn? a b EINDE TOETS -4-
5 Uitwerkingen: 1a - Fysisch-chemische processen (dat zijn absorptie/desorptie reacties en mineraalverweringsreacties). - Fotosynthese - Vulkanisme wordt ook wel genoemd al is deze minder belangrijk Minimaal twee van de drie moeten genoemd worden. Voor de massabalans zie eq. 1.1 in het boek. 1b Fotosynthese is op een gegeven moment uitgevonden. Massabalansen kunnen worden opgemaakt zoals in eq. 1.2 in het boek. 1c Dit zijn verweringsreacties waarbij een silicaat reageert met H 2 O en CO 2 met als reactieproducten nieuwe silicaten of kwarts en carbonaten. Carbonatie-reacties of iets dergelijks is goed, calcinerings-reacties is fout (dat is het omgekeerde). 1d Dit kan door temperatuurverhoging en/of door oppervlaktevergroting. Beide noemen voor een volledig goed antwoord. 1e De reactieproducten hebben een groter volume dan de reactanten waardoor het gesteente geholpen wordt te breken en dus weer meer volume te creëren. De reacties zijn sterk exotherm waardoor hun omgeving wordt opgewarmd zodat minder energie daarvoor nodig is. Door juist zoveel CO 2 toe te voegen dat er precies genoeg warmte wordt vrijgegeven om het gesteente op de optimale temperatuur te houden. 2a De bedoeling is het testen van de vaardigheid om de juiste Carnot cyclus te tekenen (lijkt makkelijk maar ging vorig jaar nog in 70% van de gevallen fout). Een cyclus dus tegen de wijzers van de klok in zoals ook bij de huiswerkopgave moest worden gedaan. 2b Carnotfactor = 0,1678 Q H = Q L + W = Q L Q H waaruit Q H = 6008 en W = Kan ook met COP voor koeling (in dit geval iets sneller). 2c De ideale warmtepomp geeft het theoretisch minimale vermogen dat nodig is. Dus niet op ingaan. 3a t= (k 0 ) -1 ln(7,4/2) = 90,2 jaar. Dit betekent dat in 1926, 2 miljard mensen de wereld bevolkten. 3b N=7,4 exp(0,0145*100) = 31,5 miljard -5-
6 3c De groei is maximaal als N=0.5K. Invullen levert dn/dt = 0,25 K*k 0 = 72,5 miljoen mensen per jaar. 4a Maak een energiebalans op. Er volgt: L(t)(1-0,3) = 4σ(303) 4, waaruit volgt L(t)= 2730 W/m 2 4b Substitutie van dit resultaat in bovenstaande formule en wat omwerken levert: t/t 0 = 1 + 2,5*(1-L 0 /L(t)) = 1 + 2,5*(1-1370/2730) = 2,25 Dit betekent dat t= 2,25 * 4,57 = 10,3 miljard jaar. De zon is dan 10,3 miljard jaar oud. Dit duurt nog 5,7 miljard jaar 5a Als T i = 293, dan is de groeisnelheid maximaal (1), dus de beste groei treedt op bij 20 C. De groeisnelheid wordt 0 als (293 T i ) = ± 10. Dus sterft de populatie uit bij T 10 C en T 30 C. 5b De temperatuur zal constant op 20 C blijven omdat de toenemende zonnestraling wordt gecompenseerd door een toenemende albedo doordat er meer witte tulpen gaan groeien (die hun omgeving koel houden) en minder zwarte (die hun omgeving opwarmen). Het zou warmer moeten worden, maar de witte tulpen zorgen voor verkoeling, dus een negatieve feedback. 5c Er gaan weer meer zwarte tulpen groeien ten koste van de witte en de temperatuur zal constant blijven ondanks de afnemende zonnestraling. Ook dit is dus een negatieve feedback. Bij blijvende fluctuatie tussen 0,8 en 1,2 zal de planeet in een steady-state geraken met een constante temperatuur van 20 C. 5d De tulpenpopulatie zal uitsterven, het feedbacksysteem kan dit niet meer aan. Bij punt a op de temperatuurcurve zijn de zwarte tulpen allemaal dood en kan alleen nog maar gekoeld worden door kale grond met witte tulpen te vullen. Dit levert niet voldoende koeling en de temperatuur loopt op, waardoor ook de groeisnelheid af gaat nemen. Op een bepaald moment wordt de sterfte groter dan de groei, hetgeen te zien is aan een daling van het aantal witte tulpen. Bij punt b wordt 30 C bereikt en is het heel snel afgelopen met de tulpen (er is alleen nog maar sterfte) en de temperatuur schiet naar het evenwicht dat zonder tulpen zou bestaan. 5e In eerste instantie zullen feedback systemen op aarde de temperatuurstijging nog enigszins kunnen temperen, maar op een gegeven moment wordt deze buffer doorbroken (bijvoorbeeld door het afsterven van alle leven) en zal de temperatuur versneld stijgen. -6-
Biologische homeostase van het wereldklimaat: Daisyworld als parabel
Bewerkte versie van een artikel in Tellus (1983, 35B, 284-289 Biologische homeostase van het wereldklimaat: Daisyworld als parabel Door ANDREW J. WATSON, Marine Biological Association, The Laboratory,
Nadere informatieFysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer
Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer J. Kortland Cdb, Universiteit Utrecht Inleiding Bij het ontwerpen van een computermodel van de broeikas Aarde maak je gebruik van fysische modellen. Deze
Nadere informatieEnergiebalans aarde: systeemgrens
Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom
Nadere informatieExtra opgaven hoofdstuk 11
Extra opgaven hoofdstuk Opgave Van een landbouwbedrijf zijn de input- en outputrelaties in onderstaande tabel weergegeven. We veronderstellen dat alleen de productiefactor arbeid varieert. Verder is gegeven
Nadere informatieKoolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Nadere informatieTentamen Warmte-overdracht
Tentamen Warmte-overdracht vakcode: 4B680 datum: 21 juni 2010 tijd: 14.00-17.00 uur LET OP Er zijn in totaal 4 opgaven waarvan de eerste opgave bestaat uit losse vragen. Alle opgaven tellen even zwaar
Nadere informatieEen praktische opdracht voor computerondersteund modelleren Broeikas Aarde
In NVOX van september 2002 schreven wij onder de titel Leren door zelf modelleren over het gebruik van computermodellen in de klas. In dat artikel stond een korte beschrijving van een drietal modules voor
Nadere informatieDuurzame ontwikkeling en kringlopen (DOK)
Duurzame ontwikkeling en kringlopen (DOK) 4051 DUKRIY Tentamen Docenten: Hans Geerlings en Henk Nugteren Datum: 3 juli 2014 Tijd: 14:00-17:00 uur Gebouw: 3ME: Instructiezalen G en H Het tentamen bestaat
Nadere informatieCompex wiskunde A1-2 vwo 2005-I
Zalm Wanneer van een vissoort te veel gevangen wordt, kan de populatie zich niet herstellen en valt er op den duur niets meer te vangen. Visserijbiologen streven dan ook naar een evenwichtssituatie waarbij
Nadere informatieBroeikas Aarde: een leefbare temperatuur
Computerondersteund modelleren Natuurkunde Broeikas Aarde: een leefbare temperatuur Universiteit Utrecht Cd Centrum voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen Computerondersteund modelleren Natuurkunde
Nadere informatieTENTAMEN. Thermodynamica en Statistische Fysica (TN )
TENTAMEN Thermodynamica en Statistische Fysica (TN - 141002) 25 januari 2007 13:30-17:00 Het gebruik van het diktaat is NIET toegestaan Zet op elk papier dat u inlevert uw naam Begin iedere opgave bovenaan
Nadere informatieHitte op sportvelden
Hitte op sportvelden Natalie Theeuwes Post Doc stadsklimaat Meteorologie en Luchtkwaliteit Met dank aan Bert Heusinkveld, Bert Holtslag, Reinder Ronda, Gert-Jan Steeneveld Gevolgen voor gezondheid Huidaandoeningen
Nadere informatieKernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit?
Kernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Een kopje thee Je hebt een kopje warme thee, maar je bent druk bezig een computerspel te spelen.
Nadere informatieDEEL 2: VIER OPEN VRAGEN (6 PUNTEN)
DEEL 2: VIER OPEN VRAGEN (6 PUNTEN) Vraag 1: De koolstof kringloop (1 punt) a. Noem natuurlijke en antropogene processen die bijdragen aan de stroom van CO 2 van en naar de atmosfeer. b. Beschrijf de globale
Nadere informatieTheorie: Snelheid (Herhaling klas 2)
Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Snelheid en gemiddelde snelheid Met de grootheid snelheid geef je aan welke afstand een voorwerp in een bepaalde tijd aflegt. Over een langere periode is de snelheid
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie
Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie Samenvatting door R. 2564 woorden 31 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Subdomein C1. Kracht en beweging Specificatie De kandidaat
Nadere informatieThermodynamica. Daniël Slenders Faculteit Ingenieurswetenschappen Katholieke Universiteit Leuven
Thermodynamica Daniël Slenders Faculteit Ingenieurswetenschappen Katholieke Universiteit Leuven Academiejaar 2009-2010 Inhoudsopgave Eerste hoofdwet - deel 1 3 Oefening 1.1......................................
Nadere informatieHavo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje
Havo 4 - Practicumwedstrijd Versnelling van een karretje Vandaag gaan jullie een natuurkundig experiment doen in een hele andere vorm dan je gewend bent, namelijk in de vorm van een wedstrijd. Leerdoelen
Nadere informatieIVF temperatuurregeling incubator
IVF temperatuurregeling incubator Les 2 Warmteleer Dossier Je hebt je dossier meegenomen en dit bestaat nu uit: 1. Het stencil van les 1, volledig ingevuld 2. Samenvatting van les 1 de Excelgrafieken met
Nadere informatieKlimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieExamen VWO - Compex. wiskunde A1,2
wiskunde A1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 25 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 14 tot en met 23 In dit deel staan de vragen waarbij de computer
Nadere informatie1 Warmteleer. 3 Om m kg water T 0 C op te warmen heb je m T 4180 J nodig. 4180 4 Het symbool staat voor verandering.
1 Warmteleer. 1 De soortelijke warmte is de warmte die je moet toevoeren om 1 kg van een stof 1 0 C op te warmen. Deze warmte moet je ook weer afvoeren om 1 kg van die stof 1 0 C af te koelen. 2 Om 2 kg
Nadere informatieTechnische Thermodynamica 1, Deeltoets 2 Module 2, Energie en Materialen ( )
Technische Thermodynamica 1, Deeltoets 2 Module 2, Energie en Materialen (201300156) Werktuigbouwkunde, B1 Faculteit der Construerende Technische Wetenschappen Universiteit Twente Datum: Oefentoets (TTD
Nadere informatieOpwarming van de aarde
Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je
Nadere informatieD h = d i. In deze opgave wordt de relatie tussen hoekmaat en afstand uitgerekend in een vlak expanderend heelal.
12 De hoekafstand In een vlak, statisch, niet expanderend heelal kan men voor een object met afmeting d op grote afstand D (zodat D d) de hoek i berekenen waaronder men het object aan de hemel ziet. Deze
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieDe verliezen van /in het systeem zijn ook het gevolg van energietransformaties!
Centrale Verwarmingssysteem Uitwerking van de deelvragen 1 ) Wat zijn de Energietransformaties in het systeem? De Energietransformaties die optreden in het CV-systeem zijn a. Boven de brander c.q. in de
Nadere informatieTechnische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65. 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur
Technische Universiteit Eindhoven Tentamen Thermische Fysica II 3NB65 15 augustus 2011, 9.00-12.00 uur Het tentamen bestaat uit drie, de hele stof omvattende opgaven, onderverdeeld in 15 deelopgaven die
Nadere informatieTentamen Inleiding Meten Vakcode 8E020 22 april 2009, 9.00-12.00 uur
Tentamen Inleiding Meten Vakcode 8E april 9, 9. -. uur Dit tentamen bestaat uit opgaven. Indien u een opgave niet kunt maken, geeft u dan aan hoe u de opgave zou maken. Dat kan een deel van de punten opleveren.
Nadere informatieRelevante duurzame energiebronnen op aarde Artikel 2
Relevante duurzame energiebronnen op aarde Artikel 2 Ad van Bokhoven, specialist duurzame technieken bij KWA Bedrijfsadviseurs, schrijft iedere maand een artikel over duurzame technieken en de energietransitie.
Nadere informatieFiguur 8.50: Toestandsdiagram van propaan naar ASHRAE Hoofdstuk 8: Kringprocessen 46
Onderstaande figuur toont het ph-diagram van propaan, naar ASHRAE (boeken). Hierop moeten we aflezen, geen gemakkelijke karwei, tenzij men de zaken uitvergroot, of computerprogramma s zoals COOLPACK gebruikt.
Nadere informatieTOETS CTD voor 1 ste jaars MST (4051CHTHEY, MST1211TA1, LB1541) 10 maart 2015 14.00-15.30 uur Docenten: L. de Smet, B. Dam
TOETS CTD voor 1 ste jaars MST (4051CHTHEY, MST1211TA1, LB1541) 10 maart 2015 14.00-15.30 uur Docenten: L. de Smet, B. Dam Naam:. Studentnummer Leiden:... En/of Studentnummer Delft:... Dit tentamen bestaat
Nadere informatieHERHALINGS TENTAMEN CHEMISCHE THERMODYNAMICA voor S2/F2/MNW2 Woensdag 14 januari, 2009, 18.30 20.30
HERHALINGS TENTAMEN CHEMISCHE THERMODYNAMICA voor S2/F2/MNW2 Woensdag 14 januari, 2009, 18.30 20.30 Bij het tentamen mag gebruik worden gemaakt van een GR en BINAS. NB: Geef bij je antwoorden altijd eenheden,
Nadere informatiemei 16 19:37 Iedere keer is de groeifactor gelijk. (een factor is een getal in een vermenigvuldiging)
Wiskunde 3VWO Hoofdstuk 8 par 8.1 par 8.2 Procenten en groeifactoren Niet par 8.3 Periodieke verbanden par 8.4 Machtsfuncties par 8.5 Grafieken veranderen par 8.6 Extreme waarden mei 16 19:37 Maandag zitten
Nadere informatieAantal fietsen 10 20 30 40 50 60 70 80 Kosten ( ) 2500 4500 6000 7000 7500 8700 10500 12800 Verandering kosten ( ) 2000 1500 1000 500 1200 1800 2300
Hoofdstuk 3, Veranderingen 1 Hoofdstuk 3 Veranderingen Kern 1 Stijgen en dalen 1 a In 2000. Begin 1993 was de stand 130, de top is 700. In totaal is er dus een toename van 570 punten. Die toename vond
Nadere informatie12.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: l:y = ax + b gaat door de punten A(5, 3) en B(8, 12). Stel de functie van l op.
12.0 Voorkennis Voorbeeld 1: l:y = ax + b gaat door de punten A(5, 3) en B(8, 12). Stel de functie van l op. Stap 1: Bepaal de richtingscoëfficiënt van l:y = ax + b : y yb ya 123 9 a 3 x x x 8 5 3 Hieruit
Nadere informatieSCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9
SCHEIKUNDE Hoofdstuk 9 Par. 1 Elke chemische reactie heeft een energie-effect. De chemische energie voor én na de reactie is niet gelijk. Als de reactie warmer wordt is de chemische energie omgezet in
Nadere informatieOpgaven. Opgave: Polsstokspringen a) m = ρ V
Opgaven Opgave: Polsstokspringen a) m = ρ V m = 2,2 kg V = V buiten V binnen = ¼ π (3,9 10 2 ) 2 4,5 ¼ π (3,5 10 2 ) 2 4,5 V = 1,046 10 3 m 3 ρ = 2,1029 10 3 kg/m 3 ρ = 2,1 10 3 kg/m 3 b) Kies twee tijdstippen:
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Straling, energie en flux Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten Een object dat
Nadere informatieEen model voor een lift
Een model voor een lift 2 de Leergang Wiskunde schooljaar 213/14 2 Inhoudsopgave Achtergrondinformatie... 4 Inleiding... 5 Model 1, oriëntatie... 7 Model 1... 9 Model 2, oriëntatie... 11 Model 2... 13
Nadere informatieExamen Inleiding Atmosfeer 8 mei 2014 EXAMEN INLEIDING ATMOSFEER. 8 mei 2014, 13:30-16:30 uur
EXAMEN INLEIDING ATMOSFEER 8 mei 2014, 13:30-16:30 uur E E R S T D I T L E Z E N!! 1. Vermeld duidelijk je NAAM en REGISTRATIENUMMER in de linkerbovenhoek van elk in te leveren foliovel (de foliovellen
Nadere informatieTENTAMEN CHEMISCHE THERMODYNAMICA. Dinsdag 25 oktober 2011 13.15 15.15
TENTAMEN CHEMISCHE THERMODYNAMICA Dinsdag 25 oktober 2011 13.15 15.15 Bij het tentamen mag gebruik worden gemaakt van BINAS en een (grafische) rekenmachine. Let op eenheden en significante cijfers. 1.
Nadere informatieExponentiële functies
Eponentiële functies In de vorige paragraaf hebben we alleen positieve getallen in de eponent gekozen. Nu laten we alle getallen als eponent toe. 1 Als je een fles melk uit de koelkast haalt, zal de temperatuur
Nadere informatieEindtoets 3DEX0: Fysica van nieuwe energie 30-1- 2013 van 9:00-12:00
Eindtoets 3DEX0: Fysica van nieuwe energie 30-1- 2013 van 9:00-12:00 Roger Jaspers & Adriana Creatore In deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad
Nadere informatieTentamen Warmte-overdracht
Tentamen Warmte-overdracht vakcode: 4B680 datum: 7 april 2014 tijd: 9.00-12.00 uur LET OP Er zijn in totaal 4 opgaven waarvan de eerste opgave bestaat uit losse vragen. Alle opgaven tellen even zwaar mee.
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 woensdag 28 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 woensdag 28 mei 13.30-16.30 uur wiskunde A1,2 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 21 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen. Voor
Nadere informatieKNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Nadere informatiePracticum: Fysische en Chemische Technologie. WARMTEWISSELAAR (Groot)
Practicum: Fysische en Chemische echnologie. WARMEWISSELAAR (Groot) Auteur: N.M. Leurs Revisie:. Schmeetz/ D. Dijkstra Versie: 1.3 Datum: augustus 2010 Laboratorium Procestechnologie Inhoud 1. Inleiding...
Nadere informatiePACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Nadere informatieHulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk. Let op dat je alle vragen beantwoordt.
Oefentoets schoolexamen 5 Vwo Natuurkunde Leerstof: Hoofdstukken 3, 5, 6 Tijdsduur: Versie: A Vragen: 24 Punten: Hulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk Opmerking: Let op dat je alle
Nadere informatieDeel 1 : Mechanica. 2 de jaar 2 de graad (2uur) Inhoudstafel. - a -
- a - Deel 1 : Mechanica Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoodstuk 3: Hoodstuk 4: Inleiding grootheden en eenheden Gebruik voorvoegsels... Wetenschappelijke notatie... Lengtematen, oppervlaktematen en inhoudsmaten...
Nadere informatieHoofdstuk 4. Chemische reacties. J.A.W. Faes (2019)
Hoofdstuk 4 Chemische reacties J.A.W. Faes (2019) Hoofdstuk 4 Chemische reacties Paragrafen 4.1 Kenmerken van een reactie 4.2 Reactievergelijkingen 4.3 Rekenen aan reacties Practica Exp. 1 Waarnemen Exp.
Nadere informatie2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.
Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer
Nadere informatie1) Neem een blokje en meet met een krachtmeter hoeveel kracht er nodig is om een blokje op te tillen.
Naam: Klas: Practicum losse en vaste katrol VASTE KATROL Opstelling: 1) Neem een blokje en meet met een krachtmeter hoeveel kracht er nodig is om een blokje op te tillen. Benodigde kracht = ) Maak een
Nadere informatieMooie opgaven met mooie contexten. Maar je moet het wel snappen. Standaard aanpak van bekende opgaven werkt hier niet. Je moet de aanpak wel zien.
Verslag examenbespreking pilot-examen VWO 2014 (eerste tijdvak) Utrecht, 20 mei 2014 Eerste resultaten: Totaal 36 kandidaten. Gemiddeld 39,7 punten. Algemene opmerkingen: Slechts twee leerlingen van te
Nadere informatieUitwerkingen. T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen
Uitwerkingen T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN
Nadere informatieHoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO,
Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Hoofdstuk 8 Opgave 1 Bruistabletten bevatten onder andere natriumwaterstofcarbonaat. Als je deze tabletten in water brengt, treedt een reactie op waarbij
Nadere informatieOpdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem
PLANETENSTELSELS - WERKCOLLEGE 3 EN 4 Opdracht 3: Baanintegratie: Planeet in een dubbelstersysteem In de vorige werkcolleges heb je je pythonkennis opgefrist. Je hebt een aantal fysische constanten ingelezen,
Nadere informatie3 Veranderende krachten
3 Veranderende krachten B Modelleren Een computermodel van bewegingen in SCYDynamics NLT-module Het lesmateriaal bij deze paragraaf vormt een onderdeel van de NLT-module Dynamische Modellen VWO. Wat gaan
Nadere informatienatuurkunde 1,2 Compex
Examen HAVO 2007 tijdvak 1 woensdag 23 mei totale examentijd 3,5 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 17 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij
Nadere informatiePLANETENSTELSELS - WERKCOLLEGE 3. Opdracht 5: Exoplaneet WASP-203b
PLANETENSTELSELS - WERKCOLLEGE 3 Opdracht 5: Exoplaneet WASP-203b In deze opdracht bestuderen we de exoplaneet WASP-203b. Dit is een planeet met een grootte vergelijkbaar met Jupiter, maar in een hele
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieVrijdag 19 augustus, 9.30-12.30 uur
EINDEXAMEN VOORBEREIDEND WETENSCHAPPELIJK ONDERWIJS IN 1977 Vrijdag 19 augustus, 9.30-12.30 uur NATUURKUNDE Zie ommezijde Deze opgaven zijn vastgesteld door de commissie bedoeld in artikel 24 van het Besluit
Nadere informatieKlimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen
Klimaatmodellen Projecties van een toekomstig klimaat Aan de hand van klimaatmodellen kunnen we klimaatveranderingen in het verleden verklaren en een projectie maken van klimaatveranderingen in de toekomst,
Nadere informatiedampkring voorstelt en een fles die een planeet zonder dampkring voorstelt
Het klimaat GROEP 7-8 67 15 minuten wachten De leerling: weet wat het broeikaseffect is weet wat de dampkring is ontdekt dat de dampkring heel dun is in vergelijking met de aarde kent zowel positieve als
Nadere informatieHulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk. Let op dat je alle vragen beantwoordt.
Oefentoets schoolexamen 5 Vwo Natuurkunde Leerstof: Hoofdstukken 3, 5, 6 en 7 Tijdsduur: Versie: 90 minuten A Vragen: 20 Punten: Hulpmiddelen: Niet grafische rekenmachine, binas 6 de druk Opmerking: Let
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 3
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1018 woorden 18 januari 2017 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting H3 3.1 Ecosysteem: afgebakend gebied met
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo I
Actieve aarde Opgave 7 De veranderingen van het Ertsgebergte in de loop van de geologische geschiedenis Gebruik bron 18 van het bronnenboekje. Tijdens fase 2 (zie bron 18) voldeed het gebied in de driehoek
Nadere informatieHoofdstuk 12: Exergie & Anergie
Hoofdstuk : Exergie & Anergie. ENERGIEOMZEINGEN De eerste hoofdwet spreekt zich uit over het behoud van energie. Hierbij maakt zij geen onderscheid tussen de verschillende vormen van energie: inwendige
Nadere informatieEindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Nadere informatieOplossing examenoefening 2 :
Oplossing examenoefening 2 : Opgave (a) : Een geleidende draad is 50 cm lang en heeft een doorsnede van 1 cm 2. De weerstand van de draad bedraagt 2.5 mω. Wat is de geleidbaarheid van het materiaal waaruit
Nadere informatieZonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme
Zonnestraling Samenvatting De Zon zendt elektromagnetische straling uit. Hierbij verplaatst energie zich via elektromagnetische golven. De golflengte van de straling hangt samen met de energie-inhoud.
Nadere informatieLes bij klimaatverandering:
Les bij klimaatverandering: Lesdoelen: De leerlingen zijn aan het einde van de les meer te weet gekomen over het gevolg van de opwarming van de aarde. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in kinderen
Nadere informatieVAARDIGHEDEN EXCEL. MEETWAARDEN INVULLEN In de figuur hieronder zie je twee keer de ingevoerde meetwaarden, eerst ruw en daarna netjes opgemaakt.
VAARDIGHEDEN EXCEL Excel is een programma met veel mogelijkheden om meetresultaten te verwerken, maar het was oorspronkelijk een programma voor boekhouders. Dat betekent dat we ons soms in bochten moeten
Nadere informatieEindexamen scheikunde havo 2006-II
4 Beoordelingsmodel Element 115 1 Calcium heeft atoomnummer 20 en americium heeft atoomnummer 95. Dus samen hebben ze 115 protonen. calcium heeft atoomnummer 20 en americium heeft atoomnummer 95 1 2 Een
Nadere informatietoelatingsexamen-geneeskunde.be Vraag 2 Wat is de ph van een zwakke base in een waterige oplossing met een concentratie van 0,1 M?
Chemie juli 2009 Laatste wijziging: 31/07/09 Gebaseerd op vragen uit het examen. Vraag 1 Geef de structuurformule van nitriet. A. B. C. D. Vraag 2 Wat is de ph van een zwakke base in een waterige oplossing
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatiePraktische opdracht ANW De zon en ons klimaat
Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat Praktische-opdracht door een scholier 1325 woorden 3 juni 2004 6,9 41 keer beoordeeld Vak ANW De zon en ons klimaat 1. a. Wat is een zonnevlek? Zonnevlekken
Nadere informatieTHERMODYNAMICA 2 (WB1224)
THERMODYNAMICA 2 (WB1224) dinsdag 21 januari 2003 14.00-17.00 u. AANWIJZINGEN Het tentamen bestaat uit twee open vragen en 15 meerkeuzevragen. Voor de beantwoording van de meerkeuzevragen is een formulier
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4
Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.
Nadere informatieTentamen Warmte-overdracht
Tentamen Warmte-overdracht vakcode: 4B680 datum: 20 juni 2011 tijd: 14.00-17.00 uur LET OP Er zijn in totaal 4 opgaven waarvan de eerste opgave bestaat uit losse vragen. Alle opgaven tellen even zwaar
Nadere informatieEindtoets 3BTX1: Thermische Fysica. Datum: 3 juli 2014 Tijd: uur Locatie: paviljoen study hub 2 vak c & d
Eindtoets 3BTX1: Thermische Fysica Datum: 3 juli 2014 Tijd: 9.00-12.00 uur Locatie: paviljoen study hub 2 vak c & d Deze toets bestaat uit 3 opgaven die elk op een nieuwe pagina aanvangen. Maak de opgaven
Nadere informatieNa leren van paragraaf 5.1 kun je
Oefentoets Hieronder zie je leerdoelen en toetsopdrachten Kruis de leerdoelen aan als je denkt dat je ze beheerst. Maak de toetsopdrachten om na te gaan of dit inderdaad zo is. Na leren van paragraaf 5.
Nadere informatieCorrectievoorschrift HAVO 2016
Correctievoorschrift HAVO 2016 Ned Algemene natuurwetenschappen Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei 09.00 11.00 uur College-examen schriftelijk HF-0301-s-16-1-c 1 Algemene natuurwetenschappen (uitsluitingen E2, F2)
Nadere informatieZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO
ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2014 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende
Nadere informatieTHERMODYNAMICA 2 (WB1224)
THERMODYNAMICA 2 (WB1224) donderdag 27 januari 2005 14.00-17.00 u. AANWIJZINGEN Het tentamen bestaat uit twee of drie open vragen en 15 meerkeuzevragen. Voor de beantwoording van de meerkeuzevragen is
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatiekringloop TS diagram berekeningen. omgevingsdruk / aanzuigdruk na compressor na de verbrandingskamers na de turbine berekend:
kringloop vrijdag 12 september 2014 10:33 TS diagram berekeningen. p1 p2 p3 p4 omgevingsdruk / aanzuigdruk na compressor na de verbrandingskamers na de turbine berekend: q toe. q af, w en rendement theoretisch
Nadere informatieOnderzoek 46: De temperatuur van een lijk
Onderzoek 46: De temperatuur van een lijk 1. Onderzoeksvraag Het lijk van Prins Carnaval is gevonden om 12u15. Er zijn 3 verdachten onze kant opgestuurd om te onderzoeken. Hun alibi's zijn bekend, maar
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieOvergangsverschijnselen
Hoofdstuk 5 Overgangsverschijnselen Doelstellingen 1. Overgangsverschijnselen van RC en RL ketens kunnen uitleggen waarbij de wiskundige afleiding van ondergeschikt belang is Als we een condensator of
Nadere informatieJ De centrale draait (met de gegevens) gedurende één jaar. Het gemiddelde vermogen van de centrale kan dan berekend worden:
Uitwerking examen Natuurkunde1 HAVO 00 (1 e tijdvak) Opgave 1 Itaipu 1. De verbruikte elektrische energie kan worden omgerekend in oules: 17 = 9,3 kwh( = 9,3 3, ) = 3,3 De centrale draait (met de gegevens)
Nadere informatieUitwerkingen van de opgaven in Basisboek Natuurkunde
opgave (blz 4) Uitwerkingen van de opgaven in Basisboek Natuurkunde De zwaarte-energie wordt gegeven door de formule W zwaarte = m g h In de opgave is de massa m = 0(kg) en de energie W zwaarte = 270(Joule)
Nadere informatieMINISTERIE VAN ONDERWIJS, WETENSCHAP EN CULTUUR UNIFORM HEREXAMEN HAVO 2015
MINISTERIE VAN ONDERWIJS, WETENSCHAP EN CULTUUR UNIFORM HEREXAMEN HAVO 2015 VAK : NATUURKUNDE DATUM : WOENSDAG 29 JUNI 2015 TIJD : 07.45 10.45 Aantal opgaven: 5 Aantal pagina s: 6 Controleer zorgvuldig
Nadere informatiewiskunde B pilot vwo 2017-II
wiskunde B pilot vwo 017-II Formules Goniometrie sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin(
Nadere informatieCompex wiskunde A1-2 vwo 2003-I
Epidemie Men spreekt van een epidemie als in korte tijd minstens 2% van de bevolking een besmettelijke ziekte oploopt. Een voorbeeld van zo n ziekte is griep. Rond 930 hebben twee Schotse wiskundigen,
Nadere informatieTentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde
Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde Dit tentamen bestaat uit 3 bladzijden (inclusief dit voorblad) met vier opgaven, waarvan er voor de eerste drie ieder
Nadere informatieVerwarming en koeling met warmtepomp d.m.v. vloerverwarming / koeling. Werking van de warmtepomp
BEWONERSINSTRUCTIE Verwarming en koeling met warmtepomp d.m.v. vloerverwarming / koeling Voor de opwekking van benodigde warmte en koude in uw woning wordt gebruik gemaakt van een warmtepomp van het fabrikaat
Nadere informatieEindexamen natuurkunde 1 havo 2004-I
4 Beoordelingsmodel Opgave Broodrooster Maximumscore 4 uitkomst: R 4 voorbeelden van een berekening: methode Het vermogen van één gloeistaaf is gelijk aan 750 75 W. P 75 Uit P UI volgt dat I,60 A. U 0
Nadere informatie