Emissie-aanpak en biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen.

Transcriptie

1 Emissie-aanpak en biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen. Aan: Van: Bibliotheek S.v.p.../.. keer kopieeren (^KELZIJDIG^Dt^ELZIJPTG VpQrkant/achterkant orfdlkz (W> papier daai-ria^nde-te^)/ INDfflDENfiAff±.QifOt_ Bij voorbaat dank Werkdocument: X Auteur: G. Niebeek Datum: 15 oktober 1992

2 ministerie van verkeer en waterstaat rijkswaterstaat riza rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling tel , fax doorkiesnummer Emissie-aanpak en biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen. Werkdocument X auteur G. Niebeek datum 15 oktober 1992

3 Hf«HHHHHmHi&i^^ riza f&fffwmfmmmvf'-mftfmmm Inhoudsopgave. 1 Inleiding Algemeen beleid. 3 2 Uitwerking van het beleid voor (potentieel) zwarte lijst-stoffen Biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen Waterkwaliteitstoets. 8 3 Slot. 9

4 riza P;i 1 Inleiding. Naar aanleiding van een vraag met betrekking tot de toepassing van het emissiebeleid bij de lozing van biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen wordt in deze notitie het beleid voor deze stoffen nader uitgewerkt. 1.1 Algemeen beleid. De beleidsuitgangspunten ten aanzien van lozingen van afvalwater, zoals aangegeven in de opeenvolgende IMP's-water en de Derde Nota Waterhuishouding zijn ten eerste de vermindering van de verontreiniging en ten tweede het stand-still beginsel. Het eerste beleidsuitgangspunt houdt in dat een verontreiniging ongeacht de eigenschappen van de stoffen die worden geloosd, zoveel mogelijk moet worden beperkt. Dit is onafhankelijk van de te bereiken waterkwaliteitsdoelstelling. Voor bedrijven betekent dit dat proceskeuze en interne bedrijfsvoering zoveel mogelijk moeten worden afgestemd op het beperken van de verontreiniging. Indien een wezenlijke saneringsinspanning (bijv. het bouwen van een zuiveringsinstallatie) noodzakelijk is, wordt afhankelijk van de eigenschappen van de stoffen die vrijkomen in het afvalwater onderscheid gemaakt tussen een tweetal sporen: de emissie-aanpak en de waterkwaliteitsaanpak. Ook voor het tweede beleidsuitgangspunt, te weten het stand stillbeginsel, wordt dit onderscheid op basis van stofeigenschappen gehanteerd. Stoffen kunnen op grond van hun eigenschappen (zoals persistentie, toxiciteit, bioaccumulatie en carcinogeniteit) ingedeeld worden in groepen met een verschillende milieubezwaarlijkheid. In Nederland is voor wat betreft deze groepsindeling aangesloten bij hetgeen met name in EG-verband en in het Rijnoverleg, internationaal is overeen gekomen. Een en ander heeft geleid tot het opstellen van een tweetal lijsten met groepen van stoffen (EG-richtlijn 76/464/EEG d.d. 4 mei 1976). De stoffen die zijn geselecteerd op basis van de stofgroepen van lijst I, zijn bekend als (potentieel) zwarte lijst-stoffen. Inmiddels zijn op basis van de in lijst I genoemde groepen, 132 stoffen aangewezen die in aanmerking komen voor plaatsing op de zwarte lijst. Van deze 132 stoffen zijn er inmiddels 16 daadwerkelijk als zwart aangewezen. Hiervoor zijn door de EG emissiegrenswaarden vastgesteld. De stoffen die voorkomen op de lijst van 132 stoffen worden in het nationale beleid in beginsel als zijnde zwarte lijststoffen behandeld. Dit geldt ook voor die stoffen die wel tot een categorie of familie van stoffen van lijst I van de EG richtlijn horen, maar die, hoewel zij vergelijkbare eigenschappen hebben, nog niet zijn opgenomen in de lijst van stoffen (b.v. dioxines). Als beoordelingsschema voor het plaatsen van stoffen op de lijst van, op dit moment, 132 stoffen wordt het BCW-schema (zie bijlage I, IMP-water '85-'89) gehanteerd. Voor een verdere uitwerking van de beleidsuitgangspunten wordt verwezen naar de Derde Nota Waterhuishouding en het IMP-water '85-'89.

5 riza In het vervolg van deze notitie zal worden ingegaan op de uitwerking van het beleid betreffende de lozing van (potentieel) zwarte lijst-stoffen. Uitwerking van het beleid voor (potentieel) zwarte lijst-stoffen. Uit de Derde Nota Waterhuishouding en het IMP-water '85-'89 wordt duidelijk dat voor (potentieel) zwarte lijst-stoffen in beginsel geldt dat de verontreiniging door deze stoffen moet worden beeindigd. Geprobeerd moet worden om zo dicht mogelijk bij een nullozing te komen. Om dit te bereiken dient sanering aan de bron te geschieden door toepassing van de beste bestaande technieken (BBT). Het begrip beste bestaande technieken wordt in het IMP-water '85 - '89 als volgt omschreven; die technieken waarmee t.o.v. de best uitvoerbare technieken (BUT) tegen hogere kosten een nog grotere reductie van de verontreiniging wordt verkregen en die in de praktijk kunnen worden toegepast. Het begrip BBT omvat een scala aan technieken. Het meest wezenlijke verschil t.o.v. de aanpak volgens BUT voor overige stoffen is dat de aanpak voor (potentieel) zwarte lijst-stoffen is gericht op beeindiging van de verontreiniging van het aquatisch milieu. Het onderscheid met BUT in de definitie van BBT t.a.v. het financieel-economische aspect bedoelt met name aan te geven dat, naarmate de milieuschadelijkheid van een stof groter is, in principe hogere financiele inspanningen aanvaardbaar zijn en ook van het bedrijf (de lozer) geeist worden. Het is duidelijk dat als (potentieel) zwarte lijst-stoffen door een bedrijf worden gebruikt, of al dan niet bewust worden geproduceerd, het bedrijf vergaande inspanningen moet treffen om de emissie van deze stoffen naar het (aquatisch) milieu te voorkomen. j^llereerst moet conform het eerste beleidsuitgangspunt worden bekeken of door preventieve maatregelen een emissie van de stof kan worden voorkomen. Voor een bedrijf betekent dit dat moet worden nagegaan of het noodzakelijk is dat de stof wordt gebruikt of dat door aanpassing of wijziging van het proces het gebruik of de onbedoelde produktie van de stof voorkomen of sterk gereduceerd kan worden. Indien het niet mogelijk is om door het treffen van preventieve maatregelen te voorkomen dat de stof met het afvalwater vrijkomt, dient te worden nagegaan of vergaande zuivering van deelstromen waarin deze stoffen voorkomen volgens de beste bestaande technieken mogelijk is. Voordeel van behandeling van de deelstromen t.o.v. behandeling van de eindstroom is dat de stof in deze deelstroom veelal in hogere concentraties voorkomt, waardoor een hoger zuiveringsrendement haalbaar is. Deze deelstroombehandeling moet bij voorkeur gericht zijn op terugwinning van de stof voor hergebruik. Nadat bovengenoemde werkwijze is gevolgd dient te worden nagegaan of behandeling van het afvalwater (de eindstroom) mogelijk is. In specifieke gevallen kan, binnen het 4

6 riza begrip BBT, een biologische behandelingsstap onderdeel uitmaken van de behandeling van het afvalwater. Dit kan met name het geval zijn als in het afvalwater biologisch goed afbreekbare stoffen voorkomen, 2.1 Biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen. Op de lijst van 132 stoffen van de EG komen een aantal verbindingen (b.v. benzeen, tolueen, ethylbenzeen) voor, waarvan uit onderzoek is gebleken dat deze biologisch afbreekbaar zijn. Voor deze stoffen kan als zij voorkomen in afvalwater, binnen het begrip BBT, een biologische behandeling van het afvalwater als saneringsmaatregel worden opgenomen. De vraag die zich voordoet is of in alle gevallen waarin biologische behandeling van het afvalwater onderdeel uitmaakt van de door de lozer te treffen saneringsmaatregelen, deze biologische behandeling moet plaatsvinden binnen het bedrijf of dat deze behandeling kan worden uitgevoerd bij derden. Voor biologisch goed afbreekbare stoffen zou dit kunnen inhouden dat wordt aangesloten op de riolering die afvoert naar een communale rioolwaterzuiveringsinrichting (rwzi). Met andere woorden mag bij de lozing van (potentieel) zwarte lijst-stoffen die biologisch afbreekbaar zijn een communale rwzi een onderdeel zijn van de maatregelen binnen het begrip BBT. Duidelijk is dat de beoordeling van de totale afvalwaterstroom hierbij van belang is. Als naast de biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen ook andere d.w.z. niet goed biologisch afbreekbare (potentieel) zwarte lijst- of overige stoffen in significante hoeveelheden in het afvalwater voorkomen dient om die reden lozing van afvalwater waarin die stoffen voorkomen via de riolering op een communale rwzi in principe voorkomen te worden. Een dergelijke afvalwaterstroom dient met behulp van andere technieken binnen het begrip beste bestaande - respectievelijk best uitvoerbare technieken, verder gesaneerd te worden, voordat deze geloosd kan worden. Voor de beantwoording van de vraag of bij de lozing van (potentieel) zwarte lijststoffen die biologisch afbreekbaar zijn een communale rwzi een onderdeel mag zijn van de maatregelen binnen het begrip BBT, zijn een aantal aspecten van belang. Allereerst moet worden nagegaan of het op juridische gronden toegestaan kan worden dat afvalwater met biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering op een communale rwzi wordt geloosd. Als dit het geval is, is het van belang om na te gaan of de communale rwzi een doelmatige zuiveringstechniek voor het afvalwater is en wat de verschillen zijn met een behandeling van het afvalwater in een biologische zuivering op het bedrijf. Voorwaarde hierbij is dat de in de communale rwzi optredende zuiveringsprocessen, waaronder nitrificatie/denitrificatie processen, niet door de (potentieel) zwarte lijst-stoffen worden verstoord. Een aspect dat vervolgens aandacht behoeft is hoe vergaand het bedrijf het afvalwater moet (voor)zuiveren wil lozing via de riolering op een communale rwzi worden toegestaan. Bij de beoorde-

7 riza ling van de afvalwaterlozing dient de zuivering bij het bedrijf als referentiesituatie te worden genomen. De behandeling van het afvalwater in een communale rwzi dient minimaal hetzelfde totaal zuiveringsrendement op te leveren. Allereerst het juridische aspect. Op grond van artikel 1, lid 5 van de WVO kunnen aan een vergunning voorschriften worden verbonden ter bescherming van de kwaliteit van het oppervlaktewater en ter bescherming van het belang van een doelmatige werking van het betrokken zuiveringstechnische werk. Of het afvalwater door het bedrijf zelf of door derden wordt behandeld is hierbij vanuit de WVO bezien niet van belang. Ook wordt in dit artikel geen onderscheid gemaakt tussen afvalwater met (potentieel) zwarte lijst-stoffen of afvalwater met overige stoffen. In dit licht is het lozen van afvalwater met (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering op een communale rwzi, mits de bescherming van de kwaliteit van het oppervlaktewater en de goede werking van de rwzi worden gewaarborgd toegestaan. Voor die stoffen die zijn aangewezen als zwarte lijst-stof en waarvoor door de EG emissiegrenswaarden zijn vastgesteld zal door het bedrijf, na incorporatie van deze grenswaarden in de nationale wetgeving, zowel bij lozing op de riolering als direkt op oppervlaktewater minimaal aan die grenswaarden moeten worden voldaan. Een volgend aspect is of de communale rwzi een doelmatige zuiveringstechniek is voor het afvalwater met biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen. De communale rwzi moet dus meer zijn dan een verplaatsing van het probleem naar een ander milieucompartiment. Het gedrag van de stof in een communale rwzi moet om die reden worden nagegaan. Gelet op de aard van de stoffen is een integrale milieuafweging gewenst. Hierbij dient o.a. aandacht te worden besteed aan de emissie naar de lucht, eventueel optredende stankbezwaren en de adsorptie aan het slib. Een beoordeling van het gedrag van een stof in een communale rwzi is mogelijk als een studie wordt uitgevoerd op praktijkschaal, waarbij de voor de lozing geldende condities zo goed mogelijk worden gehandhaafd. Voor de beoordeling dient behandeling van het afvalwater door het bedrijf (biologische zuivering in eigen beheer) als referentiesituatie te worden genomen. Een dergelijke studie zal niet in alle gevallen tot de mogelijkheden behoren. Om het gedrag van een stof in een communale rwzi in te schatten wordt o.a. gebruik gemaakt van het model "Simpletreat". Op basis van fysische - en chemische eigenschappen van de stof en ontwerpgegevens van de communale rwzi wordt ingeschat via welke processen (afbraak, adsorptie aan slib of emissie naar de lucht) een stof verwijderd wordt. De uitkomsten van het model zijn niet meer dan een grove indicatie en het model is op dit moment nog onvoldoende gevalideerd om op basis van alleen de modeluitkomsten uitspraken over het toestaan van de lozing van (potentieel) zwarte lijst-stoffen op de rwzi te doen.

8 riza R Er moet om die reden gekozen worden voor een andere parameter om de afbraak in een communale rwzi aan te geven. Een mogelijkheid hiervoor is de biologische afbieckluuiilieid. Opgemerkt moet worden dat een goede biologische afbreekbaarheid van een stof niet de garantie geeft dal deze stof in een communale rwzi ook daadwerkelijk goed wordt afgebroken. Of een stof biologisch afbreekbaar is kan worden nagegaan door het uitvoeren van een afbreekbaarheidstest (OECD Guidelines 301). De vraag die dan meteen gesteld kan worden is: Wat is het criterium om aan te geven of de stof wel of niet goed biologisch afbreekbaar is. Gelet op het beleid voor (potentieel) zwarte lijst-stoffen, dient de stof in principe volledig te worden afgebroken, alvorens het effluent van de communale rwzi op oppervlaktewater wordt geloosd. Deze volledige biologische afbreekbaarheid binnen de verblijftijd in het systeem (4-6 uur) zal in zijn algemeenheid alleen voor zeer goed biologisch afbreekbare stoffen worden gehaald. Opgemerkt moet worden dat aan dit criterium ook bij een biologische behandeling van de afvalwaterstroom bij het bedrijf naar verwachting niet zal worden voldaan. Voor de beoordeling of stoffen wel of niet als zwarte lijst-stof moeten worden beschouwd, worden in het BCW-schema o.a. de begrippen persistentie en No Observed Effect Concentration (NOEC) gehanteerd. Het criterium voor persistentie is: afbraak na 4 weken nog niet begonnen (< 10%). Duidelijk zal zijn dat de stoffen waar we hier over spreken niet op basis van dit criterium op de lijst van 132 zijn geplaatst. Bij de parameter NOEC in het BCW-schema wordt aangegeven dat stoffen op basis van deze parameter op de lijst van 132 worden geplaatst als de biologische afbreekbaarheid van de stof na een lag-fase van twee weken minder dan 60 % bedraagt. Omgekeerd kunnen we dus zeggen dat in dit schema een stof als afbreekbaar wordt beschouwd als deze biologische afbraak na een lag-fase van twee weken meer dan 60 % bedraagt. In aansluiting bij dit criterium uit het BCW-schema kan voor de biologische afbreekbaarheid het criterium: biologische afbreekbaarheid > 60 % na twee weken lag fase worden gehanteerd. Naast biologische afbreekbaarheid, zijn er een aantal punten waaraan bij de overweging of lozing van afvalwater met (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering in een communale rwzi kan worden toegestaan, aandacht moet worden besteed. Een verschil tussen de biologische behandeling van het afvalwater op het bedrijf en de lozing hiervan via de riolering op een communale rwzi is juist de afvoer via de riolering. Van belang hierbij is het type rioleringssysteem (gemengd, gescheiden of verbeterd gescheiden) en de eventueel hierin gelegen overstorten en de overstortfrequentie. Een punt dat kwantitatief naar verwachting van veel groter belang is dan de emissie via de overstorten, is de lekkage die via de riolering optreedt.

9 riza Ook verdunning van het afvalwater in de riolering speelt een rol. Voor een aantal stoffen (b.v. fenol) is een minimale concentratie nodig om biologische afbraak te laten plaatsvinden. Een te grote veiduiining zou er toe kunnen leiden dat de concentratie van de stof onder een niveau zakt waarbij het systeem nog geadapteerd is, met als gevolg dat de communale rwzi een lager rendement oplevert dan een zuivering in beheer bij het bedrijf en dus niet langer als een doelmatige zuiveringstechniek kan worden beschouwd. Het zou voor dit soort stoffen voor kunnen komen dat een adequate (voor)zuivering door het bedrijf, gevolgd door een behandeling van het afvalwater in een communale rwzi een lager totaal rendement oplevert, dan een minder adequate (voor)zuivering gevolgd door behandeling in een communale rwzi. Overige aandachtspunten betreffen de kwetsbaarheid en bestuurbaarheid van een biologische behandeling op het bedrijf versus die op een communale rwzi. Het derde aspect, namelijk: hoe vergaand een bedrijf het afvalwater moet zuiveren voordat lozing van afvalwater met biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering op een communale rwzi wordt toegestaan, kan alleen in zijn algemeenheid worden aangegeven. Bij de individuele vergunning procedures in het kader van de WVO zal dit nader moeten worden ingevuld. De mate waarin door het bedrijf maatregelen dienen te worden doorgevoerd alvorens het afvalwater via de riolering op een communale rwzi wordt afgevoerd zullen sterk afhankelijk zijn van de mogelijke effecten die de te lozen c.q te zuiveren stof kan hebben op de doelmatige werking van de communale rwzi en op de effectiviteit van de verwijdering in de communale rwzi. Lozing van afvalwater met biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering op een communale rwzi is te overwegen als hiermee in totaliteit minimaal vergelijkbare zuiveringsrendementen kunnen worden behaald als met een vergaande zuivering volgens BBT door het bedrijf. Voor die stoffen die zijn aangewezen als zwarte lijst-stof en waarvoor door de EG emissiegrenswaarden zijn vastgesteld zal door het bedrijf, na incorporatie van deze grenswaarden in de nationale wetgeving, zowel bij lozing op de riolering als direkt op oppervlaktewater minimaal aan die grenswaarden moeten worden voldaan. 2.2 Waterkwaliteitstoets..Als onderdeel van de emissie-aanpak dient de waterkwaliteitstoets te worden uitgevoerd. Hierbij zal aandacht moeten worden besteed aan de effecten van de "restlozing" op het aquatisch milieu. Daar in dit geval bekend is om welke stoffen het gaat is een vergelijking van de concentratie die in het aquatisch milieu wordt geemitteerd en de waterkwaliteitsdoelstelling voor het oppervlaktewater ter plaatse direkt mogelijk. 8

10 riza Slot. Samenvattend kan worden gesteld dat nadat alle mogelijkheden van preventie en hergebruik door het bedrijf zijn benut, in die gevallen waarbij een biologische behandeling van de eindstroom met biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen overwogen wordt, deze behandeling niet in alle gevallen bij het bedrijf zelf hoeft plaats te vinden. Wel dient de mogelijkheid van behandeling van het afvalwater door het bedrijf, te worden doorgerekend, daar dit als referentie moet worden gebruikt om de effectiviteit van behandeling in een communale rwzi aan af te meten /Mvorens de lozing van afvalwater met biologisch goed afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering op de communale rwzi wordt toegestaan, moet worden nagegaan of de communale rwzi voor de afvalwaterstroom minimaal een even doelmatige zuivering is als een behandeling van het afvalwater door het bedrijf, waarbij de in een communale rwzi optredende zuiveringsprocessen niet mogen worden verstoord. Voorwaarde hierbij is dat de stof de nitrificatie/denitrificatie niet significant mag remmen en dat deze goed biologisch afbreekbaar moet zijn. Als criterium voor het goed biologische afbreekbaar zijn van de stof kan gelden dat deze meer moet bedragen dan 60 % na een lag-fase van twee weken, bepaald volgens OECD 301. Voor stoffen die aan dit criterium voldoen kan de in dit werkdocument aangegeven aanpak worden gevolgd. Bij de beoordeling of lozing via de riolering op een communale rwzi de voorkeur heeft boven biologische behandeling van het afvalwater op het bedrijf zelf is het totale zuiveringsrendement dat wordt bereikt voor de in het afvalwater aanwezige stoffen en de emissies die in totaliteit optreden naar het milieu van belang. In het voorgaande is een algemeen lijn aangegeven die kan worden gevolgd bij de overweging of een lozing van biologisch afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen via de riolering op een communale rwzi kan worden toegestaan. Deze algemene lijn zal in de praktijk bij de beoordeling van individuele lozingen van afvalwater met biologisch afbreekbare (potentieel) zwarte lijst-stoffen per geval moeten worden uitgewerkt.