Vergrijzing een kleurrijk gegeven!
|
|
- Margaretha Martens
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vergrijzing een kleurrijk gegeven! Januari 2005 Overleg platform Allochtone Ouderen VZW Brusselse Welzijns-en gezondheidsraad
2 Vergrijzing een kleurrijk gegeven! Januari 2005 Overleg platform Allochtone Ouderen VZW Brusselse Welzijns-en gezondheidsraad
3 Colofon Saloua Berdai Brusselse Welzijns- en gezondheidsraad Leopold II-laan 204, bus1, 1080 Brussel Tel: 02/ website: Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Gemeenschapscommissie Januari
4 VOORWOORD Brussel is een bij uitstek diverse stad, met een zeer groot en groeiend aantal allochtone inwoners. Binnen deze zeer diverse groep van allochtonen nemen de senioren een steeds belangrijkere plaats in. Allochtone ouderen zijn vaak niet of onvoldoende vertrouwd met het bestaande welzijns- en gezondheidsaanbod, dat specifiek inspeelt op de noden van ouderen: dagverblijven, dienstencentra, bepaalde vormen van thuiszorg, rusthuizen Omgekeerd zijn die voorzieningen zich vaak nog te weinig bewust van de specifieke vragen en behoeften van deze doelgroep. Veel allochtone ouderen komen uit samenlevingsvormen waar vrijwel uitsluitend sprake is van niet-professionele zorg (kinderen, familieleden ). Allochtone ouderen hebben dikwijls een gevoel van ontworteling wanneer zij terechtkomen in een voorziening die niet is aangepast aan hun leefwereld. De initiatieven uit de sector om aan hun noden tegemoet te komen zijn vaak versnipperd en weinig duurzaam. Het samenwerkingsverband 'overlegplatform allochtone ouderen': OVALLO probeert die problematiek nu meer systematisch en structureel aan te pakken. Het platform is ontstaan vanuit verschillende verenigingen uit de minderhedensector en zelforganisaties, maar heeft ook de steun gekregen van welzijns- en gezondheidspartners. OVALLO is een geslaagd voorbeeld van het soort van samenwerking dat nodig is om het interculturele gegeven te integreren in de reguliere werking van onze Vlaamse voorzieningen. Dit voorbeeld moet als inspiratie dienen voor andere sectoren. Dit vernieuwend, uitdagend, inspiratievol rapport Vergrijzing...een kleurrijk gegeven mag dan ook geen eindpunt zijn, maar moet het beginpunt vormen van een kleurrijk intercultureel proces binnen de domeinen welzijn en gezondheid. Brigitte Grouwels Staatssecretaris 3
5 I INLEIDING... 6 II METHODE Procedure Populatie Selectie etnische groepen De bevraagde groepen Instrumenten...10 III RESULTATEN Migratie en oud worden Migratiegeschiedenis Problemen bij aankomst Algemene beleving van het ouder worden in een vreemd land Psychische en gezondheidsproblemen Soorten problemen Verwoording van problemen Aanpak van problemen Drempels en behoeften met betrekking tot verschillende domeinen Drempels en behoeften met betrekking tot de gezondheidszorg Visie van de senioren Vergelijking met de opmerkingen van de bevoorrechte getuigen Drempels en behoeften met betrekking tot andere domeinen Visie van de senioren Vergelijking met de opmerkingen van de bevoorrechte getuigen Seniorenopvang Thuis en thuiszorg Opvang door de eigen kinderen Visie van de senioren Visie bevoorrechte getuigen: mantelzorgerperspectief Mantelzorgers Het rusthuis Voorstellen voor een verbetering van de seniorenopvang Terugkeer naar het land van herkomst Tijdelijke terugkeer: pendelen Definitieve terugkeer Belang van religie...36 IV VERGELIJKING MET AUTOCHTONE SENIOREN Wat betekent oud? Financiële toestand Huisvesting Isolatie
6 5 Verschillende opvangmogelijkheden Vrije tijd...43 V VOORSTELLEN Beleid Allochtone gemeenschap De welzijns- en gezondheidssector...47 VI OUDER WORDEN IN BRUSSEL: HET KOFFERPROJECT Omschrijving en doelstelling Het Kofferproject Verloop Organiserende partijen De Koffer in Brussel Initiatiefnemers Bespreking resultaten Sessie 1: kanaliseren van emoties: ouder worden in Brussel Sessie 2: knelpunten bij het ouder worden in Brussel Sessie 3 & 4: zorgaanbod in Brussel: bespreking Sessie 5: uitstap Sessie 6: evaluatie van de Koffer door de deelnemers...59 VII REFERENTIES...60 VIII TABELLENLIJST
7 I Inleiding In opdracht van de Vlaamse Gemeenschapscommissie voerde het Overlegplatform Allochtone Ouderen (OVALLO) in 2004 een vooronderzoek uit naar de noden en behoeften van de Brusselse allochtone ouderen inzake gezondheid en welzijn. OVALLO is een samenwerkingsinitiatief van voorzieningen en personen die zich inzetten voor meer welzijn en gezondheid van Brusselse senioren van buitenlandse oorsprong in het Hoofdstedelijk Gewest. Het platform werkt aan een inclusief beleid en vertrekt vanuit een samenlevingsmodel met respect voor elkaars culturele achtergrond. Het platform is sinds 2004 ingebed in de Brusselse Welzijns- en GezondheidsRaad (BWR). Drie elementen gaven aanleiding tot dit onderzoek. (1) Eerst en vooral is er de toename van (allochtone) 55-plussers in Brussel. (2) Verder zijn er de signalen van allochtone en autochtone hulpverleners en zelforganisaties die erop wijzen dat deze populatie niet altijd op de juiste manier benaderd en opgevangen wordt. (3) Ten slotte is er de wens van reguliere voorzieningen om allochtone ouderen te bereiken. Tot op heden zijn de meeste nog op zoek naar een gepaste wijze om dit te doen. Het doel van dit onderzoek is tweeledig: enerzijds de gezondheids- en welzijnsbehoeften van deze ouderen in kaart brengen, anderzijds zicht krijgen op de knelpunten die zij ervaren wanneer zij een beroep willen doen op de gezondheids- en welzijnsvoorzieningen. Deze gegevens zullen gebruikt worden om suggesties op korte, halflange en lange termijn te formuleren voor een multicultureel ouderenbeleid. Op basis van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens zijn er voor de bevraging vijf etnische groepen geselecteerd: een Italiaanse, Spaanse, Marokkaanse, Turkse en Zwart-Afrikaanse. Deze populatie vormt 55% van de allochtone 55-plussers in Brussel. Zij maken op hun beurt 17% uit van de hele Brusselse bevolking ouder dan 55 jaar. Genaturaliseerde allochtone ouderen worden bij deze berekening als autochtoon beschouwd. Via een semi-gestructureerd diepte-interview worden autochtone en allochtone bevoorrechte getuigen, (potentiële) allochtone mantelzorgers en allochtone senioren (55 jaar en ouder) zelf bevraagd. Bevoorrechte getuigen zijn personen die vanuit hun functie in de gezondheids- of welzijnssector ervaring hebben met de opvang van allochtone senioren. Het grootste gedeelte van het interview peilt naar de behoeften van de allochtone ouderen zelf. 6
8 Zo wordt er gepolst naar hun visie op ziekte en welzijn, hun verwachtingen met betrekking tot een goede hulpverlening, hun houding ten opzichte van een rusthuis en hun pendelwens naar het land van herkomst. Daarnaast wordt naar hun kennis van het bestaande aanbod gevraagd. 7
9 II Methode 1 Procedure Zowel de allochtone senioren als de bevoorrechte getuigen werden bereikt via tussenpersonen. Sommige bevoorrechte getuigen werden rechtstreeks gecontacteerd omdat zij bekend staan als deskundigen met veel ervaring met allochtone ouderen. Sommige etnische groepen waren moeilijker te bereiken. Dit was het geval voor de Spaanse, Italiaanse, alsook voor de Subsahariaanse of Zwart-Afrikaanse groep. Maar door een sneeuwbaleffect werden er uiteindelijk toch voldoende senioren bereikt. Zowel de deelnemers als de tussenpersonen werden persoonlijk (OVALLO-leden), via telefoon en/of , over het doel ingelicht. Nadien werden afspraken gemaakt. Uiteindelijk hing het van het enthousiasme van de tussenpersoon af of de senioren al dan niet deelnamen aan het onderzoek. De interviews werden in het Nederlands, het Frans en het Arabisch afgenomen. Voor de Turkse en sommige Subsahariaanse senioren werd de tussenpersoon als tolk ingeschakeld. 2 Populatie 2.1 Selectie etnische groepen De selectie van de etnische groepen gebeurde op basis van kwalitatieve en kwantitatieve gegevens. De signalen vanuit het werkveld werden als kwalitatieve gegevens beschouwd. De statistische gegevens van het jaar 2002 (NIS) vormen het kwantitatieve gedeelte. Op het moment van de selectie waren de gegevens van 2003 nog niet beschikbaar. Een vergelijking tussen de gegevens van 2002 en 2001 toont aan dat het aandeel allochtone 55-plussers binnen elke origine stabiel blijft. Dit betekent dat de verhouding allochtoon versus autochtoon en tussen allochtonen onderling hetzelfde blijft. De statistieken geven aan dat de Italiaanse, Marokkaanse, Spaanse, Turkse en Zwart- Afrikaanse ouderen (voornamelijk Kongolezen) de grootste groepen vormen binnen de Brusselse allochtone 55-plussers, Fransen en Nederlanders buiten beschouwing gelaten. Deze laatste lijken de weg naar de voorzieningen makkelijker te vinden (kwalitatieve signalen). 8
10 Tabel1: Populatie allochtone senioren ouder dan 55 jaar (NIS, 2002) Allochtone 55+ Brussels Hoofdstedelijk Gewest Origine Aandeel 55-plussers in BHG It Ma Sp T Z-Afr alle andere Italië Marokko Spanje Turkije Zwart-Afrika Andere volksgroepen Tot. allochtone De bevraagde groepen Drie groepen werden geselecteerd: senioren ouder dan 55 jaar, bevoorrechte getuigen en mantelzorgers. De senioren zijn minimum 52 jaar oud en behoren tot één van de 5 volksgroepen. De bevoorrechte getuigen zijn 'professionals' uit de gezondheids- en welzijnszorg die ervaring hebben met allochtone senioren. Ze kunnen zowel allochtoon (5 volksgroepen) als autochtoon zijn. De mantelzorgers zijn allochtonen die als kind van een allochtone oudere getuigen. Bijna alle mantelzorgers spreken hypothetisch: een minderheid van hen heeft effectief voor een familielid gezorgd. Een bevraagd persoon kan tot meer dan één groep behoren. Een 56-jarige Zwart-Afrikaanse arts die voor zijn ouders zorgt bijvoorbeeld, behoort tot de 3 groepen. Dit was echter zelden het geval. De meerderheid van de allochtone bevoorrechte getuigen nam wel twee functies waar: die van 'professional' met ervaring met allochtone senioren en die van (potentiële) mantelzorger. Naast de bevoorrechte getuigen die vaak ook vanuit de functie van potentiële mantelzorger spraken, werden ook 6 vrouwelijke mantelzorgers geïnterviewd die niet professioneel betrokken zijn bij allochtone ouderen. Zij werden in groep bevraagd. Waar nodig zullen de bevindingen vanuit dit groepsinterview afzonderlijk besproken worden. In totaal werden 30 senioren, 30 bevoorrechte getuigen (professionelen) en 6 mantelzorgers (niet-professionelen) effectief met een diepte-interview bevraagd. De leeftijd van de senioren ligt tussen 52 en 76 jaar (gemiddelde leeftijd: 64 jaar). Het aantal vrouwen (n=19) (63.3%) ligt hoger dan het aantal mannen (n=11) (36.7%). 9
11 3 Instrumenten Om de noden en de behoeften van de Brusselse allochtone senioren inzake gezondheid en welzijn in kaart te brengen, werd een diepte-interview ontwikkeld. Dit interview bestaat uit open vragen die afhankelijk van de bevraagde groep enigszins anders geformuleerd werden. De volgende kwesties werden in kaart gebracht: De noden en de behoeften van de allochtone ouderen inzake gezondheid en welzijn: hun visie op ziekte en welzijn hun verwachtingen met betrekking tot een goede hulpverlening hun houding ten opzichte van een rusthuis hun pendelwens De kennis van het aanbod van de ouderen en de door hen ervaren drempels De afstemming van vraag en aanbod De mening van de 2 de generatie (toekomstperspectief) 10
12 III Resultaten 1 Migratie en oud worden 1.1 Migratiegeschiedenis In dit gedeelte staan we even stil bij de migratiegeschiedenis van de bevraagde volksgroepen. 1 De eerste migratiegolf begon na WOII. De regeringen van een aantal Europese landen - waaronder ook België - sloten een bilateraal akkoord met een aantal mediterrane landen om gastarbeiders aan te trekken. Hun doel was tegemoet te komen aan de nijpende schaarste aan arbeidskrachten. Zo kwamen in de jaren 50 en 60 de eerste gastarbeiders uit Italië en Spanje naar België. In 1963 en 1964 volgden de gastarbeiders uit Turkije en Marokko. Allen zijn ze - met garantie op werk - hierheen gekomen om zichzelf en hun gezin een beter leven te bieden. De migratiestop in ten gevolge van de economische crisis - kon de 2 de migratiegolf niet stilleggen. Met de 2 de migratiegolf bedoelen we de gezinshereniging: mannelijke gastarbeiders konden hun vrouw en kinderen laten overbrengen. Het zijn ook deze mensen die mee de 1 ste generatie vormen. De bevraagde senioren van Turkse of Marokkaanse origine behoren voornamelijk tot deze 1 ste generatie. De migratie van de Afrikanen volgde later. Zij maken deel uit van de meer diverse 3 de migratiestroom die uit hooggeschoolde kaders, asielzoekers en illegale immigranten vanuit de hele wereld bestaat. De Kongolezen en de Ruandezen vormen de grootste groep van de hier aanwezige Subsaharianen 2. Twee factoren hebben bijgedragen tot hun verhuizing naar België: de onstabiliteit in het land van herkomst (de genocide in Ruanda, de burgeroorlog in Kongo enzovoort) en de historische banden met België (kolonisatie). De meeste van hen zijn bijgevolg vluchtelingen. Een aantal van hen is ook om economische redenen naar België gekomen. Ook onder de Zwart-Afrikaanse senioren zijn er vluchtelingen/asielzoekers en illegalen. De diversiteit van deze populatie levert een aantal specifieke resultaten op. De illegaliteit van sommige Subsahariaanse senioren zorgt voor een vertekening van de statistieken. Er zijn ook een aantal senioren die door hun kinderen naar hier zijn gehaald. Ze behoren voornamelijk tot de Marokkaanse, Turkse en Subsahariaanse groep. Deze senioren noemen we oudkomers. Er zijn er drie in onze populatie. 1 Maghari, M. (2001); de Tapia, S. (2001); Gonin, P. (2001); Meuleman, B., & Billiet, J. (2003). 2 Nationaal Instituut voor de Statistiek (2002). 11
13 1.2 Problemen bij aankomst De Afrikanen hebben duidelijk andere problemen bij hun aankomst dan de andere volksgroepen. Hun problemen hebben vaak te maken met hun illegaliteit. De andere groepen hebben veeleer problemen of moeilijkheden waarmee doorgaans alle migranten hebben af te rekenen. In hun verhalen over hun aankomst benadrukken zij de vreemdheid van een land met een ander klimaat en een andere cultuur. Verder hebben ze het over de psychologische en lichamelijke ongemakken ten gevolge van hun zwaar arbeidsverleden. Een aantal van de senioren schrijven hun huidige lichamelijke klachten toe aan hun vroegere werk (meestal zware fysieke arbeid). De komst van hun kinderen stelde een einde aan hun droom om hier slechts enkele jaren te werken en vervolgens weer terug te keren naar hun land van herkomst. Toch geven ze te kennen hier graag gewerkt te hebben omdat ze hierdoor hun dromen en die van hun kinderen konden proberen te realiseren. Nu ze oud beginnen te worden ziet de meerderheid van de senioren België als een deel van zichzelf: een land waar zij de mooiste jaren van hun leven hebben doorgebracht, waar ze hun kinderen hebben kunnen opvoeden en hun best hebben gedaan om hen een betere toekomst te geven. Slechts een kleine groep vraagt zich af of migreren wel een goede keuze was om die dromen te realiseren. Toch hebben alle senioren twijfels met betrekking tot de volgende fase in hun leven: oud worden in een vreemde context. 1.3 Algemene beleving van het ouder worden in een vreemd land Alle ouderen geven te kennen dat ze oud worden in een vreemde context moeilijk vinden. Hun isolement is een belangrijke factor. Ongeveer de helft (56.7%) van de senioren heeft het ook moeilijk met het klimaat. In het land van herkomst hebben ouderen ook een totaal andere status: ze worden met veel meer respect benaderd. Een vijfde (20%) geeft ook aan in het land van herkomst meer sociale contacten te hebben (d.w.z. beter sociaal netwerk). In alle allochtone culturen die in het onderzoek aan bod komen speelt de familiestructuur een erg belangrijke rol. Het is wel zo dat het oud worden hier voor ons veel moeilijker is dan voor de Belgen of de Europeanen. We zijn links en rechts verspreid, in kleine appartementen met mensen die we niet kennen. Dat is een groot probleem. Als we dit vergelijken met hoe men oud wordt bij ons: dat is een heel groot verschil. Bij ons worden we oud midden onze familie, het is hier zelfs niet mogelijk om bij eigen kinderen te blijven, ondanks het feit dat ze hier zijn. Dat is dus totaal veranderd. Bovendien zijn er geen mogelijkheden om de ouderen te groeperen. Als er bijvoorbeeld 2 of 3 senioren in een zelfde flatgebouw zouden wonen, zou dat een goede zaak zijn. Dan kan men tenminste elkaar groeten, maar nu is dit niet mogelijk 12
14 Ook alle bevoorrechte getuigen en mantelzorgers noemen het isolement en het klimaat als voornaamste problemen van de allochtone senior in deze levensfase. Voor de senioren met een onzeker statuut (illegalen en oudkomers) zijn er bijkomende problemen. Ze voelen zich niet goed bij hun totale afhankelijkheid van hun kinderen. Dit probleem wordt door heel deze populatie gesignaleerd. Wat de meeste ouderen (66.7%) wel zeer positief vinden in dit vreemd land is de gezondheidszorg. Ze vinden het erg waardevol dat kwalitatieve zorg hier voor iedereen toegankelijk is. In het land van herkomst moet men voor kwalitatieve zorg naar privéziekenhuizen die voor de meeste onder hen onbetaalbaar zijn. In vergelijking met het land van herkomst is de gezondheidszorg ook beter gestructureerd. Ze hebben vaak positieve ervaringen met de gezondheidszorg waardoor hun vertrouwen toeneemt. Voor een minderheid zijn de hoge opleiding en grote ervaring van de blanke artsen bijkomende redenen om de Belgische gezondheidszorg positief te evalueren. Een Italiaanse oudere getuigt: In bepaalde regio s in Italië zijn er geen gespecialiseerde diensten, of men moet heel lang wachten. En men moet heel veel betalen. Het systeem in Italië is zo dat wanneer je op spoed gebracht wordt men u behandelt zonder dat ze je de sociale kaart vragen, maar dan moet u al op straat vallen en gevonden worden om zo behandeld te worden. Dus iemand met een kanker, of iemand die een niertransplantatie nodig heeft, moet een jaar of zo wachten eer men ontvangen kan worden door het ziekenhuis. Hier in België is het beter georganiseerd. Vooral in Brussel waar Sint-Lucas en Sint-Pieters ziekenhuis bekend staan om hun efficiëntie. In het volgende deel zal de visie van allochtone senioren op ziekte en welzijn aan bod komen. Belangrijk is voorafgaandelijk op te merken dat de senioren de betekenis van het begrip welzijn niet echt vatten. Ze maken enkel een onderscheid tussen gezondheids- en andere problemen. Die laatste problemen bepalen samen met de gezondheidsproblemen het welzijn van deze ouderen (zich goed en tevreden voelen). 13
15 2 Psychische en gezondheidsproblemen 2.1 Soorten problemen Heel de bevraagde populatie vernoemt eenzaamheid en de daarmee samenhangende depressie als voornaamste psychische klacht. De ouderen schijnen ook veel stress en zorgen te hebben. Deze stress kan onder andere veroorzaakt worden door relatieproblemen met de partner en/of de kinderen. De hoge werkloosheid bij de 2 de generatie baart hen veel zorgen en geeft hen een gevoel van mislukking en machteloosheid. Dit gevoel wordt nog verstrekt door het door de media verspreide beeld van de jongeren: het toont hen in de marge van een zeer discriminerende samenleving. Vooral bij de Marokkaanse, Turkse en Afrikaanse ouderen leeft dit gevoel. Voor de Afrikaanse ouderen is de situatie nog enigszins anders. In deze groep zitten immers ook zeer hoog opgeleide senioren, die hun kinderen evengoed in de marginaliteit zien belanden. Deze kinderen verliezen vaak hun motivatie omdat hun ouders, ook al beschikken zij over een diploma, toch achtergesteld worden. Vele senioren hebben bovendien het gevoel dat ze hun kinderen kwijt zijn geraakt aan de westerse maatschappij, die normen en waarden verdedigt die vaak botsen met de eigen normen en waarden. Deze psychische klachten zijn meestal de oorzaak van de veel voorkomende psychosomatische klachten bij de ouderen. De senioren en de bevoorrechte getuigen uit de gezondheidssector noemen diabetes, harten vaatziekten en vroegtijdig optredende ouderdomsverschijnselen als voornaamste fysieke klachten. Genetische aanleg, overvloedig gebruik van suikerhoudende voedingsmiddelen en gebrek aan beweging kunnen het voorkomen van diabetes en hart- en vaatziekten deels verklaren. Stress is een versterkende factor voor beide aandoeningen. De vroegtijdig optredende ouderdomsziekten zijn vaak het gevolg van het zware arbeidersverleden van de senioren. Deze klachten komen in mindere mate voor bij de Afrikaanse senioren. In tegenstelling tot de andere senioren hebben zij echter veel meer te kampen met AIDS en met psychische klachten ten gevolge van hun oorlogsverleden. De recente oorlog en de genocide in de Grote Meer landen en de daarmee samenhangende erbarmelijke situaties die hen op de vlucht dreven, moeten nog verwerkt worden. 2.2 Verwoording van problemen Volgens de bevoorrechte getuigen formuleert een groot deel van de senioren hoofdzakelijk een fysiek ziektebeeld 3 en worden psychische oorzaken slechts moeizaam aanvaard. Voor 3 Fysiek ziektebeeld: een ziektebeeld dat gekenmerkt wordt door lichamelijke klachten die het gevolg zijn van een slecht functionerend lichaamsdeel. 14
16 klachten waarop de klassieke geneeskunde geen antwoord heeft, doen ze een beroep op de traditionele genezers 4. Men dient er wel rekening mee te houden dat dit enkel de mening is van de bevoorrechte getuigen (50%) uit de gezondheidssector. De senioren zelf geven er immers blijk van dat ze zich bewust zijn van het samengaan van een gezonde geest en een gezond lichaam. Ook noemen zij de traditionele genezers niet. Iets meer dan een derde van de bevoorrechte getuigen (36.7%) stelt dat de allochtone senioren vage klachten hebben. Die vaagheid kan te wijten zijn aan de psychosomatische aard van de klachten. Een andere mogelijke verklaring is de beperkte kennis van de menselijke anatomie en fysiologie. De senioren zelf verklaren hun vaagheid vooral door te verwijzen naar hun gebrekkige kennis van de taal. Daarom vinden ze het ook zo ontzettend belangrijk dat ze zich bij de arts in hun moedertaal kunnen uitdrukken. Alle bevoorrechte getuigen zijn zich bewust van deze barrière; voor hen is het echter slechts één van de redenen en lang niet de enige. 2.3 Aanpak van problemen Alle ouderen geven te kennen dat ze, naast de huisarts (90.0%) en specialisten (83.3%), vooral een beroep doen op de ziekenhuisvoorzieningen (96.7%). Wanneer het hun welzijn betreft, richt iets minder dan de helft (46.7%) zich tot zelforganisaties. Een derde (33.3%) vermeldt ook sociale diensten (sociale assistenten van OCMW s en gemeenten naar wie ze verwezen worden door de huisarts). Ook de bevoorrechte getuigen noemen ze. Eén vijfde van de bevoorrechte getuigen uit de gezondheidssector meldt ook het gebruik van de spoeddienst. De ouderen kiezen volgens hen voor deze dienst omdat hij betaalbaar is en snel professionele hulp biedt. Ook het onzekere statuut van sommige ouderen en hun onbekendheid met de zorgstructuur maakt dat ze zich tot deze dienst wenden. Als ze hulp zoeken, proberen ze vooral via hun eigen cultureel systeem hun weg te vinden in het voorzieningenaanbod. Dit zijn in de eerste plaats hun kinderen (90.0%) en kennissen (76.7%). 4 Traditionele genezers: mensen die traditionele methoden gebruiken om een psychische, psychosomatische en soms een fysische klacht te genezen. Marabu (Afrikanen), Faqih (Marokkanen), Oejah (Turken), een soort homeopaat (Spanjaarden & Italianen). 15
17 Ze proberen zich te redden met wat ze hebben. Er zijn er die een vriendin vragen om hen te vergezellen naar een arts. Er zijn er die hun kinderen, zelfs als ze niet bij hen inwonen, vragen om hen te vergezellen naar het ziekenhuis. Ook hun huisarts (90.0%) neemt een centrale positie in. Al deze figuren hebben één belangrijk gemeenschappelijk kenmerk: de ouderen hebben er een vertrouwensrelatie mee. Ook in de voorzieningen wordt eerst het personeel dat de eigen taal spreekt (63.3%) aangesproken. Een Afrikaanse gynaecologe getuigt: In het algemeen wanneer ze medische problemen hebben, dan gaat het zoals overal in Afrika het geval is: iemand kent iemand die mij kent. Er komt bijvoorbeeld iemand naar mij van Isabelle, mijn moeder is ziek, heeft het warm, wat moet ik doen? Dan zeg ik ga naar het ziekenhuis. Als ze naar het ziek enhuis gaat, dan moet ik met haar meegaan. Als men hier kinderen heeft, dan is het gemakkelijker dan gaat men met de kinderen. Maar er zijn senioren die hier alleen zijn. En die geen gewoonte hebben om een sociale assistent om hulp te vragen. Ze kennen het niet. Dus is er een zekere schaamte want als men in het ziekenhuis aankomt, kan men niet exact zeggen wat het probleem is. De arts, of de verpleegster begrijpt niet exact wat ze willen zeggen. Dus er is een taalprobleem. En een communicatieprobleem. Daarom komt men eerst naar mij, omdat het gemakkelijker is, we praten dezelfde taal. Ik en zij begrijpen mekaar. Meestal vertellen ze me wat ze hebben en dan zeg ik dat ze naar die of die arts moeten gaan. Bovendien vertellen verschillende senioren dat hun familieleden ook de rol van tolk vervullen in de contacten met de Belgische voorzieningen. Voor ongeveer de helft van de senioren (46.6%) zijn ook de raadgevingen en instructies van hun directe omgeving doorslaggevend voor de wijze waarop ze hulp zoeken. Ongeveer een kwart (26.7%) stelt dat zij binnen de eigen culturele groep naar oplossingen voor hun kwalen zoeken. Ziektebeelden worden vergeleken; medicatie en tips worden uitgewisseld. De bevoorrechte getuigen vermelden dezelfde handelwijzen. Meer dan de helft van de senioren (66.7%) beweert bij ziekte reeds in de beginfase hulp te zoeken. Amper een tiende (13.3%) gaat hulp zoeken in een zeer laat stadium, vaak wanneer het te laat is. Vooral senioren met een onzeker statuut wachten te lang. De bevoorrechte getuigen uit de gezondheidszorg zien dit uitstel vertaald in het gebruik van de spoeddienst (zie boven). 16
18 In het volgende deel wordt een overzicht gegeven van de drempels waarmee allochtone ouderen op verschillende vlakken, onder andere in hun contacten met voorzieningen, geconfronteerd worden. Aansluitend worden suggesties gedaan over hoe beter ingespeeld kan worden op hun noden. Eerst zal er stilgestaan worden bij de visie van de senioren zelf. Vervolgens zal hun visie vergeleken worden met deze van de bevoorrechte getuigen. 17
19 3 Drempels en behoeften met betrekking tot verschillende domeinen 3.1 Drempels en behoeften met betrekking tot de gezondheidszorg Tabel 2: Door senioren en bevoorrechte getuigen aangehaalde drempels met betrekking tot de gezondheidszorg Senioren (n=30) % Bevoorrechte getuigen (n=30) % Financiële drempel 83.3 % Voeding 83.3 % Institutionele discriminatie (ID) Ontbreken vertrouwensrelatie 83.3 % 83.3 % Onbekendheid zorgstructuur Ontbreken vertrouwensrelatie 80.0 % 76.6 % Drempels Taal Culturele drempel Statutaire drempel Personeel Voeding 63.3 % 63.3 % 60.0 % 53.3 % 50.0 % Culturele drempel Taal Personeel Institutionele discriminatie (ID) Psychologische hulpverlening 73.3 % 73.3 % 60.0 % 60.0 % 56.6 % Psychische hulpverlening 6.7 % Statutaire drempel Financiële drempel 50.0 % 30.0 % Visie van de senioren Eerst en vooral vragen de senioren een toegankelijke gezondheidszorg. Zo merken bijna alle senioren op dat hun inkomen niet in verhouding staat tot de medische kosten die ze hebben (financiële drempel). Ze vermelden ook dat ze hun weg niet vinden in de vele procedures en dat ze tegenstrijdige informatie krijgen (ID). Bovendien is voor de meeste senioren schriftelijke informatie te moeilijk: ze zijn vaak laaggeschoold en ze behoren tot een cultuur waarin mondelinge communicatie primeert. Zij vragen om een betaalbare verzorging, een vereenvoudigde administratie, alsook mondelinge informatie en uitleg. Vervolgens vragen de senioren een humane en cultuurgerichte benadering. Bijna alle ouderen noemen het westerse gezondheidssysteem koel en onpersoonlijk, zonder enige vorm van vertrouwelijkheid. Artsen wisselen voortdurend, hebben nauwelijks tijd enzovoort (ontbreken vertrouwensrelatie). De mogelijkheid om een vertrouwensrelatie op te bouwen is voor hen van cruciaal belang. Meer dan de helft vindt ook communicatie in de eigen moedertaal erg belangrijk (taal). Niet alle senioren spreken echter voor de Belgen vreemde talen. Voor sommige van hen - met name de Zwart-Afrikanen geldt het Frans immers als de best beheerste of zelfs eerste taal. 18
20 Een tweetal getuigenissen tonen aan hoe divers de talenkennis bij de senioren is: Ik zeg je eerlijk mevrouw, ik kan me het best in het Frans uitdrukken. Ik ben ermee geboren en ermee opgegroeid. Ik heb de Lingala als tweede taal aangeleerd. Ik zou zelfs zeggen dat het de 3 de taal is: ik heb eerst het Frans geleerd dan Sawahili, en het IkiKongo van Bundudu. Lingala is daarna gekomen. Dus eigenlijk als 4 de taal Wat ze zegt is dit, het kan haar niet schelen van welke origine de dokter is maar ze zou het liefst wat ze voelt, haar ziekte in het Lingala uitdrukken, op deze manier kan ze exact zeggen wat ze voelt. Ze heeft zo een adequate vocabulaire die aan haar ziekte/ pijn correspondeert. Dus als persoon maakt het voor haar niet uit of hij zwart of blank is, maar in feite als hij blank is dan zou hij de Lingala moeten kunnen praten of begrijpen en dat weten we dat het niet veel voorkomt Deze laatste getuigenis toont bovendien aan hoe paradoxaal de verwachtingen van de ouderen zijn: hoewel ze niet geven om de origine van het personeel, zijn de vereiste kwalificaties van die aard dat haast enkel allochtonen nog geschikt zouden zijn voor de job. Wel, je zal waarschijnlijk verbaasd zijn maar ik zou mij het best willen uitdrukken in AkiKongo. Want ik zie dat wanneer ik me uitdruk in het Frans ik niet EXACT zeg wat ik voel. Ik zeg het in woorden die ik geleerd heb, die ik heb leren gebruiken maar dat komt niet overeen met de juiste/ exacte wijze van de pijn die ik beleef. Bijvoorbeeld in het Frans zeg ik ik heb pijn in de rug maar in Ikikongo zeg ik ( ze zegt iets in IkiKongo ) Dus de pijn in de rug die ik aan een Franstalige arts vertel is iets anders dan wat ik tegen een arts die, zelfs geen Lingala, maar IkiKongo spreek. Hem vertel wat ik exact voel. Die zou me, denk ik, beter en gericht kunnen helpen. Volgens de bevoorrechte getuigen weigert slechts een kleine minderheid de hulpvraag in de moedertaal te formuleren zelfs wanneer de hulpverlener de moedertaal van de senior spreekt. Dit gedrag kan te wijten zijn aan twee factoren. Of de oudere wil duidelijk maken dat hij niet anders wil benaderd of behandeld worden dan een autochtoon; hij wil tonen dat hij een goed geïntegreerde burger is. Of hij is eenvoudigweg niet in staat het dialect van de hulpverlener te begrijpen. Culturele drempels. Vaak voelen de senioren zich te trots om hulp te vragen. Bovendien zijn bepaalde klachten, in het bijzonder intieme klachten zoals gynaecologische problemen, voor hen moeilijk bespreekbaar: ze beperken zich dan tot een vage omschrijving. De meeste senioren vinden het erg belangrijk dat ze onder alle omstandigheden hun religie kunnen beoefenen (zie paragraaf Belang van religie ). Zo is bijvoorbeeld het ontbreken van een gebedsplaats voor moslims (M, T en Z-Afr.) in een ziekenhuis erg problematisch. Een humane, cultuurgerichte benadering zou ervoor zorgen dat de ouderen zich minder geremd voelen om professionele hulp te zoeken. 19
21 Het statuut van een aantal senioren maakt de gezondheidszorg voor hen ontoegankelijk en onbetaalbaar. Hun illegaal statuut roept soms ook vooroordelen op. De senioren verwijzen naar hun negatieve ervaring met het OCMW. Deze ervaringen weerhouden hen er nog meer van hulp te vragen. Dit geldt voornamelijk voor de oudkomers uit niet-eu-landen. Zij vragen dan ook om een onbevooroordeelde (financieel én psychologisch) medische verzorging Een getuigenis van een oudere Kongolese arts: Zo een formule voor algemene geneeskunde, met een sociale stijl waar ook de illegalen en de armen naartoe kunnen gaan. Waar men weet dat ze hen niet gaan aangeven als illegalen: dat is ook een drempel om naar een ziekenhuis te gaan: ze hebben schrik dat ze hen gaan aangeven en meteen overgezet worden naar het land van herkomst. Het is zeer complex. Want in de Kongolese populatie zijn er veel die illegaal zijn, die geregulariseerd zijn, die de Belgische nationaliteit hebben. Diegenen die legaal zijn met of zonder Belgische nationaliteit - weten in het algemeen waar ze moeten gaan. Maar er is een heel grote brok van de illegalen die ik zie in het Klein Kasteeltje, in Molenbeek, Ook voor diegenen die geregulariseerd zijn, zijn de stappen naar een ziekenhuis moeilijk: men moet een aanvraag doen naar het OCMW, enz. enz. Ze zijn oud, ze hebben dit echt niet nodig! Bovendien zijn de OCMW -ziekenhuizen niet echt om over naar huis te schrijven: de arts is niet altijd aanwezig, ze hebben niet dezelfde opvangkwaliteit als de anderen ziekenhuizen. Men moet bij het opvangen van een patiënt je niet zitten te beoordelen,omwille van je origine en statuut. Personeel. Veel senioren stellen dat er een duidelijk personeelstekort is, waardoor een humane benadering in het gedrang komt. Vaak zijn hulpverleners ook ongevoelig voor de specifieke situatie en achtergrond van de patiënt. Zij pleiten dan ook voor méér personeel dat bovendien begrip toont en klachten op een holistische manier benadert. Voeding. De helft van de senioren laat weten dat voldoende aandacht moet gaan naar de voeding. De opgelegde diëten in de ziekenhuizen ervaren ze als problematisch. Vaak lossen ze dit probleem op door de familie eten te laten brengen, wat een bijkomende uitgave betekent vermits ze ook betalen voor de ziekenhuismaaltijden. We zullen zien dat ze meer nog dan van de ziekenhuizen van de rusthuizen aangepaste maaltijden verlangen. Alle senioren hechten veel belang aan die eigen eetcultuur. Voor de Zwart-Afrikaanse senioren is 20
22 de aankoop van uitheemse ingrediënten echter vaak een erg dure aangelegenheid. Bepaalde groepen senioren wensen halalvoeding 5. Zij willen graag hun voedingsgewoonten behouden maar deze moeten wel betaalbaar blijven. Ter illustratie: Dit is heel belangrijk, want u zult zien dat in de allochtone populatie die nu oud aan het worden is, ook de taal en de voeding zal hen helpen om zich goed te voelen in de voorgestelde gezondheidsdiensten Vergelijking met de opmerkingen van de bevoorrechte getuigen Als we de twee lijsten van genoemde drempels vergelijken, zien we dat de bevoorrechte getuigen nog een andere drempel noemen: de onbekendheid met de zorgstructuur. Het ontbreken van deze drempel bij de senioren betekent echter niet dat ze de zorgstructuur door en door kennen. De senioren kennen weliswaar de drie belangrijkste actoren (huisarts, specialist en ziekenhuis) in deze sector en doen er ook een beroep op. Ze kennen echter onvoldoende de zorgstructuur: de stappen die je moet ondernemen bij een specifiek probleem, de reden waarom je eerst een huisarts moet raadplegen vooraleer je naar een specialist of spoeddienst gaat Een grondige kennis van die structuur wordt bij sommigen nog bemoeilijkt door een onzeker statuut. Verder zien we dat de volgorde van de vier drempels verschilt: financiële drempel, psychische hulpverlening, voeding en institutionele discriminatie. De financiële drempel (83.3% versus 30.0%) en de institutionele discriminatie (83.3% vs. 60.0%) worden vaker door de senioren genoemd dan door de bevoorrechte getuigen. De psychische hulpverlening (6.7% vs. 56.6%) en de voeding (50.0% vs. 83.3%) worden daarentegen vaker door de bevoorrechte getuigen genoemd. De onderschatting door de bevoorrechte getuigen van de financiële drempel is mogelijk te wijten aan hun positie van buitenstaander. Zoals eerder vermeld, zullen senioren uit fierheid niet snel om hulp vragen of hun probleem kenbaar maken. Dit kan verklaren waarom de bevoorrechte getuigen zich minder bewust zijn deze drempel. Een oudere vertelt: veel mensen hebben zelfs geen geld om te eten maar willen het niet zeggen. De bevoorrechte getuigen hebben het ook over psychische hulpverlening. De senioren daarentegen signaleren wel hun psychisch onbehagen, maar amper 6.7% vraagt expliciet 5 halalvoeding: dit is ritueel geslacht vlees. Bovendien mag men geen varkensvlees, alcohol of alles wat bereid is met deze ingrediënten consumeren. Zo zijn een met alcohol bereide Tiramisu of in dierlijk vet bereide frietjes niet halal. 21
23 om begeleiding door een westerse therapeut (psychotherapeut, psycholoog ). Ze proberen hun psychische problemen in de eigen kring op te lossen. Als externe hulp verkiezen ze traditionele genezers wegens de gedeelde culturele achtergrond die een vertrouwensrelatie en wederzijds begrip makkelijker toelaat. Vaak is het zo dat men pas in een zeer laat stadium bij een westers therapeut terechtkomt. 3.2 Drempels en behoeften met betrekking tot andere domeinen Tabel 3: Door senioren en bevoorrechte getuigen aangehaalde drempels in andere domeinen Senioren (n=30) % Bevoorrechte getuigen (n=30) % Financiële drempel Maatschappelijk individualisme Taal 86.7 % 80.0 % 76.7 % Taal Administratie Vrijetijdsbesteding 86.7 % 70.0 % 70.0 % Drempels Vrijetijdsbesteding Huisvesting Administratie Culturele drempel Statutaire drempel 73.3 % 73.3 % 63.3 % 60.0 % 53.3 % Culturele drempel Maatschappelijke individualisme Huisvesting Financiële drempel Statutaire drempel 66.7 % 50.0 % 46.7 % 46.7 % 20.0 % Visie van de senioren Bijna alle senioren (86.7%) vragen aandacht voor hun financiële achterstelling. Hun inkomen is niet in verhouding met de kosten die ze hebben in een stad als Brussel waar de huisvesting (73.3%) zeer duur is. Vaak zijn de senioren het slachtoffer van huisjesmelkers waardoor ze in mensonwaardige en ongezonde omstandigheden moeten leven voor een bijna onbetaalbare prijs. Bovendien vinden ze niet gemakkelijk hun weg naar de sociale woningen. Diegenen die de weg vinden, hebben vaak moeite met de administratieve molen. Ze vragen aandacht voor hun financiële achterstelling en toegang tot betaalbare en goede huisvesting. Meer dan drievierde (80.0%) van de senioren klaagt over het individualisme van de westerse maatschappij. Zelf hechten ze veel belang aan het samen zijn met anderen. Ze voelen zich ook al te vaak als een gast behandeld die dankbaar moet zijn voor de diensten van het gastland. Ze zijn ook ongelukkig over de negatieve voorstelling van allochtonen, die discriminatie en intolerantie in de hand werkt. Bovendien oordelen ze dat het in het belang van een ieder is dat de ouderen gerespecteerd en gewaardeerd worden. 22
24 Ze roepen de westerse maatschappij op een poging te doen hun cultuur te leren kennen en wat meer respect te tonen voor de ouderen. Er is teveel egoïsme, individualisme, onverschilligheid want als men een bejaarde ziet vallen passeert men hem en doet men alsof men hem niet ziet. Men moet die mensen hun ogen open houden. Hen stimuleren om de anderen te helpen. Drievierde van de ouderen (76.6%) beseft dat kennis van het Frans onontbeerlijk is, om te kunnen overleven, maar ook om aanvaard te worden. De oudere toont me een blad met Franse woorden vertaald in het Turks. Hij zegt dat hij Frans probeert te leren: ik leer dit blad, elke dag bekijk ik dat, terwijl ik in mijn zetel zit leer ik dat. Ik wil echt Frans leren en ik doe mijn best daarvoor. Ik probeer na mijn 50 ste een nieuwe taal aan te leren. Ze merken op dat bij hun aankomst hen niet gevraagd is om één van de landstalen te leren. Bovendien hadden ze door hun arbeid meestal ook geen tijd om zich bij te scholen. Een Italiaanse senior vertelt: U bent Vlaams, sorry dat ik geen Nederlands met u kan praten. Ik begrijp het een beetje maar kan het niet spreken. Dat is ook een drempel. Toen ik hier in Brussel aankwam, heeft niemand me ooit gezegd dat het nuttig was om Nederlands te leren. Nu ben ik oud, en ik zal het nooit leren zoals het moet, maar ik sta er wel voor open. Moest ik iemand tegenkomen die me elke dag een woordje Nederlands zou leren, zou ik blij mee zijn. Niemand heeft me in het begin gestimuleerd om Nederlands te leren. In de jaren 60 was het hier een andere situatie de Vlamingen waren hier niet thuis toen. Nu nog niet 100 % maar het is wel een grote verandering in vergelijking met toen. Ik zeg u dat ik er nu wel spijt van heb, want ik wou dat ik zoals ik Le Soir kan lezen, ik ook de Standaard kon lezen. Omdat ik België in zijn geheel wil begrijpen, niet enkel het zuiden van het land ook het noorden. Ik weet dat wat er in de Franstalige pers verschijnt de mentaliteit, de levensstijl van de mensen in het noorden niet volledig reflecteert. Er is wel heel veel verschil in de talenkennis van de ouderen: van een zeer goede beheersing van het Frans tot nagenoeg geen kennis. Een aantal senioren maakt ons er ook attent op dat hun talenkennis* naarmate ze ouder worden terug afneemt. De senioren maken zich vooral zorgen om de talenkennis van hun kinderen en kleinkinderen. Zo vinden ze het heel belangrijk dat hun kinderen en kleinkinderen de twee landstalen goed leren beheersen om hun kansen te verhogen. * Ik ken bejaarde Italianen die voor ze oud zijn geworden zich goed konden uitdrukken in het Frans of in het Nederlands voor diegenen die in Vlaanderen wonen. Maar wanneer men 70 jaar wordt, vergeet men 23
25 bijna heel het Frans, of Nederlands en hervalt men in het Italiaans. Ik weet niet waarom, dat heeft me altijd geïntrigeerd. Men keert dus terug naar de moedertaal. Verder signaleren ze nood te hebben aan ontspanning (73.3%). Ze beschouwen het als een manier om het eerder gerapporteerde isolement tegen te gaan. Wat doen we wanneer we oud worden. Bij ons (Italiaanse zelforganisatie) vragen ze feesten en zo van die dingen. Zoals laatste vrijdag, hebben we een feest georganiseerd en we rekenden op 40, 50 mensen maar er zijn veel meer mensen gekomen. De mensen waarderen avonden van gezelligheid. Wanneer men samen is met andere mensen. Een ontmoetingscentrum, weet u dat wij Italianen geen ontmoetingscentrum hebben? In geen één van de 19 gemeenten, dus als u ons voor de vrijetijdsbesteding een lokaal ter beschikking stelt om elkaar te ontmoeten, zou dat magnifiek zijn. Er moet een ontmoetingsruimte komen waar dat men elkaar ontmoet, om dingen samen te doen. Ook om naar hen te luisteren, wat de ouderen willen. Want als we geen ruimte hebben waar de mensen elkaar regelmatig ontmoeten, die de mensen kennen, gaat men zich ook niet uitdrukken. De vraag naar vereenvoudigde procedures en coherentie in de administratieve (63.3%) molen heeft niet enkel betrekking op de gezondheidszorg. De verschillende bevoegdheden in Brussel met hun verschillende voorzieningen en diensten brengen de ouderen nog meer in de war. Voor de hulpverleners onder de bevoorrechte getuigen is deze onoverzichtelijkheid ook een pijnpunt. Een sociale assistente getuigt: De grootste vraag bij ons is administratie. Er is een groot deel dat niet kan lezen of schrijven en dit is heel moeilijk voor hen in een zeer administratief land als België. Je krijgt een brief als uitnodiging, voor pensioenen, voor mutualiteit, En dat is zeer complex voor hen, ik vind het zelf al zeer complex en ik moet vaak bellen om te vragen wat men juist bedoelt, laat staan voor analfabeten. De helft van de senioren signaleert de moeilijkheden die ze ervaren bij het in orde brengen van hun pensioen. Dit geldt voornamelijk voor de eerste generatie Italianen en Spanjaarden en de oudkomers van Turkse en Marokkaanse origine. Vaak hebben deze mensen gewerkt in het land van herkomst en willen ze hun pensioen naar hier laten overbrengen. Dit is niet evident omdat men met de bureaucratie van beide landen rekening moet houden. Iets meer dan de helft van de ouderen heeft nood aan het beleven van de eigen cultuur, vaak een herbeleving van de eigen jeugd: een wens van iedere senior. 24
26 3.2.2 Vergelijking met de opmerkingen van de bevoorrechte getuigen De bevoorrechte getuigen noemen dezelfde problemen als de senioren. Alleen de financiële achterstelling met de daarmee samenhangende slechte huisvesting, het individualisme en de statutaire problemen worden door hen minder ernstig ingeschat. In het volgende deel wordt stilgestaan bij de visie op en kennis van de verschillende opvangmogelijkheden in het kader van zorgbehoevendheid. 25
27 4 Seniorenopvang Bijna alle senioren willen het liefst in hun eigen huis (83.3%) oud worden. De opvang door eigen kinderen (76.7%) zien ze ook als een optie. Een kleine minderheid opteert voor een definitieve terugkeer naar het land van herkomst. 4.1 Thuis en thuiszorg Zowel de senioren als de bevoorrechte getuigen geven de voorkeur aan thuis oud worden. Ze willen hun oude dag graag in hun vertrouwde omgeving doorbrengen. Een Italiaanse oudere getuigt: Ik ken ook een meneer die in Etterbeek woont en die sinds 1 jaar weduwenaar is geworden. Dat was verrassend voor hem omdat hij dacht dat hij eerder dan zijn vrouw zou sterven. Nu woont hij alleen op de derde verdieping en hij wil leven in een Italiaanse sfeer: hij wil Italiaanse keuken, Italiaanse tv, kranten, Hij wil terug gaan naar de bron, want wanneer men oud wordt wil men teruggaan naar de kindertijd, hoewel men tijdens het leven een andere parcours heeft genomen. Wanneer men het einde nadert wil men teruggaan naar het begin. En deze persoon wil zijn jeugd herbeleven, niet 100% maar toch ervan proeven door wat ik genoemd heb, een Italiaanse koffie, Ik denk dat ieder migrant zoiets meemaakt. Als externe hulpverlening wordt vooral de thuiszorg goed aanvaard. Er dient wel opgemerkt te worden dat de senioren niet alle vormen van thuiszorg kennen. Deze zorgvorm is nog onbekend bij de senioren. Niettemin wordt de mogelijkheid van hulp aan huis zeer positief onthaald. Als directe voordelen worden het ontlasten van de kinderen of mantelzorgers en het behoud van de onafhankelijkheid van de oudere en het kind/de mantelzorger genoemd. Bovendien merkt de helft van de senioren op dat door de thuiszorg taken kunnen worden uitgevoerd die de kinderen niet kunnen opnemen. Een getuigenis van een oudere die tegelijk mantelzorger is: Ik wil niet dat mijn kinderen voor me zorgen. Wat ik graag zou hebben is dat ik beroep zou kunnen doen op de thuiszorg. Want ik heb gezien dat vanaf dat de bejaarde naar een rusthuis gaat, het niet meer is zoals het is geweest. Ik wil thuiszorg, niet naar een rusthuis gaan. Persoonlijk heb ik een tante die bij ons op de eerste verdieping woont. Er komt een verpleegster, kinesist, ieder dag kwam er iemand, en ik ben er s avonds. En mijn tante is tevreden. En toen begon ik te denken, dat men de thuiszorg verder moet ontwikkelen en uitbreiden. Ik wil geen last zijn voor mijn kinderen, maar ik wil wel thuiszorg. Ik vind het jammer dat de thuiszorg nu niet efficiënt is, ze hebben een enorm tekort aan personeel. 26
28 De medische hulp (53.3%) aan huis is de meest genoemde en meest geaccepteerde thuiszorgvorm voor ouderen. Eén vierde acht het goed ook mogelijk dat hij een beroep zou doen op de vervoersdienst. Amper één tiende wil de maaltijden aan huis. Drie van de Spaanse senioren zijn bereid deze Belgische maaltijden te eten. Ze koken immers zelf ook reeds Belgisch en Spaanse gerechten zijn bovendien moeilijk te bereiden. En wie gaat het (Spaanse gerechten) klaar maken? Moest het mogelijk zijn dan zou het wel goed zijn. Maar ik ken geen Spanjaarden die Spaanse maaltijden aan huis brengen, ik ken alleen Belgische maaltijden. Misschien bestaat het maar ik ken het niet. Ik persoonlijk eet alles wat ze mij voorschotelen, ik kook ook zelf de Italiaanse, de Belgische en de Spaanse keuken. De Spaanse keuken is wel ingewikkeld en het vraagt veel tijd om het voor te bereiden. Bijvoorbeeld de paella vraagt heel veel tijd om het voor te bereiden, we zien wel dat men op de markt paella verkoopt maar dat is niet dezelfde als men thuis klaarmaakt. Algemeen zijn ze van mening dat het niet hoort dat een externe persoon taken uitvoert die de eigen kinderen, familieleden en kennissen op zich kunnen nemen. Een aantal ouderen heeft het er bijvoorbeeld moeilijk mee dat het poetsen en koken door een professionele hulp wordt gedaan. Het gebeurt dan vaak niet op de vertrouwde manier. Hun onbekendheid met de thuiszorgdiensten bepalen in grote mate hun antwoorden. 4.2 Opvang door de eigen kinderen Visie van de senioren Ongeveer drievierde (76.6%) van de ouderen wil graag door hun kinderen opgevangen worden wanneer ze hulpbehoevend zijn. Een nog grotere groep van bevoorrechte getuigen (86.6%) vermeldt deze wens bij de senioren. De ouderen achten het evident dat kinderen hun ouders opvangen wanneer ze hulpbehoevend zijn. Het is een cultureel en religieus geïnspireerde wederdienst tegenover de ouders. Zij zelf hebben vaak ook voor eigen ouders gezorgd - financieel indien de ouders niet naar hier overgebracht zijn. Deze waardevolle traditie moet overgedragen worden naar de volgende generaties. Ongeveer de helft van de populatie stelt dat het soms de wens is van de kinderen om de ouders op te vangen. We komen hier later nog op terug. Een minderheid van de senioren (13.3%) wil niet opgevangen worden door de eigen kinderen of familie. Ze willen in het al erg gejaagde leven van hun kinderen geen extra last zijn. Een aantal van hen vermeldt ook de moeilijke situatie waarin de kinderen zich zelf reeds bevinden. Dit wordt bevestigd door de bevoorrechte getuigen. 27
29 Ze (de kinderen) weten het wel, maar ze zijn zelf zo in nood dat het onnuttig is om daarover met hen te praten. Het zijn vaak hoogopgeleide jongeren die geen werk vinden. Ze zijn zelf zoekende, en proberen van alles om aan werk te geraken. Vaak hebben ze aan alle deuren geklopt maar zonder effect. Ze zien ook niet wat ze meer kunnen doen. Eigenlijk zitten we in een vicieuze cirkel. Als onze kinderen niet kunnen werken en zo een leven opbouwen dan kunnen ze ook niet gaan nadenken over hoe ze hun ouders kunnen opvangen. Ik zeg je eerlijk, wij durven er eigenlijk niet aan denken Naast opvang verwachten de senioren ook andere zaken van/voor hun kinderen. Eerst en vooral hopen ze dat hun kinderen een betere toekomst zullen hebben dan zijzelf (70%). Ongeveer de helft van de senioren verwacht dat de kinderen regelmatig op bezoek komen (56.7%) en hen respecteren (46.7%). Anderen hopen dat hun kinderen voor hen tolken en hen begeleiden (40%). In de antwoorden van de bevoorrechte getuigen komen dezelfde verwachtingen voor, zij het in verschillende mate: betere toekomst (53.3%), regelmatig bezoek (80%), respect (73.3%) en tolk- en begeleidingsfunctie (60%). Daarnaast noemen de bevoorrechte getuigen de volgende verwachtingen: behoud van culturele identiteit (63.3%), verbetering van de situatie van allochtonen en van senioren in het bijzonder (23.3%) en huisvesting bij de kinderen (20%). Ouderen nemen het behoud van de culturele identiteit niet op in hun lijstje met verwachtingen ten aanzien van de kinderen. Ze maken zich er wel zorgen over. Dit gegeven kan aan de basis liggen van de conflicten tussen de senioren en hun kinderen. De senioren hopen op een betere levenssituatie voor alle allochtonen van de 2 de generatie, niet enkel voor hun kinderen. Samenvattend kunnen we stellen dat senioren en bevoorrechte getuigen dezelfde verwachtingen ten aanzien van de kinderen noemen. Alleen de huisvesting bij de eigen kinderen noemen de bevraagde senioren zelf niet als wens Visie bevoorrechte getuigen: mantelzorgerperspectief Uit de gesprekken met de bevoorrechte getuigen is gebleken dat de meerderheid (66.7%) graag hun ouders wil opvangen. De voornaamste reden hiervoor is loyaliteit ten aanzien van de ouders. De opvang wordt dan ook als een vanzelfsprekendheid beschouwd. Een derde doet het uit dankbaarheid voor de ouders. Een vijfde doet het uit schuldgevoel. Ik ben de oudste van de familie en ik heb gezien dat in onze cultuur de vanzelfsprekendheid heerst: je ouders hebben voor je gezorgd toen je klein was, en op een gegeven moment moet je voor je ouders zorgen en hen met respect begeleiden naar de dood. Op dit moment zijn mijn ouders bij mijn zus en zo ben ik gerust - maar vanaf dat mijn zus het niet meer aan kan zal ik ze bij mij in huis nemen en niet naar een rusthuis sturen. Zolang ik leef gaan mijn ouders niet naar een rusthuis, als dat zou gebeuren dan voldoe ik niet aan mijn taak van dochter te zijn. 28
N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieBrusselse bevolking per nationaliteitsgroep - alle leeftijden (2014)
Dat onze samenleving steeds diverser wordt is een open deur intrappen. Opeenvolgende migratiestromen brachten mensen uit alle hoeken van de wereld naar Brussel: werknemers uit Italië, Spanje, Marokko,
Nadere informatieCulturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen. Zohra Chbaral 1
Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen Zohra Chbaral 1 Vooreerst bedanken we de interculturele bemiddelaars, de coördinatoren interculturele bemiddeling die ons de gegevens
Nadere informatieCulturele interview. Introductie
Culturele interview De volgende thema s worden besproken tijdens het culturele interview: 1. Biografie (persoonlijke en sociale gegevens) 2. Geschiedenis van de huidige klachten 3. Eerdere trajecten 4.
Nadere informatie'De zorg voor de Marokkaanse psychische patient in Mechelen, de huidige stand van zaken.'
'De zorg voor de Marokkaanse psychische patient in Mechelen, de huidige stand van zaken.' Dr Abdellatif Riffi huisarts; Secretaris Vamos, ondervoorzitter SHARAF Lezinghouder Vub Geschiedenis vd migratie
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatie'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland
'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland Jennifer van den Broeke onderzoeker, senior projectleider/adviseur Ouderen en gezondheid Waar hebben we het over? Achtergrond inzet
Nadere informatieZiektebeleving en dementie bij migranten
Ziektebeleving en dementie bij migranten Gözde Duran coördinator ProMemo, Expertisecentrum Dementie voor Professionals Agenda 1. Kennismaking 2. Waar lopen we tegenaan in de praktijk? 3. Uitleg dementie
Nadere informatieInterculturele bemiddeling en kwaliteit van zorg Prof.dr.Theda Borde 1
Interculturele bemiddeling en kwaliteit van zorg Prof.dr.Theda Borde 1 Professor Borde bracht verslag uit van twee vergelijkende studies die ze in drie ziekenhuizen in Berlijn uitvoerde. De ene heeft betrekking
Nadere informatieHet culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich
Het culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich Samenvatting anamnese en ziekte geschiedenis Wordt uit het dossier ingevuld voorafgaand aan het gesprek.
Nadere informatieDe oorzaken van deze lage tewerkstellingsgraad situeren zich zowel aan de aanbod- als aan de vraagzijde:
12 13 tewerkstelling Etnisch-culturele minderheden vertegenwoordigen slechts 3,69% van de Aalsterse bevolking. Toch behoort 9,3% van alle Aalsterse werklozen tot deze doelgroep. De evolutie op de arbeidsmarkt
Nadere informatieGEKLEURDE ARMOEDE BEA VAN ROBAEYS
GEKLEURDE ARMOEDE BEA VAN ROBAEYS De opbouw van het verhaal Gekleurde armoede Een maatschappelijke uitdaging Leefwereld: het leven zoals het is Gekleurde armoede en hulpverlening Het perspectief van de
Nadere informatieVLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD
STUK 733 (2018-2019) Nr.1 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD ZITTING 2018-2019 26 FEBRUARI 2019 VOORSTEL VAN RESOLUTIE - van mevrouw Brigitte GROUWELS, mevrouw Hannelore GOEMAN en mevrouw Khadija ZAMOURI
Nadere informatie1.1. Eye-openers vanuit het perspectief van patiëntenorganisaties
TOOLKIT Bekend maakt Bemind 1. Eye-openers Op deze pagina leest u wat medewerkers en vrijwilligers van patiëntenorganisaties en organisaties van oudere migranten hebben ervaren als echte eye-openers in
Nadere informatieVrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten
Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Gemeente s-hertogenbosch, afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vrijwilligerswerk... 4 3. Mantelzorg... 8
Nadere informatieWaarom interculturalisatie moeilijker is dan het lijkt
Getuigenissen uit de praktijk Waarom interculturalisatie moeilijker is dan het lijkt Allochtone kinderen in de therapeutische praktijk, dat is niet nieuw. Al een aantal decennia is er aandacht voor dit
Nadere informatieWeinig mensen sociaal aan de kant
Weinig mensen sociaal aan de kant Tevredenheid over de kwaliteit van relaties Hoge frequentie van contact met familie en vrienden Jongeren spreken of schrijven hun vrienden elke week 15 Drie op de tien
Nadere informatieLancering Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2018 en survey Samenleven in Diversiteit 2017
PERSBERICHT - 8 mei 2018 Lancering Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2018 en survey Samenleven in Diversiteit 2017 Het Agentschap Binnenlands Bestuur en Statistiek Vlaanderen publiceren vandaag de
Nadere informatieProject Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname
Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Ernstig zieke mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is, willen de laatste fase van hun leven graag thuis doorbrengen in hun eigen vertrouwde omgeving.
Nadere informatieJe eigen gevoelens. Schaamte
Je eigen gevoelens Voor ouders, partners, broers, zussen en kinderen van mensen met een ernstig drugsprobleem is het heel belangrijk om inzicht te krijgen in de problemen van het verslaafde familielid,
Nadere informatieWelkom Hoşgeldiniz Esselamunaleykum
Zorg aan migranten Welkom Hoşgeldiniz Esselamunaleykum De oudere migrant als klant Allochtone dementerenden 2008: ongeveer 120 duizend niet-westerse allochtonen van 55 jaar en ouder. 2015: ongeveer 260
Nadere informatieZorg na de diagnose. Emete Solmaz, specialist ouderengeneeskunde, Royaal Thuis Brian Sinnema, casemanager dementie, HWW Zorg
Zorg na de diagnose Emete Solmaz, specialist ouderengeneeskunde, Royaal Thuis Brian Sinnema, casemanager dementie, HWW Zorg Disclosure belangen sprekers Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieStudiepopulatie. Gezondheidsenquête, België, 1997.
In deze paragraaf worden een aantal kenmerken van de steekproef besproken. Het gaat om de volgende socio-demografische karakteristieken : verblijfplaats : per regio en per provincie; geslacht en leeftijd;
Nadere informatieCultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting
Cultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting Hanan Ben Abdeslam Expertisecentrum kraamzorg Volle Maan Ontwikkeld ism VGC Inhoud 1. Opzet 2. Projectdoel en projectresultaat 3. Inzichten
Nadere informatieOrigine: personen van Noord-Afrikaanse of Turkse origine die zich als gelovig omschrijven en zich het meest verwant voelen met de Islam
Toelichting Dit rapport geeft een overzicht van de onderzoeksresultaten van de Islamenquête editie 2016, in opdracht van HUMO en VTM Nieuws uitgevoerd door ivox Voor dit onderzoek werden 500 respondenten
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieR-Sense project RKVL en Sensoa
Aanbod van Sensoa 1 R-Sense project RKVL en Sensoa Bewoners: Samenleven Liefde en relaties Relaties en grenzen Medewerkers Vlaggensysteem Beleid sleutelfiguren 2 Bevraging hulpverleners en migranten Vluchtelingen,
Nadere informatieProgramma. Omgaan met culturele diversiteit voor bibliotheekmedewerkers. Jannie Limburg
Programma Omgaan met culturele diversiteit voor bibliotheekmedewerkers! In de sfeer komen! Cultuur, wat is het (niet)! Leervragen! Kom je uit Gezin of Familie?! Praktijk voor bibliotheek www.peervis,net
Nadere informatieDoor Naziha Maher, coördinator psychosociale dienstverlening allochtonen, Vlaamse Liga tegen Kanker
Door Naziha Maher, coördinator psychosociale dienstverlening allochtonen, Vlaamse Liga tegen Kanker Wat vooraf gaat Kijk eerst in eigen boezem: visie over diversiteit Is er een diversiteitbeleid in de
Nadere informatieBijlage 3: Interview cliënt
Bijlage 3: Interview cliënt Zowel cliënt als een vader Hoeveel kinderen heb je? 3 kinderen. 1 zoontje en 2 dochters En hoeveel jaar zijn ze? Mijn dochters zijn 11 en 8 jaar. En mijn zoontje is 5 jaar.
Nadere informatieCULTUURSENSITIVITEIT IN DE KANKERZORG. Door Naziha Maher, projectcoördinator diversiteit
CULTUURSENSITIVITEIT IN DE KANKERZORG Door Naziha Maher, projectcoördinator diversiteit 27 mei 2016 MIJN CULTUUR IS DE JOUWE NIET, MAAR DAAROM NIET MINDER WAARD!! ZORGVERLENING IS CULTUREEL GEKLEURD Model
Nadere informatieSenioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010
Senioren ontmoeten elkaar Verslag van 2 oktober 2010 Meer overeenkomsten dan verschillen Dit is, in het kort, de conclusie van de lunchbijeenkomst Senioren ontmoeten elkaar 1 op 2 oktober 2010. De lunchbijeenkomst
Nadere informatieThemabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg
Themabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg Marjan Mensinga trainer en adviseur bij Pharos en med. antropoloog/spv/poh GGZ Jennifer van den Broeke senior projectleider en adviseur bij Pharos
Nadere informatieCultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting
Cultuursensitieve seksuele en reproductieve gezondheidsvoorlichting Hanan Ben Abdeslam Expertisecentrum kraamzorg Volle Maan Ontwikkeld ism VGC Inhoud 1. Opzet 2. Projectdoel en projectresultaat 3. Inzichten
Nadere informatieCulturele Diversiteit ProBiblio 13 februari Kennismaking. De Nederlandse hand. Iedere mens. De Arabische hand
Culturele Diversiteit ProBiblio 13 februari 2018 Kennismaking Wat is cultuur (niet) Culturele diversiteit Gezin / cultuur Jannie Limburg jannie@peervis.net 06-16848428 www.peervis.net De Nederlandse hand
Nadere informatieNiet culturen maar mensen ontmoeten elkaar: Culturele diversiteit in het justitiële werkveld
Niet culturen maar mensen ontmoeten elkaar: Culturele diversiteit in het justitiële werkveld 1 Stichting Pharos Expertisecentrum gezondheidsverschillen Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen Kaveh
Nadere informatieConclusies: enquête Kinderen Goedgekeurd (armoede en vluchtelingen)
Conclusies: enquête Kinderen Goedgekeurd (armoede en vluchtelingen) Er hebben in totaal 50 scholen deelgenomen aan deze enquête. Dit gaat om een 3000tal leerlingen. 1. Kennis van het woord vluchteling:
Nadere informatieSamenvatting. De volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd:
Samenvatting In Westerse landen vormen niet-westerse migranten een steeds groter deel van de bevolking. In Nederland vertegenwoordigen Surinaamse, Turkse en Marokkaanse migranten samen 6% van de bevolking.
Nadere informatieProject dichter bij de mens. Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg)
Project dichter bij de mens Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg) Feiten en Cijfers Aantal migrantenouderen in Nederland: Jaar 55+ 65+ 2010 183.000 72.000
Nadere informatieOmmekeer. Niet meer worden uitgeschopt door de maatschappij. Om uitgesloten alleen te staan. Maar kunnen naar buiten komen
Ommekeer Niet meer worden uitgeschopt door de maatschappij Om uitgesloten alleen te staan Maar kunnen naar buiten komen En door reikende handen elkaar recht trekken Mekaar steunen in respect voor elkaar
Nadere informatieBehandeling van allochtonen, Andere cultuur, andere" aanpak? Coosje van Zwol en Maurits Sloots
Behandeling van allochtonen, Andere cultuur, andere" aanpak? Coosje van Zwol en Maurits Sloots Andere achtergrond? Vooroordelen (Scheppers et.al. 2006) Cultuur is niet statisch en ontstaat tussen mensen
Nadere informatieOngeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg
Ongeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg Deventer 26-03-2013 Inhoud presentatie doel van de avond wat is palliatieve zorg? Cijfers overeenkomsten en verschillen knelpunten palliatieve zorg
Nadere informatieAllochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland
Allochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland Cor Hoffer cultureel antropoloog / socioloog c.hoffer@parnassiabavogroep.nl 1 Onderwerpen: gezondheidszorg en cultuur demografische
Nadere informatieFiche 6: Hoe trek je meer allochtone cliënten aan?
Fiche 6: Hoe trek je meer allochtone cliënten aan? Cliënten van vreemde origine vinden soms moeizaam hun weg naar zorgvoorzieningen en zijn bovendien moeilijk te bereiken. Dit wil niet zeggen dat ze geen
Nadere informatieAllochtone ouderen & zorgaanbod in Vlaanderen Naar een cultuurgevoelig zorgaanbod
Allochtone ouderen & zorgaanbod in Vlaanderen Naar een cultuurgevoelig zorgaanbod Door: Marjolein Baetens, kwaliteitscoördinator Nele Van Schelvergem, personeelscoach en referentiepersoon dementie WZC
Nadere informatieSamenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne. Onderzoek onder autochtone Nederlanders
Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder autochtone Nederlanders Samenvatting 3-meting effectonderzoek integratiecampagne Onderzoek onder autochtonen 1) Integratiecampagne
Nadere informatieSlecht nieuws goed communiceren
Slecht nieuws goed communiceren M A N U K E I R S E F A C U L T E I T G E N E E S K U N D E, K U L E U V E N Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten waarover men beschikt, maar men moet nog
Nadere informatieHoofdstuk 23 Discriminatie
Hoofdstuk 23 Discriminatie Samenvatting Van de zes voorgelegde vormen van discriminatie komt volgens Leidenaren discriminatie op basis van afkomst het meest voor en discriminatie op basis van sekse het
Nadere informatieInterculturaliteit binnen welzijn en gezondheid
Interculturaliteit binnen welzijn en gezondheid Algemene vergadering RWO -Oudenaarde 11 juni 2012 Inhoud Terminologie: ECM Enkele vragen Overzicht van de immigratie Aanwezigheid in regio Oudenaarde Enkele
Nadere informatieChecklist mantelzorgoverbelasting Voor wijkteams en huisartsenpraktijken
Checklist mantelzorgoverbelasting Voor wijkteams en huisartsenpraktijken Eenvoudige checklist om overbelasting bespreekbaar te maken. Vind gemakkelijk de juiste worden voor een gesprek met mantelzorgers.
Nadere informatieStandaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie
Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese
Nadere informatiePartnerkeuze bij allochtone jongeren
Partnerkeuze bij allochtone jongeren Inleiding In april 2005 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep tot voorstellen om de thematiek huwelijk en migratie te onderzoeken. Het projectvoorstel
Nadere informatierlening 19/10/2012 De opbouw van het verhaal Bind-Kracht en gekleurde armoede Gekleurde armoede als maatschappelijke uitdaging
rlening De opbouw van het verhaal Bind-Kracht en gekleurde armoede? een maatschappelijke uitdaging een uitdaging voor de hulpverlening: cijfers uit Antwerpen De opzet van het onderzoek hulpverleners Divers-sensitief
Nadere informatieOpdracht Maatschappijleer Integratie en immigratie
Opdracht Maatschappijleer Integ en immig Opdracht door een scholier 1899 woorden 21 januari 2004 6,6 90 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Integ en immig 1. Wat is het probleem? -Historische schets Tussen
Nadere informatiestandpunt noodhulp 18 augustus 2009
Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen vzw Aromagebouw / Vooruitgangstraat 323 bus 6 (3 de verdieping) / 1030 Brussel / tel. 02-204 06 50 / fax : 02-204 06 59 info@vlaams-netwerk-armoede.be
Nadere informatieHet lichaam in beeld
Het lichaam in beeld migranten/vluchtelingen met lichamelijke klachten in de psychiatrie Koos Bartels Zulfiye Cam 15 maart 2016 Programma Kennismaking Theoretische achtergronden Casus Zwarte Zee Gespreksoefening
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8
Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 2 t/m 8 Samenvatting door Anne 1154 woorden 12 april 2017 6,3 46 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Paragraaf 2 Bevolkingsspreiding: de manier
Nadere informatieZelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.
Zelfmoordgedachten Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfmoordgedachten Zelfmoordlijn 1813 Die kan je bellen, chatten of mailen als je aan zelfdoding denkt. Op de website
Nadere informatieTOOLKIT Bekend maakt Bemind
TOOLKIT Bekend maakt Bemind 6. Migrantenouderen in cijfers Aantal migrantenouderen in Nederland Bron: (CBS-Statline, dec. 2016) Aantal AOW-gerechtigden in Nederland 3.059.000 Waarvan van migrantenafkomst
Nadere informatieFase I Voorvallen in de huiselijke kring Huiselijk geweld
Samenvatting Dit onderzoek heeft tot doel algemene informatie te verschaffen over slachtoffers van huiselijk geweld in Nederland. In het onderzoek wordt ingegaan op de vraag met welke typen van huiselijk
Nadere informatieDe zorg voor ouderen met een andere herkomst als uitdaging en kans voor de hele gemeenschap
De zorg voor ouderen met een andere herkomst als uitdaging en kans voor de hele gemeenschap Guido Cuyvers Departementshoofd, Departement Sociaal Werk, Katholieke Hogeschool Kempen Gebaseerd op een bijdrage
Nadere informatieAllochtone Nederlanders thema 21
Allochtone Nederlanders thema 21 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres minke popma 07 June 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/61049 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieFederatie Onafhankelijke Seniorenzorg
Federatie Onafhankelijke Seniorenzorg Ouderenbeleidsplan 2010 2014 Opmerkingen Kurt Stabel Kurt Stabel VLD 19 mei 2011 Inhoud Voorstelling Kurt Stabel en FOS Inleiding: Uitgangspunt Enkele cijfers Ouderenzorg
Nadere informatieHoe help je meertalige kinderen bij het leren van een tweede taal? Tips voor leerkrachten
Hoe help je meertalige kinderen bij het leren van een tweede taal? Tips voor leerkrachten Enkele tips 1. Goed begonnen is half gewonnen! Zorg van bij het begin voor een zo open en positief mogelijke klassfeer
Nadere informatieGezondheidsenquête door middel van Interview België 2001
Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001 Deel 1 Introductie IPH/EPI REPORTS nr 2002-22 Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussel Tel : 02/642.57.94 e-mail : his@iph.fgov.be
Nadere informatieResultaten & conclusies onderzoek:
Resultaten & conclusies onderzoek: Kinderen over armoede en vluchtelingen door Kinderen Goedgekeurd! Er hebben in totaal 50 scholen deelgenomen aan deze enquête. Dit gaat om een 3000-tal leerlingen. 1.
Nadere informatieGemengd Amsterdam * in cijfers*
Gemengd Amsterdam * in cijfers* Tekst: Leen Sterckx voor LovingDay.NL Gegevens: O + S Amsterdam, bewerking Annika Smits Voor de viering van Loving Day 2014 op 12 juni a.s. in de Balie in Amsterdam, dat
Nadere informatieBalans in evenwicht. Praktische tips voor familieleden van een palliatieve persoon. Ann Herman St. Jozefskliniek Izegem 27/09/11
Balans in evenwicht Praktische tips voor familieleden van een palliatieve persoon Historiek Binnen de werkgroep Sociaal werk van de Federatie Palliatieve Zorg werkten we geruime tijd rond de taakinhoud
Nadere informatieÉÉN MET HET VELD DE ERVARINGEN VAN KWETSBARE MENSEN MET KAPITAAL EN IN- EN UITSLUITING IN DE SPORT
1 ÉÉN MET HET VELD DE ERVARINGEN VAN KWETSBARE MENSEN MET KAPITAAL EN IN- EN UITSLUITING IN DE SPORT Één met het veld De ervaringen van kwetsbare mensen met kapitaal en in- en uitsluiting binnen de sport.
Nadere informatieEen verkenning van de relatie tussen taal en identiteit in Brussel en de Vlaamse Rand. Rudi Janssens
Een verkenning van de relatie tussen taal en identiteit in Brussel en de Vlaamse Rand Rudi Janssens Inhoud Identiteit: een actueel debat Taal en identiteit: een referentiekader De groei van een meertalige
Nadere informatieDoorbreek het taboe Els Messelis Hogere Leergangen voor Fiscale en Sociale Wetenschappen -HuBrussel 18 december Els Messelis
Doorbreek het taboe Hogere Leergangen voor Fiscale en Sociale Wetenschappen -HuBrussel 18 december 2012 Breaking the Taboo II Daphne project (Europese Commissie) Belgische partner: in samenwerking met
Nadere informatieContent. Onderzoeks- en expertisecentrum voor kinderen en vreemdelingenrecht. 11 december Dr. Elianne Zijlstra (Orthopedagoog-Generalist)
Content Onderzoeks- en expertisecentrum voor kinderen en vreemdelingenrecht 1 Dr. Elianne Zijlstra (Orthopedagoog-Generalist) 11 december 2015 2 Content Programma Doelstelling expertisecentrum Werkwijze
Nadere informatieDEPARTEMENT WERK EN SOCIALE ECONOMIE. Kansengroepen op de arbeidsmarkt Faiza Djait
DEPARTEMENT WERK EN SOCIALE ECONOMIE Kansengroepen op de arbeidsmarkt Faiza Djait Voor drie kansengroepen: ouderen, allochtonen en personen met een arbeidshandicap 1. Overzicht van de belangrijkste arbeidsmarktindicatoren
Nadere informatieDe reis van de mantelzorger. Branddoctors 2017 Vertrouwelijk Niets uit dit document mag worden gepubliceerd zonder toestemming vooraf
De reis van de mantelzorger 09/03/17 1 Natuurlijk zorg ik graag voor jou Leun gerust op mij Al ga ik soms een beetje maar aan mijzelf voorbij Ik weet beter, dan wie dan ook, wat jij precies bedoelt Het
Nadere informatieKinderen met een handicap op de schoolbanken
Kinderen met een handicap op de schoolbanken Ouders van een kind met een handicap moeten vaak een moeilijke weg bewandelen met veel hindernissen en omwegen om voor hun kind de geschikte onderwijsvorm of
Nadere informatieOndernemingsplan Opella
Ondernemingsplan Opella 02 08 Op weg naar 2020 Bijzonder en gewoon Zorgdienstverlener Opella ondersteunt mensen op allerlei manieren, waarbij het zo zelfstandig mogelijk leven en wonen voorop staat. Ondanks
Nadere informatieInformatiebrochure Oncologisch Centrum
Informatiebrochure Oncologisch Centrum Oncologisch Centrum 3 We werken samen aan uw gezondheid De laatste jaren is de kennis over de behandeling van kanker sterk toegenomen. Enerzijds heeft dit geleid
Nadere informatieVLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD
STUK 733 (2018-2019) Nr.2 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD ZITTING 2018-2019 26 MAART 2019 VOORSTEL VAN RESOLUTIE - van mevrouw Brigitte GROUWELS, mevrouw Hannelore GOEMAN en mevrouw Khadija ZAMOURI
Nadere informatieRapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012
Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 Almelo, juli 2012 Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 In 2006 is Scoop gestart met het bezoeken van 75-plussers in de gemeente
Nadere informatieDe uitkeringsgerechtigden ten laste van de RVA sedert 5 jaar en meer
De uitkeringsgerechtigden ten laste van de RVA sedert 5 jaar en meer De uitkeringsgerechtigde volledig werklozen - nietwerkende werkzoekenden sedert 5 jaar en meer Gewoonlijk onderzoekt men de werkloosheid
Nadere informatieSuggesties en tips voor gebruik in gesprek met OUDERS
De film Childcare Stories als discussiemateriaal Suggesties en tips voor gebruik in gesprek met OUDERS Enkele voorbeelden: - Oudergroepen van een inloopteam - Oudergroepen waarin ouders vanuit een zelfde
Nadere informatieMigratie en Onderwijs
Forum van Etnisch-Culturele Minderheden (Minderhedenforum vzw) = samenwerkingsverband van verenigingen van etnisch-culturele minderheden Erkend als belangenorganisatie en officiële gesprekspartner van
Nadere informatieDiverse school, diverse kansen
Diverse school, diverse kansen Stel je buur de volgende 3 vragen: 1. Hoe kom jij in aanraking met diversiteit in onderwijs? 2. Wat is het eerste gevoel dat jij hebt wanneer je denkt aan diversiteit? 3.
Nadere informatieOngeneeslijk ziek: samen uw zorg tijdig plannen
Ongeneeslijk ziek: samen uw zorg tijdig plannen Uw specialist heeft u verteld dat u ongeneeslijk ziek bent. Niet meer kunnen genezen is een bericht met ingrijpende gevolgen en het valt niet mee om hier
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatieWij ondersteunen, stimuleren en begeleiden het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid
Wij ondersteunen, stimuleren en begeleiden het Vlaamse integratie- en inburgeringsbeleid INBURGERINGSPROGRAMMA Trajectbegeleider: TB Nederlands als Tweede Taal: NT2 Maatschappelijke Oriëntatie: MO Toekomstplannen
Nadere informatieGAMS België. GAMS België
14 15 Emoties zijn reacties op allerlei zaken die zich afspe- VGV is een uiterst pijnlijke ingreep die vaak onder len rondom ons: angst, vreugde, woede, verbazing, dwang en zonder waarschuwing wordt uitgevoerd.
Nadere informatieHoe kun je meertalige ouders bereiken en ondersteunen? Tips voor schoolteams
Hoe kun je meertalige ouders bereiken en ondersteunen? Tips voor schoolteams Meertalige ouders bereiken Een goede communicatie tussen ouders en leerkrachten/begeleiders is belangrijk, zeker als er een
Nadere informatieDementie & culturele diversiteit
Dementie & culturele diversiteit Signalering en toeleiden naar hulp Mw. F. Ettaher Huisarts Dhr. A. Lahdidioui Internist ouderengeneeskunde (in opleiding) Disclosure belangen sprekers Potentiële belangenverstrengeling
Nadere informatieProject gerealiseerd met de steun van Kom op tegen Kanker, de campagne van de Vlaamse Liga tegen Kanker VZW
Ervaringen van familieleden van oudere volwassen mensen van Turkse of noordwest Afrikaanse origine met kanker: Vertalen en afwegen van openheid over ziekte I. van Eechoud, M. Grypdonck, J. Leman, M. Deveugele,
Nadere informatieBurgerplatform voor Steun aan Vluchtelingen
Burgerplatform voor Steun aan Vluchtelingen Toen er in 2015 veel mensen asiel aanvroegen in België, kon de overheid de druk niet aan. Niet iedereen kon terecht voor registratie bij de dienst Vreemdelingenzaken
Nadere informatieVerbinden vanuit diversiteit
Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De
Nadere informatieNoden van familiebetrokkenen
Noden van familiebetrokkenen Soetkin Claes soetkin.claes@familieplatform.be Samenwerking PC St. Hiëronymus Informatie rond noden en ervaringen familiebetrokkenen Kwalitatief onderzoek interviews Interviews
Nadere informatieOnderwerp: Inhoudelijk verslag betreffende project migranten vrouwen emancipatie st.kizilpar 2018 (kenmerk ) ( ABBA/VL/7979)
Onderwerp: Inhoudelijk verslag betreffende project migranten vrouwen emancipatie st.kizilpar 2018 (kenmerk ) ( ABBA/VL/7979) 30-12-2018 Den Haag Het st.kizilpar heeft in samenwerking met St.dialooghuis
Nadere informatieHoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)
Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.
Nadere informatieHoorzittingCommissieBrussel & De VlaamseRand
HoorzittingCommissieBrussel & De VlaamseRand DE GEVOLGEN OP DIVERSE DOMEINEN ONDERZOEK INSTROOM VLAAMSE RAND UITGEVOERD IN OPDRACHT VAN DE PROVINCIE VLAAMS-BRABANT ELINE DEBLAERE PIN VZW Onderzoek InstroomVlaamseRand
Nadere informatieMAANDAG 5 FEBRUARI BINNENLAND. De diepe barst
MAANDAG 5 FEBRUARI 2018 - BINNENLAND De diepe barst België is zowat het meest mislukte migratieland in de rijke wereld. Met die stelling trok Ive Marx, hoogleraar en columnist van deze krant, aan de alarmbel.
Nadere informatieGezondheidsenquête door middel van Interview België 2001
Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001 Deel 1 Methoden IPH/EPI REPORTS nr 2002-22 Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussel Tel : 02/642.57.94 e-mail : his@iph.fgov.be
Nadere informatieTijdens het ontbijt kan mijn mama de klastitularis al een beetje leren kennen nog voor dat ze naar het oudercontact komt.
Ik vind het wel goed dat er zo iemand tussen de leerkrachten en de mensen is. Ik zeg het, ik heb dat nergens in geen andere school gezien. Het is beter om dit te hebben want ouders voelen zich beter hierdoor.
Nadere informatie