1. geest atman 2. geestelijke ziel buddhi Individualiteit 3. menselijke ziel (hoger) manas

Transcriptie

1 Bewustzijnstoestanden na de dood: kama-loka DE DOOD IS NIET HET DEFINITIEVE EINDE VAN HET LEVEN; ze is in feite een poort naar andere sferen van bestaan en andere toestanden van bewustzijn. Om echter goed te begrijpen wat er precies na de dood gebeurt, moet men wel enig inzicht hebben in de verschillende beginselen waaruit de mens is opgebouwd. Vooral het onderscheid tussen de viervoudige persoonlijkheid en de drievoudige Individualiteit is van groot belang. Schematisch kan dit onderscheid als volgt worden weergegeven, hoewel uiteraard geen enkel schema ooit volledig kan zijn: 1. geest atman 2. geestelijke ziel buddhi Individualiteit 3. menselijke ziel (hoger) manas 4. dierlijke ziel karna (+ lager manas) 5. levenskracht prana 6. astraal lichaam lingasarira persoonlijkheid 7. fyieke lichaam stulasarira Als we dit zevenvoud nader beschouwen, kunnen we zeggen dat de ware mens een onsterfelijke drie-eenheid is die in iedere incarnatie vier vergankelijke elementen nodig heeft door middel waarvan hij uit de natuur ervaring kan opdoen. De ware mens bestaat uit geest (atma), geestziel (buddhi) en de ware menselijke ziel (hoger manas). De vier lagere elementen zijn het fysiek lichaam, het astraal lichaam, het levensbeginsel, en de dierlijke of persoonlijke ziel, die bestaat uit animale begeerten (karna) en het brein verstand (lager manas). Hoe verhoudt deze esoterische samenstelling van de mens zich tot wat er na de dood gebeurt? H.P.Blavatsky beantwoordt deze vraag kort als volgt: 'Wanneer de mens sterft, verlaten zijn drie lagere beginselen hem voor altijd; d.w.z. het lichaam, het leven en het voertuig daarvan, het astraal lichaam of het dubbel van de levende mens. Daarna bevinden zijn vier beginselen - het centrale of middelste beginsel, de dierlijke ziel of karnarupa, met wat het van de lagere manas heeft overgenomen, en het hogere drietal, zich in kama-loka. Dat is een astraal gebied, de limbus van de scholastieke theologie, de Hades van de ouden, en strikt genomen slechts een gebied in betrekkelijke zin. Het heeft geen bepaalde plaats, geen grenzen, maar bestaat binnen de subjectieve ruimte; d.w.z. valt buiten onze zintuiglijke waarnemingen. Toch bestaat het, en daar wachten de

2 astrale eidolons [dubbels] van alle wezens die hebben geleefd, de dieren inbegrepen, op hun tweede dood. Voor de dieren komt die met het uiteenvallen en geheel verdwijnen van al hun astrale bestanddelen. Voor het menselijke eidolon begint deze wanneer het atma-buddhimanasische drietal zich, zoals men zegt, 'afscheidt' van zijn lagere beginselen, of de afspiegeling van de ex-persoonlijkheid, door in de devachanische toestand over te gaan [...] Dan stort het kama-rupische spook ineen, omdat het is beroofd van zijn bezielende, denkende beginsel, het hogere manas, terwijl het lagere aspect daarvan, de dierlijke intelligentie, niet langer het licht van het hogere denkvermogen ontvangt en geen stoffelijk brein meer heeft om door te werken. ' (1) Voor de lezer die niet met het begrip devachan bekend is: devachan is een Sanskriet-Tibetaans woord dat letterlijk 'de plaats der góden' betekent. Het verwijst naar de rustperiode tussen twee aardse levens die het Ego binnentreedt na de dood van het lichaam op aarde en na de tweede dood in kama-loka. In devachan beleeft het Ego een subjectieve periode van vrede en gelukzaligheid waarin hij in zijn eigen verbeelding alle onvervuld gebleven geestelijke idealen en mogelijkheden van het beëindigde leven telkens weer beleeft. De mens sterft dus feitelijk twee doden: eerst de dood van de lichamelijke mens, gevolgd door de tweede dood van de persoonlijkheidsmens in kama-loka waarna de devachanische droomtoestand van het Ego aanbreekt. Hoe bewust beleeft de mens kama-loka? Een veel voorkomende vraag is of de mens zijn verblijf in het astrale gebied van kama-loka bewust beleeft. Niet alleen onder mediums maar ook in bepaalde esoterische stromingen heerst immers de opvatting dat de persoonlijkheid na de fysieke dood zijn bewustzijn behoudt en vervolgens ook nog bewust allerlei dingen meemaakt. Dat is echter niet de esoterische leer zoals die door HPB en haar Meesters werd onderwezen. Volgens de oorspronkelijke theosofie is er voor de meeste overledenen geen bewust bestaan in kama-loka, en is er dus ook geen bewuste communicatie met overledenen of nabestaanden mogelijk. Normaliter is geen mens die sterft zich na zijn dood bewust van het astrale gebied waarin hij terecht is gekomen, en al helemaal niet van het aardse gebied dat hij heeft achtergelaten. (1) H.P.Blavatsky, De Sleutel tot de Theosofie, 1985,TUPA, Den Haag p.133

3 De hoofdregel is dat het Ego pas in devachan (weer) bewust wordt en zo zijn gelukzalige droomtoestand binnentreedt. Het kamarupa, de schil van de voormalige persoonlijkheid, behoudt daarentegen slechts een automatisch pseudo-bewustzijn. Nu zijn er natuurlijk op iedere regel uitzonderingen, maar HPB's Leraren zijn over het algemeen vrij duidelijk: zelfs een gewelddadige dood, hetzij door zelfmoord of een ongeluk, wordt doorgaans gevolgd door onbewustheid. Alleen in uitzonderlijke gevallen, wanneer we bijvoorbeeld te maken hebben met zeer slechte persoonlijkheden, is kama-loka een min of meer bewuste toestand, en zelfs op dergelijke uitzonderingen zijn ook weer uitzonderingen mogelijk. Zo kan men zich voorstellen dat er een verschil bestaat tussen iemand die uit woede of haat zelfmoord pleegt, en iemand die op zeer hoge leeftijd een einde maakt aan zijn leven omdat hij levensmoe is. Ook kan men een dodelijk ongeluk moeilijk vergelijken met de executie van een levensgevaarlijke crimineel. Het is misschien wat overdreven gesteld, maar er zijn in feite evenveel toestanden na de dood als er mensen zijn. Blavatskiaanse theosofie versus pseudo-theosofie Om de belangstellende enigszins te helpen de bewustzijnstoestand in kama-loka beter te begrijpen, hebben we een compilatie over dit onderwerp samengesteld uit enkele brieven van de Meesters van Wijsheid. In hun briefwisseling aan A.P. Sinnett wordt door de Mahatma's unieke informatie gegeven over de toestanden na de dood die vaak nergens anders kan worden gevonden. Het probleem is evenwel dat deze brieven niet voor iedereen even toegankelijk zijn, ook omdat de daarin besproken leringen zeer verspreid worden behandeld. Om die reden leek het ons nuttig de belangrijkste mededelingen van de Meesters over kama-loka in één artikel te verzamelen. Iedereen die dit wil kan dit onderwerp vervolgens verder bestuderen, door bijvoorbeeld : De Sleutel tot de Theosofie of De Oceaan van Theosofie te raadplegen.. Er is echter nog een andere reden waarom we hier de brieven van de Meesters gebruiken. Het is namelijk zo dat de oorspronkelijke theosofische visie over kama-loka haaks staat op wat na de dood van Blavatsky door latere theosofen werd onderwezen. We verwijzen hier naar de werken van C.W. Leadbeater, Annie Besant en Geoffrey Hodson, die in het begin van de 20ste eeuw in de Theosophical Society (Adyar) een prominente rol hebben gespeeld. Wie echter hun geschriften vergelijkt met die van de Meesters moet tot de vaststelling komen dat zij op wezenlijke punten van de originele leringen afwijken. Zo bestaat er

4 nauwelijks nog verschil tussen de pseudo-theosofie van Leadbeater en het spiritistische gedachtegoed. Niet veel belangstellenden zijn hiervan op de hoogte, en begrijpen dan ook niet waarom de Geünieerde Loge van Theosofen zoveel waarde hecht aan de studie van de oorspronkelijke theosofie. Om het belang hiervan te illustreren hebben we daarom enkele korte citaten hieronder elkaar geplaatst. Blavatsky en de Meesters over kama-loka Volgens de Oosterse leer is de toestand van de overledene in Kama- Loka niet wat wij levende mensen zouden herkennen als een 'bewuste toestand' [...] Het afleggen van de lagere beginselen is een onbewust proces in alle normale menselijke wezens. Het is alleen in zeer uitzonderlijke gevallen dat er een beperkte terugkeer tot bewustzijn is in Kama-Loka; en dit is het geval bij zeer materialistische, onspirituele persoonlijkheden.( 2) Er kan geen bewuste ontmoeting in Kamaloka plaatsvinden en dus ook geen verdriet [...] In Kamaloka is er als regel (afgezien van het plaatsvervangend leven en bewustzijn dat door een medium wordt wakker gemaakt) geen herkenning van vrienden of familieleden. (3) Een moeder sterft en laat haar kleine kinderen waar zij dol op is, hopeloos achter en misschien ook nog een geliefde man. Wij zeggen dat haar 'geest' of Ego [...] nu volkomen los is van het 'tranendal', dat haar toekomstig geluk bestaat uit die gezegende onwetendheid van alle ellende die zij achter zich heeft gelaten. De spiritisten zeggen daarentegen dat zij zich daar levendig bewust van is, en zelfs meer dan tevoren, want "geesten zien meer dan geïncarneerde stervelingen." [...] De liefhebbende vrouw, die tijdens haar leven klaarstond om haar man verdriet te besparen, hoeveel hartebloed het haar ook kostte, is nu gedoemd getuige te zijn van zijn wanhoop en van iedere traan die hij schreit omdat hij haar heeft verloren. (2) H.P.B.Blavatsky, Collected Writings, Volume IX p. 164 (3) Idem p

5 [Maar volgens de esoterische leer is] de geest na de dood verdoofd en raakt zij al heel gauw in wat wij een toestand van 'predevachanische onbewustheid' noemen. (4) [...] In die wereld vinden we slechts onbewuste, automatische, exmenselijke machines, zielen in hun overgangstoestand, wier vermogens en individualiteit sluimeren als een vlinder in de pop; en toch zouden de Spiritisten hen gezonde taal willen laten spreken!(5) Maar waarom zouden zij [de doden] 'in communicatie treden'? [...] hoe kan een onbewust 5de beginsel [manas] een indruk achterlaten op, of in gemeenschap treden met een levend organisme, tenzij het al een schil is geworden.(6) Leadbeater over kama-loka De gemiddelde mens heeft zich op geen enkele wijze al vóór zijn dood van zijn lagere begeerten bevrijd en het duurt dan ook een lange periode van min of meer bewust leven op de verschillende onderverdelingen van het astrale gebied om de krachten die hij heeft gegenereerd te laten uitwerken en zo het ego te bevrijden. (7) De dode mens draagt zijn affecties en haat met zich mee; hij herkent zijn oude vrienden en ontmoet hen [in kama-loka], en hij vormt ook nieuwe vriendschappen met hen die hij voor het eerst op het astrale gebied ontmoet. (8) De doden kunnen ons zien, maar het is ons astraal lichaam dat ze zien; bijgevolg zijn ze zich bewust van onze emoties, maar niet noodzakelijk van de details van onze fysieke toestand. Zij weten of we gelukkig zijn of lijden. (9) Omdat we normaliter in ons waakbewustzijn niet kunnen herinneren wat we tijdens de slaap hebben gezien, denken we ten onrechte dat we onze doden hebben verloren; zij leven echter niet onder deze misvatting, want zij kunnen ons al die tijd zien. Voor hen is het enige verschil dat we met hen zijn tijdens de nacht en van hen verwijderd zijn tijdens de dag [...] (10) (4) H.P.Blavatsky, De Sleutel tot de Theosofie p (5) Meester K.H. in De Mahatma Brieven aan A.P.Sinnet, TUPA 1979, p.54 (6) Idem p. 144 (7) C.W.Leadbeater, The Astral Plane, Adyar ed. p.49 (8) C.W.Leadbeaer, The Inner Life, Volume I, p.83 (9) Idem, p 83 (10) Idem, p. 83

6 Het astraal lichaam is het voertuig van onze gevoelens en emoties; het zijn derhalve deze gevoelens en emoties die zich het duidelijkst voor de ogen van de doden tonen. Als we vreugdevol zijn, dan zien zij dat meteen. Als verdriet ons overvalt dan zijn ze zich daar onmiddellijk van bewust en delen zij dit. [...] Dit alles gebeurt natuurlijk tijdens de uren dat we wakker zijn; wanneer we slapen, dan spreken ze met ons. (11) Wie deze uitspraken met elkaar vergelijkt, ziet meteen hoe groot de verschillen zijn. Waarom is er zo'n grote kloof tussen de oorspronkelijke boodschap van de Mahatma's en de 'helderziende' waarnemingen van latere 'theosofen'. Meester K.H. geeft zelf een begin van antwoord wanneer hij stelt: 'Er geldt één algemene wet voor visioenen (fysieke en mentale of geestelijke), maar er is nog een bijzondere wet die aantoont dat alle visioenen moeten worden bepaald door de kwaliteit of de klasse van geest en ziel van een mens, en ook door het vermogen om de verschillende soorten astrale lichtgolven in het bewustzijn om te zetten. Er is maar één algemene levenswet, maar er zijn talloze wetten die de myriaden vormen die worden waargenomen en geluiden die worden gehoord kwalificeren en bepalen. Er zijn er die willens, en anderen die onwillens - blind zijn. Mediums behoren tot de eerste, sensitieven tot de laatste. Tenzij hij volgens de regels is ingewijd en geschoold - wat betreft geestelijk inzicht in de dingen en de onderstelde openbaringen, die door alle eeuwen heen aan de mens zijn gedaan vanaf Socrates tot aan Swedenborg en 'Fern' - heeft geen enkele zelfonderwezen ziener of helderhorende ooit volkomen juist gezien en gehoord.' (12) Laten we daarom de Meesters zelf aan het woord.. ' Tijdens de fysieke dood is er een bewust panoramisch levensoverzicht Op het laatste ogenblik wordt het hele leven in ons geheugen weerspiegeld en komt het uit alle vergeten hoeken en gaten te voorschijn, beeld na beeld, het ene voorval na het andere. Het stervende brein maakt met een uiterste krachtinspanning het (11) C.W.Leadbeater, To those who mourn, p (12) De Mahatma Brieven aan A.P.Sinnet, p.282

7 geheugen vrij, en het geheugen herstelt getrouw iedere indruk, die in de periode van activiteit van het brein daaraan werd toevertrouwd. Die indruk en gedachte die het sterkst waren, worden uiteraard het levendigste en overleven als het ware alle overige, die nu vervagen en voor altijd verdwijnen, om pas in Devachan opnieuw te verschijnen. Niemand sterft krankzinnig of onbewust - zoals sommige fvsiologen beweren. Zelfs een waarzinnige, of iemand in een aanval van delirium tremens zal op het tijdstip van zijn dood dit ogenblik van volmaakte helderheid hebben, hoewel hij niet in staat is dit tegen aanwezigen te zeggen. De man mag vaak dood lijken. Maar vanaf de laatste polsslag, vanaf en tussen de laatste hartklop en het moment waarop de laatste vonk van dierlijke warmte het lichaam verlaat - denkt het brein en doorleeft het Ego in die luttele korte seconden opnieuw zijn hele leven. Spreek fluisterend, U, die bij een sterfbed bijstand verleent en zich in de plechtige tegenwoordigheid van de Dood bevindt. U moet vooral de stilte bewaren onmiddellijk nadat de Dood haar klamme hand op het lichaam heeft gelegd. Spreek fluisterend, zeg ik, om de rustige stroom van gedachten niet te verstoren, en het Verleden niet te hinderen, dat druk doende is zijn weerkaatsing op de Sluier van de Toekomst te werpen. (13) Na dit levensoverzicht verliest de mens normaliter het bewustzijn Als de mens sterft, wordt dus zijn "Ziel" (vijfde beginsel) onbewust en verliest alle herinnering aan innerlijke zowel als uiterlijke dingen. Of zijn verblijf in Karna-Loka slechts enkele ogenblikken, uren, dagen, weken, maanden of jaren zal moeten duren; of hij een natuurlijke of gewelddadige dood stierf; of het hem overkwam op jonge of oudere leeftijd, en of het Ego goed, slecht of neutraal was - zijn bewustzijn verlaat hem even plotseling als de vlam de pit, als deze wordt uitgeblazen. Als het leven zich uit het laatste deeltje hersenstof heeft teruggetrokken, worden zijn waarnemingsvermogens voorgoed uitgedoofd, en zijn geestelijke vermogens van denken en willen - (kortom al die vermogens, die noch inherent zijn aan, noch verkregen worden door organische stof) - voor zekere tijd. (14) (13) Idem, p (14) Idem, p

8 De tweede dood in kama-loka is meestal een onbewust proces Als de mens sterft, sterven zijn tweede en derde beginsel met hem; de lagere triade verdwijnt, en het vierde, vijfde, zesde en zevende beginsel vormen het overlevende Viertal. Van die tijd af is het een strijd op "leven en dood" tussen het Hogere en Lagere tweetal. Als het hogere wint, zal het zesde, dat de kwintessens van het Goede uit het vijfde tot zich heeft getrokken - zijn nobeler eigenschappen, zijn heilige (zij het aardse) aspiraties, en de meest vergeestelijkte delen van zijn denken - zijn goddelijke meerdere (het 7de) volgen in de 'Kiem'-Toestand; en het vijfde en het vierde blijven verbonden als een lege schil - (de uitdrukking is volkomen juist) - om in de atmosfeer van de aarde rond te dolen, terwijl de helft van het persoonlijke geheugen weg is, en de meer dierlijke instincten gedurende zekere tijd nog volop levend zijn - kortom een 'Elementaar'. Dit is de 'geleiengel' van het gemiddelde medium. (15) Ieder pas ontlichaamde viervoudige entiteit - of deze een natuurlijke dan wel een gewelddadige dood stierf, door zelfmoord of ongeval, mentaal gezond of ongezond, jong of oud, goed, slecht of middelmatig - verliest op het moment van de dood alle herinnering, zij wordt mentaal - vernietigd; zij slaapt haar akasische slaap in Kama-loka. (16) Hoe lang duurt die onbewuste toestand in kama-loka en wat gebeurt erna? Die toestand duurt van enkele uren (zelden minder), dagen, weken, maanden - tot soms verscheidene jaren. Dit alles is afhankelijk van de entiteit, haar mentale toestand op het moment van de dood, de aard van haar dood, enz. Die herinnering zal langzaam en geleidelijk terugkeren tegen het einde van de kiemperiode (voor de entiteit of Ego), nog langzamer maar veel onvolmaakter en onvollediger voor de schil, en ten volle voor het Ego op het moment dat het Devachan binnengaat. En daar het laatstgenoemde een toestand is, die werd bepaald en teweeggebracht door zijn afgelopen leven, valt het Ego daar niet hals over kop in, maar gaat er langzaam en geleidelijk in over. (17) (15) Idem, p (16) Idem, p. 203 (17) Idem, p

9 Wat gebeurt er na een gewelddadige dood? Ongelukken gebeuren onder de meest uiteenlopende omstandigheden; en mensen sterven niet alleen door ongelukken, of als zelfmoordenaars, maar worden ook vermoord - iets wat we zelfs niet hebben aangeroerd. [...] Onthoud altijd dat er uitzonderingen zijn op elke regel, en daarop weer andere bijkomstige uitzonderingen, en wees altijd bereid iets nieuws te leren. Ik kan best begrijpen dat wij worden beschuldigd van tegenstrijdigheden en inconsequenties - ja, zelfs van vandaag iets te schrijven wat we morgen ontkennen. Wat U werd geleerd is de REGEL. Goede en reine 'verongelukten' slapen in Akasa, onbewust van hun verandering; zeer slechte en onreine - ondergaan alle martelingen van een afschuwelijke nachtmerrie. Van de meerderheid - noch goed, noch heel slecht, de slachtoffers van een ongeluk of geweld (moord inbegrepen) - slapen sommigen, en worden anderen Natuur pisacha's, terwijl een kleine minderheid het slachtoffer wordt van mediums, en een nieuw stel skandha's ontlenen aan het medium dat hen aantrekt. Hoe klein hun aantal ook mag zijn, hun lot is het meest betreurenswaardig. (18) Wat is de aard van het bewustzijn van de kama-lokische schil? Maar wat is dan wel de "aard van de herinnering en het zelfbewustzijn van de schil?" vraagt U. Zoals ik in Uw brief al heb opgemerkt - eenvoudig een weerkaatst of geleend licht. 'Geheugen' is één ding, 'waarnemingsvermogens' zijn iets geheel anders. Een waanzinnige kan zich misschien enkele gedeelten van het leven dat achter hem ligt zeer duidelijk herinneren; maar toch is hij niet in staat ook maar iets in het juiste licht te zien, want het hogere deel van zijn Manas en zijn Buddhi in hem zijn verlamd, hebben hem verlaten. Als een dier - een hond bijvoorbeeld - kon spreken, dan zou hij U bewijzen dat zijn geheugen, dat rechtstreeks verband houdt met zijn hondenpersoonlijkheid, even helder is als het Uwe; niettemin kunnen zijn geheugen en instinct geen waarnemings-vermogens' worden genoemd. Een hond herinnert zich dat zijn meester hem een pak slaag gaf wanneer hij een stok pakt - op alle andere momenten herinnert hij zich daarvan niets. Zo is het ook met een schil; wanneer deze eenmaal in de aura van een medium is gekomen, zal zij alles wat zij (18) Idem, p Zie ook p.142

10 waarneemt door middel van de geleende organen van het medium, en van hen die met laatstgenoemde in magnetische sympathie zijn, zeer duidelijk waarnemen - maar niet meer dan wat de schil in de waarnemingsvermogens en herinneringen van de kring en het medium kan vinden - vandaar de vaak rationele en soms hoogst intelligente antwoorden; vandaar ook het totaal vergeten van zaken die iedereen weet behalve het medium en zijn kring. (19) Zelfs de schillen van die goede mensen, wier bladzijde niet zal ontbreken in het grote Boek des Levens op de drempel van het Grote Nirvana, zelfs zij zullen hun herinnering en een schijn van Zelf-bewustzijn pas herwinnen nadat het zesde en zevende beginsel met de essentie van het 5de hun [devachanische] kiemperiode zijn ingetreden, niet eerder. Zelfs in het geval van zelfmoordenaars en van hen die een gewelddadige dood zijn gestorven, zelfs in hun geval heeft het bewustzijn een zekere tijd nodig om zijn nieuwe zwaartepunt te bepalen en om, zoals Sir W. Hamilton zou zeggen - zijn 'wezenlijke perceptie' te ontwikkelen, dat zich voortaan onderscheidt van 'wezenlijke gewaarwording'. (20) Is de schil zich bewust van haar ontbinding in kama-loka? Nee; zij is zich niet bewust van dit verlies van samenhang. Daar bovendien zo'n gevoel in een schil voor de doeleinden van de natuur geen enkel nut heeft, zou ze moeilijk iets kunnen beseffen, waarvan een medium of zijn affiniteiten zelfs nooit zouden hebben kunnen dromen. Zij is zich vaag van haar eigen fysieke dood bewust - maar pas na een lange tijdsperiode - dat is alles. De enkele uitzonderingen op deze regel - gevallen van half succes hebbende tovenaars, van zeer slechte mensen, die hartstochtelijk aan het Ik zijn gehecht - vormen een wezenlijk gevaar voor de levenden. Deze zeer materiële schillen, wier laatste gedachte bij het sterven uitging naar het ik - ik - ik en naar leven, leven!, zullen dit vaak instinctief voelen. Dit geldt ook voor sommige zelfmoordenaars - maar niet voor alle. (21) (19) Idem, p (20) Idem, p. 139 (21) Idem, p. 191

11 Vóór de strijd tussen het hogere en middelste tweetal begint - {met uitzondering van zelfmoordenaars, die niet dood zijn, maar alleen hun fysieke triade hebben gedood, en wier elementale parasieten zich derhalve niet op natuurlijke wijze van het Ego hebben afgescheiden, zoals bij de werkelijke dood) - vóór die strijd, zeg ik, is begonnen en geëindigd, kan geen schil zich van zijn positie bewust zijn. Wanneer het zesde en zevende beginsel zijn heengegaan, en de fijnere en geestelijke delen van wat eens het persoonlijke bewustzijn van het vijfde was met zich hebben meegevoerd, eerst dan ontwikkelt de schil geleidelijk een eigen vaag soort bewustzijn uit wat in de schaduw van de persoonlijkheid overblijft. Er is hier geen tegenstrijdigheid, mijn goede vriend, alleen vaagheid in Uw eigen voorstellingen. (22) (22) Idem, p. 186 Verschenen in ons tijdschrift Theosofie Vol. 12 Nr. 2 (