EEN VIJFTIENDE-EEUWS ROTTERDAMS FAMILIENET- WERK VERDER ONTRAFELD

Transcriptie

1 EEN VIJFTIENDE-EEUWS ROTTERDAMS FAMILIENET- WERK VERDER ONTRAFELD DOOR W. KRAAL In hetftotterdtfrasc/i /a^rboe/e/e 1995 is een artikel verschenen over de relatie tussen de families Van Cralingen en Van der Luet, waarvan leden in het laatste kwart van de vijftiende eeuw in Rotterdam functies in het stadsbestuur hebben bekleed.*) Graag wil ik daar ter aanvulling en verbetering nog eens op terugkomen. Ook omdat het een aardige kijk geeft op een vijftiende-eeuws Rotterdams 'familienetwerk'. Hoewel niet aanwijsbaar betrokken bij het stadsbestuur blijkt ook een Gerijt de Wigger (die Wiggher) deel van deze groep te hebben uitgemaakt. Deze Gerijt de Wigger bezat grienden die hij exploiteerde, zoals duidelijk wordt uit de bewaard gebleven Rotterdamse stadsrekeningen van 1480/1481. Voor hetzelfde doel blijkt hij samen met Claes Stoep ook nog een 'stedelant' te huren voor '5 Guilhelmus scilden van 40 groten het stuk' per jaar om 'triet te snijden'.2) Dit stedelant zal wel, evenals de grienden van Gerijt zelf, aan de rivierzijde hebben gelegen. Behalve riet leverden de grienden ook nog rijshout op. Dit rijshout werd gevlochten tot zgn. betuiningen die dienst deden als oeververdediging. De Rijstuin in Rotterdam, gelegen langs de rand van een van oorsprong buitendijks gors, zal wel zo'n betuining van rijshout hebben gehad en daaraan zijn naam hebben ontleend. Het benodigde materiaal zal in ieder geval daar toen in de nabijheid in overvloed aanwezig zijn geweest. Ook het bezit aan huizen van Gerijt de Wigger lag op of in de omgeving van de Rijstuin, zoals we dadelijk zullen zien. Deze Gerijt wordt slechts eenmaal met het patroniem Jansz. vermeld.^) Over zijn afkomst is verder niets bekend. Toch lijkt hij, evenals de Van Cralingens en de Van der Luets, tot een welgeboren geslacht te behoren. Ook de huwelijken van zijn beide dochters wijzen daarop. Aan de verwantschap tussen Gerijt de Wigger, Emme Jansd. van der Luet en Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet wil ik nu aandacht besteden. De laatste twee personen worden in 1485, ieder voor de 147

2 helft, als bezitters van de huizen en de grienden afkomstig van deze Gerijt genoemd. In het eerdergenoemde artikel veronderstelde ik, dat in dat jaar de kinderloze weduwe van deze Gerijt was overleden en dat zij de zuster was van zowel de vader van Emme Jansd. van der Luet als van Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet. Dit was ook de meest voor de hand liggende relatie gezien de manier van vererven, ook al omdat door het tussen 1481 en 1485 overlijden van zowel jan van der Luet als van Gerijt de Wigger werd gesuggereerd dat we hier met generatiegenoten te doen hadden. Nadere bestudering van de akte, door de Weesmeesters op 5 januari 1485 opgemaakt ten behoeve van Emme, het weeskind van Jan van der Luet, lijkt echter een ander familieverband aan te tonen. In het eerste gedeelte van het stuk wordt, zoals gebruikelijk, de herkomst van het bezit en daarmee de familierelatie uit de doeken gedaan. 1 lelaas is die tekst grotendeels verloren gegaan. Slechts twee fragmenten '...Jacob van der Luet...' en '...die moeder of hadt...' zijn daar alleen nog van leesbaar gebleven.4) Deze lijken aan te geven dat de erfenis via de moeder van Emme is verkregen. Haar vader, Jan van der Luet, zou in dat geval met een dochter van Gerijt de Wigger getrouwd zijn geweest. Maar als dat zo is, waarom treedt Jacob van der Luet dan als bezitter op van de andere helft en komt hij ook nog eens voor in de aanhef van de akte van Weesmeesters? Gelukkig hebben we daar in hetzelfde stuk ook iets over gevonden wat licht op deze zaak werpt. Een van de goederen die in het stuk, dat ten behoeve van het weeskind Emme is opgesteld, worden genoemd, betreft een huis met erf op het Oosteinde, staande tegenover het Gasthuis. Het huis stond dus aan de zuidkant van de Hoogstraat. Aan de omschrijving is toegevoegd dat Jacob van der Luet er zijn 'lijftocht' aan heeft.5) Een lijftocht was een deel van het bezit dat op naam van een familielid werd gesteld. Bij overlijden werd dit deel buiten de verdeling onder de erfgenamen gehouden, zolang de lijftochtbezit(s)ter zelf nog leefde. Het was gebruikelijk dat de man zijn vrouw bij gelegenheid van het huwelijk lijftochtte, meestal aan de 'mindere helft' van zijn bezit. De term 'mindere' werd gebruikt omdat het meestal niet mogelijk was het bezit precies in twee delen te verdelen. In dit geval lijkt het er op dat Jacob van der Luet door zijn vrouw werd gelijftocht aan een huis. Dit huis moet in ieder geval een Wigger-bezit zijn geweest, anders zou het hier niet zijn genoemd. Haar vader zal dus ook Gerijt de Wigger geweest zijn. Dat dit huis vroeger in het bezit van Gerijt was, hebben we niet 148

3 bevestigd gevonden. Waarschijnlijk is het huis, met het oog op het huwelijk van deze dochter, kort daarvoor door Gerijt gekocht. Al het andere bezit van Gerijt lag immers op of in de omgeving van de Rijstuin, zoals we in de akte van de Weesmeesters lezen. Het huwelijk van Jacob moet al een tijd vóór 1485 hebben plaatsgevonden, want al in 1472 wordt een Jacob Ghijsbrecht Lueten met datzelfde huis vermeld.^) Ook Jacob, zo blijkt hieruit, was met een dochter van Gerijt de Wigger getrouwd. In het grotendeels onleesbare eerste gedeelte van bovengenoemde akte van de Weesmeesters zal hij wel als voogd van zijn vrouw of kinderen zijn vermeld en in die kwaliteit ook verder in de akte steeds zijn genoemd. Als zijn vrouw al zou zijn overleden en er ook geen kinderen zouden zijn geweest, dan was Emme als enige erfgenaam overgebleven. In dat geval zou hij alleen nog als lijftochtbezitter zijn vermeld. De andere mogelijkheid, dat hij getrouwd was met een oudere zuster van Emme is, gezien de leeftijden, minder waarschijnlijk. Jacob zal al veel eerder, in ieder geval vóór 1472 zoals we net zagen, zijn getrouwd. En Emme is blijkens de boekhouding van de Weesmeesters kort voor 22 augustus 1488 met Geerlof Jansz. getrouwd, dus minstens zestien jaar later, waardoor zij tot een latere generatie lijkt te behoren. Door deze nieuwe inzichten in de verwantschap is het ook onzeker geworden of Jan, de vader van Emme, en Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet wel broers waren, zoals ik in mijn artikel veronderstelde. Daar ging ik er nog van uit dat in die periode de neven Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet en Jacob Willemsz. van der Luet allebei een broer Jan hadden. Jacob Willemsz.'s broer Jan wordt in een akte nadrukkelijk 'zijn broeder' genoemd/) De veronderstelling dat er nog een andere Jan van der Luet leefde, een broer van Jacob Gijsbrechtsz., werd eigenlijk alleen maar ingegeven door de eerder veronderstelde verwantschap naar aanleiding van de verdeling van het bezit van Gerijt de Wigger. Nu dit onjuist blijkt te zijn, is het waarschijnlijker dat er toch maar één Jan van der Luet in die periode heeft geleefd en wel de broer van Jacob Willemsz., die dan tevens de vader van Emme moet zijn geweest. Deze Jan zal zijn naam gekregen hebben van Jan van Cralingen, een van de grootvaders. De grootvaders van Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet droegen de namen Gilles en Jacob. Een broer Jan is wat minder waarschijnlijk, gezien de vernoemingsgewoonte.^) We hebben nog een aanwijzing gevonden dat deze Jan zich naar 149

4 zijn grootvader van moederskant, Jan van Cralingen, noemde. Bij de beschrijving van het bezit van Emme komt een huis in de Rijstuin voor, gelegen aan de oostzijde van het huis 'waarin Gerijt de Wigger woonde'. Dat huis wordt, in tegenstelling tot al het andere bezit van Gerijt de Wigger, niet met Jacob Gijsbrechtsz. voor de helft gedeeld. Het zou om die reden het ouderlijk huis van Emme geweest kunnen zijn en dus niet rechtstreeks afkomstig van Gerijt de Wigger, maar afkomstig van haar ouders.^) Het is daarom niet onwaarschijnlijk dat de Jan van Cralinx die vier jaar eerder, op 23 januari 1481, met een huis op de Rijstuin wordt vermeld, haar vader is. Helaas wordt de plaats van dit huis daar niet nader omschreven, zodat daarover geen absolute zekerheid bestaat. 10) De naam 'Van Cralinx' zou hier dan een verbastering voor Van Cralingen zijn en een alias voor Jan van der Luet. Na zijn dood komt hij bij de Weesmeesters weer voor als Jan van der Luet, zoals we net hebben gezien. Ook in een andere akte na zijn dood, uit 1490, wordt hij Jan Lutez. genoemd, i*) Dit lijkt nogal verwarrend. Het is mogelijk dat hij zichzelf tijdens zijn leven van dit alias bediende. In die tijd was het in ieder geval de gewoonte dat de tweede zoon naar de grootvader van moeders kant werd genoemd. Dat het huis aan de oostzijde van het huis van Gerijt de Wigger toch oorspronkelijk ook van deze Gerijt afkomstig was, blijkt uit een vermelding uit Het huis op de Rijstuin waarin hij zelf woonde, wordt daar het 'groote huys' genoemd en het huis aan de oostzijde daarvan, dat Emme later dus in zijn geheel erfde, heet daar nog het 'cleine huys' van Gerijt Jansz. de Wigger.*2) Vermoedelijk heeft Jan van der Luet door zijn vrouw, de andere dochtervan Gerijt de Wigger, van dit kleine huis het vruchtgebruik gehad en is het zo na het overlijden van de ouders in zijn geheel aan de dochter Emme gekomen. Het huwelijk van Jan van der Luet, alias Van Cralinx, zal dus wel in of kort na 1472 hebben plaatsgevonden. We weten van de Weesmeesters dat Emme in 1488 trouwde; ze zal dus op het tijdstip van haar huwelijk niet ouder dan een jaar of 15 geweest zijn, wat in die tijd voor vrouwen als de huwbare leeftijd gold. De eerdere conclusie dat Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet niet met een oudere zuster van Emme maar met een dochtervan Gerijt de Wigger was getrouwd, lijkt ook hierdoor bevestigd te worden. Jan en Jacob Gijsbrechtsz. waren dus geen broers, zoals in het artikel stond, maar neef en achterneef. Zij werden na hun huwelijken 150

5 ook nog zwagers van elkaar. Over een familienetwerk gesproken! Dat ze wel generatiegenoten waren, blijkt uit het tijdstip van hun huwelijken; die vallen beide ongeveer in dezelfde periode, zo omstreeks Tot zover deze aanvulling op en verbetering van het artikel, waarmee weer een stukje van een genealogische puzzel is opgelost en daarmee ook weer een deel van een ingewikkeld familienetwerk is ontrafeld. De belangrijkste figuur binnen deze groep was ongetwijfeld Jacob Gijsbrechtsz. van der Luet. Door zijn zegel weten we dat hij een rechtstreekse nazaat van de heren Van Cralingen moet zijn geweest. 13) Tussen 1475 en zijn overlijden in 1497 heeft hij in Rotterdam vele jaren bestuursfuncties bekleed, waaronder in 1488 het burgemeesterschap.^) zijn vrouw, zo blijkt nu, was een dochter van Gerijt Jansz. de Wigger, een welgeboren en zeker ook welgesteld ingezetene van het stadje Rotterdam. NOTEN 1) tomerddms Mirfo>e/v'/e 1995, ) J.H.W. Unger, Bronnen woor <fe gesc/neden/s win itorrerrftmi V: De stadsrekeningen (Rotterdam 1892) 8v. 3) Gemeentelijke Archiefdienst Rotterdam (GAR), Huizenprotocol nr ) GAR, Archief Weeskamer 578/ 58. 5) GAR, Archief Weeskamer 578/ 58v. 6) GAR, Register Memorierenten I, Huizenprotocol nrs ) GAR, Oud Rechterlijk Archief (ORA) 759/ 70. 8) Rottenfoms /rtrtrboetye 1995, ) GAR, Archief Weeskamer 578/ 58v. 10) GAR, Archief Weeskamer 578/ ) GAR, ORA 759/70. 12) Als noot 3. 13) J.H.W. Unger, Bronnen MOOT de gesc/iioienis win Rotterdam /: De regeering win Kofferddm (Rotterdam 1892) schepenzegels VI. 14) Ibidem,