INHOUDSOPGAVE. HOOFDSTUK 6 Bestuursrechtelijke rechtsbescherming / INLEIDING / 1

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 6 Bestuursrechtelijke rechtsbescherming / INLEIDING / 1 1. Algemeen / 1 2. Het begrip bestuursrechtelijke rechtsbescherming / 1 3. Varianten van bestuursrechtelijke rechtsbescherming / 5 4. Het begrip rechtspraak / BESTUURSRECHTSPRAAK / Algemeen / 6 5. Het begrip bestuursrechtspraak / 6 6. Argumenten voor en tegen afzonderlijke bestuursrechtspraak; de randvoorwaarden / 7 7. Het begrip bestuursrechter / Het stelsel van bestuursrechtspraak op hoofdlijnen / De grondwet en de bestuursrechtspraak / Wat de Grondwet wel regelt / Het verbrokkeld stelsel van bestuursrechtspraak / Negen bestuursrechtelijke rechtsgangen, waarvan één algemene / De rechtsingang bij de bestuursrechter op hoofdlijnen / De algemene rechtsingang / Wettelijke uitzonderingen / Aanvullende rechtsbescherming door de burgerlijke rechter / Bevoegdheid (art. 112 Gw) / Geen rechtsingang bij de bestuursrechter / Wel een rechtsingang bij de bestuursrechter / 21 VII

2 6.3 BEZWAAR EN ADMINISTRATIEF BEROEP / Bezwaar / Administratief beroep / 2317 HOOFDSTUK 23 Rechtsbescherming tegen de overheid I. Het stelsel van rechtsbescherming, grondslagen van het bestuursprocesrecht en klachtrecht / INLEIDING / Bestuursrechtspraak als waarborg / Verschillende bestuursrechters; hoger beroep / De karakteristieken van het bestuursprocesrecht / Klachtrecht / CONSTITUTIONELE ASPECTEN EN DE GESCHIEDENIS VAN DE BESTUURSRECHTSPRAAK / Constitutioneel kader / Bestuursrechtspraak en Grondwet / Administratief beroep / Recht op een rechter en andere constitutionele waarborgen / Belang van art. 6 EVRM voor het bestuursrecht / Onafhankelijkheid en onpartijdigheid van rechtspraak / Rechtspraak door de Raad van State / Geschiedenis van de algemene bestuursrechtspraak ( ) / De periode tot 1887 / De Grondwet van 1887 en het stranden van de voorstellen van Loeff / Aanvullende bestuursrechtspraak: de commissie-koolen / De commissie-de Monchy: het voorstel O.D.O.L. en de Wet Bab / De komst van de Wet Arob / Geschiedenis van de gespecialiseerde bestuursrechtspraak / De komst van de bijzondere bestuursrechters / De TwK-rechtspraak / De herziening van de rechterlijke organisatie / Knelpunten in het stelsel van bestuursrechtspraak / Staatscommissie / Herziening van de rechterlijke organisatie / Voltooiing eerste fase / 51 VIII

3 Het stelsel van bestuursrechtspraak en het vraagstuk van de rechtseenheid / Algemene ontwikkelingen, minder versnippering, twee instanties / Vergroten inzichtelijkheid van de competentieverdeling tussen de bestuursrechters / Verdere integratie en het vraagstuk van de rechtseenheid / Informele afstemming; rechterlijk beleid; institutionele voorzieningen / ALGEMENE LEERSTUKKEN VAN BESTUURSPROCESRECHT / Constitutionele randvoorwaarden / Grondslagen en beginselen / Invloed van het EVRM op het bestuursprocesrecht / Toegang tot de rechter / Fair trial en equality of arms / Full jurisdiction / Redelijke termijn / De invloed van het EU-recht op het bestuursprocesrecht / Gevolgen voor het nationale bestuursprocesrecht / Totstandkoming en grondslagen van het uniforme bestuursprocesrecht / Totstandkoming van het uniforme procesrecht / Verdere relativering van de uniformiteit van procesrecht / Recours objectif versus recours subjectif / Het uniforme bestuursprocesrecht: een mengvorm / Verbod op reformatio in peius / Verbod op ultra petita / Discussies over de doelstellingen van het bestuursprocesrecht / Relativiteitstoets, Schutznormleer, Europese implicaties / Overige karakteristieken en kenmerken van het bestuursprocesrecht / Toetsing van besluiten ex tunc / Grenzen aan de ex tunc toetsing / Actieve rechter; uitgangspunt van niet-lijdelijkheid / Vrij-bewijsleer; bewijsrechtelijke ontwikkelingen / Materieel en formeel bewijsrecht; bewijslevering in het bestuursproces / Bronnen van bestuursrechtelijke bewijsregels; de bewijslastverdeling bij beschikkingen / Bijzondere wetgever en vuistregels inzake bewijslevering / 111 IX

4 49. Binding aan rechterlijke bewijsoordelen; onrechtmatig verkregen bewijs / Overige karakteristieken van het bestuursprocesrecht / Ontwikkelingen in het uniform bestuursprocesrecht / Formalisering van het bestuursprocesrecht / Het trechtermodel, de gronden- en bewijsfuik; algemene aspecten / Uitdrukkelijk en zonder voorbehoud in eerste aanleg verworpen gronden / Tijdigheid en finaliteit van bestuursrechtspraak / Tijdigheid / Finale geschilbeslechting en het besluitmodel / Finaliteit, bestuur en rechter / Alternatieve geschilbeslechting / AANVULLENDE RECHTSBESCHERMING DOOR DE BURGERLIJKE RECHTER / Restrechter met een vangnetfunctie / Algemene karakteristieken / Bevoegdheid van de burgerlijke rechter / De keuze voor de objectum litis-leer / Consequente toepassing / Ontvankelijkheid / Algemeen / Ontvankelijkheid en algemeen belang / Relatie tot de bestuurlijke rechtsgangen / Blijvende of tijdelijke niet-ontvankelijkheid / Alleen bij vorderingen tegen de overheid / OMBUDSMAN EN INTERNE KLACHTPROCEDURES / Inleiding / Vormen / De ombudsmanvoorziening / Ontstaan / Functies ombudsmanvoorziening / Aanvullend karakter ten opzichte van rechtsbescherming / 157 X

5 Nationale ombudsman en decentrale ombudsmannen en -commissies / Benoeming en ontslag Nationale ombudsman / Instelling decentrale ombudsmannen en -commissie / Landelijk dekkend stelsel / Klachtrecht bij een ombudsman / Bevoegdheid / Procedure. Kenbaarheidsvereiste / Onderzoek op eigen initiatief / Afgrenzing met andere rechts gangen / Oordeel / Interne klachtprocedures / Awb-regeling / Algemene bepalingen / Behandeling van klaagschriften / Klachtadviesprocedure / HOOFDSTUK 24 Rechtsbescherming tegen de overheid II. Het bestuursprocesrecht, eerste aanleg, voorlopige voorziening en hoger beroep / INLEIDING / Bestuursprocesrecht in beweging / Actuele ontwikkelingen en maatschappelijke context; de Nieuwe Zaaksbehandeling. / Invloed van de bestuursrechtspraak / SYSTEMATIEK VAN HET BESTUURSPROCESRECHT / Verhouding tussen de hoofdstukken 6 en 8 van de Algemene wet bestuursrecht / Verhouding tot hoofdstuk 7 / Verplichte voorprocedure; samenloop voorprocedures / ALGEMENE BEPALINGEN OVER BEZWAAR EN BEROEP / Twee afdelingen / De gelijkstelling van art. 6:2 Awb / Rechtsbescherming bij niet tijdig beslissen; algemeen / Beroep bij niet tijdig beslissen / 185 XI

6 11. Voorbereidingsbeslissingen / Overige algemene bepalingen / Eisen bezwaar- of beroepschrift / Bezwaar- of beroepstermijn; aanvang en einde van de termijn; bewijs / Tijdige indiening; ontvangst- en verzendtheorie / Premature indiening; verschoonbaarheid van een termijnoverschrijding / Termijn bij niet tijdig besluit / Beperking beroepsrecht; procedurele uitsluiting / Onderdelentrechter / Ontvangstbevestiging; procedurele informatie / Doorzendplicht / Geen schorsende werking / Toezending van stukken aan de gemachtigde / Intrekking, wijziging en vervanging hangende bezwaar- en beroep / Het van rechtswege meenemen van nieuwe besluiten nader bezien / Beroep tegen het niet tijdig nemen van een besluit; alsnog reëel besluit / Intrekken bezwaar en beroep / Het passeren van een schending van het recht / Overige bepalingen hoofdstuk 6 / BIJZONDERE BEPALINGEN OVER BEZWAAR EN ADMINISTRATIEF BEROEP / De bezwaarschriftprocedure / De functies van de bezwaarschriftprocedure / De rechtsbeschermingsfunctie / De leer-, filter- en verduidelijkingsfunctie / Uitzondering van bezwaar / Rechtstreeks beroep (prorogatie); algemeen; procedure / Rechtstreeks beroep; geschiktheidscriterium / Hoorplicht / Uitzonderingen / Voorbereiding van de hoorzitting / De hoorzitting / Beslistermijnen / Aard en grondslag van de heroverweging / Gegrondheid van het bezwaar en de herroeping van het primair besluit / Beslissingsbevoegdheid in bezwaar; delegatie en mandaat / Adviescommissie / Overige bepalingen / Massaal bezwaar / 243 XII

7 Bijzondere bepalingen over administratief beroep / Verhouding tussen bezwaar en administratief beroep / Hoorplicht / Procedure en beslistermijn / BIJZONDERE BEPALINGEN OVER DE WIJZE VAN PROCEDEREN BIJ DE BESTUURSRECHTER / Indeling van hoofdstuk 8 / Algemene bepalingen over het beroep in eerste aanleg / Rechtsmacht en absolute competentie / De keuze voor het besluitbegrip / Gelijkstelling met besluit; feitelijke handelingen / Overige gelijkstellingen / Geen beroep tegen algemeen verbindende voorschriften en beleidsregels / Geen beroep tegen besluiten ter voorbereiding van een privaatrechtelijke rechtshandeling / Uitgezonderde besluiten en negatieve lijst / Verhouding van administratief beroep en bestuursrechtelijke rechtsgangen / Relatieve competentie / Enkelvoudige of meervoudige kamers; grote kamer / Conclusie / Verwijzing, voeging en splitsing / Wraking en verschoning / Partijen in het geding / Procesvertegenwoordiging en bijstand / Elektronisch bestuurlijk procederen / Behandeling van het beroep in eerste aanleg / Griffierecht / Vooronderzoek en bestuurlijke lus / Verweerschrift en ambtsberichten / Informatieplicht; cautie in bestuurlijke boetezaken / Geheimhoudingsregeling; recht doen op geheime stukken / Repliek en dupliek / Verzoek om inlichtingen en stukken / Horen van partijen, comparitie en getuigen / 278 XIII

8 74. Deskundigen, tolken en onderzoek ter plaatse / Bestuurlijke lus / Versnelde en vereenvoudigde behandeling / Wettelijk kader versnelde behandeling / Termijnbekorting en beëindiging versnelde behandeling / Wettelijk kader vereenvoudigde behandeling / Criteria vereenvoudigde behandeling / Verzet / Behandeling verzet / Beroep bij niet tijdig beslissen / Gewone behandeling / Afdoening zonder zitting / Voorbereiding van de zitting en indiening nadere stukken; tien- dagentermijn / Getuigen, deskundigen en tolken / Zitting en openbaarheid / Horen wederpartij en getuigen / Schorsing onderzoek ter zitting, laatste woord en sluiting onderzoek / Uitspraak / Schriftelijk of mondeling; termijn / Omvang van het geding; grondslag voor de uitspraak / Beroepsgronden en ambtshalve aanvulling van rechtsgronden / Ambtshalve toetsing; bepalingen van openbare orde / EVRM en Unierecht / Ambtshalve feitenaanvulling / Relativiteitsvereiste / Dicta / Niet-ontvankelijkheid en procesbelang / Gegrondheid en ongegrondheid van het beroep / De vernietiging / Gedektverklaring; in stand laten van de rechtsgevolgen / Zelf in de zaak voorzien / Zelf voorzien en primair besluit / Opnieuw voorzien door het bestuursorgaan; effect aangeklede uitspraak / Bestuurlijke lus, tussenuitspraak en afdoening / Schadevergoeding; verzoekschriftprocedure / Vergoeding van griffierecht / Proceskostenveroordeling: algemeen / 342 XIV

9 108. Kostenveroordeling ten bate en ten laste van partijen / Forfaitair stelsel / Overige bepalingen; dictum en motivering van de uitspraak / Voorlopige voorziening en kortsluiting / Kenmerken van de voorlopige voorziening / Rechtsmacht voorzieningenrechter / Onverwijlde spoed / Toewijsbaarheid van een voorziening / Eisen op grond van het Unierecht / Procedure / Termijn voor het doen van een verzoek / Zitting / Uitspraak / Werking in de tijd / Opheffing of wijziging / Kortsluiting / HOGER BEROEP / Hoger beroep versus cassatie; functies van het hoger beroep / Hoofdregel: bestuursrechtspraak in twee feitelijke instanties / Sprongberoep; judiciële lus / Rechtsmacht in hoger beroep / Wettelijke appelverboden; doorbreking appelverboden / Partijen / Slechts hoger beroep tegen einduitspraken; niet tegen procesbeslissingen / Tussenuitspraak / Procesbelang en gezag van gewijsde / Rechtsoverwegingen ten overvloede / Procesbelang bij hoger beroep; gegrond en ongegrond beroep, uitdrukkelijk verworpen gronden en onbesproken gronden / Incidenteel hoger beroep / Schorsende werking / Devolutieve werking; omvang geding / Afdoening, uitspraak en dicta / HERZIENING / Algemeen; het stellen van nova; misslagen / XV

10 HOOFDSTUK 25 Overheidsaansprakelijkheid algemene leerstukken / HET OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEIDSRECHT / Het belang van het stelsel van overheidsaansprakelijkheid / AANSPRAKELIJKHEID VOOR JUSTITIEEL OPTREDEN / Vermogensrechtelijke overheidsaansprakelijkheid / Aansprakelijkheid voor justitieel optreden / Strafrechtelijke en politieke overheidsaansprakelijkheid / Eenheid in verscheidenheid? / Buitenlandse rechtsstelsels / Uitdijende overheidsaansprakelijkheid? / ALGEMENE ASPECTEN VAN DE VERMOGENSRECHTELIJKE OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID / Subject van aansprakelijkheid / Onrechtmatige overheidsdaad / Rechtmatige overheidsdaad / Materieel en procedureel recht / DE VERDELING VAN RECHTSMACHT NADER BESCHOUWD / Algemeen: geen terugtocht van de burgerlijke rechter / Vernietigde besluiten; de situatie tot medio 2013 / Nadeelcompensatie: terugtred van de burgerlijke rechter / De Nationale ombudsman en overheidsaansprakelijkheid / Discussies over de rechtsmachtverdeling / De nieuwe taakverdeling tussen burgerlijke rechter en bestuursrechter / HOOFDSTUK 26 Overheidsaansprakelijkheid voor onrechtmatig handelen / INLEIDING / De onrechtmatige overheidsdaad / GESCHIEDENIS VAN DE ONRECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD / Het leerstuk van de onrechtmatige overheidsdaad: toepassing van het gemene recht / 412 XVI

11 3. De onrechtmatige overheidsdaad: de verfijning van een algemeen leerstuk / Onrechtmatigheid: rechtsinbreuk en handelen in strijd met de wet / Onrechtmatigheid: schending van ongeschreven recht / Onrechtmatigheid en bestuurlijke discretie / AANSPRAKELIJKHEID VOOR APPELLABELE BESLUITEN / Algemeen / Burgerlijke rechter en bestuursrechter: de noodzaak van taakafbakening / Het leerstuk van formele rechtskracht / Ratio van de leer van formele rechtskracht; verhouding tot de ontvankelijkheidsleer / Strikte toepassing formele rechtskrachtleer / Formele rechtskracht en derden / Formele rechtskracht: de uitzonderingen / Het arrest Heesch/Van de Akker en de eerste uitzondering / Erkenning van onrechtmatigheid; de tweede uitzondering / Handelen in strijd met fundamentele rechtsbeginselen / Een uitzondering die rechtsgeschiedenis werd / Strafrechter en formele rechtskracht / Niet tijdig beslissen / Formele rechtskracht en onzelfstandige voorbereidende handelingen / Beoordeling van feitelijke voorbereidingshandelingen; aansluitingsregel / Formele rechtskracht: Unierecht, EVRM-recht en overig verdragenrecht / Köbler / Kühne & Heitz / Overige situaties en rechtsontwikkeling / Formele rechtskracht en EVRM / Vernietigde besluiten: oneigenlijke formele rechtskracht / Toerekenbaarheid aan de overheid / Ratio oneigenlijke formele rechtskracht / Formele en oneigenlijke formele rechtskracht: de kritiek / Schutznorm / Causaal verband, eigen schuld en schadebeperking; rechtspraak van de burgerlijke rechter / Geen doorbreking van een ingetreden causaal verband; latere of andere rechtsfeiten / Betekenis omkeringsregel voor de besluitenaansprakelijkheid / De bestuursrechter: de bevoegdheid om schadevergoeding toe te kennen (art. 8:88 en 8:89 Awb) / De verzoekschriftprocedure / 460 XVII

12 37. De bestuursrechter: formele en oneigenlijke formele rechtskracht / Aansluiting bij het civiele aansprakelijkheidsrecht / Vaststelling van causaal verband door de bestuursrechter / Conditio sine qua non en besluitmodel; hypothetisch rechtmatig besluit / Demogue-Besier-leer / Materiële schadevergoeding; wettelijke rente / Immateriële schadevergoeding; compensatie bij schending redelijke termijn / Onrechtmatigheid van het primair besluit na een vernietiging van het besluit op bezwaar / Aansprakelijkheid voor in bezwaar herroepen primaire besluiten / Vergoeding van kosten in een bestuurlijke voorprocedure / AANSPRAKELIJKHEID VOOR NIET-APPELLABELE BESLUITEN / Niet-appellabele besluiten / Beleidsregels en algemeen verbindende voorschriften; de rol van de burgerlijke rechter / De burgerlijke rechter en de bestuursrechtelijke rechtsgang; volgplichtjurisprudentie / Materiële beoordeling / AANSPRAKELIJKHEID VOOR OVERIG BESTUURSHANDELEN / Aansprakelijkheid voor feitelijk overheidshandelen / Aansprakelijkheid voor gebreken aan openbare wegen en infrastructurele voorzieningen / Onjuiste toezeggingen en informatieverstrekking / Algemene informatieverstrekking / AANSPRAKELIJKHEID VOOR GEBREKKIG TOEZICHT EN GEBREKKIGE HANDHAVING / De problematiek van het falend toezicht / Een zelfstandige of afgeleide aansprakelijkheid? / IJkpunten voor aansprakelijkheid / De rechtsontwikkeling gewogen / AANSPRAKELIJKHEID VOOR WETGEVING IN FORMELE ZIN / Wet in formele zin en toetsingsverbod / Evidente strijd met fundamentele rechtsbeginselen / Belang van het verdragenrecht / 497 XVIII

13 26.8 AANSPRAKELIJKHEID VOOR ONRECHTMATIGE RECHTSPRAAK / Een beperkte aansprakelijkheid / OVERHEIDSAANSPRAKELIJKHEID OP GROND VAN EUROPEES RECHT / Algemeen / Francovich-aansprakelijkheid / HOOFDSTUK 27 Overheidsaansprakelijkheid voor rechtmatig handelen / INLEIDING EN KORTE HISTORIE / Een versnipperd leerstuk / Korte schets van de rechtsontwikkeling / RECHTSGROND EN MATERIEEL RECHT / De rechtsgrond voor schadevergoeding bij rechtmatige overheidsdaad / Het égalitébeginsel: een exclusieve rechtsgrond? / Het streven naar systematiek / Égalité en referentiegroep / Art. 3:4 Awb; evenredigheidsbeginsel / Verbintenisscheppend beginsel of bestuurlijke gedragsnorm? / Overige aansprakelijkheidseisen, causaliteit / Risicoaanvaarding; voorzienbaarheid / Normaal maatschappelijk risico; voorzienbaarheid / Risicovolle activiteiten en voordeelverrekening / Draagkrachtbeginsel / Aard van de compensatie / Afwenteling / Rechtsstatelijke bezwaren / Rechtsgrond voor afwenteling / Beperking werkingssfeer van het égalitébeginsel / JURISPRUDENTIEEL NADEELCOMPENSATIERECHT / Algemeen / Rechtsmacht en rechtsingang; het stelsel voor de algemene regeling in de Awb / 533 XIX

14 Rechtspraak burgerlijke rechter / Onrechtmatig of rechtmatig? / Evolutie van de civiele rechtspraak: opkomst van de égalité / Rechtspraak bestuursrechter / Het onzuiver schadebesluit; begripsvorming / Paul Krugerbrug-uitspraken / Onzuiver schadebesluit; afsluitende opmerkingen / Bestuurs- of nadeelcompensatie: ontwikkeling in de bestuurspraktijk / De gepubliceerde beleidsregel als grondslag voor appellabele compensatiebesluiten / Buitenwettelijke nadeelcompensatieregelingen / Zelfstandige besluiten en nadeelcompensatie; connexiteit / Formele connexiteitseis / De verhouding tussen de procedurele wegen / Onzuivere schadebesluiten en formele rechtskracht; algemeen / Burgerlijke rechter, onzuiver schadebesluit en formele rechtskracht / Bestuursrechter: oordeel over égalité ontkoppeld van formele rechtskracht / WETTELIJK GEREGELDE SCHADEVERGOEDING BIJ RECHTMATIGE OVERHEIDSDAAD / Volledige schadevergoeding versus compensatie / Onteigening / Procedure en onteigeningsnoodzaak / Volledige schadeloosstelling / Belemmeringenwet Privaatrecht / Wettelijke nadeelcompensatie / Algemene karakteristieken / Planschadevergoeding / Begripsvorming / Rechtsgrond voor planschadevergoeding / Planvergelijking / Verrekening voordeel; voorzienbaarheid en risicoaanvaarding / 558 XX

15 Titel 4.5 Nadeelcompensatie (Algemene wet bestuursrecht (nieuw)) / Inleiding / Rechtsgrond en reikwijdte van de regeling; bevoegde rechter / Overige materiële aspecten / Procedurele aspecten / 564 JURISPRUDENTIEREGISTER / 567 WETSARTIKELENREGISTER / 659 XXI

16