Zorg op Tijd. Evaluatie

Transcriptie

1 Zorg op Tijd Verbetering van de signalering en toeleiding van migrantenjeugd met GGZ en LVB problematiek naar de zorg Evaluatie juli juli 2015

2 Aan dit project werken mee: Rivierduinen GGZ Kinderen en Jeugd 2

3 Inhoudsopgave Inleiding 4 Achtergrond en context 5 Overzicht van activiteiten 8 Negen scholen in Gouda 9 Trainingen 10 Ouderbijeenkomsten 11 Screening 13 Interviews 18 Reflectie 20 Probleembeschrijving 20 Problemen en verklaringen 22 Acculturatie 23 Macht 24 Marginalisatie 25 Conclusie 25 Agenda voor de toekomst 27 Literatuur 29 3

4 1. Inleiding In juni 2013 startte het project Zorg op Tijd, de Goudse variant van het EIF (Europese Integratie Fonds) project, dat ook in Nijmegen, Rotterdam en Ede uitgevoerd wordt. Het project sluit aan bij de resultaten van het rapport van de Gezondheidsraad Psychische gezondheid en zorggebruik van migrantenjeugd uit september Uit dat onderzoek blijkt dat met name Marokkaans- Nederlandse jongens, Turks-Nederlandse kinderen en in mindere mate Antilliaans-Nederlandse kinderen minder lichte 1 zorg ontvangen dan verwacht zou mogen worden op basis van hun aandeel in de bevolking. In Gouda speelt dit ook (Projectplan, 2013). In Gouda krijgt de overlast van (allochtone) jongeren met gedragsproblemen volop de aandacht. Dit gedrag kan het resultaat zijn van niet-gesignaleerde en / of onbehandelde psychische aandoeningen. Het is in elk geval waarschijnlijk dat er Goudse jongeren met psychische problemen rondlopen, die niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Dat is niet acceptabel (Projectplan, 2013). Er wordt gekozen voor een preventieve aanpak, om kinderen tot 12 jaar te bereiken. In Gouda waren al eerder pogingen ondernomen om de zorg voor migranten en vluchtelingen meer toegankelijk en van een betere kwaliteit te krijgen. In hoofdstuk 2 wordt uitgelegd op welke ervaringen dit project aansluit. De doelgroep van het EIF project is mensen uit een niet EU-land die niet de Nederlandse nationaliteit of die van een ander EU-land hebben en een geldige verblijfsvergunning hebben in Nederland of daarvoor in aanmerking komen. Vluchtelingen vallen niet onder EIF projecten, daar is het EVF voor (Europees Vluchtelingen Fonds). In Gouda is er een grote groep die zeer nauw verwant is met de primaire EIF doelgroep, waarbij we aan Marokkaans-Nederlandse kinderen met de Nederlandse nationaliteit, kinderen uit Midden- en Oost- Europese landen en vluchtelingen denken. De doelgroep voor het project Zorg op Tijd is vanaf het begin dan ook een brede groep geweest, waarbinnen wel speciaal aandacht is besteed aan het opsporen van de primaire doelgroep van het EIF project. De projectgroep van Zorg op Tijd met medewerkers van de Gemeente Gouda, de Jeugd Gezondheidzorg (JGZ), het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), MEE Midden-Holland (verder MEE) en de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) Kinderen en Jeugd Rivierduinen, is in januari 2014 gestart met activiteiten om de zorg voor deze doelgroepen meer toegankelijk te maken. Die activiteiten worden in hoofdstuk 3 besproken. 1 Lichte zorg kan zowel betrekking hebben op de lijn (van 1 e naar 3 e ) als op de dimensie vrijwillig-gedwongen. 4

5 Voor de evaluatie zijn meerdere resultaten te bediscussiëren. De screening van kinderen in groep 7 door de JGZ is als uitgangspunt genomen. Het aantal kinderen met een migratiegeschiedenis in groep 7 (schooljaar ) werd ingeschat rond de 200. Daarvan zou een klein deel binnen de primaire doelgroep van het EIF kunnen vallen. We verwachtten dat 10 tot 15% van deze kinderen problemen zou kunnen hebben en geen zorg krijgt. Een aantal van 25 kinderen dat bij de GGZ of MEE aangemeld zou worden, werd dan ook als realistisch gezien. Dat aantal is echter bij verre na niet gehaald. Het niet behalen van dat verwachtte resultaat, zal in dit verslag uitgebreid besproken worden. Een groot deel van de activiteiten is niet uitsluitend gericht op het doen toenemen van aanmeldingen maar ook op het beter informeren van ouders, het verbeteren van de deskundigheid van medewerkers van de JGZ en leerkrachten in het basisonderwijs. Per activiteit zullen we aangeven welke resultaten daar bereikt zijn. In de afgelopen maanden hebben we ons gerealiseerd dat dit project ook nog op een heel andere manier te evalueren is. Alle projectgroep leden hebben veel contact gehad met scholen en andere organisaties die betrokken zijn bij migrantenkinderen en hun ouders. Die ervaringen en interviews met betrokkenen hebben een scherper beeld opgeleverd over de problemen rond de toegang en kwaliteit van zorg voor migrantenkinderen in Gouda. Een deel van de migrantengezinnen koestert grote argwaan ten aanzien van de zorgvoorzieningen en de kloof tussen hen en de omgeving lijkt eerder groter dan kleiner te worden. Vanuit de autochtone bevolking is de interesse en betrokkenheid bij deze groep niet groot (meer) en dat leidt er toe dat deze gezinnen in een gemarginaliseerde wereld leven. In hoofdstuk 4 wordt op dat beeld gereflecteerd. Het project stopt zoals voorzien op De organisaties die zich inzetten voor kinderen met psychische problemen en licht verstandelijke beperkingen gaan natuurlijk gewoon door en we zullen deze evaluatie dan ook afsluiten met een agenda voor de toekomst, waarin de opbrengst van het project Zorg op Tijd verwerkt is. 2. Achtergrond en context: eerdere plannen en de plek van dit project in het proces van interculturele zorg Net als in andere steden in Nederland groeide vanaf de jaren 90 het inzicht dat migranten en vluchtelingen niet vanzelfsprekend gebruik gaan maken van voorzieningen. In Gouda is sprake van een specifieke verdeling van de migranten en vluchtelingen binnen de groep allochtonen. Allochtonen zijn mensen die zelf niet in Nederland zijn geboren of van wie één van de ouders niet in Nederland is 5

6 geboren. Met zo n brede definitie is de groep groot en omvat zij zowel westerse als niet-westerse allochtonen (en vrijwel het gehele Koningshuis). In Gouda is de groep migranten met een Marokkaanse achtergrond 9.5% en dat is veel meer dan het landelijke gemiddelde (2.2%, de Boom et al. 2014). Andere groepen allochtonen zijn relatief klein. Allochtonen in Gouda Autochtoon Marokkaans-Nederlands Westers Surinaams Antilliaans Turks Overigens niet-westers Bron: J. de Boom (2014) De Marokkaans-Nederlandse kinderen in de leeftijdsgroep tot 19 jaar zijn vrijwel allemaal in Nederland geboren. In het project Zorg op Tijd is de groep kinderen in groep 7 vooral relevant omdat daar de meeste activiteiten omheen zijn georganiseerd. In 2013 was de verdeling qua etniciteit als volgt. 6

7 Etniciteit van kinderen in groep 7 in % Nederlandse etniciteit: beide ouders in Nl geboren Niet-Westers: één of beide ouders uit een niet-westers land Westers: één of beide ouders uit een Westers land Bron: JGZ Gouda Interculturalisatie van de GGZ heeft ook bij de jeugd GGZ aandacht gekregen. Het project Jeugdzorg zonder drempels, waar de GGZ en Bureau Jeugdzorg aan deelnamen en dat geleid werd door Forum, is daar een voorbeeld van. Het bereiken van de Marokkaans-Nederlandse gezinnen bleek toen problematisch maar de vluchtelingen en met name de asielzoekers, destijds gehuisvest in een groot AZC in Waddinxveen, bleken veel vaker en meer gebruik te gaan maken van de GGZ. Voorafgaand aan het project Zorg op Tijd was er bij de GGZ een nieuw initiatief op gang gekomen om culturele sensitiviteit te bevorderen. Behalve aandacht voor de interculturele competenties van medewerkers werden spreekuren op locatie georganiseerd om op een meer outreachende manier de migrantenkinderen en hun ouders te bereiken. Die spreekuren zijn gestopt toen het project Zorg op Tijd startte en hadden tot die tijd nauwelijks tot meer aanmeldingen geleid. Ook bij MEE zijn eerder initiatieven tot het verbeteren van de toegang en kwaliteit van zorg genomen. Daar is vooral aandacht besteed aan intercultureel personeelsbeleid en het inzetten van allochtone zorgconsulenten. Alle nieuwe medewerkers kregen een verplichte cursus interculturalisatie waarin aandacht werd besteed aan culturele verschillen in de communicatie. Voor zowel de GGZ als MEE was het project Zorg op Tijd dus een mooie kans om de eerdere interculturalisatie pogingen te vervolgen. De JGZ en het CJG zagen in 7

8 het project ook een goede kans om de zorg voor migrantenkinderen te verbeteren en gezamenlijk werd dit project voorbereid door een stuurgroep, die na januari 2014 dit project ook is blijven volgen en ondersteunen. 3. Overzicht van activiteiten De projectgroep die activiteiten voor Zorg op Tijd is gaan opzetten, bestaat uit vier medewerkers van de GGZ, twee medewerkers van MEE, een coördinator van een CJG, een arts van de JGZ en een projectleider van de Gemeente Gouda. Eén van de vier medewerkers van de GGZ is projectleider voor de uitvoering van het project. Als uitgangspunt is het idee van preventie genomen waarin de screening door de JGZ in groep 7 centraal staat (projectplan, 2013). De negen basisscholen waar de meeste migrantenkinderen in Gouda naar toe gaan, zijn geselecteerd en met iedere school is contact opgenomen voor een indruk van de problemen in de screening, signalering en verwijzing van kinderen met psychische problematiek dan wel een licht verstandelijke beperking (lvb). Een overzicht van die inschatting is in 3.1. te lezen. Voor het vergroten van de culturele sensitiviteit van de screening is een studiedag voor de artsen en assistenten van de JGZ ontwikkeld. Voor de deelnemende scholen is een aanbod voor de teams in het cultuursensitief signaleren van problemen bij kinderen ontwikkeld en voor de Intern Begeleiders (IB-ers) en directie een training in het vergroten van interculturele communicatie met ouders. De ervaringen met de trainingsdagen is beschreven in 3.2. Het idee om ouders beter te informeren over de screening van hun kind in groep 7 is uitgewerkt in een programma voor ouderbijeenkomsten. Het idee was deze op iedere school kort voorafgaand aan de screening door de JGZ aan te bieden. In de loop van het project is bedacht dat de ouderbijeenkomsten ook op andere plekken en voor andere leeftijdsgroepen geschikt zijn. De opzet en uitvoering van de ouderbijeenkomsten wordt in 3.3. beschreven. De screening van kinderen in groep 7 door de JGZ in de schooljaren en is op alle negen scholen besproken aan de hand van een voorbereiding door de JGZ. De resultaten van de screening, de aantallen, de thema s en de interculturele verschillen zijn beschreven in 3.4. Tot slot zijn er 7 interviews uitgevoerd met professionals om de ervaringen van het project Zorg op Tijd met het verbeteren van de toegang tot de zorgvoorzieningen te evalueren. De resultaten van die interviews worden beschreven in

9 Per onderdeel zal uitgewerkt worden wat het idee achter het plan was en hoe de uitvoering is verlopen. Per onderdeel worden conclusies getrokken Negen scholen in Gouda Het project Zorg op Tijd nam de basisscholen waar veel migrantenkinderen op zitten als startpunt. Vandaar dat de projectleider bij alle scholen langs is gegaan om het project uit te leggen, ideeën van directie en IB-ers te vragen en een indruk te krijgen van de kinderen die mogelijk zorg nodig hebben. De geselecteerde scholen zijn: Al Qalam Goejanverwelle Goudakker KAS Schateiland t Vlot Wereldwijs Westerschool Wethouder Luidensschool De meeste directies reageerden welwillend op dit initiatief, waarbij sommigen aangaven dat er eerder al pogingen waren ondernomen die sterk op dit initiatief leken. Het organiseren van een training voor de leerkrachten stuitte op praktische belemmeringen: de scholen hebben een druk bijscholingsprogramma maar voor het schooljaar was er nog wel wat ruimte. Zoals verondersteld, zitten op alle scholen relatief veel allochtone kinderen, waarbij sommige scholen aangeven dat er voornamelijk Marokkaans- Nederlandse kinderen op zitten maar op andere scholen worden ook andere nationaliteiten genoemd. Het grootste cultuurverschil dat telkens naar voren komt, is de communicatie met ouders. De problemen in de communicatie beginnen met taalverschillen en elkaar begrijpen. Maar er lijken ook problemen (ook verschillend tussen groepen en individuen) te zijn in hoe men naar de problemen van kinderen kijkt, wat er aan gedaan kan worden en of men daarvoor hulp in zou schakelen. Of er ook cultuurverschillen zijn tussen de kinderen, of men bijv. in een bepaalde etnische groep meer of andere problemen ziet, is uit deze eerste inventarisatie nog niet zo duidelijk geworden. Er zijn opmerkingen gemaakt over zelfredzaamheid, dat mogelijk ook iets zegt over de mate van assertiviteit die van kinderen verwacht wordt, de invloed van de sociale omgeving en dan met name het risico op problemen van kinderen als ze in het voortgezet onderwijs losser 9

10 van hun ouders en leerkrachten gaan functioneren en de openheid om over problemen te praten. Helaas blijken de directeuren en IB-ers ronduit negatief over de bemoeienis van Bureau Jeugdzorg met de ouders of kinderen. Soms zijn de IB-ers of de directie zelf teleurgesteld over wat Bureau Jeugdzorg doet na een melding of verwijzing maar zij geven ook aan dat ouders zeggen dat zij de controle over de zorgvraag over hun kind kwijt raken. Op de scholen wist men dat Bureau Jeugdzorg zou verdwijnen maar er wordt al gewaarschuwd voor de besmetting van andere instellingen zoals het CJG door de reputatie van Bureau Jeugdzorg. In het verleden heeft de jeugd-ggz hier ook mee te maken gehad, ze zaten zelfs in hetzelfde pand, maar enkele respondenten merken op dat ouders nu wel het verschil zien tussen Bureau Jeugdzorg en de GGZ. De meeste scholen waren bereid mee te werken aan het (laten) organiseren van bijeenkomsten met ouders maar de verwachtingen waren niet hoog gespannen. Op school is het organiseren van ouderbijeenkomsten lastig, de opkomst is vaak laag en sommige scholen zijn er helemaal mee gestopt. Het idee om intensiever te overleggen over de signalering viel op alle scholen goed. Maar de directie, IB-ers en sommige medewerkers van de JGZ gaven ook aan dat de meeste kinderen die zorg nodig hebben al ruim voordat zij in groep 7 zitten in beeld komen en zorg vaak ook al eerder geïnitieerd wordt. De signalering door de JGZ van kinderen in groep 7 hoeft helemaal dus niet zo n sterk effect op de signalering en verwijzing van kinderen door de leerkrachten te hebben als we in dit project aannemen. Conclusie: We hebben de juiste scholen geselecteerd. Alle scholen zijn bereid verder mee te denken over op z n minst- onderdelen van het project en zij zullen per activiteit bekijken of zij daar ook actief aan deel gaan nemen. De grootste aarzeling kwam van de Al Qalam school waar men aangeeft dat veel zorg voor leerlingen binnen de school geregeld wordt en ouders vaak veel wantrouwen hebben ten aanzien van zorgvoorzieningen buiten de school en daar ook niet naar toe verwezen willen worden. Voor een training van het team was eigenlijk geen enkele school enthousiast omdat de leerkrachten al zoveel bijscholingsverplichtingen hebben en dit thema niet overal de hoogste prioriteit lijkt te hebben Trainingen De eerste training die we voor het project Zorg op Tijd hebben ontwikkeld en aangeboden, was die voor JGZ artsen, verpleegkundigen en assistenten. Op namen 18 medewerkers van de JGZ deel aan dit programma dat bestond uit interculturele gespreksvoering in de praktijk en interculturele sensitiviteit, 10

11 cultuursensitieve diagnostiek en signalering. Voor het eerste deel was Züleyha Sahin van Trainingsbureau Transcultureel Perspectief en voor het laatste Floor Bevaart van de Bascule (voorheen Erasmus MC) uitgenodigd. De deelnemers evalueerden deze bijeenkomst (zeer) positief en geven in het algemeen aan verdere bijscholing hierin belangrijk te vinden. Als spin-off van deze training kan nog gemeld worden dat de JGZ voor de jaarlijkse bijeenkomst van de JGZ artsen de projectleider heeft uitgenodigd om een lezing te geven over diversiteit in de zorg, waar het project Zorg op Tijd en de veranderingen in de screening bij de JGZ uitgangspunt waren voor een overzicht over cultuurverschillen en psychische problemen. Die lezing vond plaats op in Leiden. De tweede training voor directie en IB-ers over interculturele communicatie met ouders vond plaats op en werd door de 7 deelnemers als goed tot zeer inspirerend geëvalueerd. Natuurlijk waren we blij met deze positieve evaluatie maar we hadden de indruk dat de deelnemers al veel kennis en interculturele vaardigheden hadden opgedaan en dat zij als het ware eerder de voorhoede zijn. Voor de training van teams op de scholen was geen belangstelling. Diverse leden van de projectgroep hebben zelf wel een training gevolgd om dat aanbod te kunnen gaan verzorgen. Die training is mogelijk wel zinvol geweest voor de voorbereiding op de ouderbijeenkomsten. Conclusie: Het trainingsaanbod voor de JGZ is het meest zinvol geweest. Voor het project Zorg op Tijd was de geringe belangstelling voor de training op scholen een teleurstelling Ouderbijeenkomsten Het oorspronkelijke idee om op iedere deelnemende school een bijeenkomst met ouders te organiseren, kort voordat de screening in groep 7 door de JGZ plaats vindt, bleek al snel niet uitvoerbaar. Veel ouders reageren niet op de oproep naar een dergelijke bijeenkomst te komen en aanhaken bij al georganiseerde groepen bleek ook niet eenvoudig. Om onze doelgroep toch te bereiken is toen besloten dit aanbod ook bij andere organisaties aan te bieden. De leden van de projectgroep hebben daarvoor gebruik gemaakt van hun netwerk. Het onderwerp bleek wel te leven maar een bijeenkomst organiseren kwam er niet of nauwelijks van. In totaal zijn er 4 bijeenkomsten voor ouders geweest. De meeste ouders zijn moeders, er is één vader geweest en de meesten komen oorspronkelijk uit Marokko. Daarnaast waren er ouders uit Somalië, Egypte, Tunesië, Bosnië en Curaçao. 11

12 Op alle bijeenkomsten blijkt dat ouders allemaal willen dat het goed gaat met hun kind. Het is voor ouders die niet zijn opgegroeid in Nederland of die onvoldoende bekend zijn met de Nederlandse cultuur vaak ingewikkeld om te weten wat hun kind bezig houdt, wat er van de kinderen maar ook van ouders zelf gevraagd en verwacht wordt, bijvoorbeeld op school. Sommige ouders gaven aan zich niet altijd begrepen te voelen op de school van hun kind. Zo gaf een moeder aan niet tevreden te zijn over de aanpak van haar kind door de leerkracht, maar niet goed te weten hoe ze een gesprek hierover kon aangaan met de desbetreffende leerkracht. Het herkennen en erkennen van problemen bij eigen kinderen is een ingewikkeld iets. Op de koffieochtend gaf een moeder aan het moeilijk te vinden dat haar kinderen in twee culturen opgroeien. Ouders merken dat kinderen niet altijd meer rekening willen houden met de cultuur die thuis een belangrijke rol speelt. Kinderen zien de verschillen die er zijn, ouders raken hierdoor de grip op hun kind kwijt. Het aansluiten bij bestaande structuren, zoals de koffieochtenden lijkt zinvol. Ouders die aanwezig zijn bij deze bijeenkomsten zijn betrokken, er is vraag naar meer van dergelijke bijeenkomsten. In het ontwikkelen van de ouderbijeenkomsten hebben diverse medewerkers van het project nauw met elkaar samengewerkt en er ligt een mooi programma, inclusief PowerPointpresentaties en spelvormen om een dergelijke bijeenkomst uit te voeren. In deze PowerPoint ligt de nadruk op het tijdig signaleren van bijzonder gedrag bij een kind in de leeftijdsfase van groep 7 en de mogelijkheden om hier laagdrempelig aandacht voor te vragen. Dit betekent dat ouders en kinderen niet altijd in een hulpverleningstraject terecht hoeven te komen, maar dat dit ook kan betekenen dat je de zorgen omtrent je kind gewoon met iemand kunt bespreken en hierover tips kunt krijgen. Recht op zorg wordt hierin ook benoemd. In de PowerPoint wordt aandacht besteed aan het signaleren van psychische problemen bijv. als je als ouder ziet dat jouw kind niet gelukkig is, geen vriendjes heeft en je niet weet wat jouw kind bezig houdt. Een ander onderdeel bestaat uit het signaleren van problemen op het gebied van moeilijk kunnen leren en alle problemen die daaruit voort kunnen komen als dat niet op tijd wordt gesignaleerd. De PowerPoint kan natuurlijk ook in de toekomst gebruikt worden. Conclusie: Er zijn minder ouderbijeenkomsten georganiseerd dan we hadden bedacht en gehoopt maar er is wel een mooi aanbod ontwikkeld, dat ook in de toekomst gebruikt kan worden. 12

13 3.4. Screening Het idee de screening van kinderen in groep 7 te volgen was gebaseerd op diverse onderzoeken(paalman, 2013). Marokkaans-Nederlandse ouders bleken problemen bij hun kinderen minder snel te herkennen en minder snel hulp te zoeken. Eén van de instrumenten die vaak gebruikt wordt voor de eerste signalering van psychische problemen is de Strenght and Difficulties Questionnaire (SDQ). Deze vragenlijst met 25 items kan worden ingevuld door ouders en leerkrachten en geeft een indruk van de aard van de psychische problemen en de ernst ervan. Vooral de vragen naar de ervaren last van problemen en de vraag of ouders vinden dat er hulp nodig is, wordt vaak als een redelijk betrouwbare indicatie voor verder onderzoek gezien. De SDQ is in Rotterdam onderzocht op verschillen tussen Marokkaans-, Turks-, Surinaams- en Antilliaans-Nederlandse ouders in vergelijking met autochtone ouders. De verschillen tussen de groepen waren niet groot (Bevaart, 2012) waardoor de SDQ als intercultureel betrouwbaar instrument wordt gezien. Leerkrachten scoren de SDQ altijd enigszins anders dan de ouders, met welke etnische groep we die ook vergelijken. De SDQ wordt ook door de JGZ gebruikt, echter dan alleen de versie voor ouders en daarvoor zullen zij binnenkort een ander instrument gaan invoeren. Naast de SDQ, die door ouders wordt ingevuld, vullen de kinderen gezamenlijk in de klas een gezondheidspaspoort in. Dat is een boekje met tekeningen waar kinderen op aan kunnen geven of en welke problemen zij herkennen. Dat boekje wordt met hen besproken door de assistente van de jeugdarts van de JGZ. Ondanks positieve ervaringen gaat dit gezondheidspaspoort ook verdwijnen. Dat lijkt jammer omdat de kinderen er juist gemakkelijk op kunnen reageren. Voor deze, maar ook andere instrumenten die voor de screening en diagnostiek van psychische problemen gebruikt worden, blijkt dat de verschillen tussen ouders en kinderen in de herkenning van problemen verschilt en dat dit verschil met name tussen Marokkaans- en Turks- Nederlandse ouders en kinderen groot is (Verhulp, 2014). Voor de bespreking van de signalering van psychische en lvb problemen en de vergelijking tussen de autochtone en allochtone kinderen in groep 7, is aangesloten op de bestaande instrumenten. Rond de zomer van 2014 hebben we op alle deelnemende scholen een overleg georganiseerd met de JGZ, een IB-er van de school en vaak de leerkracht van groep 7 om een aantal vragen te bespreken. Voor dit overleg werd aan de assistente van de JGZ arts gevraagd een overzicht te maken van de 13

14 zorgleerlingen, etnische achtergrond en uitgezette acties. Vanzelfsprekend werden de kinderen anoniem besproken. In het schooljaar is de screening op de geselecteerde scholen ook weer besproken. Aantal kinderen dat gescreend is allochtoon autochtoon Totaal aantal gescreende kinderen in groep 7 op alle 9 scholen: 436 Allochtoon: 257 Autochtoon: 189 Totaal aantal zorgleerlingen op de scholen allochtoon autochtoon 14

15 Het aantal zorgleerlingen op alle scholen: 86 Allochtoon: 71 Autochtoon: 15 In het aanmerken van zorgleerlingen verschillen de werkwijzen: als een kind al zorg heeft en dat loopt goed, dan scoort niet iedereen de leerling nog als zorgleerling. De resultaten van deze besprekingen zijn te verdelen in een beschrijving van het proces van signalering, herkenning en verwijzing; de problemen van kinderen zelf en de gezinsachtergronden Kinderen in beeld In de bespreking van de kinderen in groep 7 valt een aantal dingen op. Er zijn verschillen tussen jeugdartsen van de JGZ in het aanmerken van een leerling als zorg leerling, waarbij sommige artsen vooral de medische aspecten bekijken en weinig aandacht besteden aan de psychosociale problemen. Soms is een meer medische benadering van de problemen gemakkelijker te accepteren en gaan ouders eerder naar de huisarts of het ziekenhuis dan naar een hulpverlener die zich met de opvoeding of psychische problemen bezig houdt. Het bespreken van de zorgen wordt op alle scholen regelmatig als lastig ervaren. Taalverschillen lijken niet de enige maar wel vaak genoemde- reden waarom het bespreken van de zorgen en adviezen over kinderen met de ouders lastig is. Vaak worden er allerlei excuses aangedragen. Ook is er angst voor bemoeienis door andere instanties. Laagdrempeligheid is, volgens de scholen, een voorwaarde voor de motivatie en acceptatie van zorg. De JGZ vermoedt soms meer allochtone zorg leerlingen dan wat school ziet en ook wat uit de screening komt. De IB-ers van de gescreende scholen hebben uiteindelijk weinig gebruik gemaakt van de ondersteuning door de projectgroep. Blijkbaar zagen zij geen meerwaarde boven wat ze zelf al doen voor zorgleerlingen en het vinden van passende hulp. De indruk die naar voren komt is dat scholen wel problemen zien, maar van mening zijn dat gedaan wordt wat nodig en/of mogelijk is. Veel trajecten zouden uiteindelijk lukken, zeker niet allemaal, maar men ziet weinig verschil met autochtone leerlingen. Wanneer dit verschil er wel is, ziet men vaak weinig andere opties tot toeleiding naar hulp, behalve hetgeen dat al gedaan wordt (langzaam en laagdrempelig). Een enkele school geeft aan erg te zoeken naar de juiste hulp, maar ze doen dit dan binnen de bestaande contacten en hebben geen gebruik gemaakt van de inzet van medewerkers van het project Zorg op Tijd. 15

16 Scholen hebben wel vragen omtrent de nieuwe zorgstructuren in het algemeen nu gemeenten daarvoor verantwoordelijk zijn. Zij missen informatie en hebben zorgen over wat ze zelf aan bijv. onderzoek nog kunnen inzetten. Er speelt soms discussie tussen organisaties wie welk onderzoek nog zou moeten doen. Naast de (anonieme) bespreking van zorgleerlingen van groep 7 is er ruimte geweest voor het bespreken van andere allochtone zorgleerlingen op school (dus ook jongere kinderen). Scholen hebben beperkt gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Er is in 4 situaties een suggestie gedaan om observaties of een gesprek te regelen. Eén suggestie, een observatie op school, was gewenst door een school. Maar ouders zagen daar vanaf. Van het aanbod om bij vragen contact te zoeken is nog geen gebruik van gemaakt. Wel zijn er via de jeugdartsen een aantal migrantenleerlingen aangemeld bij de GGZ voor onderzoek. Tot slot lijken de SDQ scores soms sociaal wenselijk ingevuld te worden of niet erg valide te zijn (dat wil zeggen niet overeen te komen met een reële inschatting van de problemen door de ouders). Er worden diverse problemen met verwijzen genoemd: niet alleen ouders aarzelen over de bemoeienis van anderen maar ook scholen zelf kunnen terughoudend zijn geworden om te verwijzen De problemen van de kinderen Het benoemen van verschillen tussen de problemen van allochtone en autochtone kinderen is lastig en werd vaak ook pas na enig doorvragen helder. De meeste problemen van kinderen zelf zijn herkenbaar en niet specifiek voor de culturele of etnische achtergrond van de kinderen. Met andere woorden: er wordt net zo goed als bij autochtone kinderen gedacht aan ADHD, autisme, stemmingsstoornissen of psychotrauma. Voor de problemen van de gezinnen is dat anders, zie onder Wel is de indruk van de JGZ, dat mogelijk niet alle problematiek op school gezien wordt, dit zal waarschijnlijk eerder gelden voor de met name internaliserende problematiek. Ook een enkele school noemt dat niet alle problematiek te zien is op school. Ouders ervaren wel degelijk problemen in de opvoeding van hun kinderen waarbij een grote mate van onzekerheid opvalt, genderaspecten in de ouder-kind relatie met als voorbeelden dat jongetjes niet naar hun moeders luisteren (al jonger dan onder autochtonen) en de betrokkenheid van vaders bij opvoedingszaken vaak gering is. Soms zijn andere gezinsleden, oudere broers en zussen, te betrekken bij gesprekken over zorgleerlingen. Een heel ander type problemen heeft te maken met de hooggespannen verwachtingen van ouders over het (kunnen) presteren van hun kinderen op school. 16

17 Mogelijk komt er onder migrantenkinderen meer overgewicht voor, wat de kinderen sociaal-emotioneel ook kwetsbaarder maakt. Tot slot wordt vooral onder Poolse en andere kinderen uit Midden en Oost Europese landen - de overbelasting van kinderen doordat ze meer alleen worden gelaten of al jong de zorg voor andere kinderen hebben, genoemd Problemen in de gezinnen De IB-ers, leerkrachten en JGZ medewerkers schatten de gezinsproblemen in met name de Marokkaans-Nederlandse gezinnen vaak heftiger in, waarbij zowel huisvestingsproblemen, druggebruik van ouders, psychiatrische problemen van ouders zelf en meer financiële problemen genoemd worden. Veel ouders vinden het moeilijk over de problemen te praten, vertellen misschien iets aan een vertrouwd persoon maar zij verstoppen de problemen die hun kinderen thuis meemaken. Soms vertellen moeders na een echtscheiding over de jarenlange last die zij zelf en haar kinderen van het gedrag van haar echtgenoot en de vader van de kinderen hadden. Trajecten bij migrantengezinnen duren volgens vrijwel alle scholen regelmatig veel langer. Er is meer inzet en vertrouwen nodig. Ook kleinere stappen, meer uitleg en meer praktische hulp is nodig. Scholen zetten schoolmaatschappelijk werk, huisbezoeken en extra laagdrempelige hulp zoals vrijwilligers voor huiswerkbegeleiding in, waarbij gezocht wordt naar allochtone medewerkers in verband met herkenning van de cultuur en het spreken van dezelfde taal. Eén school adviseert ook de inzet van de brede school om kinderen actief na school wat te doen te geven, zodat zij niet alleen op straat zijn aangewezen. De inzet van de JGZ bij een verwijzing is ook laagdrempeliger bij verwijzing naar hulp, omdat ouders dan niet eerst naar de huisarts hoeven. Lastig is dat de JGZ ouders en kinderen maar korte momenten ziet voor screening, daar waar juist vertrouwen zo lang duurt. Conclusie: De bespreking van de screening van kinderen in groep 7 op 9 basisscholen heeft een goed beeld gegeven van de verschillen tussen allochtone en autochtone kinderen en hun gezinnen. Diverse thema s in opvoeden en psychische problemen zijn naar voren gekomen. Scholen lijken aan te geven dat zij de wegen naar hulp en het motiveren van ouders ook bij migrantengezinnen voldoende in de vingers hebben en doen wat mogelijk is om hulp waaronder GGZ en MEE te bereiken. Zij geven voorbeelden over hoe zij laagdrempelig proberen te werken en veel praktische ondersteuning bieden. 17

18 Dit roept de vraag op waarom migranten gezinnen toch ondervertegenwoordigd zijn in die zorginstellingen. Een verklaring kan zijn dat scholen toch problematiek over het hoofd zien. De JGZ vermoedt dit een aantal keer, maar ook vanuit de projectgroep in Nijmegen zijn daar signalen voor. Een andere verklaring is dat ouders de stap ondanks de inzet vanuit school niet voldoende willen of durven te zetten. Argumenten daarvoor zijn een andere beleving van wat zorgelijk is, waarbij naar voren komt dat met name leerprestaties belangrijk zijn. Verder speelt de sociale druk vanuit de gemeenschap, de taalbarrière, angst voor en wantrouwen naar de zorg. In dat geval blijft dan staan dat het de hulpverlening nog altijd onvoldoende lukt om het voordeel te schetsen van eerder hulp zoeken en zorgen eerder te bespreken. Toch lijkt het ook niet zo te zijn dat de migrantengezinnen helemaal geen hulp krijgen. Met name de laagdrempeligere hulp zoals schoolmaatschappelijk werk, het samenwerkingsverband of personen uit de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap in de hulpverlening die ook op scholen komen, bereiken de doelgroep wel. Naar het lijkt is dit ook hulp die op basis van de huidige situatie verkozen wordt. Er spelen vaak meerdere problemen waar aandacht voor nodig is (zo ook financieel/huisvesting) en mogelijk worden situaties ook meer geaccepteerd. De verwachting dat het bespreken van de screening een laagdrempelig aanbod van informatie geven aan ouders of observeren in de klas mogelijk zou maken, is echter helemaal niet uitgekomen Interviews: Argwaan en wantrouwen De ervaringen met het project Zorg op Tijd hebben we besproken in 7 interviews met een aantal personen van diverse instellingen die een goed zicht hebben op de verwijzing van de doelgroep naar de zorg. Deze respondenten werken in een huisartsenpraktijk, het schoolmaatschappelijk werk, bij het CJG, voor de GGD, een multiculturele thuiszorgorganisatie, een ondersteunende organisatie voor bewoners in Oosterweide, een Christelijke organisatie en op een islamitische basisschool. Zij herkennen allemaal dat er een verschil is tussen de Marokkaans-Nederlandse gezinnen en andere allochtonen. De eerste groep woont langer in Gouda en er lijkt in de loop van de tijd veel wantrouwen te zijn ontstaan ten aanzien van zorginstellingen in het algemeen, waar de GGZ en MEE ook mee te maken hebben. De huisarts ziet weinig allochtone kinderen maar krijgt wel met psychosociale problemen van adolescenten en jong volwassenen te maken. Bij laagdrempelige voorzieningen zoals het CJG lukt het soms wel om contact te krijgen maar blijkt 18

19 een verwijzing lastig en gevoelig te liggen. Het is goed denkbaar dat sommige kinderen geen zorg krijgen terwijl zij dat wel nodig hebben. De argwaan of het wantrouwen van veel Marokkaans-Nederlandse ouders heeft, volgens de respondenten, met verschillende oorzaken te maken. Allereerst zijn zij bang de controle over de thuissituatie kwijt te raken. Zelfs vrijwilligers die als voorleesmoeder werken, gaan zich volgens sommige ouders met veel meer zaken bemoeien en als je een zorgverlener eenmaal binnen laat, kom je er niet meer vanaf. De verhalen over ervaringen van gezinnen met Veilig Thuis, voorheen het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of de Raad voor de Kinderbescherming dragen ook bij aan het beeld dat zorgverleners een verborgen agenda hebben. Een tweede reden is dat een deel van de Marokkaans-Nederlandse ouders, volgens de respondenten, een heel ander idee heeft over opvoeden. Aandacht aan het individuele kind besteden, speelgoed kopen dat aansluit bij de ontwikkelingsfasen, praten met je kind over wat hij of zij meemaakt is niet voor alle ouders vanzelfsprekend en zou tot een grote afstand tussen deze ouders en zorgverleners kunnen leiden. In het verlengde daarvan, zeggen respondenten, ligt de indruk van een deel van deze ouders dat de oorzaak van alle problemen bij hen wordt gelegd. Als er een bijeenkomst is en Marokkaans-Nederlandse ouders worden apart uitgenodigd, dan interpreteren zij dat als dat men hen de schuld geeft van de problemen van hun kinderen. Tot slot komt er uit de interviews een beeld naar voren van een subgroep binnen de Marokkaans-Nederlandse gezinnen, die veel problemen heeft. Dat kunnen zowel financiële-, inburgerings- als psychiatrische- en verslavingsproblemen van de ouders zelf zijn. De zorg voor een kind dat op school niet zo goed meekomt of psychosociale problemen heeft, krijgt dan niet de hoogste prioriteit. In de interviews komen ook enkele voorbeelden naar voren, die lastig te interpreteren zijn. De respondenten denken dat ouders zich wel degelijk grote zorgen maken over hun kinderen. Sommige zorgen gaan over de vatbaarheid om aan de jihad mee te gaan doen of op een andere manier in religieuze zin te radicaliseren. Eén moeder zou inmiddels rondvertellen dat haar dochter een prima leven in Syrië heeft opgebouwd en dat zij er trots op is dat zij die stap heeft gezet. De vraag is dan voor wie dit een probleem is en wat er aan gedaan had moeten of kunnen worden. In een ander gezin waren zowel ouders als hulpverleners ook bezorgd over één van hun kinderen, die mogelijk ideeën zou hebben om de strijd van IS te gaan steunen. Terwijl ze daarover contact zochten, vertrok één van de andere kinderen waar niemand iets van vermoedde, naar Syrië. 19

20 Deze voorbeelden laten zien dat er hele andere, grote zorgen kunnen zijn over het welzijn van kinderen, waar zorginstellingen als de GGZ en MEE geen ervaringen mee en ook geen hulpaanbod voor hebben. Conclusie: De pogingen om via activiteiten van het project Zorg op Tijd meer allochtone ouders te bereiken zijn herkenbaar voor andere professionals. Zij lopen vaak tegen dezelfde problemen aan al zijn allochtone zorgverleners en vertrouwenspersonen in de wijk zeker als zij er al jaren werken- voor ouders meer te vertrouwen. Er zijn diverse redenen voor het wantrouwen dat ouders voelen naar de zorg in het algemeen. Met ouderbijeenkomsten en meer aandacht op school voor de signalering van de problemen van kinderen, komen we er niet. 4. Reflectie De activiteiten van het project Zorg op Tijd, zoals hierboven beschreven, kwamen niet gemakkelijk van de grond. De negen scholen waren welwillend maar niet erg enthousiast om aan dit project mee te werken. De training voor de JGZ was succesvol maar van het aanbod van trainingen op scholen is nauwelijks gebruik gemaakt. In het bespreken van de screening in groep 7 komen veel verschillen tussen autochtone en allochtone kinderen naar voren maar op individueel niveau heeft dat niet tot meer zorg geleid. Door de resultaten in een bredere context te plaatsen, hebben we wel meer zicht gekregen op de argwaan en het wantrouwen van met name Marokkaans-Nederlandse ouders in Gouda. In dit hoofdstuk zullen die resultaten belicht worden door naar verschillende theoretische concepten te kijken die mogelijk van toepassing zijn op de Goudse situatie. Het gaat dan allereerst over de waarneming van problemen en de vraag of signalen van psychische en lvb problemen als behoefte aan zorg worden opgevat. Daarmee hangen verklaringen voor problemen samen. De argwaan en het wantrouwen van een deel van de doelgroep, kunnen we ook proberen te begrijpen als een acculturatieprobleem, dat in 4.3 verder toegelicht wordt. In de gemarginaliseerde positie van Marokkaans-Nederlandse gezinnen in Gouda speelt macht en controle ook een rol. Dat wordt in 4.4. toegelicht Probleembeschrijving: wel problemen; geen zorg In het project Zorg op Tijd is gebleken dat een deel van de Marokkaans- Nederlandse populatie in Gouda buiten het zicht lijkt te blijven van zorginstellingen en in het bijzonder weinig gebruik maakt van het aanbod van de GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen en MEE. Daarom wordt in onderstaande paragrafen gesproken over Marokkaanse-Nederlandse mensen en niet over migranten in het algemeen. 20

21 Voordat ik inga op het probleem van de toegankelijkheid is het goed om aandacht te besteden aan de problemen van deze migrantenkinderen. In de redenering over toegang tot de zorg gaat het over het onderkennen van problemen en de vraag of de beschikbare zorg aansluit bij de opvattingen van ouders en kinderen over die problemen. Heeft men algemeen gesteld- geen problemen, dan zoek je ook geen hulp. Heb je problemen waarvoor je geen hulp vraagt, dan zou er sprake kunnen zijn van een gebrekkige aansluiting. Een deel van het probleem in de herkenning van problemen is dat ouders en kinderen de symptomen van psychische problemen niet van elkaar herkennen (Verhulp & Steevens, 2014). Kinderen zien zelf wel een aantal problemen die we herkennen als samenhangend met psychische problemen of een lichte verstandelijke beperking. Het is nog grotendeels onbekend hoe we de invloed van etniciteit en sociaal economische klasse op het identificeren van emotionele en gedragsproblemen van kinderen door hun ouders en de kinderen zelf kunnen verklaren. In de theorie wordt een aantal verklaringen gegeven. Allereerst zouden ouders problemen kunnen hebben in het herkennen van de symptomen bij hun kinderen. De herkenning kan belemmerd worden door het feit dat ze andere, meer urgente problemen hebben, dat zij zich over andere problemen van hun kinderen meer zorgen maken en / of dat zij niet over de problemen van hun kinderen met anderen willen communiceren (Pels & de Haan, 2003). Een tweede type verklaring is dat ouders en kinderen van elkaar verschillen in de perceptie van wat een normale ontwikkeling is (Weisz & McCarty, 1999). En ten derde kan de verklaring zijn dat migranten-ouders met een lage sociaal economische positie argwanend zijn hun zorgen te delen met professionals (Flink et al., 2013). Leerkrachten en professionals zien minstens zoveel psychische problemen bij migrantenkinderen als bij autochtone kinderen maar de aard ervan is soms wel verschillend. Gedragsproblemen (externaliserende problemen) worden meer en vaker herkend dan emotionele (internaliserende) problemen, al zijn migrantenkinderen zelf daarin vaardiger geworden. De herkenning van psychische problemen van migrantenkinderen door ouders en professionals in Gouda komt overeen met de inschatting in Nederlands onderzoek. Migrantenkinderen hebben minstens zoveel problemen als autochtone kinderen en de representatie van deze groep in zorginstellingen zou dus ook overeenkomstig dat percentage zou moeten zijn. Dat blijkt echter niet het geval. In de vrij toegankelijke GGZ zorg is het percentage onder dat van het landelijke percentage migrantenjeugd (9% waar het 16% zou moeten zijn). In de forensische psychiatrische jeugdzorg is de representatie juist ver naar de andere kant doorgeschoten: 51% (waar het opnieuw 16% zou moeten zijn; Monitor Jeugdzorg). Dit zijn alarmerende percentages en die worden nu al enkele jaren per herhaling gevonden. 21

22 Migrantenjongeren Jeugdzorg Nederland 23 % Justitiële jeugdinrichtingen 52 Onder Toezicht Stellingen 51 Residentiële Jeugdzorg 33 Pleegzorg 28 Dagbehandeling 25 Ambulante Jeugdzorg 21 Jeugd GGZ 9 Bron: Jeugdmonitor Forum Als er dus wel problemen zijn die later, als de kinderen ouder dan 12 jaar zijn, vaker voorkomen en zeer ingrijpende consequenties hebben, is dat een belangrijke aanleiding om de zorg te veranderen. Er zijn verschillende perspectieven om het probleem van te weinig aansluiting van de zorg op migrantenkinderen te begrijpen Problemen en verklaringen Marokkaans-Nederlandse ouders en zorgverleners hebben verschillende opvattingen over opvoeden, verklaringen voor en herkennen van problemen. Eén van de meest hardnekkige verschillen lijkt te maken te hebben met het idee dat kinderen in aanleg bepaalde beperkingen of problemen meekrijgen. Dat geldt voor intelligentie maar ook voor autisme en mogelijk in mindere mate- ADHD. Zorgverleners denken vaak vanuit een bio-medisch model waarin ouders moeten leren omgaan met de ontwikkelingsbijzonderheden van hun kind. Ouders denken, zo lieten betrokkenen vaak horen, dat als de school maar meer inzet toont, de intelligentie van hun kinderen verhoogd wordt of dat ontwikkelingsproblemen zullen verdwijnen. Dit is soms ook een beeld in de sociale gemeenschap, waarbij geldt dat een kind met beperking een teken is dat je geen goede opvoeder bent. Een ander verschil in het denken over de psychische problemen van kinderen tussen zorgverleners en sommige allochtone ouders is dat de opvoedingsstijl van deze ouders de oorzaak is voor bepaalde psychische problemen maar dat ouders daar totaal anders over denken. Acteur Fahd Larhzaoui, opgegroeid in Gouda, maakte een voorstelling over homoseksualiteit en ging in een interview met de Volkskrant ( ) in op hoe moeilijk het is jezelf beter te leren kennen in een gezin waar homoseksualiteit tot één van de grootste zonden wordt gerekend. Het is alsof je onder water leeft. Je snakt naar adem. Soms kom je even boven en kun je naar lucht happen, daarna trekken betonnen blokken je weer naar 22

23 beneden. Hij was ervan overtuigd dat hij nooit aan zijn ouders zou kunnen vertellen wie hij is en dat hij nog beter dood kon gaan dan meer over zichzelf te vertellen. Zijn moeder stelde hem voor te trouwen en dat leek hem ook de beste oplossing. Toen zijn gevoelens voor mannen niet weggingen en zijn moeder opnieuw met hem ging praten en zelfs vroeg of hij dan op mannen viel, vond hij eindelijk de moed om dat toe te geven. Nu maakt hij er een voorstelling over. Dit voorbeeld geeft aan dat het delen van persoonlijke ervaringen van kinderen met hun ouders niet vanzelfsprekend gebeurt en dat problemen die voortkomen uit het geheim houden van bepaalde gevoelens en ervaringen niet eenvoudig te behandelen zijn. Wat zou de GGZ in de jaren 80 voor Fahd hebben kunnen doen? En hoe zou de GGZ met zijn ouders hebben gesproken over de problemen van Fahd? In meer algemene zin worden verschillende verklaringen voor probleemgedrag van kinderen vaak gezien als externaliserend versus internaliserend: is het gedrag een reactie op de omgeving of komt het gedrag voort uit een bepaalde interne constellatie? En is de oorzaak daarvan een biologische of een sociale? Het ter discussie stellen van deze verschillende verklaringen lijkt een cruciaal onderdeel van uitwisseling tussen zorgverleners en allochtone ouders. In de term psychoeducatie en voorlichting aan ouders lijkt men vooral uit te gaan van het gelijk van zorgverleners, dat alleen nog zorgvuldig uitgelegd moet worden aan mensen die er anders over denken. Van uitwisseling en van elkaar leren is dan geen sprake. Voor de bijeenkomsten in het project Zorg op Tijd hebben we telkens over ouderbijeenkomsten gesproken maar ook wij ontkomen waarschijnlijk niet aan bepaalde vooringenomen standpunten Acculturatie De interacties tussen de ontvangende samenleving en nieuwkomers kunnen we vaststellen als een tweezijdig fenomeen (Berry, 2003), waarin de ontvangende samenleving een open, verwelkomende houding aan kan nemen dan wel de vreemdeling met argusogen bekijkt. Minderheidsgroepen kunnen in een nieuwe samenleving proberen zo veel mogelijk vast te houden aan hun eigen culturele gewoontes of juist zo veel en snel mogelijk de nieuwe cultuur eigen maken. 23

24 Zetten we die twee strategieën tegen elkaar af, dan zien we vier acculturatie uitkomsten: Migranten willen zo veel mogelijk hun eigen culturele waarden behouden en zoeken weinig contact Migranten richten zich zo veel mogelijk op de nieuwe samenleving omdat zij denken daarbij de kansen te vergroten Nederland verwelkomt de etnische minderheden en ziet hun bijdragen als vernieuwend, creatief en positief Integratie Assimilatie Nederland ziet mensen met andere culturele gewoontes als bedreigend of als riskant voor hun eigen kinderen Separatie Marginalisatie Voor de ontwikkeling van psychische problemen is marginalisatie de meest gevaarlijke uitkomst van de houding van de samenleving en de strategie van de etnische minderheid. Meer dan in de separatie variant, lopen jongeren en ouders die gebruik maken van Nederlandse voorzieningen en proberen zoveel mogelijk te participeren in de Nederlandse samenleving, het risico op verwarring als zij bij die pogingen gediscrimineerd worden en toch altijd gezien blijven worden als die andere culturele groep. In een gesprek met medewerkers van Avicen, multiculturele thuiszorgorganisatie die ook ouders en kinderen van Marokkaanse afkomst begeleidt, noemen zij een percentage van wel 80% voor de Marokkaans-Nederlandse jongeren die in lichte of ernstiger mate in verwarring zouden zijn Macht De twijfel aan de goede bedoelingen van de witte zorgverlener blijkt uit het wantrouwen dat veel Marokkaans-Nederlandse ouders blijken te hebben. Zij zijn bang de controle over de opvoeding en hun gezinssituatie te verliezen. We hebben de indruk gekregen dat dit wantrouwen niet direct ook de zorgverleners met een Marokkaans-Nederlandse achtergrond betreft. Dat blijkt uit de ervaring van een medewerkster van het CJG, waar Marokkaans-Nederlandse ouders wel mee in gesprek gaan maar die hen niet gemakkelijk doorverwezen krijgt. Uiteindelijk leidt het denken over macht en participatie tot de vraag of er in de praktijk (van de zorg, van ons project) sprake is van een benadering om anderen 24

25 te reguleren of van het tegengaan van sociale ongelijkheid (Gibson, 2012). Naast het maken van een inschatting van de inspraakmogelijkheden en macht van de zorggebruikers, is het dan van belang ook te kijken naar de mate waarin de organisatie openstaat om te veranderen Samenvatting: Marginalisatie De Goudse situatie lijkt het meest op marginalisatie. De pogingen van de zorginstellingen om allochtone patiënten aan zich te binden gaan uit van een eenzijdig opgelegd ideaal over opvoeden en ontwikkeling van kinderen waar voor de eigen culturele waarden en bijbehorende conflicten nauwelijks ruimte is. Een grotere mate van participatie van allochtone ouders in de zorg lijkt allerlei risico s met zich mee te brengen. Als allochtone ouders al het lef hebben om hun werkelijke zorgen over hun kinderen te bespreken met zorgverleners, dan lopen zij het risico zelf verantwoordelijk gehouden te worden voor het ontstaan van die problemen. Kinderen die zich wenden tot leerkrachten of zorgverleners met problemen over hun ouders, kunnen waarschijnlijk meer rekenen op sympathie dan dat zorgverleners de positie van de ouders ondersteunen, zoals het voorbeeld van Fahd Larzhaoui laat zien. Het is goed mogelijk dat sommige allochtone ouders in de gaten hebben dat er voor hun aanpak van de problemen van hun kinderen weinig waardering te vinden is bij de zorgverleners. Dat leidt tot een verschuiving van de acculturatiestrategie van marginalisatie naar separatie. Het voorbeeld van de Al Qalam school wijst daarop: je kunt de zorg maar beter zelf organiseren dan aangemeld worden bij de reguliere instanties. 5. Conclusie Het project Zorg op Tijd is gestart met wat nu, achteraf, een naïeve veronderstelling blijkt te zijn: als we ouders meer betrekken bij de afweging of hun kind meer gebaat is bij de zorg van de GGZ of MEE, dan zullen zij daar gebruik van gaan maken. Sommige allochtone ouders zien echter veel risico s aan het inschakelen van de zorg omdat zij de controle over de zorgbehoefte kwijtraken en niet volledig bevatten wat de strategie van de zorginstelling zal zijn. Het is ons te weinig gelukt om de ouders zelf te spreken te krijgen, waardoor we af moeten gaan op wat mensen om de ouders heen zeggen. Zorginstellingen zijn zich te weinig bewust van de argwaan en de angst van allochtone cliënten ten opzichte van hun instelling. Medewerkers zijn optimistisch en weinig onderlegd in het denken in termen van macht en minderheidsposities. 25