DEEL 1: EMOTIES EN CULTUUR

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DEEL 1: EMOTIES EN CULTUUR"

Transcriptie

1 PROEFEXAMEN FILOSOFIE VAN DE EMOTIES / HAVO Denkbewegingen Dit examen bestaat uit 22 vragen en er zijn 44 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten er behaald kunnen worden. Als bij een vraag een verklaring, uitleg of argumentatie gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of argumentatie ontbreekt. Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld. DEEL 1: EMOTIES EN CULTUUR 3p Tekst 1 1. Gebruik tekst 1 om te betogen dat er hier sprake is van een voorbeeld van emocultuur en neem een beargumenteerd standpunt in over de wenselijkheid van zo n cultuur. Maak in je antwoord duidelijk wat er onder emocultuur wordt verstaan. Massale belangstelling stille tocht Milly 20 maart :27 DORDRECHT - De dood van Milly heeft vrijdag duizenden mensen op de been gebracht. Gekleed in het roze, de lievelingskleur van Milly, liepen ze met kaarsen, ballonnen en fakkels door de Dordtse wijk waar het 12-jarige meisje woonde naar het Lunenburgplein. Daar gaf onder meer de burgemeester een emotionele toespraak. Hij sprak van een ingetogen tocht, zoals de familie dat wenste. ''We hebben zichtbaar waardig vormgegeven aan ons verdriet. De gemeente deelt de boosheid en het verdriet met de gemeenschap.'' De familie bedankte de aanwezigen voor de steunbetuigingen, maar benadrukte wel het recht over te laten aan de desbetreffende instanties. Ze begrijpt wel de woede, het verdriet en de onmacht. Aan het slot van de bijeenkomst werden duizenden ballonnen opgelaten ter nagedachtenis aan het vermoorde meisje. Bij een boom op het midden van het plein, legden de aanwezigen bloemen neer en lieten ze kaarsen en fakkels achter. Bron: 2. Beargumenteer aan de hand van tekst 2 dat de cognitivistische emotietheorie overheerst bij de KLM 1

2 Tekst 2 KLM onderzoekt verspreiding blijdschap maandag 15 november 2010 KLM is bezig met een campagne onder de naam KLM Surprise, waarbij het klanten op het vliegveld van Schiphol verrast met cadeautjes. Deze cadeau s worden bepaald op basis van profielen op sociale netwerksites. Iedere klant die incheckt op KLM's Foursquare locations, wordt door het KLM Surprise team opgezocht op sociale netwerksites als Twitter, LinkedIn en Facebook. Op basis van die informatie zoeken ze een passend cadeau. Wanneer iemand een cadeau ontvangt, gaan ze na hoe deze positieve ervaring zijn weerklank heeft op de sociale netwerksites waarop de klant aanwezig is. Ook maken ze foto's van de verraste klanten en zetten ze dat op de KLM Facebook pagina. Zo zijn er al reizigers geweest die een fles champagne, een notebook of een horloge hebben gehad. Na november wordt de campagne geëvalueerd. Mocht de campagne een succes zijn gebleken, dan is het mogelijk dat het in de toekomst een vervolg gaat krijgen. Bron: De KLM doet ook onderzoek naar de inzetbaarheid van emotiemeters ; iedere passagier die door een detectiepoortje gaat zou dan gescand kunnen worden op een overdosis stress. Zo hoopt de KLM terroristen, smokkelaars, enzovoort te kunnen herkennen. 4p 3. Hoe zouden aanhangers van de fysiologische emotietheorie tegenover het inzetten van emotiemeters staan? 4. Beargumenteer aan de hand van tekst 3 dat de fysiologische emotietheorie juist is. Verwerk daarbij de drie argumenten van James en geef aan wat deze inhouden: het mogelijkheidsargument, het empirische argument en het reductieargument. Tekst 3 Scheiding lichaam en geest bestaat niet Eerst doen, dan geloven Auteur: Roos Vonk Als je blij bent lach je, maar het omgekeerde geldt ook: als je lacht word je blijer. Dat gebeurt vanzelf. De hersenen voelen dat de lachspieren zijn aangespannen, en koppelen dat automatisch aan een blij gevoel. Dat gebeurt zelfs wanneer je je er niet van bewust bent dat je lacht. In een onderzoek keken deelnemers naar cartoons en moesten daarbij een pen in de mond houden. De ene helft moest de pen horizontaal tussen de tanden houden zonder hem met de lippen aan te raken. Probeer maar eens; de lachspieren in je kaak spannen zich vanzelf aan. De andere helft moest het uiteinde van de pen tussen de lippen houden zonder de tanden te gebruiken. Je spant dan vanzelf de spieren aan waarmee je droevig kijkt. Na afloop bleek dat de eerste groep de cartoons leuker vond dan de tweede groep. 2

3 Vergelijkbare resultaten zijn gevonden voor tal van bewegingen en houdingen. In de psychologie staan deze effecten bekend als embodiment: wat je lichamelijk ervaart, vertaalt zich rechtstreeks naar een mentale ervaring. Zo kijken mensen positiever tegen iets aan wanneer ze hun arm gebogen houden in plaats van gestrekt (geassocieerd met een ontvangende of juist een afwerende houding) of wanneer ze onbedoeld ja schudden in plaats van nee, doordat ze een balletje volgen dat op en neer beweegt in plaats van heen en weer. Ook externe fysieke prikkels kunnen gedachten, gevoelens en gedrag kleuren. Mensen die iets zwaars in hun handen hebben of een enquête invullen op een zwaar klembord, schatten de waarde van buitenlandse munten hoger in, denken dieper na en vinden datgene waarover ze op dat moment nadenken belangrijker. Mensen die een kop warme koffie vasthouden, oordelen positiever over anderen en zijn vrijgeviger dan mensen met een kop ijskoffie in hun handen. Het gevoel van fysieke warmte leidt dus tot een warmere opstelling. Omgekeerd werkt dit trouwens ook: als mensen zich verlaten voelen, krijgen ze het fysiek kouder. Kennelijk zijn lichaam en geest helemaal niet zo gescheiden als we - in de koele geest van Descartes - aannemen. Bron: 3p 5. Hoe zou Martha Nussbaum embodiment verklaren? Gebruik in je uitleg de de vier factoren die volgens Nussbaum een rol spelen bij emoties. 6. Is Descartes een cognitivist te noemen? Beargumenteer je antwoord met behulp van tekst 4. Tekst 4 Wat de functie van alle passies is en in hoeverre ze ook schadelijk kunnen zijn Hieruit valt makkelijk op te maken dat de enige functie van alle passies is dat ze een gedachte versterken en bestendigen die voor de ziel van belang is en die ze dus ook moet vasthouden maar die anders allicht gemakkelijk weer zou worden uitgewist. Daarentegen bestaat alle kwaad dat ze veroorzaken daarin dat ze diezelfde gedachte meer versterken en bestendigen dan noodzakelijk is of liever dat ze een gedachte versterken en bestendigen zelfs als het beter zou zijn deze niet langer te onderhouden. Bron: René Descartes, De Passies van de ziel. Paul Ekman onderzocht gezichtsuitdrukkingen over de hele wereld en concludeerde dat er een paar emoties zijn die overal op de wereld voorkomen en overal hetzelfde worden uitgedrukt: de zogenaamde basisemoties. 7. Een acteur trekt een boos gezicht, een Stoïcijn is zeer verdrietig maar laat niets merken. Gebruik deze gegevens om kritiek op de conclusie van Ekman te leveren. 3

4 In tekst 5 voelt de schrijver zich wazig. Hij of zij probeert waarschijnlijk een gevoel uit te drukken waar hij of zij het woord niet voor kent of waar geen woord voor is. Tekst 5 wazig ik voel me een tijdje egt ontzettend raar wazig verdrietig boos etc. mijn moeder zegt dat ik veel op men vader lijk dus iedere keer als ik wat raars doe dan denk ik ook dat mijn vader raar is maar dat is ie zeker niet. nu voel ik me raar en verdrietig als ik bij men vader in de buurt ben want er klopt geen ene reet van wat ik denk. ik hoop dat jullie misschien iets weten of me kunnen helpen want ik hou ontzettend veel van men vader en het kan zo niet doorgaan. btw ik heb laatst ook iets gezien op tv over het onbewustzijne dat dat alles opvangt en misschien dat het mijzelf en men vader koppelt het klinkt raar ik weet het:p. het zal wel door de puberteit komen want ik heb hier anders nooit last van gehad Bron: De Amerikanen Sapir en Whorf claimden dat er een nauw verband bestaat tussen hoe een bepaalde taal in elkaar zit en hoe een spreker die deze taal als moedertaal heeft de wereld waarneemt. Dan zou je dus een emotie waar je het woord niet voor kent wellicht niet kunnen ervaren. 8. Beargumenteer met behulp van tekst 5 dat Sapir en Whorf ongelijk hebben. 9. Als emoties bij de nature horen en dus niet bij de nurture, zijn we er dan reddeloos aan overgeleverd, of anders gezegd: hebben we er dan geen invloed op? Beargumenteer je antwoord. DEEL 2: RETORICA Tekst 6 is de tekst van een korte toespraak die de Libische president Moammar Khadaffi in Tripoli hield op 23 maart Een aantal westerse landen was op dat moment begonnen met het helpen van de Libische opstandelingen door o.a. de luchtmacht van Khadaffi met raketten te bestoken. 10. Is tekst 6 een juridische toespraak, een politieke toespraak of een gelegenheidstoespraak? Waar kan je dat aan zien? Gebruik de tekst hierbij. Volgens vele handboeken in de retorica moet een redenaar drie doelen zien te bereiken: informeren, behagen en ontroeren. 3p 11. Beargumenteer met behulp van tekst 6 of Khadaffi deze drie doelen in deze toespraak bereikt. 4

5 Tekst 6 Libiërs! Overal zouden de legers van de Islam deel moeten nemen aan deze strijd. Er zijn demonstraties over de hele wereld om jullie te ondersteunen. We hebben steun in de hele wereld, in Azië, in Afrika, in Amerika, in Europa. Al die mensen zijn tegen hen [mca: de westerse landen]. Er is slechts een handvol mensen tegen jullie. Een handvol fascisten, een handvol gekken. Een handvol van hen die zullen worden verslagen door hun eigen mensen. We zullen winnen in deze historische strijd. We zullen ons nooit overgeven. We zullen nooit bang te zijn voor dit vuurwerk [mca: raketten]. De Libiërs lachen erom. We zullen hen verslaan, op wat voor manier dan ook, op de korte termijn of op de lange termijn. We zijn klaar voor deze strijd, of hij nu lang of kort is. De beste verdediging zijn mensen, de mensen zijn jullie, jullie! Demonstranten zijn er over de hele wereld, ter ondersteuning van de bevolking van Libië. Tegen deze agressie, die onrechtvaardig is. Tegen de wens van de Verenigde Naties. Het is een agressie tegen de Libiërs door fascisten, die zal eindigen in de geschiedenisboeken. Mijn Libische volk, jullie leven op een glorieus moment, dit zijn glorieuze tijden waarin wij leven. Alle mensen in de wereld zijn met ons. Wij leiden de revolutie tegen het imperialisme en tirannie. En dat vertel ik jullie. Ik ben helemaal niet bang voor deze stormen. Ik ben helemaal niet bang voor deze stormen. Ik ben niet bang voor vernietiging. Ik ben standvastig, ik heb het recht. Ik ben hier in mijn huis en mijn tent. Ik ben hier! Ik ben hier! Ik ben hier! Bron: verdere vertaling mca Bij Aristoteles kan de redenaar logos (argumenten), ethos (karakter) en pathos (emoties) inzetten om zijn doelen te bereiken. Khadaffi wil ook pathos gebruiken, maar lukt hem dat? Zonder beeld en geluid is het moeilijk in te schatten hoe hij zijn tekst brengt, maar ook met de woorden alleen kunnen we een inschatting maken van de gevoelens die hij oproept. 12. Leg uit hoe Khadaffi in Tekst 6 emoties bij zijn publiek probeert op te roepen. Verwerk in je uitleg twee technieken of middelen die je met pathos in verband kunt brengen. Quintillianus zegt dat er twee soorten emoties zijn: de rustige en waardige noemt hij de ethos, de heftige en acute pathos. Het spreken over ethos als emotie komt wat vreemd op ons over, omdat we eerder ethos met karakter gelijkstelden. Ook stemming wordt genoemd als vergelijking. Ethos blijkt rustig, pathos acuut, en stemming iets er tussenin. 13. Geef aan wat de verhouding is tussen ethos, stemming en pathos. Ga bij je antwoord in op de duur van de emotie en maak duidelijk waarom we iets als karakter tot de emoties kunnen rekenen. 5

6 DEEL 3: HORROR Angst is het gevoel dat je hebt als je denkt dat er iets vreselijks gaat gebeuren. Sommige mensen zijn bang voor rare monsters, sommigen voor andere mensen, sommigen juist voor zichzelf. Wat de één eng vindt is voor de ander niet eng en omgekeerd. In het geval van angst voor horrorfilms lijkt vooral de verbeelding een rol te spelen. 14. Leg uit waarom je verbeelding of fantasie bepaalt waar jij in een horrorfilm bang voor bent. Gebruik daarbij de hierboven gegeven definitie van angst. Wat de existentialisten angst noemen is wat anders dan vrees; angst heeft geen object, maar betreft vooral je eigen bestaan en je verantwoordelijkheid daarvoor. Maar als je bang bent voor niets, kan er dan nog sprake zijn van een emotie? 15. Leg uit hoe angst kan worden begrepen vanuit de cognitivistische emotietheorie en vanuit de fysiologische emotietheorie. Tekst 7 is een gedeelte van een forumtopic waarin over horror en angst wordt gesproken. De vragen beginnen na de tekst. Tekst 7 Lub_ya Vandaag werd ik gebeld door een vriendin om samen met haar naar de bioscoop te gaan. Nou stelde zij Jennifer's Body voor, waar ik enigszins mijn twijfels over had, aangezien ik niet tegen zulke films kan. Na overhalen, heb ik toegestemd, tot mijn spijt. Ik heb de helft van de film niet gezien en zij ook niet! Het stukje alleen fietsen ging me ook niet goed af, na wat vuurwerk gehoord te hebben, had ik zo mijn gil partijtje. En vriendin belde haar vriend natuurlijk op in de tijd die ze alleen moest fietsen. Ik durfde mijn fiets ook niet terug te zetten in de schuur (omlopen), het was me te donker en te stil daarvoor. Nou ben ik ervan overtuigd dat ik binnenkort nachtmerries krijg. Klacht: Niet meer kunnen slapen en bang zijn in het donker door zulke films. Het enige wat me bijgebleven is waren de tips van Jennifer (Megan Fox). zondag 25 oktober 00:30:43 #2 Saaaaab Had ik ook altijd last van vroeger. Nu niet meer, omdat ik tegenwoordig al kalmeer zodra ik denk 'het is maar een film' Horror. jslavenburg Zelfs ik kan er over meepraten Chuck_Norris zondag 25 oktober 00:34:35 #5 zondag 25 oktober 00:35:10 #6 6

7 Dat een enge film vinden.. zondag 25 oktober 00:35:50 #7 Phaelanx_NL Heb ik alleen thuis met die gigantische spinnen de laatste tijd hier. Echt gewoon 10cm en van die dikke poten en een dik lichaam. Vooral het schrikeffect, daarna zijn ze plat. 8D zondag 25 oktober 00:37:03 #8 Bang voor films.. hmm misschien toen ik 5 was. Maar een goede horror is altijd wel leuk. zondag 25 oktober 00:39:25 #12 L.no Ik heb ook een hekel aan horror/thriller, maar Jennifer's body kan je dat niet eens noemen.. MrManiak Ga Blair Witch Project kijken en daarna kamperen, lachen joh Lub_ya quote: Op zondag 25 oktober :39 schreef L.no het volgende: Ik heb ook een hekel aan horror/thriller, maar Jennifer's body kan je dat niet eens noemen.. Het wordt wel zo genoemd. Neroje zondag 25 oktober 00:41:03 #13 zondag 25 oktober 00:41:55 #15 zondag 25 oktober 00:42:03 #16 Ik schrik me ook altijd rot, zelfs als ik het schrikmoment aan zie komen NDAsilenced tip: ga niet naar Paranormal Activity wanneer deze in Nederland in de bioscoop komt. zondag 25 oktober 00:42:44 #17 Bron: forum.fok.nl 4p 16. Lub-ya kan niet meer slapen na het zien van een horrorfilm. Leg uit hoe deze werking van de film (angst na het zien van de film) te begrijpen is vanuit de cognitivistische emotietheorie en vanuit de fysiologische emotietheorie. 17. Leg de horrorparadox uit. Geef daarbij aan hoe Carroll en ook hoe Gaut deze paradox hebben opgelost. Verwerk in je antwoord de reactie van 8D. Beargumenteer daarbij of de oplossingen van Carroll en die van Gaut van toepassing zijn in het geval van Lub_ya. 7

8 18. Gebruik de reactie van Saaaaab om uit te leggen wat Waltons oplossing van de paradox van de fictionele emoties inhoudt. Maak in je antwoord duidelijk wat die paradox is. Tip: de angst verdwijnt zodra Saaaaab denkt het is maar een film. DEEL 4: medelijden, trots en woede Soms wil je wel dat mensen met je meeleven, maar je wil -bijna?- nooit medelijden. Ook Roel van Velzen niet. Tekst 8 Roel van Velzen wil absoluut niet dat mensen medelijden met hem hebben omdat hij zo klein is. "Mijn lengte is gewoon een genetische misdruk", zegt de 32-jarige zanger en pianist deze week in een interview met Viva. "Ik wil niet dat mensen denken: 'ik heb het misschien moeilijk gehad in mijn jeugd, maar die Roel, die had het pas zwaar'. Sorry, maar dat hoef ik dus echt niet. Niet uit boosheid. Maar gewoon omdat het niet klopt." Bron: Zou Aristoteles medelijden met Roel van Velzen terecht vinden? Verwerk in je antwoord de 4 elementen die volgens Aristoteles een rol spelen bij het bepalen of medelijden terecht is. 20. Volgens Nietzsche is medelijden onterecht omdat de ellendige dingen die ons overkomen juist goed voor ons zijn. Pas deze gedachte toe op tekst 8. Net zoals medelijden is trots een complexe emotie; de filosofen zijn er bijvoorbeeld nog niet over uit of trots iets lovenswaardigs of juist afkeurenswaardigs. Daarnaast is het niet duidelijk waar je allemaal trots op kan zijn: je eigen prestaties, die van iemand of iets waar jij mee verbonden bent, iets wat je bent of hebt. In tekst 9 lopen deze zaken dan ook dwars door elkaar. Tekst 9 Mag je indirect trots zijn op jezelf? Bijvoorbeeld ouders die tegen anderen zeggen dat ze zo enorm trots zijn op hun kind omdat ze enorme hoge cijfers haalt op school. Wat ze dan niet vertellen is dat ze ook eigenlijk heel trots zijn op zichzelf dat zij zulke goede ouders zijn en dat zij het kind een goed stel hersenen hebben gegeven om die hoge cijfers te kunnen halen. Eigenlijk een indirecte methode om trots te zijn op jezelf Bron: 8

9 21. Leg uit dat de suggestie van tekst 9 direct van Hume lijkt te komen. Gebruik in je antwoord het Humeaanse begrip van object en oorzaken van trots. Tekst 10 beschrijft de strijd die gaande is tussen Johan Cruijff en het bestuur van voetbalclub Ajax. Cruijff is kennelijk woedend. Tekst 10 Cruijff woedend op bestuur Ajax AMSTERDAM - Het topberaad tussen de technische werkgroep van Johan Cruijff en het bestuur en de directie van Ajax heeft donderdagavond de verhoudingen tussen beide partijen op scherp gezet. Volgens de clubleiding eist Cruijff de ''totale regie''. De directie is echter niet bereid om de verantwoordelijkheid voor het beleid, waaronder het personeelsbeleid, uit handen te geven, zo liet het bestuur weten in een persverklaring. Cruijff zei in de NOS-microfoon dat hij de opstelling van de Ajax-leiding ''onvoorstelbaar, onacceptabel en onbegrijpelijk'' vindt. Bron: 3p 22. Geef aan hoe Seneca over Cruijffs woede zou oordelen. Verwerk in je antwoord de opvattingen van Seneca over de gevolgen van woede. Neem ook een beargumenteerd standpunt in ten aanzien van Seneca s opvattingen over emoties als woede. EINDE PROEFEXAMEN 9

Samenvatting Filosofie Emoties

Samenvatting Filosofie Emoties Samenvatting Filosofie Emoties Samenvatting door een scholier 1030 woorden 28 mei 2013 3,2 2 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Cogito Filosofie samenvatting Emoties (theorie en primaire teksten) THEORIE

Nadere informatie

II. Emoties tussen natuur en cultuur

II. Emoties tussen natuur en cultuur Denkbewegingen Hoofdstuk 1, twee theorieën par 1 Wat zijn emoties? aangeboren/aangeleerd? actief/passief? Een voorlopige definitie is: een emotie is een reactie of een respons van een levend wezen op een

Nadere informatie

Opgave 1 Gespeelde emotie

Opgave 1 Gespeelde emotie Opgave 1 Gespeelde emotie 1 maximumscore 2 een weergave van wat volgens Quintilianus voor sprekers de beste manier is om emoties bij het publiek op te roepen: door zelf de emotie te voelen die je wilt

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie II

Eindexamen havo filosofie II Opgave 2 Het geval Phineas Gage 9 maximumscore 2 een uitleg hoe vanuit de fysiologische benadering van emoties het veranderde gedrag kan worden verklaard: de lichamelijkheid van de hersenschade kan tot

Nadere informatie

Opgave 1 Verbeelding bij Shakespeare

Opgave 1 Verbeelding bij Shakespeare Opgave 1 Verbeelding bij Shakespeare 1 maximumscore 2 een uitleg van de oplossing van de paradox van de fictionele emoties volgens Van Hove aan de hand van tekst 1: we weten dat theater fictie voorspiegelt,

Nadere informatie

Opgave 2 Politiek en emoties

Opgave 2 Politiek en emoties Opgave 2 Politiek en emoties 6 maximumscore 2 een weergave van Spinoza s opvatting over blijdschap aan de hand van wat Spinoza onder een hartstocht verstaat: een overgang naar een grotere volmaaktheid

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie II

Eindexamen havo filosofie II Opgave 1 Star Trek 1 maximumscore 2 een uitleg welk standpunt in het nature-nurture debat bij de Vulcans te herkennen is: het nurture standpunt 1 een uitleg van het nature-nurture debat: aangeboren versus

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie I

Eindexamen havo filosofie I Opgave 1 De magie van theater 1 maximumscore 2 een uitleg van Waltons visie op de emoties die we ervaren bij het zien van fictie: dit zijn pseudogevoelens 1 een redenering aan de hand van tekst 1 waaruit

Nadere informatie

Uitwerking eindtermen Denkbewegingen M. van Calcar, met dank aan de examenleerlingen

Uitwerking eindtermen Denkbewegingen M. van Calcar, met dank aan de examenleerlingen Uitwerking eindtermen Denkbewegingen M. van Calcar, met dank aan de examenleerlingen Algemene eindtermen De meeste van deze eindtermen zijn overkoepelend: er is geen zinnige (korte en bruikbare) uitwerking

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie 2013-I

Eindexamen havo filosofie 2013-I Opgave 2 Emoties bij mens en dier 10 maximumscore 3 een weergave van de visie van Seneca op woede bij dieren: dieren hebben geen rede en daarom geen emoties 1 een weergave van de visie van Seneca op woede

Nadere informatie

Eindexamen filosofie havo I

Eindexamen filosofie havo I Opgave 2 Boer zoekt vrouw 8 maximumscore 2 een uitleg van Boer zoekt Vrouw als uiting van emocultuur aan de hand van de twee volgende kenmerken: onbezonnen heftige emoties (teken van oppervlakkigheid)

Nadere informatie

FILOSOFIE HAVO. Syllabus centraal examen 2012

FILOSOFIE HAVO. Syllabus centraal examen 2012 FILOSOFIE HAVO Syllabus centraal examen 2012 November 2010 Toelichting bij de titel van deze syllabus: Deze syllabus geldt voor het CE van het jaar 2012. Verantwoording: 2010 College voor Examens, Utrecht.

Nadere informatie

WANNEER VERTEL JE HET AAN JE KINDEREN? Als de beslissing om te gaan scheiden eenmaal genomen is, dan kun je dit het beste zo snel mogelijk aan de

WANNEER VERTEL JE HET AAN JE KINDEREN? Als de beslissing om te gaan scheiden eenmaal genomen is, dan kun je dit het beste zo snel mogelijk aan de OVER EN UIT OVER EN UIT Welkom bij de e-training Over en uit. In deze training leer je beter om te gaan met je scheiding. Je leert hoe je het beste het nieuws van de scheiding aan je kind kan vertellen,

Nadere informatie

Eindexamen filosofie havo I

Eindexamen filosofie havo I Beoordelingsmodel Opgave 1 De graaf van Monte-Cristo 1 maximumscore 3 een uitleg van welke primaire hartstocht haat kan worden afgeleid: de droefheid 1 de opvatting van Spinoza over haat: de wil tot verwijderen

Nadere informatie

Syllabus filosofie havo Filosofie HAVO. Syllabus centraal examen [ met eindtermen nieuwe onderwerp Emotie ] September

Syllabus filosofie havo Filosofie HAVO. Syllabus centraal examen [ met eindtermen nieuwe onderwerp Emotie ] September Filosofie HAVO Syllabus centraal examen 2011 [ met eindtermen nieuwe onderwerp Emotie ] September 2009-1 - Toelichting bij de titel van de deze syllabus: Deze syllabus geldt voor het CE van het jaar 2011.

Nadere informatie

Lucy heeft een ballon

Lucy heeft een ballon Caro Kindercoach & begeleiding Maasdijk 16 4283 GA Giessen 0620380336 info@carokindercoach.nl www.carokindercoach.nl heeft een ballon Handleiding Doelgroep: Kinderen van 3 tot 6 jaar. Doel van het lezen

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

111 super waardevolle quotes

111 super waardevolle quotes Stel jezelf eens een doel waar je zowel zenuwachtig als enorm enthousiast van wordt. Je mag er natuurlijk even over nadenken, maar deel wel hieronder welk doel jij jezelf hebt gesteld! Je leert het meeste

Nadere informatie

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar

Nadere informatie

4 communicatie. Ik weet welke informatie anderen nodig hebben om mij te kunnen begrijpen. Ik vertel anderen wat ik denk of voel.

4 communicatie. Ik weet welke informatie anderen nodig hebben om mij te kunnen begrijpen. Ik vertel anderen wat ik denk of voel. 4 communicatie Communicatie is het uitwisselen van informatie. Hierbij gaat het om alle informatie die je doorgeeft aan anderen en alle informatie die je van anderen krijgt. Als de informatie aankomt,

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO 2012

Correctievoorschrift HAVO 2012 Correctievoorschrift HAVO 2012 tijdvak 2 filosofie Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen

Nadere informatie

Cursus Omgaan met klachten

Cursus Omgaan met klachten Cursus Omgaan met klachten Aanleg beplantingen en grasvelden AOC Oost Almelo C. ter Steege Doel van deze les Je leert in deze cursus over: - Klachten - Klachten ontvangen - Valkuilen - Emoties opvangen

Nadere informatie

OEFENINGEN BIJ DE WERKGEEST

OEFENINGEN BIJ DE WERKGEEST OEFENINGEN BIJ DE WERKGEEST Het werkmateriaal is een onderdeel van de website Krachtenspel.nl. Werkmateriaal Sociaal Emotionele Educatie (SEE) Alle informatie is te vinden op de website Jan Ausum en Mieke

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie 2012 - I

Eindexamen havo filosofie 2012 - I Opgave 2 Emoties op de beursvloer 8 maximumscore 2 een weergave van het verband volgens Aristoteles tussen verdiensten, ambities en aanzien bij een fier mens: door hoge ambitie en hoge verdiensten verdient

Nadere informatie

Examen HAVO. filosofie. tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur

Examen HAVO. filosofie. tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur Examen HAVO 2012 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur filosofie Dit examen bestaat uit 16 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 51 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met

Nadere informatie

Opgave 3 De troost van muziek

Opgave 3 De troost van muziek Opgave 3 De troost van muziek 12 maximumscore 2 een uitleg in welk opzicht de emotie van de ballade Where Are We Now? een acute emotie is: een waarneembare uiting in beeld / stem / melodie 1 een uitleg

Nadere informatie

Januari. Ik accepteer en waardeer mijn ( hoog) gevoeligheid.

Januari. Ik accepteer en waardeer mijn ( hoog) gevoeligheid. Januari Ik accepteer en waardeer mijn ( hoog) gevoeligheid. (Hoog) gevoelig zijn krijgt in deze tijd steeds meer ruimte en bekendheid, dat is fijn. Een generatie geleden was het niet wenselijk om gevoelig

Nadere informatie

Lesbrief SPRIETSELS Improvisatietheater

Lesbrief SPRIETSELS Improvisatietheater Lesbrief SPRIETSELS Improvisatietheater Deze lesbrief is geschreven voor de groepen 2, 3 en 4 Beste leerkracht, wat ontzettend leuk dat u binnenkort met uw klas naar een voorstelling van Sprietsels Improvisatietheater

Nadere informatie

Tevredenheid 1. Tevreden over wat je hebt gedaan 8 2. Tevreden in alle omstandigheden Tevreden met weinig Tevreden met wat je hebt 14

Tevredenheid 1. Tevreden over wat je hebt gedaan 8 2. Tevreden in alle omstandigheden Tevreden met weinig Tevreden met wat je hebt 14 Inhoud Tevredenheid 1. Tevreden over wat je hebt gedaan 8 2. Tevreden in alle omstandigheden 10 3. Tevreden met weinig 12 4. Tevreden met wat je hebt 14 Angst 5. Angst voor mensen 16 6. Angst voor God

Nadere informatie

Ik ben BANG. oefenboekje om te leren omgaan met angst. Steef Oskarsson. Copyright Steef Oskarsson

Ik ben BANG. oefenboekje om te leren omgaan met angst. Steef Oskarsson. Copyright Steef Oskarsson Ik ben BANG oefenboekje om te leren omgaan met angst Steef Oskarsson Bang Bang is een emotie. Net als blij, bedroefd en boos. Iedereen is wel eens bang. Sommige mensen zijn vaak bang, sommigen niet. Iedereen

Nadere informatie

Samenvatting Filosofie Denkbewegingen

Samenvatting Filosofie Denkbewegingen Samenvatting Filosofie Denkbewegingen Samenvatting door A. 1638 woorden 28 maart 2013 2,7 2 keer beoordeeld Vak Filosofie 1. Wat is een emotie? - Emoties beïnvloeden ons handelen. Deze invloed kan duidelijk

Nadere informatie

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt

Nadere informatie

POWERTOOL 5 DRUK VERSUS GENIETEN

POWERTOOL 5 DRUK VERSUS GENIETEN POWERTOOL 5 Welke van de twee neem jij makkelijkst in de mond? Krijgen je hart, je waarden en normen de tijd die ze verdienen? Of gaan ze ten koste van het merk Druk 1 Welke van de twee neem jij makkelijkst

Nadere informatie

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.

Nadere informatie

Eenzaamheid aanpakken doe je zo!

Eenzaamheid aanpakken doe je zo! Eenzaamheid aanpakken doe je zo! Jeannette Rijks Eenzaamheid. Iedereen kent het en weet wat het is: dat rotgevoel als je je alleen en verlaten voelt. Simpel. Minder simpel is het als je er niet in slaagt

Nadere informatie

TOOLKIT ROUW EN VERDRIET

TOOLKIT ROUW EN VERDRIET TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil

Nadere informatie

Inleiding WIST JE DAT JE GEVOEL VAAK BEPAALT WAT VOOR HUMEUR JE HEBT?

Inleiding WIST JE DAT JE GEVOEL VAAK BEPAALT WAT VOOR HUMEUR JE HEBT? Inleiding Gevoelens: we hebben ze allemaal. Maar soms is het lastig te weten hoe je je nu écht voelt. Je bent blij, maar ook zenuwachtig. Of je weet niet of je boos of verdrietig bent. Of je snapt niet

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief 1 Tessalonicenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Tessalonica 1 Dit is een brief van Paulus, Silvanus en Timoteüs, aan de christenen in de stad Tessalonica. Jullie horen bij God, de

Nadere informatie

Samenvatting Filosofie Eindtermen emoties

Samenvatting Filosofie Eindtermen emoties Samenvatting Filosofie Eindtermen emoties Samenvatting door een scholier 8888 woorden 9 mei 2011 7,5 83 keer beoordeeld Vak Filosofie Eindtermen Filosofie Sommige eindtermen zijn nog niet uitgewerkt, hier

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding... 6 Test: ben jij hooggevoelig? Tips van meisjes en jongens... 16

Inhoud. Inleiding... 6 Test: ben jij hooggevoelig? Tips van meisjes en jongens... 16 Inhoud Inhoud... 6 Test: ben jij hooggevoelig?.... 10 Tips van meisjes en jongens... 16 Positief beeld van een hooggevoelig iemand... 21 De negatieve kant van hooggevoeligheid... 25 Aanvaard je gevoeligheid...

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De puberteit is naast de lichamelijke veranderingen ook de periode waarin je op een andere manier naar jezelf en de mensen om je heen gaat kijken. Dit komt omdat

Nadere informatie

Maatschappelijk werk (alweer)

Maatschappelijk werk (alweer) Maatschappelijk werk (alweer) Na mijn tweede miskraam heb ik toch weer besloten om het er op te wagen naar maatschappelijk werk te gaan. Ik vond de stap echt wel heel zwaar, want ik hou er niet zo van.

Nadere informatie

YOGA LIFESTYLE. verbinding met jezelf. Whatever comes. Let it come. Whatever stays. Let it stay. Whatever goes. Let it go

YOGA LIFESTYLE. verbinding met jezelf. Whatever comes. Let it come. Whatever stays. Let it stay. Whatever goes. Let it go YOGA LIFESTYLE FEBRUARI 2017 YOGA & MEDITATIE Geef jezelf de aandacht en de liefde die je verdient! Maak verbinding met jezelf Ga mee op reis in dit avontuur van zelfontwikkeling en persoonlijke groei!

Nadere informatie

Johannes 12:1-8 Dichtbij Jezus

Johannes 12:1-8 Dichtbij Jezus Johannes 12:1-8 Dichtbij Jezus Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Dan stuur ik ook de bijbehorende powerpoint toe.

Nadere informatie

Prikkelmijders+en+Prikkelzoekers+

Prikkelmijders+en+Prikkelzoekers+ Prikkelmijders+en+Prikkelzoekers+ Vandaag heb je kennis gemaakt met Daan en Sterre. Als Daan te veel prikkels krijgt dan sluit hij zich af. Hij krijgt op dat moment zoveel prikkels binnen dat hij even

Nadere informatie

Reader Gespreksvoering

Reader Gespreksvoering Reader Gespreksvoering Achtergrondinformatie Soorten vragen Actief Luisteren Slecht nieuws Gesprek Fasen in het gesprek Soorten Vragen In een gesprek kun je verschillende soorten vragen stellen. Al je

Nadere informatie

Borderlinepersoonlijkheidsstoornis en behandeling (MBT)

Borderlinepersoonlijkheidsstoornis en behandeling (MBT) Borderlinepersoonlijkheidsstoornis en behandeling (MBT) Wat is een borderlinepersoonlijkheidsstoornis Kenmerken: krampachtig proberen te voorkomen om feitelijk of vermeend in de steek gelaten te worden.

Nadere informatie

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit Preek Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst Thema: @Home Voorganger: ds. Bert de Wit Schriftlezing: Lucas 15:11-32 Een vader had twee zonen zo begint het verhaal. Met de beschrijving van een gezin.

Nadere informatie

Psalm 62, 6 Word rustig bij God, mijn ziel

Psalm 62, 6 Word rustig bij God, mijn ziel Psalm 62, 6 Word rustig bij God, mijn ziel Viering van het Heilig Avondmaal Liturgie Voorzang: Ps 42,1.3 Votum / groet Zingen Ps 43,4.5 Wet Zingen LB 358,1 Gebed Lezen: Psalm 62 Zingen Ps 62,3.4 Preek

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt? Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Eerst wil je heel vaak bij hem of haar

Nadere informatie

Het haalt je volledig weg bij je intuïtie: de enige plek waaruit je gaat weten wat de juiste relatie is voor JOU.

Het haalt je volledig weg bij je intuïtie: de enige plek waaruit je gaat weten wat de juiste relatie is voor JOU. Vandaag ga je beginnen met een negativiteitsdetox, voor de rest van de tijd dat je met deze modules bezig bent. Door social media en tijdschriften en de gewone media krijg je mega veel beelden van hoe

Nadere informatie

Maya s moeder kijkt verbaasd naar de dichte deur. Ze hoort haar dochter snikken. Nou, zo erg is het toch niet, denkt ze.

Maya s moeder kijkt verbaasd naar de dichte deur. Ze hoort haar dochter snikken. Nou, zo erg is het toch niet, denkt ze. Een dichte deur Maya! De stem van Maya s moeder klinkt nu heel hard en een beetje boos. Als ik je nog eenmaal moet roepen, kom ik je kamer in!, dreigt haar moeder. Maya doet de deur van haar kamer gauw

Nadere informatie

Toon Uw heerlijkheid Opwekking 505

Toon Uw heerlijkheid Opwekking 505 Hartelijk welkom Toon Uw heerlijkheid Opwekking 505 Vader van de schepping, volvoer uw eeuwige plan. Maak ons een generatie die overwinnen kan. Heer, laat uw koninkrijk komen, waar heel de schepping

Nadere informatie

Naam van gedichtenalbum : De eerste 30

Naam van gedichtenalbum : De eerste 30 Naam van gedichtenalbum : De eerste 30 Kinderen De Roos, een mooie school. Niet te stil of te druk. Kleine kindjes lopen door de gang, ik zie ze stampen en ze zeggen van alles door elkaar. Maar ze kunnen

Nadere informatie

- Elkaar leren kennen: warming-ups en spelletjes om het ijs te breken - 5 minuten zelfbewustzijn begrijpen anderen respecteren om de beurt iets doen

- Elkaar leren kennen: warming-ups en spelletjes om het ijs te breken - 5 minuten zelfbewustzijn begrijpen anderen respecteren om de beurt iets doen - Elkaar leren kennen: warming-ups en spelletjes om het ijs te breken - Belangrijke namen 7 luisteren karaktereigenschappen 5 minuten zelfbewustzijn begrijpen anderen respecteren om de beurt iets doen

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

Wat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.

Wat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt. Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,

Nadere informatie

Feedback ontvangen. Feedback ontvangen is moeilijk. Hoe gaan we om met feedback?

Feedback ontvangen. Feedback ontvangen is moeilijk. Hoe gaan we om met feedback? 2 7 Feedback ontvangen Feedback kun je zien als een cadeau. Je kunt het aannemen, uitpakken en er je voordeel mee doen. Of je neemt het cadeau aan, bedankt de gever en legt het vervolgens in een kast om

Nadere informatie

Feedback geven. Feedback kan positief en negatief zijn. Negatieve feedback geven is moeilijk

Feedback geven. Feedback kan positief en negatief zijn. Negatieve feedback geven is moeilijk 2 12 Feedback geven Feedback is een boodschap over het gedrag of de prestaties van een ander. Feedback is onmisbaar als je met anderen samenwerkt. Je moet zo nu en dan kunnen zeggen dat het werk van de

Nadere informatie

TIPS VOOR DOCENTEN. Kim Koelewijn. Nu met nog meer tranen! HUIL! Het lucht op Vergroot je woordenschat rondom emoties, en laat je lekker gaan

TIPS VOOR DOCENTEN. Kim Koelewijn. Nu met nog meer tranen! HUIL! Het lucht op Vergroot je woordenschat rondom emoties, en laat je lekker gaan TIPS VOOR DOCENTEN HUIL! Het lucht op Nu met nog meer tranen! Kim Koelewijn Vergroot je woordenschat rondom emoties, en laat je lekker gaan 9-99 TIPS VOOR DOCENTEN Dichtbij en verder weg Wanneer je met

Nadere informatie

Werkboek. Grip op Agressie - Module 7. Terugvalpreventie

Werkboek. Grip op Agressie - Module 7. Terugvalpreventie Werkboek Grip op Agressie - Module 7 Terugvalpreventie Inhoudsopgave Bijeenkomst 1 t/m 15. Werken aan jouw situaties... 3 Colofon 2018 Trajectum. Grip op Agressie, een integraal behandelprogramma voor

Nadere informatie

Seksualiteit: Grenzen en Wensen

Seksualiteit: Grenzen en Wensen IJBURGCOLLEGE.NL Seksualiteit: Grenzen en Wensen Leerlingen handleiding Michiel Kroon Lieve leerling, Het is belangrijk om op een open en goede manier over seks te kunnen praten. De lessenserie die in

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Haarbandjes en wedstrijdkriebels

Haarbandjes en wedstrijdkriebels Barbara Scholten Haarbandjes en wedstrijdkriebels Uitgeverij Ploegsma Amsterdam Bijna verkering Ik heb zo veel zin in de eerste hockeywedstrijd zaterdag! Dat was de openingszin van Lola en ik geloofde

Nadere informatie

Opgave 2 Emoties rondom Joran

Opgave 2 Emoties rondom Joran Opgave 2 Emoties rondom Joran 9 maximumscore 4 Een goed antwoord bevat een uitleg dat de verontwaardiging over Van der Sloot een emotie is die voldoet aan de vier onderdelen van de gegeven definitie, waarbij

Nadere informatie

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken)

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Doek achter de tafel Even kijken hoor. U en jullie hebben er al naar kunnen kijken, maar ik nog niet. Nu wil ik het goed zien. Ja, zo

Nadere informatie

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan.

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan. LESBRIEF Binnenkort gaan jullie met jullie groep naar de voorstelling Biggels en Tuiten Hieronder een aantal tips over hoe je de groep goed kan voorbereiden op de voorstelling. VOOR DE VOORSTELLING Vertel

Nadere informatie

DE VURIGE HOUTHAKKER

DE VURIGE HOUTHAKKER DE VURIGE HOUTHAKKER Het kinderverhaal De vurige houthakker is een onderdeel van de website Krachtenspel.nl. Werkmateriaal Sociaal Emotionele Educatie (SEE). Alle informatie is te vinden op de website

Nadere informatie

Weet wat je kan Samenvatting op kaarten

Weet wat je kan Samenvatting op kaarten Samenvatting op kaarten 16 kaarten met samenvattingen van de inhoud van de module, psychoeducatie over een Lichte verstandelijke Beperking (LVB) voor cliënten en hun naasten. De kaarten 1 14 volgen de

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Boekverslag Nederlands De ijzeren maagd door Bobje Goudsmit

Boekverslag Nederlands De ijzeren maagd door Bobje Goudsmit Boekverslag Nederlands De ijzeren maagd door Bobje Goudsmit Boekverslag door een scholier 1871 woorden 12 maart 2006 6,1 70 keer beoordeeld Auteur Genre Bobje Goudsmit Oorlogsroman, Jeugdboek Eerste uitgave

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Sommige meisjes zijn heel snel verliefd, andere meisjes zullen niet snel of misschien zelfs helemaal niet verliefd worden. Dit is bij ieder meisje anders. Wat gebeurt

Nadere informatie

16 tips om te leven in het hier en nu

16 tips om te leven in het hier en nu 16 tips om te leven in het hier en nu Leven in het hier en nu. Hoe vaak hoor je dit wel niet? En waarom is het zo verdomd lastig om je aandacht bij dit moment te houden? Dit moment is tenslotte het enige

Nadere informatie

Weet wat je kan. Je laten horen

Weet wat je kan. Je laten horen Weet wat je kan Je laten horen Jij bent er ook nog Hoofdstuk 7 gaat over vertellen wat je moeilijk vindt. Onderwerpen in dit hoofdstuk: Stripje: Jij bent er ook nog. blz 2 Je laten horen. blz 3 Moeite

Nadere informatie

LES 8. Toen Jezus dorst kreeg. Sabbat

LES 8. Toen Jezus dorst kreeg. Sabbat Toen Jezus dorst kreeg Sabbat Doe Lees Johannes 4. 54 Had je ooit geen water meer om te drinken? Of heb je ooit hele erge dorst gehad? Dit verhaal gaat over hele erge dorst hebben. Water willen drinken.

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

ONDER DE PARAMARIBOOM

ONDER DE PARAMARIBOOM ONDER DE PARAMARIBOOM Johan Fretz in makkelijke taal Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Voorwoord De grote mensen vroegen me altijd waar ik vandaan kwam. Dordrecht, zei ik dan. Maar dat was niet

Nadere informatie

Dit is een download bij het artikel Omdat je het kunt uit JOP COACH magazine, nr

Dit is een download bij het artikel Omdat je het kunt uit JOP COACH magazine, nr Honger! (voor jonge kinderen) Drie kinderen lopen naar school. Opeens zien ze een heel rare man in oude kleren. Hij vraagt om een beetje geld voor eten. Natuurlijk schrikken de kinderen en denken ze aan

Nadere informatie

Bijbellezing: Johannes 14 vers 1 tot 12. Tom, Tom is altijd goed Kom, kom nou zeg, is dat zo?

Bijbellezing: Johannes 14 vers 1 tot 12. Tom, Tom is altijd goed Kom, kom nou zeg, is dat zo? Bijbellezing: Johannes 14 vers 1 tot 12 Tom, Tom is altijd goed Kom, kom nou zeg, is dat zo? Heb een Tom, Tom gekocht Bij de ANWB winkel in Drachten Nou ja ik heb hem eigenlijk gekregen Voor mijn verjaardag

Nadere informatie

Lucas 10:33 Voor Jezus ben je alles waard

Lucas 10:33 Voor Jezus ben je alles waard Lucas 10:33 Voor Jezus ben je alles waard Jij bent veel waard! Maar waarom eigenlijk? Niet omdat jij zo goed bent, je lijkt op de gewonde reiziger in het verhaal van Jezus, maar omdat God je heeft gemaakt.

Nadere informatie

VERLIES VAN EEN DIERBARE INFORMATIE OVER ROUWVERWERKING FRANCISCUS VLIETLAND

VERLIES VAN EEN DIERBARE INFORMATIE OVER ROUWVERWERKING FRANCISCUS VLIETLAND VERLIES VAN EEN DIERBARE INFORMATIE OVER ROUWVERWERKING FRANCISCUS VLIETLAND Verlies lijden en verdriet hebben Verlies lijden is iets dat de meeste van ons op een bepaald moment in hun leven meemaken en

Nadere informatie

kinesiologie en stressmanagement Bluesroute WD MIDDELBURG T (06)

kinesiologie en stressmanagement Bluesroute WD MIDDELBURG T (06) kinesiologie en stressmanagement Bluesroute 116 4337 WD MIDDELBURG T (06) 57 12 96 00 veerkracht@zeelandnet.nl www.veerkrachtzeeland.nl Hallo, ik ben Tanja Hoogerheijde. Ik werk met volwassenen èn kinderen

Nadere informatie

de zon schijnt altijd

de zon schijnt altijd de zon schijnt altijd GEDICHTEN Klara Hobrink Inhoud 1 Achter de wolken 2 Zit men in een diep dal 3 Wat gebeurt er om ons heen? 4 U geeft antwoord 5 Loof de Heer 6 De blijdschap 7 Hem danken 8 Ken je de

Nadere informatie

Wat waardeer je enorm aan de persoon die tegenover je zit? Geef één voorbeeld wat jou helpt om je agressie onder controle te houden.

Wat waardeer je enorm aan de persoon die tegenover je zit? Geef één voorbeeld wat jou helpt om je agressie onder controle te houden. 1 Geef één positieve eigenschap over de persoon die links van je zit. Wat waardeer je enorm aan de persoon die tegenover je zit? Vertel de groep wat je doe als je kwaad bent, doe het voor. Geef een voorbeeld

Nadere informatie

Eindexamen havo filosofie 2013-I

Eindexamen havo filosofie 2013-I Opgave 2 Emoties bij mens en dier tekst 2 Charles Darwin, grondlegger van de evolutietheorie, is beroemd geworden door zijn onderzoek naar het ontstaan van de soorten en naar de afstamming van de mens.

Nadere informatie

De leerlingen leren dat gedachten invloed hebben op gevoelens

De leerlingen leren dat gedachten invloed hebben op gevoelens Gebied 4 Beseffen hoe gedachten emoties beïnvloeden Activiteit 4.1 Ik denk en voel Individueel Tweetallen Groepje Hele groep Doel van de activiteit De leerlingen leren dat gedachten invloed hebben op gevoelens

Nadere informatie

het begin van dit boek

het begin van dit boek De autisme survivalgids 9 het begin van dit boek Ken je dat gevoel? Je bent een kind. Een jongen of een meisje. Om je heen zijn er heel veel andere kinderen. Allemaal zien ze er net een beetje anders uit.

Nadere informatie

Boekverslag Nederlands Verliefd zijn is een ramp!

Boekverslag Nederlands Verliefd zijn is een ramp! Boekverslag Nederlands Verliefd zijn is een ramp! door Caja Cazemier Boekverslag door een scholier 1869 woorden 28 januari 2006 7,2 133 keer beoordeeld Auteur Genre Caja Cazemier Jeugdboek Eerste uitgave

Nadere informatie

Dit doe je zelf tegen stress. Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress

Dit doe je zelf tegen stress. Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress Dit doe je zelf tegen stress Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress 1 Inhoud Inleiding 3 A Pak stress op tijd aan 4 - Herken eerst wanneer stress ongezond wordt - Tips

Nadere informatie

Johan van Caeneghem. Het Schemerhuis

Johan van Caeneghem. Het Schemerhuis Johan van Caeneghem Het Schemerhuis 4 Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen De nieuwe weg Hé, kijk daar eens, zegt Jay. Wat is dat?, vraagt Johanna. Dat is een weg, zegt Jay. Dat kan niet, zegt Johanna.

Nadere informatie

Het nachtmerrieneefje

Het nachtmerrieneefje Paul van Loon Het nachtmerrieneefje Tekeningen Hugo van Look Leopold / Amsterdam 1 Olaf Hé, Dolf, weerwolven! Gaaf, Timmie. Het is bijna zeven uur s avonds. Dolfje en Timmie kijken naar Het Klokhuis. Moniek

Nadere informatie

Leren omgaan met gedachten, gevoelens, emoties en pijn

Leren omgaan met gedachten, gevoelens, emoties en pijn Leren omgaan met gedachten, gevoelens, emoties en pijn Toespraak van Jiun roshi op de eerste dag van een vijfdaagse zen-retraite, geredigeerd en enigszins ingekort door Myoko Sint Het is vandaag de eerste

Nadere informatie

Copyright Beertje Anders

Copyright Beertje Anders Copyright Beertje Anders Beren hebben allerlei gevoelens. Kun jij zien hoe Beertje Anders zich nu voelt? Blij. Ik ben blij als ik jarig ben, als ik spelen mag met Beertje Bruin, als ik met de andere beren

Nadere informatie

Lesbrief. Introductie

Lesbrief. Introductie Lesbrief Introductie Deze lesbrief hoort bij Lieve Stine, weet jij het? van Stine Jensen en Sverre Fredriksen. Dit boek bestaat uit 20 brieven en antwoorden van filosoof Stine. Deze lesbrief bestaat uit

Nadere informatie

Verbindingsactietraining

Verbindingsactietraining Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie