Met Pak en Zak, het lied der weggevoerden Op 4 december 1916 vertrokken heel wat opgeëiste Hammenaren voor verplichte arbeidsdienst naar Duitsland of

Transcriptie

1 Uit Ham tijdens Dirk Bertrands, Gaston Janse, Gerebernus Geerinckx Ham 2014 Een uitgave van Heemkunde Ham HAMSE WEGGEVOERDEN

2 Met Pak en Zak, het lied der weggevoerden Op 4 december 1916 vertrokken heel wat opgeëiste Hammenaren voor verplichte arbeidsdienst naar Duitsland of Gouvy. Veel meer dan lijdzaam verzet kon men niet bieden. Eén uiting daarvan was Het Lied der Weggevoerden of Met Pak en Zak, een tekst van meester Hubert Valkenborghs op een gekende wijze. I Met pak en zak en zwaar belaän Zo zijn we dan naar Looi gegaan Ons moeder weende toch zo zeer En wou geen eten meer Ons vader zei : Maak geen verdriet, Ons jongens nemen, dat kunnen ze niet." Helaas, het was de laatste keer Ze keerden nimmer weer. Refrein We moeten voor den Duits gaan werken Vrienden, wat een schand En zo zijn leger gaan versterken Al met ons eigen hand Maar nooit zal men in België horen Wij hebben het gezworen Hier werkt geen man Want koppig en vrij, zo zijn wij Als Belgen geboren. II Dag vader lief, dag moeder teer Wellicht ziet gij ons nimmer weer. We worden met geweld en macht Naar Duitsland heen gebracht. En de reis is lang en groot de nood Misschien gaan wij van honger dood Geen vrijheid of geen vreugde meer Vaarwel de laatste keer. III Wat jammer en wat luid geween Het volk komt allen tot ons heen Het wuift ons allen met hand en hoed En riep: Hebt goede moed". En boven het luid en hard geschreeuw Weerklonk met vuur de Vlaamse Leeuw En dreigend volgde op ons lied, Neen, tekenen doen we niet! IV Dan nog een lang en scherp gefluit En de trein vertrok de statie uit 't Was als een dolk in ieders hart Wat was ons afscheid hard We weenden van een eindeloze spijt En gingen weg voor lange tijd Vaarwel ons volk, vaarwel ons land En wee u, dwingeland. V Toen kwam de keizer bij ons in En vroeg: Wat zijt ge van zin? Gij zult hier werken tot de dood Op water en een weinig brood De knuppel maakt u allen klein En janken is dan uw refrein Toen klonk het woord: Wij werken niet. Ga weg, gij deugeniet". Weggevoerd naar Duitsland Na de veldslagen van Verdun en aan de Somme moesten de Duitsers alle middelen inzetten om het productieproces gaande te houden. Eén van de maatregelen betrof de opeising van alle werkloze mannen tussen 17 en 55 jaar, ook in de bezette gebieden, voor arbeidsinzet in Duitsland. Overal probeerden de gemeentebesturen de oplijstingsbevelen te dwarsbomen: zo legde men wel lijsten aan van reeds tewerkgestelde en onmisbare arbeiders maar niet van de overtolligen en werden boeren gevraagd haastig enkele werklozen een plaats te gunnen op hun hoeve. Men besefte echter dat niet iedereen aan het dwangbevel zou kunnen ontkomen. Oostham organiseerde enkele dagen voor de wegvoering een omhaling die ongeveer 1100Fr opleverde. Op 4 december 1916 dienden de uitverkorenen zich in Tessenderlo te verzamelen in de huidige Weggevoerdenstraat. Voor de gendarmerie hadden de Duitsers postgevat en dezen werden door de gemeentesecretarissen van het kanton Beringen overspoeld met attesten en argumenten om vrijstellingen te bekomen. Slechts in zeldzame gevallen lukte dit. Zo wist Jules Collin zich vrij te pleiten met de argumenten dat hij werkte voor de gemeente en voor zes kinderen en twee ouderen diende te zorgen. Voor de anderen bleef er niets anders dan het afscheid. Zij werden naar het station geëscorteerd, op beestenwagens geplaatst en begonnen aan de reis naar Wittenberg ten zuiden van Berlijn. Eigenlijk was Klein-Wittenberg een krijgsgevangenenkamp, maar eind 1916 werd 248

3 het gedeeltelijk als doorgangskamp voor weggevoerden gebruikt. Na enkele dagen werden de Hammenaren van elkaar gescheiden; sommigen belandden in het kamp van Sipsendorf of Gera, anderen in Heidelberg of aan de Oostzee. Sommige dorpsgenoten hadden geluk en keerden reeds na vier maanden terug naar huis, anderen brachten ongeveer een jaar in Duitsland door. De omstandigheden aldaar waren ver van ideaal: de behandeling was brutaal en de voeding armzalig. De meeste teruggekeerden waren dan ook uitgemergeld en leden allen aan borst- en maagkwalen. Drie Hammenaren overleden trouwens in Duitsland: Peeters Petrus Josephus 16 juni 1917 in Halle (Dl) Gijbels Julius Hubertus 25 mei 1917 in Mersebourg-Müchelen bij Halle Vandingenen Louis 20 april 1917 in Pillau Betreffende Jozef Peeters uit Geneberg kon het volgende achterhaald worden: de jongen moest meehelpen om een verlaten steengroeve te vullen. Met spoorwagens werd de grond aangevoerd. Toen hij een wagen moest aankoppelen werd hij tussen de buffers gevat en overleed op 16 juni 1917 in het gasthuis Bergmanstrost te Halle. Henri Jamar tekende volgende getuigenissen van andere weggevoerden op: Goed dat we voorzien waren van eten, zo verhaalt ons AUGUSTINUS COOMANS, want in de trein kregen we niets onder de tand. In een slakkengangetje gingen onze beestenwagens over Hasselt, Luik, Welkenraat naar het kamp van Wittenberg, ten zuiden van Berlijn. Daar werden we over verschillende barakken verdeeld. 't Was er verre van goed. Gelukkig waren er nog heel wat jongens van Oostham en we voelden ons minder verlaten. We hadden troost aan elkander. Na enkele dagen volgde er een andere indeling. Zo geraakten we van onze makkers gescheiden. Sommigen moesten naar het kamp van Sipsendorf of naar Gera, anderen naar een kamp in de nabijheid van Heidelberg. Ik bleek nog van de sterksten te zijn, want ik moest mee naar Pilau, een havenstad aan de Oostzee, niet ver van Konigsbergen. Met dokwerkers uit het Antwerpse kwam ik terecht in een krijgsgevangenkamp. Het was ingericht op een eiland. Er waren gevangenen van alle nationaliteiten. De Russen vormden er wel het grootste aantal. 's Morgens kwam men ons halen met de boot en 's avonds bracht men ons op dezelfde wijze terug. In de haven moesten we schepen laden en lossen of stukgoederen van goederenwagens overladen in schepen of omgekeerd. 't Was zeer zwaar werk en onze bewakers kenden maar één leuze : hard werken of geen eten. Waren onze verblijfplaatsen maar wat reiner geweest, we hadden het nog draaglijk kunnen vinden. Zekere dag zag ik er een Duits soldaat die vóór '14 lang in de fabrieken van Overpelt had gewerkt. Na meer dan een jaar verblijf in dat paradijs, mochten we terug naar huis. Van uit Pilau duurde de reis in onze beestenwagens ruim acht dagen. 249

4 SCHRIJVERS GOMMARUS en zijn broer Jan werden samen weggevoerd. Zoals al de anderen, zo vertelt Gommaar, belandden we in het kamp van Wittenberg. Honger en verveling maakten velen murw. Telkens als de kampoverheid een oproep deed om vrijwilligers te hebben om hier of daar te gaan werken, verminderde het aantal gevangenen. Soms werd het volk van een barak met geweld naar een bepaalde werkplaats gedreven. Na vier maanden bleven nog enkel de werkweigeraars. Noch dreigementen, noch mishandeling, noch hongerlijden konden ons doen buigen. Na twee of drie dagen kwam er een nieuwe verplaatsing. We moesten spoedig ervaren dat we van de klaver naar de biezen liepen. Het zo gevreesde strafkamp van Altengrabau was onze uiteindelijke bestemming. Hier zou men het laatste greintje wilskracht uit de gevangenen persen. Mishandeling en honger maakten van de overlevenden echte wrakken. We hadden de kracht niet meer om de cellen te verlaten. Bij onze invrijheidstelling waren we zo verzwakt, dat we elkaar moesten ondersteunen. Ik woog nog slechts 35 kg. Op 9 augustus 1917, na een afwezigheid van acht maanden en vijf dagen, kwamen mijn broer en ik weer thuis. MOONS FERDINAND, destijds nog inwoner van Heppen, kwam met de anderen in het kamp van Wittenberg. Na ongeveer vier maanden verblijf aldaar, werd hij met vele andere makkers naar Oberbeuna gebracht. Met Russische krijgsgevangenen en weggevoerden van andere nationaliteit moesten zij een groeve vullen. Zij werkten in dagen nachtploegen. De verzorging was er zoals overal elders in de Duitse kampen. Zekere dag, zo verhaalt hij, werden de Vlamingen van de Walen gescheiden. Deze laatsten vermoedden dat zij voortaan slechter zouden behandeld worden dan hun Vlaamse medegevangenen. Dat lokte heel wat herrie uit bij onze Waalse lotgenoten. Het ging zelfs zo ver dat ze met stenen gooiden en zich echt vijandig aanstelden. De kampbewakers moesten hardhandig optreden om er een eind aan te maken. Een andere maal waagde ik het met zes makkers te ontvluchten. Toen de mannen van de nachtpost naar het werk vertrokken, verscholen we ons onder de britsen. Op een gunstig ogenblik begaven we ons op weg. Op een kruispunt van wegen namen we een verkeerde richting en kwamen in de stad Gera, een spoorwegknooppunt tussen Leipzich-Plauen en Erfurt-Dresden. Uitgeput en hongerig besloten we ons terug aan te melden. We kwamen overeen te verklaren dat we van onze werkgroep waren afgedwaald. Benieuwd over wat zou volgen boden we ons bij de burgemeester aan. Hij zond ons naar de kazerne in de stad waar men ons gedurende vijf dagen opsloot. Intussen was één van de ontsnapten ondervraagd. Begeleid door een onderofficier kwamen we terug in Wittenberg. Dit kamp lag verlaten. Toch moesten we er de nacht doorbrengen. 's Anderendaags kwam een der bewakers van de groeve ons halen. We verwachtten ons aan een geweldige uitbrander en enkele weken strafkamp. De man was echter begrijpend. Hij zei niets en overhandigde ons zelfs onze brieven en kaarten die tijdens onze afwezigheid waren aangekomen. Uit schrik ze te verliezen, zo voegde hij er aan toe, heb ik de postmandaten niet medegebracht. Ge zult ze ontvangen bij uw terugkeer in het kamp. Onze werkmakkers waren niet weinig verwonderd over dit verloop. Naast de barakken der weggevoerden stonden die van de Franse krijgsgevangenen. Omringd door een dichte afsluiting van prikkeldraad, kon men deze gevangenen slechts bereiken langs de W.C.-putten. Daar de Fransen regelmatig pakjes ontvingen hadden ze wel eens een biscuit te ruilen of te verkopen. Hoe gevaarlijk het ook was, toch waagden onze jongens hun leven om hun rantsoen aan te vullen. Een der onzen werd alzo neergeschoten. Toen geruchten de ronde deden dat de weggevoerden naar huis mochten, stelde het kampbestuur ons voor vrijwillig te gaan werken in het kamp van Maubeuge in Frankrijk of in Altengrabau in Duitsland. Daar dit laatste oord een strafkamp was, schrikte elke verplaatsing ons af. We wachtten, niet zonder ongeduld, naar de dag van ons vertrek naar huis. Op 7 juli 1917 kwam ik erg verzwakt maar behouden terug in Heppen. Weggevoerd naar Gouvy Een aantal Hammenaren belandde echter niet in Duitsland! In de tuin van de gendarmerie in Tessenderlo, waar zij zich dienden aan te melden, merkten zij een heertje op in burgerkledij die haast onverstaanbaar werklieden ronselde voor arbeid in België. Tien Oosthammenaren (Louis Vankrunkelsven, Jozef Bosmans, Frans Lievers, August Maes, August Martin, Hen- 250

5 drik Peeters, Livinus Schepers, Remy Schepers, Jozef Vandebosch en Clement Van Eerdewegh) en minstens één Kwaadmechelaar (Gerard Celen) grepen de kans. Zij mochten naar huis terugkeren om zich enkele dagen later opnieuw aan te melden. Jozef Vandebosch wendde ziekte voor en zijn ouders konden de Duitse militair die hem kwam ophalen, met een gerookte hesp terug naar Tessenderlo sturen. De anderen werden per trein naar Gouvy bij Vielsalm in de provincie Luxemburg gevoerd, waar een bedding voor een dubbel spoor dwars doorheen een berg moest worden aangelegd. Het werk was zwaar, maar de vergoeding bleek behoorlijk (4Fr. per dag) en werd stipt uitbetaald. Het verstrekte voedsel bestond steevast uit een waterige bietensoep en één Duits soldatenbrood per man en per week. Gelukkig hadden de weggevoerden een stevige voorraad bloem meegebracht die in samenwerking met de dorpsbakkers tot degelijk brood werd verwerkt. De Duitse toezichters werden vaak vervangen en af en toe was er een heuse slavendrijver bij. Op een dag wierp één van dezen een steen in het gezicht van een arbeider en prompt legde iedereen de werktuigen neer. De betrokkene kreeg een stevige bolwassing en werd overgeplaatst. De omstandigheden in Gouvy waren niet al te lastig. De arbeiders genoten vrij veel vrijheid en durfden het geregeld aan een snipperdag te nemen. Ook herbergbezoek na de uren was toegestaan. Het gebeurde wel eens dat één van hen het definitief voor bekeken hield en ontsnapte. De Duitsers verkozen dit steevast te negeren. In maart 1917 koos een groep Limburgers, waaronder alle Hammenaren, het hazenpad. Ze trokken te voet naar Luik en namen daar de tram naar Tongeren. Via Hasselt geraakten ze probleemloos weer thuis en werden niet meer verontrust. Tegen eind maart was de toestand in Gouvy zodanig uit de hand gelopen dat iedereen naar huis werd gezonden en enkele Duitse landsturmers het spoor moesten afwerken. Overzichtslijst Ons onderzoek, gebaseerd op bidprentjes, het werk van Henri Jamar en lijsten van de Bond der Weggevoerden, leverde een totaal van 96 weggevoerden op. Nogmaals, wij beschouwen iedereen die in Ham geboren en gestorven is en er ooit verbleef als Hammenaar. Beckx Joseph ( Tessenderlo , +Genendijk ) Beckx Louis Julius ( Tessenderlo , +Kwaadmechelen ) Bernaerts Edward ( Beverlo , +Hechtel ) Berrevoets Joannes ( Kwaadmechelen , + Geel ) Biesemans Gustaaf Gerardus ( Kwaadmechelen , +Beringen ) Boons Casimirus Petrus ( Kwaadmechelen , +Beringen ) Boons Leo ( Kwaadmechelen , +Kwaadmechelen ) Bosmans Anselm Hubertus ( Oostham , +Oostham ) Bosmans Jozef ( Oostham , +Oostham ) Gouvy Bosmans Jules Augustinus ( Oostham , +Oostham ) Boven Isidoor ( Oostham , +Diest ) Celen Gerard ( Kwaadmechelen , +Beringen ) Gouvy Coomans Augustinus Martinus ( Oostham , +Rekem ) Cuypers Emmanuel ( Lummen , +Heppen ) Delarbre Felix Louis ( Kwaadmechelen , +Koersel ) Delarbre Frans ( Kwaadmechelen , +Kwaadmechelen ) Delarbre Hendrik ( Kwaadmechelen , +Geel ) Fertons Joseph ( Kwaadmechelen , +Borsbeek ) Geenen Jules ( Merksem , +Merksem ) Geenen Theophiel ( Merksem , +Neerpelt ) Geens Frans Jan ( Kwaadmechelen , +Kwaadmechelen ) Geeraerts Frans ( Herselt , +Geel ) Gestels Jozef ( Kwaadmechelen , +Balen ) Ghoos Jan ( Kwaadmechelen , +Genendijk ) Gielen Hubert ( Kwaadmechelen , +Leuven ) Gielen Jozef ( Kwaadmechelen , +Oostham ) 251

6 Gielen Frans ( Kwaadmechelen , + Tessenderlo ) Gijbels Julius Hubertus ( Kwaadmechelen , + Mersebourg Müchelen bij Halle (Dl) ) Govaerts Petrus ( Heppen , +Koersel ) Hanegreefs Leonard Franciscus ( Oostham , +Kwaadmechelen ) Hauquier Josephus Alfons ( Oostham , +Oostham ) Heuvelmans Louis Hubertus ( Balen , +Oostham ) Jaspers Jozef ( ) Laruelle Jozef Casimir ( Oostham , +Balen ) Leeten Josephus Benedictus ( Oostham , +Oostham ) Lievers Frans ( Oostham , + Beringen-Mijn ) Gouvy Luyten Petrus Joannes ( Oostham , +Diest ) Luyts Petrus Henricus ( Oostham , +Olmen ) Maes August ( Oostham , +Oostham ) Gouvy Martin Constantinus (August) ( Oostham , +Balen ) Gouvy Mertens Alfons ( Kwaadmechelen , +Tessenderlo ) Mondelaers Lambertus Leopold ( Oostham , +Tessenderlo ) Moons Ferdinand ( Heppen , +Beringen ) Moons Martinus ( Oostham , +Oostham ) Noels Albert ( Kwaadmechelen , +Mol ) Noels Alfons (Jules) ( Kwaadmechelen , +Olmen ) Noels Jan ( Kwaadmechelen , +Beringen ) Ooms Ludovicus Petrus Joannes ( Oostham , +Oostham ) Ooms Maria Joseph Julianus ( Oostham , +Oostham ) Peeters Hendrik ( Oostham , +Mol ) Gouvy Peeters Petrus Josephus ( Oostham , +Halle (Dl) ) Reusen Joseph ( Tessenderlo , +Kwaadmechelen ) Reusen Louis ( Kwaadmechelen , +Balen ) Robijns Louis ( Kwaadmechelen , +Kwaadmechelen ) Roels Alfons ( Kwaadmechelen ) Schaeken Louis ( Zolder , +Hasselt ) Schepers Livinus ( Oostham , + Oostham ) Gouvy Schepers Remi ( Oostham , +Wervik ) Gouvy Schepkens Alfons Jozef ( Kwaadmechelen , +Oostham ) Schrijvers Gummarus Cornelis ( Oostham , +Lommel ) Schrijvers Jan Baptist ( Oostham , +Genk ) Smolders Hubert ( Tessenderlo , +Kwaadmechelen ) Tessens Frans ( Kwaadmechelen , +Diest ) Tessens Joseph ( Tessenderlo , +Kwaadmechelen ) Tessens Jozef Karel ( Tessenderlo , +Mol ) Tielemans Frans ( Kwaadmechelen , +Koersel ) Timmermans Alfons Frans ( Tessenderlo , +Oostham ) Timmermans Frans Jozef ( Oostham , +Oostham ) Van Bael Henri ( Kwaadmechelen , +Kwaadmechelen ) Van Damme Julius ( Oostham , + Genk ) Vandermeer August ( Kwaadmechelen ) Vanderoye Gerardus ( Paal , +Oostham ) Vandeven Joannes Josephus ( Oostham , +Kwaadmechelen ) Vandewijngaert Leonardus ( Oostham , +Kwaadmechelen ) Vandingenen Louis ( Tessenderlo , +Pillau (D) ) Vaneerdewegh Clement ( Oostham , +Beringen-Mijn ) Gouvy Vanhoudt August ( Beverlo , +Heppen ) Vanhoudt Franciscus Cyrillus ( Oostham , +Mont-Sur-Meuse ) Vanierschot Wilhelmus ( Oostham , +Pellenberg ) Vankrunkelsven Louis Leonard ( Oostham , +Oostham ) Gouvy Vankrunkelsven Ludovicus Alfons ( Oostham , +Oostham ) Vankrunkelsven Martinus ( Kwaadmechelen , +Heppen ) 252

7 Van Leeuwen Joannes Eduardus ( Oostham , +Oostham ) Verachtert Alfons ( Oostham , +Olmen ) Verboven Jozef ( Kwaadmechelen , +Mol ) Verherstraeten Jozef Servaes ( Oostham , +Mol ) Verherstraeten Louis ( Oostham , +Lommel ) Verheyen Jozef ( Tilleur , +Koersel ) Verspreet Karel ( Deurne-Diest , +Tessenderlo ) Volders Arthur Lodewijk ( Paal , +Paal ) Volders Josephus Alfons ( Oostham , +Leopoldsburg ) Vrachten Frans ( Olmen ) Webers Medard ( Koersel , +Paal ) Wellens Theophiel ( Meerhout , + Tongeren ) Wijckmans Karel ( Kwaadmechelen , +Mol ) Winderickx Louis ( Kwaadmechelen , + Mol ) Foto s Beckx Joseph Beckx Louis Julius Bernaerts Edward Berrevoets Joannes Biesemans Gustaaf Gerardus Boons Casimirus Petrus 253

8 Boons Leo Celen Gerard Delarbre Frans Bosmans Anselm Hubertus Coomans Augustinus Martinus Delarbre Hendrik 254 Boven Isidoor Cuypers Emmanuel Fertons Joseph

9 Geenen Jules Geenen Theophiel Geeraerts Frans Gestels Jozef Gielen Frans Gielen Hubert 255 Geens Frans Jan Ghoos Jan Gielen Jozef

10 Gijbels Julius Hubertus Leeten Josephus Benedictus Luyts Petrus Henricus Govaerts Petrus Lievers Frans Martin Const. August 256 Hauquier Josephus Alfons Luyten Petrus Joannes Mertens Alfons

11 Moons Ferdinand Noels Jan Peeters Petrus Josephus Noels Albert Noels Alfons (Jules) Ooms Ludovicus Petrus Joannes Peeters Hendrik Reusen Joseph 257 Reusen Louis

12 Robijns Louis Schepkens Alfons Jozef Tessens Frans Schaeken Louis Schrijvers Gummarus Tessens Jozef Karel 258 Schepers Remi Schrijvers Jan-Baptist Tielemans Frans

13 Timmermans Alfons Frans Van Damme Julius Vandewijngaert Leo Timmermans Frans Jozef Van Bael Henri Vanderoye Gerardus Vandeven Joannes Josephus Vandingenen Louis 259 Vanhoudt August

14 Vaneerdewegh Clement Vankrunkelsven Ludov. Alf. Verboven Jozef Vanierschot Wilhelmus Van Leeuwen Joannes Ed. Verherstraeten Louis 260 Vankrunkelsven Louis Leo Verachtert Alfons Verheyen Jozef

15 Verspreet Karel Volders Arthur Volders Lodewijk Webers Medard Wellens Theophiel Wijckmans Karel Van 19 Hammenaren konden we geen foto bekomen: Bosmans Jozef, Bosmans Jules Augustinus, Delarbre Felix Louis, Hanegreefs Leonard Franciscus, Heuvelmans Louis Hubertus, Jaspers Jozef, Laruelle Jozef Casimir, Maes August, Moons Martinus, Ooms Maria Joseph Julianus, Roels Alfons, Schepers Livinus, Smolders Hubert, Vandermeer August, Vanhoudt Franciscus Cyrillus, Vankrunkelsven Martinus, Verherstraeten Jozef Servaes, Volders Josephus Alfons en Vrachten Frans. Winderickx Louis De weggevoerden waren toch wel ergens trots op hun status. In Kwaadmechelen ontstond zelfs een Club der Weggevoerden. De personen op de enkele teruggevonden foto s konden helaas slechts fragmentair geïdentificeerd worden. 261

16 Op het plaatje en de ton staat: Genebosch 17 maart De laatste van Duitschland weergekeert Per uitzondering kregen ook de echtgenotes een plaats op de foto. Vooraan: Staf Tessens, kind, Nand Tessens, Charel Verspreet, Frans Tessens, Feel Janssens? En?. Midden: Jef Beets, Fons Beets?, Stefanie Smolders, Stefanie Beets, Mathilde Tessens, Tessens, Nellie Laenen, Tessens en?. Boven: Van Wesemael, Stinus Tessensz, Frans Smolders,, Anselm Laenen en Van Wesemael. De Kwaadmechelse Club der Weggevoerden in 1928 bij de viering in 1928 van 10 jaar terug thuis. Onder:, Louis Vandepaer, Karel Wijckmans, Karel Zels,, Zander Zaenen en Midden: Mannes Vander Meer, Suske De l Arbre, Jules Geenen,,, Gust Biesemans en Jef Boons. Boven: Staf Reynders, Jef Gestels,, Fil Geenen,, Leo Boons en Vinus Boons. 262

17 Achter op deze foto stond geschreven: Weggevoerden Quaedmechelen. Zittend link herkennen we Jef Gestels, zittend in het midden Karel Wijckmans en rechts van Karel Louis Vandepaer. Weggevoerden uit Tessenderlo en Kwaadmechelen na hun terugkeer. Uiterst rechts staat Genendijkenaar Frans Geeraerts. 263

18 Het herinneringsdiploma van weggevoerde Casimir Boons, uitgereikt door de Nationale Bond der Weggevoerden van Onderaan staan de opvangkampen vermeld, links hetgeen men te verduren kreeg. Casimir Boons bleef afwezig van 4 december 1916 tot 13 juli

19 Het herinneringsdiploma van weggevoerde Louis Ooms Op de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid worden dossiers bewaard van schade aan personen Hier zouden zich de weggevoerdendossiers bevinden. De dienst werd aangeschreven met de correcte aanvraagformulieren, maar onze vraag bleef tot op heden onbeantwoord. We hopen deze in de toekomst wel te kunnen onderzoeken om te vernemen waar en voor welke periode onze Hammenaren in Duitsland waren tewerkgesteld. 265

20 266