Archief van de Gemeente Diemen; Nederduits Gereformeerde kerk, na 1816 Hervormde Gemeente van Diemen

Transcriptie

1 Archief van de Gemeente Diemen; Nederduits Gereformeerde kerk, na 1816 Hervormde Gemeente van Diemen T. Stibbe Algemene kenmerken Toegangsnummer: Periode: Archiefvormer Inleiding LET OP: dit archief bevindt zich niet in het Stadsarchief Amsterdam. Dit archief bevindt zich bij de gemeente Diemen. Voor het adres en openingstijden zie: Geschiedenis van de instelling Historische ontwikkeling Aan het begin de Nederlandse Opstand ( ) nam in het gewest Holland de gereformeerde religie de positie van de rooms katholieke kerk over. In Amsterdam en omstreken vond deze verandering na 1578 plaats. In dat jaar koos de stad de zijde van de Staten en de prins van Oranje. De katholieke eredienst werd verboden en gereformeerde kerken werden opgericht. In Diemen namen de gereformeerden tussen 1578 en 1584 de parochiekerk in Oud Diemen over. Zij vormden een gemeente, samen met Ouderkerk. De eerste predikant, de proponent Lukas Ambrosius, werd aangesteld in In 1607 kreeg Ouderkerk een eigen gemeente en besloeg de gemeente uitsluitend Diemen. Na de inpoldering van de Diemermeer (Watergraafsmeer) in 1629 werd ook dit gebied bij de gereformeerde gemeente van Diemen ondergebracht. Deze vereniging heeft geduurd tot 1925, waarna de Watergraafsmeer een zelfstandige kerkelijke gemeente werd. Rond 1800 verkeerde de kerk in een slechte staat. In 1807 was de toestand dusdanig verslechterd dat zij moest worden afgebroken. Het jaar daarop werd er een nieuwe kerk gebouwd bij Diemerbrug. De pastorie was al in 1769 naar Diemerbrug verplaatst. Slechts een halve eeuw heeft deze kerk dienst gedaan. In 1865 moest zi-j reeds worden afgebroken, waarna op dezelfde plek een nieuwe kerk gebouwd werd, met de hulp van gemeenteleden van Diemen, Watergraafsmeer en de Bijlmer. Deze kerk heeft tot aan het begin van de jaren zeventig dienst gedaan. Over de bestemming van het oude kerkgebouw is veel discussie geweest. In 1984 werd het gebouw toch afgebroken. 20 januari 1967 werd de nieuwe kerk, genaamd de Schuilplaats, aan de D.J. Den Hartoglaan geopend. Deze doet nu nog steeds dienst. In 1965 werd er een Centrale Hervormde Gemeente Bijlmermeer gevormd. Deze omvatte de zelfstandige wijkgemeenten Diemen en Duivendrecht. In 1971 werd er een derde wijkgemeente toegevoegd, die het gebied van de toenmalige nieuwbouwwijk Bijlmermeer omvatte. In 1977 werd de samenwerking opgeheven en werd Diemen weer een zelfstandige hervormde gemeente. Bestuursinrichting In tegenstelling tot de rooms-katholieke kerk, die hiërarchisch was opgebouwd, werd de gereformeerde kerk van onderop bestuurd. De kerkelijke organisatie lag vast in de Kerkorde, Versie augustus

2 opgesteld door de Synode van Dordrecht in De kern van het bestuur waren de plaatselijke kerkeraden, verkozen door en uit de lidmaten van de gemeente. De kerkeraad van Diemen bestond in 1650 uit de predikant, twee ouderlingen en twee diakenen. Een van hen fungeerde als scriba (secretaris). De predikant, de bedienaar des goddelijken woords, had als taken de prediking, de bediening van de sacramenten van de doop en het avondmaal, het sluiten en inzegenen van huwelijken, de uitleg van de Heidelbergse Catechismus en het toepassen van de kerkelijke censuur. Hij werd benoemd door de kerkeraad, na goedkeuring door de ambachtsheer en de classis. De ouderlingen gaven samen de predikant leiding aan de gemeente. Zij deden huisbezoek bij de lidmaten. Wanneer zij onder elkaar, los van de kerkeraad vergaderden, werden zij ook wel het presbyterium genoemd.de diakenen waren belast met de zorg voor de armen. Zij beheerden de fondsen van de diaconie en verzorgden de bedeling. Zij legden jaarlijks rekening en verantwoording af aan de kerkeraad. Diakenen en ouderlingen werden voor twee jaar benoemd. De kerkeraad maakte deel uit van van een classis, waarin meerdere kerkelijke gemeenten vertegenwoordigd waren. De classes in een provincie vormden samen een provinciale synode. Bij bijzondere vraagstukken werden particuliere, generale of nationale synoden bijeengeroepen. Belangrijke wijzingen in de kerkelijke organisatie vonden plaats als gevolg van het Algemeen Reglement van Dit reglement, opgesteld door Koning Willem I handhaafde en reglementeerde de staatsbemoeienis van de wereldlijke overheid op de kerk. De oude naam Nederduits Gereformeerde Kerk, werd vervangen door Nederlands Hervormde Kerk. Het Algemeen Reglement van 1852 gaf de kerk haar zelfbeschikking tot het regelen van de eigen zaken terug. Pas in 1951 werd een nieuwe regeling van kracht, de Nieuwe Kerkorde. De kerkgoederen, zoals het kerkgebouw, het kerkhof, de pastorie en het schoolgebouw, waren weliswaar bestemd voor kerkelijk gebruik, maar waren eigendom van de dorpsgemeenschap. Deze situatie bestond al voor de reformatie. Het beheer werd verricht door de kerkmeesters. In Diemen waren dit er drie. Zij werden benoemd door de ambachtsheer, op voordracht van de zittende kerkmeesters. Elk jaar werd een van hen vervangen. De oudst zittende kerkmeester fungeerde als voorzitter. De kerkmeesters dienden jaarlijks rekening en verantwoording af te leggen aan de ambachtsheer, in tegenwoordigheid van schout en schepenen. Het personeel van de kerk, onder toezicht van de kerkmeesters, bestond uit de koster tevens schoolmeester en voorzanger -, de doodgraver en de deurwaarder. Deze laatste functionaris zorgde voor orde en rust voor en tijdens de diensten, onder meer door het openen en sluiten van kerk- en bankendeuren. De koster had drie hoofdtaken: dagelijks onderhoud en schoonmaak van kerk en kerkinterieur, zorgdragen voor de verwarming van de kerk, het innen en administreren van de diverse kerkinkomsten (bankengeld, luigelden etc.). Tijdens de Bataafs-Franse Tijd ( ) werden kerk en staat gescheiden. De overheid trachtte de kerkelijke goederen te verdelen tussen de gereformeerde en rooms-katholieke kerkgenootschappen. Ook in Diemen werden hiertoe stappen ondernomen. Dit streven verzandde echter al snel in weerstanden van gereformeerde zijde en allerlei politieke verwikkelingen. Bij het aantreden van Willem I in 1814 was de situatie volledig onduidelijk. In de jaren werd het beheer van kerkelijke goederen in gebruik bij hervormde gemeenten per provincie gereglementeerd. Het beheer werd toevertrouwd aan kerkvoogden, de opvolgers van de kerkmeesters. Zij deden dit onder toezicht van een plaatselijk College van Notabelen. Dit college werd in eerste instantie benoemd door de koning. Daarna werden opengevallen plaatsen vervuld door verkiezing door de stemgerechtigde lidmaten. Het College van Notabelen benoemde vervolgens de kerkvoogden. De kerkvoogden opereerden onder toezicht van het Provinciaal College van Toezicht op het Beheer der Kerkelijke Goederen en Fondsen. Na een overgangsperiode van drie jaar, werden de kerkelijke gemeenten in 1869 vrij om hun eigen materiële zaken te behartigen. Het toezicht door de wereldlijke overheid werd opgeheven. De plaatselijke colleges van notabelen bleven als toezichthouders fungeren, maar nu als vertegenwoordigers van de lidmaten. In de Nieuwe Kerkorde van 1951 werd de verantwoordelijkheid voor het beheer van de kerkgoederen bij de kerkeraad gelegd. Er ontstond een nieuw type bestuurder: de ouderling-kerkvoogd. Dit was een lid van de kerkeraad, speciaal belast met het financieel beheer. Deze nieuwe regeling werd in Diemen vanaf 1951 toegepast Versie augustus 2017

3 Verantwoording van de ordening De oudste stukken van dit archief dateren van Stukken van v66r die tijd ontbreken. De staat van de stukken is goed te noemen en de ordening van het archief zoals ik het aantrof eveneens goed. Het archiefschema dat hier is toegepast, is afgeleid van het archiefschema voor de archieven van een hervormde gemeente dat is beschreven in het verslag van de studiedag Inventarisatie van Kerkelijke Archieven, met name de voordracht van W.J. Meeuwissen, gepubliceerd in het Nederlands Archievenblad jaargang 87 (1983), p Er zijn vereenvoudigingen aangebracht in het schema omdat het hier een vrij klein archief betreft. Zo is er bijvoorbeeld geen aparte rubriek financiën in het archief van de kerkeraad aangebracht. Literatuur J.G.J. van Booma, Onderzoek in Protestantse Kerkelijke Archieven in Nederland ( s-gravenhage, 1994). P.J. ter Beek sr. Historie van Diemen (Amsterdam, 1957) p J.H. Kruizinga 350 jaar Watergraafsmeer (AmsterdamIAlphen aan de Rijn, 1979) p J. Mulder, H. Blok, K. van Reenen ed., Diemen buyten Amsterdam (Diemen, 1987) p Verenigingsblad Historische Kring Diemen, 1997 deel 2 p Inventaris 1 ARCHIEF VAN DE KERKERAAD 1.1 Stukken van algemene aard 1-7 Notulen van de vergaderingen van de kerkeraad delen, 1 pak en 1 omslag 1 Actenboek. bevat tevens de uitgaande stukken een dagboek en de namen van de predikanten sinds de reformatie omslag 7 N.B. onvolledig pak 8-10 Ingekomen stukken , en pak en 2 omslagen pak Versie augustus

4 Inventarissen, staten van rubrieksindeling en een publicatie inzake de richtlijnen voor het beheer van de kerkelijke en semikerkelijke archieven en omslag 12 Agenda van ingekomen stukken katern 13 Met U Samen. Maandblad van het Evangelisch Verband van kerken Bijlmermeer, Diemen en Duivendrecht omslag Ingekomen en minuten van uitgaande stukken van de scriba omslage Nieuwsbrief, Nieuwsblad van de kerk pak 1.2 Stukken betreffende afzonderlijke onderwerpen Gemeentegrenzen 20 Nota s inzake de snelle uitbreiding van de hervormde gemeente door de bevolkingsgroei en de vorming van een grote gemeente door samenvoeging van Duivendrecht en Diemen als Zuid-oostlob van Amsterdam omslag 21 Stukken betreffende het Evangelisch Verband van kerken Bijlmermeer omslag 22 Stukken betreffende de Centrale Gemeente Bijlmermeer, waar onder totstandkoming en opheffing pak 23 Stukken betreffende de samenwerkingsstructuur van kerken in de Bijlmermeer en de vorming van een Pastoraal Centrum Bijlmermeer omslag Ambtsdragers 24 Stukken betreffende een geschil tussen predikant van der Hammen en de diaken Reyer Bos inzake de betaling van een jaarlijkse toelage van fl 50, omslag 25 Staten van namen en jaren van aftreden van de ouderlingen en diakenen katern 26 Notulen van de vergaderingen van het kiescollege ter verkiezing van leden van de kerkeraad deel 27 Stukken betreffende de ambtsdragers in de wijkgemeente Diemen omslag Versie augustus 2017

5 28 Notulen van de presbyteriumvergaderingen omslag 29 Stukken betreffende de vervulling van de vacature die is opengevallen door het vertrek van Ds. D. Dubbelman omslag 30 Stukken betreffende de beroeping en introductie van Ds. J. de Korte omslag 31 Stukken van de Hoorcommissie, ingesteld ter voorziening in de vacature in verband met emeritaat van Ds. J. Struijs omslag Registratie van dopen en lidmaten Ledematenboeken. Chronologische registers van ingekomen en vertrokken of gestorven lidmaten van de gemeente delen delen 33 N.B. Contra-ledenboek Doopboeken. Chronologische registers van dopen delen Contra-doopboek. Geautoriseerd afschrift van de registers van dopen deel 37 Ledematen-boek. Alfabetisch register van de lidmaten van de gemeente deel 38 Naamlijsten van stemgerechtigde lidmaten van de gemeente pak Liturgie Orden van dienst. Stukken betreffende de liturgie van de dienst omslagen en 1 deel deel Contacten met kerkelijke organen 42 Akte van overeenkomst tussen baljuw en dijkgraaf van de Watergraafs- of Diemermeer en de kerkeraad inzake de ondersteuning van wezen en armlastigen wonende in het district of onder jurisdictie van de Watergraafsof Diemermeer. Met ingekomen brief van... 1 omslag Koninklijke, synodale en provinciale besluiten en reglementen voor de Hervormde kerk en de Hervormde kerken in de provincie Noord-Holland pakken Versie augustus

6 45 Stukken betreffende de organisatie van de Regionale Kerkelijke Commissie omslag Oecumene 46 Notulen van het Interkerkelijk Beraad Diemen. Met correspondentie met het bestuur van de parochie St. Petrus Banden in Diemen omslag Overig 47 Stukken betreffende het gemeenteleven omslag 48 Stukken betreffende jeugd- en jongerenwerk omslag 49 Register van aantekeningen voor de jaarlijkse oliebollenactie katern 50 Krantenartikel: Kostbare kerkboeken werden niet gemist. Publikatie over de diefstal van notulen-, doop- en lidmatenboekendiemer Courant. 01/ stuk 2 ARCHIEF VAN HET COLLEGE VAN KERKMEESTERS-VOOGDEN 2.1 Stukken van algemene aard 51 Notulenboek. bevat tevens de uitgaande brieven, de besluiten van schout en gerecht en reglementen voor de kerk. Met index deel 52 Ingekomen stukken omslag Notulen van de vergaderingen van de kerkvoogden en notabelen / Ouderlingkerkvoogden en Hervormde kerk Diemen delen en 1 omslag omslag 2.2 Stukken betreffende afzonderlijke onderwerpen Ambtsdragers 60 Processen-verbaal van de verkiezingen van de notabelen en lijsten van stemgerechtigde lidmaten die de notabelen hebben verkozen. 1873, en omslag Versie augustus 2017

7 2.2.2 Personeelszaken 61 Instructie voor de doodgraver stuk 62 Instructie voor de organist stuk 63 Instructie voor de secretaris en ontvanger of penningmeester stuk 64 Instructies voor het bestuur van de Protestants-christelijke Kleuterschool omslag Beheer van de bezittingen Kerkgebouw en pastorie 65 Onderhandse akte waarin de Hervormde kerk en Hermanus Mulder, eigenaar van het huis naast de pastorie, overeenkomen de schutting tussen de beide percelen elk voor de helft te onderhouden stuk 66 Register van uitgifte van schuldbekentenissen voor een lening van zestienduizend gulden voor de bouw van een kerk deel 67 Akte waarin de Hervormde gemeente en het gemeentebestuur het beheer over de klok in de toren vastleggen stuk 68 Technische tekening van de situering van de nieuwe kerk ten opzichte van de oude kerk. Met commentaar stuk 69 Bestek en voorwaarden voor de bouw van een pastorie bij het Kerkelijk Centrum Diemen. Met afdrukken van technische tekeningen omslag 70 Ingekomen en minuten van uitgaande stukken betreffende het gebouw van wijkcentrum de Schuilplaats en haar orgel, de oude kerk in Diemen- Zuid en de kerken in het algemeen omslag 71 Notulen van de vergaderingen van de Commissie van Interkerkelijk overleg Diemen-Duivendrecht inzake gezamenlijke kerkenbouw. Met bijlagen omslag Kerkhof 72 Register van begrafenissen, verkoop en overschrijving van graven. Met jaarrekeningen deel 73 Reglement op de begraafplaats Rustoord stuk Landerijen en opstallen 74 Eigendomsbewijzen en stukken betreffende vererving van het buiten Weyzigt, voorheen Rundervreugd en daarvoor herberg Vredelust, gelegen aan de Houtwaalderweg buiten de Muiderpoort. Met index , 1796, 1799, 1803, 1807, 1810, 1816, 1843, omslag Versie augustus

8 2.2.4 Financiën 75 Stukken betreffende het eigendom en de verkoop van stuk grond bij de Diemerbrug en de Kerkstraat, kadaster sectie D nr 457, aan Johannes Stuart Ernstzoon en omslag 76 Bekendmaking van Burgemeester en Wethouders van Diemen aan de Hervormde Gemeente dat A. Vis een vergunning heeft aangevraagd voor de oprichting van een slachterij en dat bezwaar aangetekend kan worden stuk 77 Akte van verkoop van een stuk land kadaster sectie D nr. 456 door Jacobus Staal aan de Hervormde Gemeente van Diemen stuk Jaarstukken Jaarrekeningen delen Begrotingen omslag 81 Balansen omslag 82 Brief van het Provinciaal College van Toezicht der Nederlands Hervormde Kerk in Noord-Holland inzake de controle op de administratie over het jaar stuk Boekhouding 83 Stukken betreffende de zitplaatsen in de kerk met namen van de huurders en de verschuldigde bedragen pak 84 Collecteboekjes. Registers van collectes en omslag, uiterst teer! Kasboeken van inkomsten delen Kasboeken van uitgaven delen Versie augustus 2017

9 Registers van hoofdelijke omslag voldaan door de lidmaten delen Leningen 101 Register van betaalde renten van de schuldbekentenissen deel 102 Obligaties ten laste van het kerkbestuur van de Hervormde kerk van Diemen groot fl 500, omslag 103 Stukken betreffende de uitgifte van een obligatielening van fl ten behoeve van de aflossing van de schuld op het verenigingsgebouw omslag Belastingen, collectes 104 Staten van kerkelijke belasting en de hoogte van de aanslag van de lidmaten omslag 105 Ingekomen en minuten van uitgaande stukken betreffende gehouden landelijke collectes. Met collecteroosters omslag 3 ARCHIEF VAN DE DIACONIE 106 Minuten van rekeningen en verantwoordingen omslag 4 GEDEPONEERD ARCHIEF 107 De geschiedenis van de Christelijke kerk in Diemen. Manuscript geschreven door P.J. ter Beek pak 5 LIJST VAN VERNIETIGBARE BESCHEIDEN 109 Winst- en verliesrekeningen dubbel omslag 110 Jaarrekeningen die zijn gecontroleerd door het Centraal Controle Bureau der Nederlands Hervormde Kerk dubbel pak Versie augustus