Typering van het monument: Voormalig landhuis voor professor E. Dubois in een sobere, traditionele bouwstijl.

Transcriptie

1 Kerngegevens gemeentelijk monument: Monumentnummer : GM048 Naam monument : Landgoed de Bedelaar Adres : Professor Duboisweg 4 Postcode en plaats : 6081 NG Haelen Kadastrale aanduiding : HLN02 sectie D nr(s) 1303 Coördinaten : x: y: Bouwstijl : Traditionalisme Kerndatering : 1910, in opdracht van Prof. Dubois, Haarlem in 1940 is het pand verbouwd tot rusthuis Oorspronkelijke functie : landhuis Huidige functie : geen Architect : L. Wagemans, Roggel Typering van het monument: Voormalig landhuis voor professor E. Dubois in een sobere, traditionele bouwstijl. Historie: Landgoed de Bedelaar Het landgoed de Bedelaar dankt haar naam aan een legende: Ooit stond er het kasteel van Heytse. Op kerstavond, toen er uitbundig feest gevierd werd, klopte een bedelaar aan in de hoop op een aalmoes en een schuilplaats. Hij werd bot en hardhandig de poort gewezen waarop de bedelaar een vervloeking uitsprak. Die nacht, toen de klok twaalve sloeg, werd het kasteel door de aarde verzwolgen. Op de plek ligt nu het ven de Grote Bedelaar. Prof. Eugène Dubois Dubois, zoon van een apotheker en burgemeester, werd in 1858 geboren te Eijsden, Zuid-Limburg. Op jonge leeftijd raakte hij gefascineerd door de natuur in brede zin: zowel fossielen, de geologie, de botanische wereld als het fenomeen mens trok zijn belangstelling. Hij studeerde geneeskunde en vertrok als legerarts naar Indonesië, met de bedoeling op zoek te gaan naar de schakel tussen mens en aap. Die vond hij: de vijftig dwangarbeiders die opgravingen voor hem verrichtten, vonden in 1891 en 1892 o.a. een dijbeen en een aapachtig schedeldak met menselijke trekken. Dubois noemde de nieuwe primitieve mens Pithecanthropus erectus: de rechtopgaande aapmens. In de wetenschappelijke wereld werd zijn ontdekking met grote reserve ontvangen en ontgoocheld trok hij zich terug. Teleurgesteld zocht hij vanaf 1906 geregeld toevlucht op zijn buitenverblijf de Bedelaar, het landgoed dat hij stukje bij beetje kocht. Dubois pendelde tussen de Bedelaar in Haelen, Amsterdam, waar hij als hoogleraar mineralogie en kristallografie doceerde, en Haarlem, waar hij conservator van het Teylers Museum was. In 1937 vestigde Dubois zich permanent op het landgoed waar hij in 1940 overleed. De niet gelovige Dubois mocht niet begraven worden in de gewijde grond bij de kerk van Haelen en hij werd ter aarde besteld in Venlo. Op zijn grafsteen prijkten het schedelkapje en het dubbel uitgevoerde dijbeen als een piratenvlag. Achteraf geldt Dubois als de ontdekker van Homo erectus, een belangrijke schakel in de menselijke evolutie. Hij heeft daarmee een prominente plaats in de geschiedenisboeken verworven. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 1 van 10

2 Dubois en het landgoed de Bedelaar Dubois raakte in 1902 geïnteresseerd in de kleigroeven van de keramische industrie bij Tegelen. Als conservator van het Teylers Museum gaf hij opdracht tot opgravingen. Uit de opgegraven zaden bleek dat er ooit een veel warmer klimaat had geheerst en hij hoopte ook daar schakels in de menselijke evolutie te vinden. Hij schatte de ouderdom van de kleilagen op een twee miljoen jaar. Het landgoed de Bedelaar wilde Dubois omvormen in een landschap zoals het er ooit bij Tegelen uitgezien zou hebben, hij wilde de oervegetatie van het gebied reconstrueren. Hij had daarbij een natuurpark voor ogen waarin de natuur zijn gang kon gaan en waar evenwicht zou ontstaan. Hij liet zaden uit de tropen opsturen, plantte exotische bomen, legde een vogelbosje aan en veranderde hoogteverschillen in het landschap. Het 38 ha omvattende gebied werd van een open heidelandschap omgevormd tot een dicht bosgebied. Het voedselarme ven veranderde hij in een voedselrijk ven door verlaging van de waterstand, bemesting en introductie van exotische waterplanten. Naar verluid groeiden en bloeiden er een tiental soorten waterlelies. Door verzuring is de soortenrijkdom van het ven inmiddels sterk verminderd, veel bijzondere moerasplanten zijn verdwenen. De Bedelaar is nu een merkwaardige enclave in de omgeving en huisvest boom- en heestersoorten die hier niet van nature voorkomen. Er resteren nog weinig grote exoten, een paar sequoias staan er nog. In eerste instantie bouwde Dubois slechts een houten huisje op het terrein, het diende als zijn buitenverblijf. Het bestaat nog steeds en is het buitenverblijf van de familie. In 1910 laat hij een stenen gebouw in een sober traditionalistische stijl met een achthoekige toren neerzetten, een ontwerp van architect L. Wagemans uit Roggel. In de toren is de werkkamer van Dubois gevestigd. In 1931 werd de toren verhoogd en ingericht als vleermuisverblijf. Na de dood van Dubois in 1940 werd het landhuis verkocht aan de Limburgse Staatsmijnen en gebruikten het als rusthuis voor mijnbeambten. Er werd aan de achterkant een vleugel bijgebouwd en het landhuis werd verhoogd tot drie verdiepingen. In de jaren zeventig is het pand in gebruik genomen door de zusters Reparatricen. De achtervleugel werd verbouwd en er werd een kapel opgericht. De laatste zusters vertrokken in Vervolgens stond het pand twee jaar leeg, daarna deed het dienst als groepshotel en werd er een vergader-accommodatie gefaciliteerd. Op het landgoed bevinden zich voorts enkele curieuze objecten, ontwerpen van Prof. Dubois, die directe uitvloeisels van zijn theorieën vormen. Een vleermuistoren uit 1916, in de loop der tijd gerenoveerd, werd gebouwd ter bestrijding van muggen. De uilentoren, een bakstenen toren van ruim vijftien meter, fungeerde als verwarmd verblijf voor uilen. Tenslotte is er nog een ijskelder aangetroffen op het landgoed. Vanwege de hoge zeldzaamheidswaarde van de objecten en hun rol in de cultuurgeschiedenis is het landgoed de Bedelaar met de bijzondere objecten in het kader van het landelijke Monumenten Inventarisatie Project (MIP) aangewezen tot bijzonder gebied. (Bron: Ruimtelijke context: Het landgoed de Bedelaar met het daarop gelegen vrijstaande landhuis is gelegen aan de doorgaande weg tussen Heythuysen en Horn in de nabijheid van het ven dat de grote Bedelaar wordt genoemd. Het landgoed bevindt zich verder in het natuurgebied Leudal. Bouwmassa: Het landhuis bestond oorspronkelijk uit een L-vormig bouwvolume met in de oksel een achthoekige trappenhuistoren. Bovenin de toren bevond zich de werkkamer van prof. Dubois. Omstreeks 1940, toen het pand in gebruik werd genomen als rusthuis voor de R.K. mijnbeambten, is de derde bouwlaag aangebracht, de achtervleugel verlengd en zijn er verschillende bouwvolumes toegevoegd. Deze toevoeging bestond hoofdzakelijk uit een L-vormig bouwvolume aan de oostzijde waaraan later een kapel is aangebouwd en een éénlaagse uitbouw aan de zuidzijde. Verder is aan de zuidzijde een éénlaagse tuinkamer aangebracht en aan de noordzijde een ondiepe uitbouw met Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 2 van 10

3 lessenaarsdak. Het rechthoekige bouwvolume aan de oostzijde en de aangebouwde kapel, welke beide dateren uit de jaren 70, zijn niet verder beschreven en vallen buiten de bescherming. Het oorspronkelijke bouwvolume van het landhuis bestaat uit twee bouwlagen, gedekt met zadeldaken. De toren is gedekt met een achtzijdig tentdak. De latere aanbouwen bestaan uit drie bouwlagen en zijn grotendeels voorzien van platte daken. Dak: Het zadeldak van het oorspronkelijke bouwdeel is gedekt met rode Tuile du Nord-pannen en voorzien van een eenvoudige uitkragende bakgoot van hout. Aan de noordzijde is het dak voorzien van een houten dakkapel met plat dak en aan de westzijde bevindt zich een gemetselde schoorsteen. Het achtzijdige tentdak van de toren is voorzien van rode Tuile du Nord-pannen en heeft een bekroning. De platte daken van de later toegevoegde bouwvolumes hebben een dakoverstek. Gevels: Het pand is opgetrokken in bruine baksteen. Het oorspronkelijke landhuis werd omstreeks 1930 wit geschilderd. De latere aanbouwen zijn tevens wit geschilderd. De raamopeningen zijn deels voorzien van een gemetselde onderdorpel en deels van een gepleisterde onderdorpel. Voorgevel (oostzijde): De asymmetrische voorgevel bestaat uit twee geveldelen, te weten de licht naar voren springende topgevel aan de linkerzijde die een breedte heeft van één gevelas en de langgevel aan de rechterzijde met een breedte van drie gevelassen. De gevel heeft grotendeels een regelmatige indeling van de ramen over de gevel: in elke gevelas op de begane grond twee vlak naast elkaar gesitueerde raamopeningen met ramen met een zes-ruits roedeverdeling voorzien van een bovenlicht met een vier-ruits roedeverdeling en op de verdiepingen twee vlak naast elkaar gesitueerde raamopeningen met ramen voorzien van een zes-ruits roedeverdeling. Deze indeling wijkt af boven de toegang, waar zich een smallere travee bevindt met zowel op de eerste als op de tweede verdieping één enkel raam met een zes-ruits roedeverdeling. Ook het raam op de tweede verdieping van de topgevel wijkt af: hier bevindt zich een raamopening met een tweedelig samengesteld houten raam met wederom een zes-ruits roedeverdeling. In de topgevel is een houten zolderraam aanwezig met een vier-ruits roedeverdeling dat aan de buitenzijde voorzien is van smeedijzeren valbeveiliging. Ter plaatse van de oorspronkelijke voordeur is in de jaren 60 een stalen toegangsportaal met een transparant karakter aangebracht. Dit toegangsportaal is voorzien een plat dak met overstek, waarop de naam De Bedelaar aangegeven. Rechter zijgevel (zuidzijde): De asymmetrische rechter zijgevel bestaat uit twee geveldelen, te weten de topgevel van één gevelas breed aan de linkerzijde en de langgevel aan de rechterzijde met een breedte van zes gevelassen. Aan de linkerzijde bevindt zich de aangebouwde tuinkamer. Geheel rechts is de aangebouwde kapel uit de jaren zeventig gesitueerd. De topgevel aan de linkerzijde bestaat vrijwel geheel uit een blinde gevel, met uitzondering van het kleine zolderraam met een vier-ruits roedeverdeling. De langgevel aan de rechterzijde is op de begane grond voorzien van één enkele raamopening en twee gekoppelde raamopeningen, die overeenkomen met de ramen op de begane grond van de voorgevel. De toegang, die is gesitueerd in de tweede gevelas van de langgevel, heeft een houten deur met glas voorzien van een zes-ruits roedeverdeling en een bovenlicht met een vier-ruits roedeverdeling. De eerste en op de tweede verdieping van de langgevel toont een grotendeels regelmatige indeling van de ramen: in iedere gevelas bevinden zich twee gekoppelde raamopeningen met vernieuwde Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 3 van 10

4 ramen. De raamopeningen zijn deels later ingebroken. De laatste twee gevelassen het betreft de aanbouw uit de jaren zeventig wijken iets af van deze regelmatige indeling. De tuinkamer die zich aan de linkerzijde bevindt heeft een transparant karakter aangezien deze vrijwel geheel is opgebouwd uit ramen. De tuinkamer heeft een gemetselde plint, afgedekt met keramische tegels, waarop een glaspartij bestaande uit houten ramen met een vier-ruits roedeverdeling is aangebracht. Daarboven bevinden zich bovenlichten met een twee-ruits roedeverdeling. De tuinkamer is aan de zuidzijde te toegankelijk via een dubbele houten deur met glas voorzien van een vier-ruits roedeverdeling. Linker zijgevel (noordzijde): De asymmetrische linker zijgevel bestaat uit vier geveldelen, te weten twee geveldelen van het oorspronkelijke bouwvolume aan de rechterzijde en twee geveldelen van de latere aanbouwen aan de linkerzijde uit omstreeks Aan de rechterzijde bevindt zich de uitbouw uit de jaren 70. Het rechter geveldeel van het oorspronkelijke bouwvolume is in de tweede en de derde bouwlaag voorzien van drie raamopeningen, waarvan twee zijn gekoppeld, met houten ramen voorzien van een zes-ruits roedeverdeling. De raamopeningen hebben een gemetselde rollaag en onderdorpel. Het linker geveldeel van het oorspronkelijke bouwvolume is in de eerste bouwlaag voorzien van een raam dat overeenkomt met de ramen in het rechter geveldeel. Op het niveau van de tweede bouwlaag, welke is voorzien van een witte bepleistering, bevindt zich een raam met een vier-ruits roedeverdeling dat later is aangebracht. De geveldelen van de aanbouw zijn grotendeels voorzien van ramen die overeenkomen met de ramen in de geveldelen van het oorspronkelijke bouwvolume, in eenzelfde ritmische indeling. Op de begane grond zijn deze ramen deels voorzien van bovenlichten met een vier-ruits roedeverdeling. Bij de ramen die vernieuwd zijn ontbreekt de roedeverdeling volledig. In de oksel van de aanbouw bevindt zich een rondboogvormige gemetselde beeldnis met beeld van Maria met kind. De aanbouw is te betreden door middel van een tweetal toegangen met eenvoudige houten deuren, waarvan de meest oostelijk gesitueerde toegang is voorzien van een bovenlicht. Interieur: Het interieur is niet geïnventariseerd. Erfafscheiding: Aan de voorzijde van het object zijn nog de twee gemetselde penanten van de erfafscheiding behouden gebleven. Bijzondere onderdelen: De raamkozijnen en deuren uit de oorspronkelijke bouwperiode en dito fijn gedetailleerde ramen uit de jaren 60, de nokbekroning van het torendak en beeldnis met het Mariabeeld met kind. Waardestelling: Het object is van belang wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap, cultuurhistorische waarde en meer in het bijzonder vanwege: de architectuurhistorische betekenis in relatie tot de esthetische kwaliteit van het ontwerp. de architectonische gaafheid van het exterieur. Het object wekt een oorspronkelijke indruk of heeft veranderingen ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. als een plaatselijke uiting van een belangrijke (landelijke) architectuurstroming. het gebouw behoort tot het oeuvre van een belangrijke plaatselijke architect het object is ruimtelijk bepalend c.q. markant voor de omgeving. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 4 van 10

5 de historisch-ruimtelijke relatie met de directe omgeving (landgoed de Bedelaar) waarbij het object deel uit maakt van een gebied waarvan de oorspronkelijke opzet bewaard is gebleven en dat een oorspronkelijke indruk wekt. de architectuurhistorische en functionele zeldzaamheid in relatie tot de gaafheid van het object. de betekenis voor de plaatselijke geschiedenis als uitdrukking van een wetenschappelijke, sociaaleconomische en geestelijke ontwikkeling. Bescherming: Het exterieur van de op tekening aangegeven bouwmassa. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 5 van 10

6 Foto s Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 6 van 10

7 Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 7 van 10

8 Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 8 van 10

9 Landhuis de Bedelaar, 1912, (met dank aan mevr. N. Hooijer) Landhuis de Bedelaar, 1912, (met dank aan mevr. N. Hooijer) Landhuis de Bedelaar, jaartal onbekend (circa 1931?) Landhuis de Bedelaar, begin jaren 60, Landhuis de Bedelaar, begin jaren 60, Landhuis de Bedelaar, medio jaren 60, Landhuis de Bedelaar, medio jaren 60, Landhuis de Bedelaar, jaren 70-80, Landhuis de Bedelaar, jaren 70-80, Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 9 van 10

10 Kaart met bescherming Luchtfoto Kaart met bescherming Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM048 Pagina 10 van 10