Lessen in ridderlijk. Kinderen leren de geheimen van goed ridderschap. Communiceren en verbinden wordt steeds
|
|
- Bart van der Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lessen in ridderlijk Kinderen leren de geheimen van goed ridderschap Communiceren en verbinden wordt steeds belangrijker. Zou het niet fantastisch zijn als we allemaal compassievol leren communiceren? Als kinderen van jongsaf hun eigen en andermans gevoelens en behoeftes leren benoemen? En er meer onderling begrip ontstaat? Er zijn meerdere methodes om dit te bereiken. Een bekende methode is Rosenberg s Geweldloze Communicatie. Een nieuwere methode is Ridderlijkheid op school. Geweldloze Communicatie is een manier om in verbinding met jezelf en de ander te komen. Dit vraagt om luisteren en waarnemen; om compassie en inlevingsvermogen; om het kunnen uiten van gevoelens en behoeften; en het doen van een duidelijk verzoek aan de ander. Ik heb er nu twee jaar mee geoefend en weet hoe lastig het is om je deze manier van communiceren eigen te maken. Het vraagt om objectief waarnemen vanuit een neutrale houding. Waardeoordelen zijn uit den boze. De eerste stap was het bewust worden van de hoeveelheid (voor)oordelen die er in mij omgingen. In plaats van me daardoor te laten leiden, moest ik leren om te luisteren naar wat de ander zei en dat teruggeven om te laten zien dat ik goed had geluisterd. Daarnaast moest ik voelen wat het met mij deed. Zonder oordeel In het begin was er heel veel verzet tegen deze, in mijn ogen, wat softe manier van communiceren. Het duurde enige tijd voor ik ging beseffen welke positieve veranderingen het opleverde in de relaties met anderen en met mezelf! Ik merkte dat als ik zonder te oordelen of oplossingen te bedenken kan luisteren naar wat een ander zegt, de ander zich gehoord voelt. Tegelijk schept het ruimte in jezelf. Voorheen wilde ik vaak, als reactie op een verhaal van een ander, een oplossing bieden of een tegenargument geven als ik me aangevallen voelde. Nu luister ik vooral, ook naar mezelf. En wat een boel overtuigingen en vooroordelen heb ik voorbij zien komen! Vanuit begrip ontstaat compassie Als je je bewust wordt van deze belemmerende overtuigingen, dan heb je een keus. Zolang deze overtuigingen zich nog op onbewust niveau in je afspelen, heb je minder controle over je reactie en volgt onmiddellijk de emotie. Boosheid, verdriet, we kennen het allemaal. Ze staan vaak tussen twee mensen en belemmeren de communicatie. Daarom is het zo belangrijk deze emoties te doorvoelen. Door het aanleren van het Geweldloze Communicatiemodel heb ik meer afstand leren scheppen tussen mijn gedachten, emoties en mijzelf. En ik ging verder denken: wat als iedereen op deze manier zou leren communiceren? Gelukkig bestaat hiervoor ook een programma voor kinderen, 'De Kleine Giraf. Hiermee leren kinderen vaardigheden die ze in conflictsituaties kunnen gebruiken. Ze leren over hun behoeften en gevoelens te praten en een verzoek doen. Op scholen waar dit project wordt gebruikt is de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen gegroeid en het saamhorigheidsgevoel versterkt. Bij kleuters gebruikt men een babygiraf als metafoor voor wijsheid. Het is het dier met het grootste hart. De juf vertelt bijvoorbeeld: Hij is helemaal alleen, hij is zijn moeder kwijt En dan vraagt ze: Hoe zou hij zich voelen denken jullie? De kinderen leven zich in: Hij zal verdrietig zijn, bang en eenzaam. Wat zou hij nodig hebben? De behoeften van de giraf worden op een rijtje gezet: Zijn moeder, liefde, eten Gezamenlijk wordt er gezocht naar een oplossing en spelenderwijs gaan de kinderen waarnemen, voelen en behoeftes zien. Vandaaruit kunnen ze bedenken wat er nodig is en erom vragen. Ook heel belangrijk is het onderscheidend vermogen: welke gevoelens zijn van jou en welke van de ander? De kinderen leren contact te maken met hun innerlijk, waardoor ze steviger in hun schoenen komen te staan. Houding komt van binnenuit Een belangrijk element in communicatie is de verbinding met het lichaam. Ons onderwijssysteem is ingericht op intellectu- 6 educare oktober 2013
2 Tekst en beeld Barbara le Noble heid Ridderlijkheid is opkomen voor de ander, kiezen voor het goede en samen sterk staan. educare oktober
3 ele ontwikkeling en nauwelijks op innerlijke ontwikkeling. We leren dus te praten vanuit ons hoofd, in plaats van vanuit ons hart. Iemand die zich met hart en ziel inzet voor het welzijn van kinderen is Pieter van Dongen, met zijn project 'Ridderlijkheid op School'. Net als Giraffentaal stelt het de verbindende communicatie centraal. Ridderlijkheid is een deugd die veel deugden omvat, zoals opkomen voor de ander, kiezen voor het goede en samen sterk staan. Er is veel aandacht voor het fysieke aspect. Wanneer sta je in je kracht: hoe voelt dat? Pieter van Dongen is Aikido-meester en gebruikt in deze lessen veel lichaamsgerichte oefeningen die ontleend zijn aan de aikido. Het is belangrijk dat kinderen ervaren wat er in hun lichaam gebeurt, dat ze leren voelen hoe ze stevig staan. De intentie waarmee we iets zeggen is namelijk allesbepalend voor onze communicatie. Word je je bewust van je intentie, dan komt je boodschap ineens wél over. Pieter laat kinderen dit in hun lichaam ervaren, door bijvoorbeeld achter hen te gaan staan en een hand op hun rug te leggen als ze het woord voeren. Hij laat hen de boodschap herhalen tot ze de juiste kracht en intentie hebben gevonden. Pieter: Het onderwijs heeft te veel nadruk gelegd op het ontwikkelen van intellectuele kennis. Het hoofd zit boordevol kennis en er is geen plaats meer voor gevoelens en emoties. De leerling wordt alleen afgerekend op het reproduceren van wat de docent erin stopt. Het hoofd is topzwaar geworden. Je kunt het vergelijken met een vol kopje dat constant overstroomt van informatie. Pas als kennis kan bezinken en in onszelf vaste grond krijgt, leer je. Zonder dit blijft het geleerde loze kennis die niet berust op eigen ervaring. Wellicht is dit een van de oorzaken waardoor de individualisering is doorgeslagen naar egoisme. We leren kinderen voor zichzelf te werken, en niet voor de ander. Eerste stap naar participatiemaatschappij? Ridderlijkheid is een kapstok waar veel thema`s aan opgehangen kunnen worden. Het kan voor kinderen de weg zijn naar goed burgerschap en dienstbaarheid: de participatiemaatschappij in de dop. Ridderschap verwijst naar ieders plicht en verantwoordelijkheid om onze maatschappij goed te laten functioneren. De laatste decennia werd vooral de nadruk gelegd op onze rechten. Deze rechten waren voornamelijk gekoppeld aan materiële behoeften, en niet aan het recht op een geestelijke ontwikkeling van een mens in wording. Hoe communiceer je het beste? Zijn we hoffelijk naar elkaar? Wat doen we voor elkaar? Kom je op voor zwakkeren? Een kind dat leert dat het meer heeft dan alleen hersenen en vanuit het hart leert handelen, gaat openstaan voor andere aspecten van het leven en gaat zichzelf zien in een groter verband. Vandaaruit is de participatiemaatschappij een vanzelfsprekendheid. Zeven geheimen Op de school waar met Ridderlijkheid is gewerkt, is men reuze-enthousiast over de resultaten. De vier elementen van geweldloze communicatie Hoe je met de vier elementen van geweldloze communicatie werkt kun je zien in dit voorbeeld van Marilon die bij haar vriendin zit, terwijl ze haar vader had beloofd om tegen etenstijd thuis te zijn. Waarneming Waarneming gaat over feiten. Door de feiten te (be)noemen schep je een gezamenlijke uitgangspositie voor het uiten van het ongenoegen. Als de ander de feiten anders heeft beleefd of geïnterpreteerd, blijkt dat snel. Hierdoor kunnen misverstanden worden voorkomen. Belangrijk bij deze fase is dat je neutrale termen gebruikt, de feiten benoemt zoals die zich voordoen en niet zegt dat iemand bijvoorbeeld slordig of onhandelbaar is. In dit voorbeeld whatsappt vader naar dochter: Je bent nog niet thuis, dat hadden we niet afgesproken. Gevoel Door gevoelens te benoemen maak je duidelijk wat de feiten voor iemand betekenen. Vader: Ik word hier onrustig van, ik zou vandaag koken en dat heb ik ook gedaan. Ik had me erop verheugd dat we gezellig samen zouden eten, maar nu ben ik chagrijnig omdat ik voor niets mijn best heb gedaan. Behoefte Door behoeftes te uiten vertel je waarom het belangrijk voor diegene is. Ik heb behoefte aan zekerheid en wil erop kunnen vertrouwen dat onze afspraken worden nagekomen. Verzoek Door het uiten van een verzoek neem je de verantwoording voor het vinden van een oplossing die tegemoetkomt aan jouw behoeftes. Door het doen van een concreet verzoek maak je duidelijk wat voor jou op dat moment belangrijk is. Tot slot typt vader Ik wil dat je hier binnen vijf minuten voor de deur staat. Als het goed is laat dochter van zich horen. Het kan zijn dat ze de tijd is vergeten, dat ze pech heeft met haar fiets of dat ze niet in staat was te laten weten dat ze later zou komen. En het meest waarschijnlijke is dat ze zich helemaal niet gerealiseerd heeft wat het te laat komen voor haar vader betekent. Door de manier van communiceren van haar vader kan ze daarop reageren, en staat haar te laat komen niet centraal, maar de gevolgen daarvan voor haar vader. 8 educare oktober 2013
4 kind heeft een ander thema, een andere innerlijke draak. Deze ontmantelen vereist zelfkennis, moed, kwetsbaarheid, concentratie en kracht. Ook heeft een ridder een groot verantwoordelijkheids- en rechtvaardigheidsgevoel ten aanzien van de medemens. Als zijn hulp gewenst is, mag hij in actie komen. Bij Ridderlijkheid op School wordt gebruikgemaakt van symboliek en traditionele verhalen. Het zijn verhalen die tot de verbeelding van de leerlingen spreken. Diep vanbinnen liggen er beelden en symbolen opgeslagen in ons onderbewustzijn, die in alle tijden van toepassing zijn geweest en nog steeds gebruikt kunnen worden. Het heeft te maken met ons collectieve bewustzijn, aldus Pieter. Deze rituelen en metaforen werden al in vroegere tijden gebruikt om ridders te initiëren. Pieter heeft ervaren dat het nog steeds goed werkt. Ik zag het aan de ogen van de leerlingen, die mij vol verwachting en open aankeken. Zij gingen volledig mee in de rituelen tijdens de lessen van de cursus. En natuurlijk waren ze apetrots toen ze officieel tot ridder geslagen werden. Pieter van Dongen: Op basisschool De Klimop heeft deze cursus bijgedragen aan een positieve sfeer in de klas. Leerlingen begonnen elkaar spontaan te helpen en de kinderen die problemen gaven pasten zich aan. Juffrouw Esther paste de aanbevelingen over hoe je met elkaar om kunt gaan, consequent toe. Samen met de leerlingen heeft zij de punten, die van belang zijn om de sfeer in de klas positief te beïnvloeden op papier gezet en als herinnering opgehangen bij de deur van het klaslokaal: De Zeven Geheimen van een Goede Ridder. Meteen al na de eerste les, toen ik met de juffrouw nog even de les evalueerde, viel het haar op dat de klas in stilte zelfstandig aan het werk was, wel een half uur. Dit was nog nooit voorgevallen! Aan het eind van de periode van twaalf weken die de cursus duurde hebben alle kinderen een verhaal bedacht over hun ervaringen: 'Ridderkerk en de Draak. Alle vaardigheden die ze nodig hebben om hun draak te verslaan werden erin verwerkt. Pieter verklaart het succes van zijn project uit het feit dat de hele groep erbij betrokken wordt, in tegenstelling tot train ingen waar men zich alleen richt op kinderen met problemen. Aangezien er altijd sprake is van een groepsproces, met actie en reactie, zal je de groep als geheel moeten aanpakken, zegt hij. Kinderen zien hierdoor beter wat er omgaat in een ander, ze hebben een gezamenlijk ontwikkelingsproces doorlopen, en daarbij verschillende of dezelfde gevoelens ervaren. Er is ook meer begrip voor het handelen van de ander, nu ze zich op een dieper niveau met elkaar hebben verbonden. Eerst wij, dan de kinderen Enthousiast geworden? Dan toch een opmerking vooraf. Uit de praktijk is gebleken dat het bij dit soort projecten essentieel is dat de leerkracht het project volledig ondersteunt en hierin goed begeleid wordt. Wij volwassenen kunnen pas kinderen ondersteunen bij dit proces als we zelf met mededogen naar onszelf en anderen kunnen kijken, vanuit verbinding met onszelf, onze gevoelens en behoeften. Pas dan kunnen kinderen leren om zich te verbinden met zichzelf, zich te uiten en om te gaan met negatieve gevoelens. Meer weten? Marshall B. Rosenberg: Geweldloze communicatie, ontwapenend, doeltreffend en verbindend, Lemniscaat Levenverrijkend Onderwijs, Geweldloze Communicatie helpt scholen om prestaties te verhogen, conflicten te verminderen en relaties te verbeteren, Uitgeverij De Zaak De innerlijke draak In het Ridderprogramma worden de kinderen niet zomaar ridder, daarvoor moeten ze een aantal stappen doorlopen. Ieder In EducarePlus staat een leuke poster met 'De Zeven Geheimen van een Goede Ridder' voor je klaar. EXTRA educare oktober
5 Dit artikel kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf): 1. Leren met Hart Focus 2. Schatgraven in jezelf 3. Verrassend tekenen 4. Opgroeien in verbondenheid 5. Leren kun je leren 6. De rol van spiegelneuronen Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding: alles over het tijdschrift Educare wekelijks een boekbespreking... wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com digitale ontmoetingsplaats voor leden Copyrights van alle teksten en foto s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding Hendrik Marsmanweg WS Culemborg redactie@educare.nl
School pakt stress aan
School pakt stress aan Met hoofd en hart in balans gaat alles beter Ook als je veel ervaring hebt en je werk erg leuk vindt, kan de stress toeslaan. Dat overkwam Paulien Aarts, leerkracht in het speciaal
Nadere informatieCompassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Nadere informatieLeer hoe je effectiever kunt communiceren
Leer hoe je effectiever kunt communiceren De kracht van geweldloze communicatie Hoe vaak kom je in een gesprek terecht waarin je merkt dat je niet meer zegt wat je wilt zeggen; dat je iets doet wat de
Nadere informatieLees Zoek op Om over na te denken
Welkom bij de Online Bijbelcursus van Praise De bijbelcursus is wat voor jou als je: 1. Als je wilt weten wat christenen geloven. 2. Als je meer wilt begrijpen van de bijbel. 3. Als je wilt groeien in
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieAfgesproken verdeling van de boeken over de groepen
DE KANJERTRAINING. Op de Jozefschool wordt er in alle groepen kanjertraining gegeven. Alle leerkrachten zijn gecertificeerd. Doel van de Kanjertraining? Deze werkwijze biedt lln. kapstokken aan om beter
Nadere informatieTijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling
8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieKen jezelf, dan leer je de ander beter kennen!
Ken jezelf, dan leer je de ander beter kennen! Workshop NEVI Inkoopdag, 25 juni 2015 Joost van Eijk Remco Kramers Agenda Even voorstellen Wat is Het NIC? Wat zijn jullie verwachtingen? Jouw grondhouding
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieDO'S EN DON'TS VOOR OUDERS
WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieGezocht: creativiteit
Gezocht: creativiteit Lesgeven voor de toekomst De schilder Picasso zei ooit: Ieder kind is een kunstenaar. Het is de kunst dit te blijven wanneer je eenmaal volwassen bent. Waarschijnlijk doelde hij niet
Nadere informatieMind & Motion, Centrum voor BewustZijn
NIEUWSBRIEF Follow your it knows the way Mind & Motion, Centrum voor BewustZijn Nieuwsbrief 1 9 januari 2015 Lieve mensen, Een mooi en bijzonder nieuw jaar. Ik wens jullie allen een liefdevol, gezond,
Nadere informatieDe Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.
De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieBij u schuil ik, u bent mijn schild,
Bij u schuil ik, u bent mijn schild, in uw woord stel ik mijn hoop. Psalm 119:114 inleiding Laten we eerlijk zijn: het is niet zo eenvoudig om regelmatig uit de Bijbel te lezen en te bidden. Onze volle
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieWorkshop communiceren met kinderen Versterk de band met je kind
Workshop communiceren met kinderen Versterk de band met je kind Welkom! Wij zijn Susanne Visser en Ineke Wulp en werkzaam voor het Centrum voor Jeugd en Gezin in Wijk Bij Duurstede. Het organiseren van
Nadere informatieCaroline Penninga-de Lange Je kind in balans
Je kind in balans Caroline Penninga-de Lange Je kind in balans Op weg naar emotionele stabiliteit UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM ZOETERMEER Van Caroline Penninga-de Lange verschenen eerder bij Uitgeverij Boekencentrum:
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieDe Inner Child meditatie
De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun
Nadere informatieNieuwsbrief 3 De Vreedzame School
Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School Blok 3 Blok 3: We hebben oor voor elkaar Blok 3: Algemeen: In dit blok stimuleren we de kinderen om oor voor elkaar te hebben. De lessen gaan over communicatie, over praten
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieecourse Moeiteloos leren leidinggeven
ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder
Nadere informatie1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule
Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar
DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht
Nadere informatieDeze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.
Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij
Nadere informatieWerkvormen: Lesdoelen: Filmpjes: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 8: Verliefd. Lesoverzicht
Les 8: Verliefd Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen weten dat gevoelens van verliefdheid leuk maar ook lastig kunnen zijn; Kinderen zijn zich ervan bewust dat je op verschillende types mensen verliefd kunt
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieJaar Werkboek 4 weken Challenge
Coach jezelf naar succes Jaar Werkboek 4 weken Challenge 10 Focus Sociaal zijn, jezelf kunnen wegcijferen en altijd klaar staan voor anderen zijn mooie eigenschappen, en... Jij bent ook belangrijk Hij
Nadere informatieDoelstellingen van PAD
Beste ouders, We kozen er samen voor om voor onze school een aantal afspraken te maken rond weerbaarheid. Aan de hand van 5 pictogrammen willen we de sociaal-emotionele ontwikkeling van onze leerlingen
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieWORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur
WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les twee Welkom bij les twee van deze e-cursus waarin we je willen laten zien hoe je groter kunt worden zodat je problemen
Nadere informatieDAMstenen voor het dagelijks LEVEN
Voorwoord Verschijnt september 2013 DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Allerdaagse overdenkingen voor het dagelijks leven Daar ligt het dan. Een boekje met dagelijkse overdenkingen. Noem het maar tegeltjeswijsheden.
Nadere informatieZelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?
Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt
Nadere informatieBijlage Stoere Schildpadden
Bijlage Stoere Schildpadden Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Stoere Schildpadden, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies
Nadere informatieFrank en Gundi Gaschler Ik wil begrijpen wat je echt nodig hebt
Frank en Gundi Gaschler Ik wil begrijpen wat je echt nodig hebt Frank en Gundi Gaschler Ik wil begrijpen wat je echt nodig hebt Geweldloze Communicatie met kinderen. Het project Giraffendroom Met een
Nadere informatiehoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb
hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.
Nadere informatieTekst lezen en vragen stellen
1. Lees de uitleg. Tekst lezen en vragen stellen Als je een tekst leest, kunnen er allerlei vragen bij je opkomen. Bijvoorbeeld: Welke leerwegen zijn er binnen het vmbo? Waarom moet je kritisch zijn bij
Nadere informatieWORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur
WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er
Nadere informatieModule 1. Bewustwording.
Module 1. Bewustwording. Dag 3. Visioning Ontdek wat jouw ziel te zeggen heeft over jouw bestemming en werk. Je staat op het punt om te gaan luisteren naar de wijsheid van je ziel als het gaat over jouw
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatie4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als
4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieMinicursus Verbindend Communiceren. Geschreven door: Jan van Koert
Minicursus Verbindend Communiceren Geschreven door: Jan van Koert Geweldloze communicatie is een wijze van communiceren die leidt tot gehoord en verstaan worden. Met helderheid, zonder beschuldigen en
Nadere informatieTraining - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN
Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN HERKEN JE DIT? Heb je steeds het gevoel het net niet goed genoeg te doen voor iedereen? Zijn de dagen te kort voor
Nadere informatieLou en Lena: NEE tegen geweld!
Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, ik ben Lou. En dit is mijn zus Lena. We
Nadere informatieRITUEEL. schrijven. Word de persoon die je altijd al had willen zijn.
RITUEEL schrijven d a g b o e k Word de persoon die je altijd al had willen zijn. Welkom De persoon worden die je altijd al had willen zijn. Daarom schrijf ik. Door ritueel te schrijven kom je in verbinding
Nadere informatieEvaluatie Rots & Water
Evaluatie Rots & Water Training Weerbaarheid Groep 8 St. Jozefschool Locatie Tarcisius Schooljaar 2003/2004 Door: Linda Geraeds Sociaal Cultureel Werker Docente Weerbaarheid Rots en Water Trainer CMWW
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieKinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar
Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.
Nadere informatieJouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders
- Dit basis Kindplan kan als onderdeel worden ingevoegd in het ouderschapsplan of los worden gebruikt door ouders al dan niet met hulp van een professional - Ouders ga na de eerste afspraak met een professional
Nadere informatie6555 BW Wat kun je doen als je te snel boos bent.indd 12
Hoofdstuk twee Een geheimpje over boosheid Iedereen wordt wel eens boos. Het is zelfs zo n gewoon gevoel dat we een heleboel woorden hebben om het te beschrijven. Hier zijn een paar woorden die allemaal
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieInformatie voor ouders
Weerbaarheid Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en opgroeien, dat is handig!
Nadere informatieKIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING
LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 HOE ZIEN HERSENEN ERUIT? VRAAG WIE KAN VERTELLEN WAT HERSENEN ZIJN? VRAAG HEBBEN KINDEREN KLEINERE HERSENEN DAN GROTE MENSEN? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE?
Nadere informatieOp school en daarbuiten draait alles om goed denkwerk. Goed nadenken! adviseren we onze
De klas als denk Op school en daarbuiten draait alles om goed denkwerk. Goed nadenken! adviseren we onze leerlingen meerdere keren per dag, maar we vertellen er niet bij HOE ze dat het beste kunnen doen
Nadere informatie6.2.1 Dealen met afleiding onderweg
Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je
Nadere informatieWaar een wil is, is een Weg!
5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht
Nadere informatieWERKBOEK. compassiechallenge. 10 dagen / minder perfectie meer mildheid. Stephanie van Workum ACT COACH. Naam: Datum:
WERKBOEK compassiechallenge 10 dagen / minder perfectie meer mildheid Stephanie van Workum ACT COACH Naam: Datum: compassiechallenge 10 dagen / minder perfectie meer mildheid Wat fijn dat je meedoet met
Nadere informatieB a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1
B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen
Nadere informatieLEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN
In deze huiswerkopdracht wordt uitgelegd wat leefregels en ik-ben-opvattingen zijn en het belang ervan bij het doorbreken van gewoontepatronen. Een voorbeeld van Marjolijn illustreert hoe leefregels en
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieDe vier onmetelijke vermogens van de geest
De vier onmetelijke vermogens van de geest Geluk is alleen mogelijk als er liefde is. Ware liefde heeft het vermogen iedere situatie waarin we ons bevinden te genezen en te veranderen, en ons leven een
Nadere informatie13 Jij en pesten. Ervaring
82 13 Jij en pesten Wat doe ik hier vandaag? P Ik word me ervan bewust hoe erg het is om iemand te pesten en gepest te worden. P Ik leer dat ik met anderen steeds weer respectvol moet omgaan. P Ik ken
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieSeptember 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders. Oktober 2015 Woensdag 7 oktober Start kinderboekenweek
Schoolnieuws schooljaar 2015-2016 Vrijdag 18 September 2015 September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders Donderdag 24 September Start gesprek ouders Maandag 28 September Algemene
Nadere informatieBE HAPPY. 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma
BE HAPPY 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma Alle rechten voorbehouden. Geen deel van dit boek mag worden gereproduceerd op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Nadere informatieWERKBOEK. Durf te doen wat je raakt..
WERKBOEK Durf te doen wat je raakt.. Dag 1 what makes you happy Wat is jouw happy list? Waar word je blij van? Waardoor vergeet je de tijd? Wanneer voel je de sprankel in je buik? Wat is je droom, je wens
Nadere informatieJUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou.
JUST BE YOU.NL Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen Marian Palsgraaf - www.justbeyou.nl Het mooiste wat je kunt worden is jezelf. Mijn passie is mensen te helpen
Nadere informatieInstructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt
Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieVanjezelfhouden.nl 1
1 Kan jij van jezelf houden? Dit ontwerp komt eigenlijk altijd weer ter sprake. Ik verbaas mij erover hoeveel mensen er zijn die dit lastig vinden om te implementeren in hun leven. Veel mensen willen graag
Nadere informatieEffectmeting onder leerlingen en leraren 2014-2015
Effectmeting onder leerlingen en leraren 2014-2015 Gegevens meting leraren Respons : 45 leraren, 21 mannen & 24 vrouwen Scholen : Blariacum College (Venlo) Summa College (Eindhoven) Vakcollege Tilburg
Nadere informatieIn 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie
In 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie Hallo! Je houdt van je partner. Jullie zijn al geruime tijd samen en hebben misschien samen kinderen. Jullie leiden een druk bestaan en tijd
Nadere informatieSpel: Wat heb ik geleerd dit jaar?
Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.
Nadere informatieInstructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden.
VOORBEELD DE KLAS ALS TEAM (LEERLINGENBOEK) INHOUDSOPGAVE Instructie voor leerlingen.. 5 Gebruik van de lesbrieven. 6 Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7 Wat wil je zijn en worden. 11 Wat wil je zijn
Nadere informatieLuisteren en samenvatten
Luisteren en samenvatten Goede communicatie, het voeren van een goed gesprek valt of staat met luisteren. Vaak denk je: Dat doe ik van nature. Maar schijn bedriegt: luisteren is meer dan horen. Vaak luister
Nadere informatieVoor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen. uitgave 2005
Voor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen uitgave 2005 Steeds meer kinderen stellen vragen aan de Kinderrechtswinkels over echtscheiding. Scheiden kan niet zomaar, je moet heel veel regels
Nadere informatieMind & Motion, Centrum voor BewustZijn
NIEUWSBRIEF Follow your it knows the way Mind & Motion, Centrum voor BewustZijn Nieuwsbrief nr. 6 23 augustus 2015 De lessen gaan weer beginnen! De zomervakantie is voorbij, wat gaat de tijd toch snel.
Nadere informatieVreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang
Nadere informatieTIPS VOOR DOCENTEN. Kim Koelewijn. Nu met nog meer tranen! HUIL! Het lucht op Vergroot je woordenschat rondom emoties, en laat je lekker gaan
TIPS VOOR DOCENTEN HUIL! Het lucht op Nu met nog meer tranen! Kim Koelewijn Vergroot je woordenschat rondom emoties, en laat je lekker gaan 9-99 TIPS VOOR DOCENTEN Dichtbij en verder weg Wanneer je met
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieBeertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig
Beertje Anders zit stil in een hoekje als Beertje Bruin langskomt. Beertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig bent. Kan ik je helpen, want ik ben je vriend en vrienden
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieOmgaan met gedrag op Basisschool De Bareel
1. Uitgangspunten gedrag Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel Schooljaar 2013 Inhoud 2. Preventief handelen om te komen tot gewenst gedrag 3. Interventies om te komen tot gewenst gedrag 4. Stappenplan
Nadere informatieHet koninkrijk van God vlakbij
Het koninkrijk van God vlakbij Dit werkboek is van : Cellessen voor kinderen van 8-12 jaar Serie lessen voor kleine groepen; leeftijd 8-12 jaar Lessen zijn geschreven op basis van het boek Natuurlijk BOVENnatuurlijk
Nadere informatieEenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les
8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil
Nadere informatieAdvies en steun voor uw kind en uzelf
Advies en steun voor uw kind en uzelf Voor advies en steun aan ouders en hun kinderen Informatie advies cursussen Als u of uw kind psychische klachten heeft of problemen ervaart met alcohol of drugs, heeft
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieEen spreekbeurt houden
Een spreekbeurt houden Groep 4 gaat voor het eerst een spreekbeurt voorbereiden en houden. Moeilijk? Eng?We hebben nu al een beetje geoefend met een boekbespreking, maar voor veel kinderen is praten met
Nadere informatienarratieve zorg Elder empowering the elderly
narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar
Nadere informatieE-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!
Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde
Nadere informatieE.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7
E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....
Nadere informatieModule 4: Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping)
Module 4: Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping) Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping) Geluk is een gevoel! Jij bent de enige persoon op de wereld die jou gelukkig kan maken! Het is erg belangrijk dat je alle
Nadere informatieVaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep
Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Therapie en training, iets voor jou? Als je bij De Hoenderloo Groep komt wonen, heb je vaak al veel meegemaakt in je leven. Het valt niet altijd
Nadere informatie