Mogelijke onderzoeksonderwerpen voor de geïntegreerde opdracht

Transcriptie

1 Inhoud Hoofdstuk 1 Het bbp als welvaartsindicator van een land 9 Om een beeld te krijgen van de welvaart van een land, kun je de totale waarde berekenen van alle geproduceerde finale producten gedurende een bepaalde periode (meestal een jaar) in een bepaald land. De berekening van het bbp gebeurt op verschillende manieren. Welvaart houdt echter meer in dan over voldoende producten beschikken. In die zin schiet het bbp tekort als welvaartsmeter en moet je op zoek naar alternatieven. Bereken je het bbp tegen de huidige prijzen, dan bekom je het nominale bbp. Je bekomt het reële bbp door alle producten te waarderen op basis van de prijzen van eenzelfde jaar, het basisjaar. Hoofdstuk 2 Economische groei 29 Een toename van het bbp wijst erop dat de economische activiteit toeneemt. Om economische groei te realiseren moet de productiecapaciteit van een land toenemen. Er zijn extra binnenlandse of buitenlandse financiële middelen nodig om met geschikte kapitaalgoederen te kunnen werken. Daarnaast speelt de kwantiteit maar vooral ook de kwaliteit van arbeid een belangrijke rol. Bovendien moet er technologische vooruitgang zijn om de economische groei in de toekomst veilig te stellen. Kapitaal, arbeid en technologische vooruitgang zijn de drie determinanten van economische groei. Hoofdstuk 3 Overheidsmaatregelen ter bevordering van economische groei 61 Er is een belangrijke taak voor de overheid weggelegd om economische groei te stimuleren. De overheid moet daarbij inspelen op de determinanten van economische groei. Ze moet maatregelen nemen die sparen en investeren stimuleren, de scholingsgraad van de beroepsbevolking verhogen en de technologische vooruitgang ondersteunen en bevorderen. 7

2 op onderzoek In de leerwerkboeken Economix tweede graad leerde je stap voor stap hoe je een goede onderzoeker wordt. In de rubriek Op onderzoek kreeg je alle nodige kennis en vaardigheden aangeboden. Ook in de leerwerkboeken Economix Algemene economie 5 en Economix Bedrijfseconomie 5/6 kon je oefenen op de onderzoeksvaardigheden in deze rubriek. In het zesde jaar moet je zelfstandig een geïntegreerde opdracht uitvoeren. Dat is een onderzoek dat je van begin tot einde voert volgens de regels van de kunst. Bij elk thema van Economix Algemene economie 6 krijg je een aantal onderzoeksonderwerpen aangeboden. Deze onderwerpen kunnen je inspireren tot het formuleren van een goede hoofdvraag voor je onderzoek. In overleg met je leerkracht mag je eventueel zelf andere onderzoeksonderwerpen aanbrengen. Eenmaal een onderzoeksonderwerp goedgekeurd is door je leerkracht start je een onderzoek. De praktische gids Op onderzoek ondersteunt je doorheen dit proces. Je leerkracht bepaalt het tempo en wanneer je de documenten die bij elke onderzoeksstap behoren, moet indienen. Mogelijke onderzoeksonderwerpen voor de geïntegreerde opdracht de samenstelling van het bbp; de HDI (Human Development Index); de economische groei van landen; de determinanten van economische groei; de overheidsmaatregelen ter bestrijding van structurele werkloosheid; de overheidsmaatregelen ter bevordering van economische groei. Je vindt de onderzoeksonderwerpen voor de volgende thema s op de openingspagina van elk thema terug. 8 Thema 1 Het bbp op lange termijn

3 HOOFDSTUK 1 Het bbp als welvaartsindicator van een land instap Seks & drugs & bbp België en andere Europese landen tellen vanaf september 2014 de cijfers van drugshandel en prostitutie mee om het bruto binnenlands product (bbp) of de omvang van de economische activiteit te berekenen. Dat is het gevolg van een Europese richtlijn die van alle EU-landen verwacht dat ze hun bbp berekenen volgens het European system of accounts dat in 2010 werd opgesteld. Dat document bepaalt onder andere dat illegale economische handelingen in het bbp moeten worden opgenomen, voor zover alle betrokken partijen met de transactie akkoord gaan. Drugshandel en vrijwillige prostitutie dragen dus bij aan de welvaart van een land; diefstal en gedwongen prostitutie niet. Bron: DE BOCK, K. Sex & drugs & bbp Geraadpleegd op via leertip Het verschil tussen welvaart en welzijn Welvaart is het vermogen om te kopen wat je wil hebben, om je behoeften te bevredigen. Welvaart kan gemeten worden en is een economisch begrip. Welzijn is het vermogen om je gelukkig te voelen met wat je hebt. Welzijn kan niet gemeten worden en is geen typisch economisch begrip. Welvaart en welzijn hoeven niet samen te vallen. Een voorbeeld: twee vriendinnen kopen een duur ticket voor een optreden van hun favoriete band (welvaart); Tess vindt het optreden fantastisch en beleeft een onvergetelijke avond (welzijn), voor Chloë valt het optreden echter tegen, ze gaat ontgoocheld naar huis (geen welzijn). 1 In Economix 4 leerde je het begrip bruto binnenlands product (bbp) kennen. Wat geeft het bbp weer? De totale waarde van alle finale producten die in een land gedurende een jaar worden geproduceerd. 2 Wat kun je volgens de tekst met het bbp meten? Markeer in het geel. 3 Markeer in het groen welke economische handelingen tot september 2014 niet werden opgenomen in het bbp. Het bbp als welvaartsindicator van een land HOOFDSTUK 1 9

4 4 Welke andere economische handelingen worden nog steeds niet in het bbp opgenomen? Geef twee voorbeelden. Zwartwerk. Vrijwilligerswerk. Ruilhandel. Huishoudelijk werk. 5 In Economix 3 leerde je ook het begrip welvaart kennen. Omschrijf dit begrip. De mate waarin de bevolking van een land over producten kan beschikken. 6 Geef twee voorbeelden van negatieve externe effecten (ongewenste neveneffecten) die het bbp verhogen, maar niet het welzijn. Kosten veroorzaakt door files in het wegverkeer. Medische kosten voor ziektes veroorzaakt door luchtvervuiling. info Micro- en macro-economie In Economix 5 heb je je aandacht in hoofdzaak gericht op individuele gezinnen en individuele ondernemingen. Je bent vooral bezig geweest met micro-economie. Het bbp wordt gerealiseerd door alle gezinnen, alle ondernemingen, de overheid en het buitenland. Dit is macroeconomie. In Economix 6 bestudeer je de economie vooral vanuit macroeconomisch standpunt. opdracht 1 Berekening en belang van het bbp Een bbp berekenen is altijd wat gokken Het bbp wordt berekend door het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR) en door de Nationale Bank van België (NBB) driemaandelijks gepubliceerd. Het bbp wordt berekend op basis van een complex geheel van schattingen en boekhoudkundige formules. Het bbp is dus geen exact cijfer maar een raming. Niet alle economen zijn het erover eens dat het bbp een nuttig meetinstrument is om de omvang van een economie te meten maar bij gebrek aan betere modellen wordt het toch vaak gebruikt. Het is belangrijk dat deze berekening in alle landen zo veel mogelijk op dezelfde manier gebeurt zodat de verschillende economieën correct vergeleken kunnen worden. In de Europese Unie is dat extra belangrijk omdat de lidstaten in 1992 in het Verdrag van Maastricht begrotingsafspraken maakten. Deze houden onder andere in dat elke lidstaat ernaar streeft begrotingstekorten te beperken tot maximaal drie procent van het bbp. Dankzij het bbp kunnen economische grootheden in een juister perspectief geplaatst worden. Zo kun je de overheidsschuld van een land uitdrukken in procent van het bbp en vergelijken met een ander land. Voor een vergelijking van de materiële welvaart tussen landen moet ook rekening gehouden worden met het aantal inwoners van een land. De VS hebben een merkelijk hoger bbp dan bijvoorbeeld Luxemburg maar dit betekent niet dat een Amerikaanse burger over meer producten kan beschikken dan een inwoner van Luxemburg en bijgevolg welvarender is. Als je het bbp deelt door het aantal inwoners, dan bereken je het bbp per capita. Vrij naar DS Avond 10 Thema 1 Het bbp op lange termijn

5 1 Wie berekent en publiceert in België de officiële waarde van het bbp? Markeer in het blauw in de tekst. 2 Hoe wordt het bbp berekend? Markeer in het geel in de tekst. 3 Wat meet het bbp? Markeer in het roze in de tekst. 4 Waarom is het belangrijk dat de berekening van het bbp zoveel mogelijk op dezelfde manier gebeurt? Markeer in het groen in de tekst. 5 De overheidsschuld in Nederland bedroeg in 2014 meer dan 450 miljard euro, in België meer dan 400 miljard euro in Kun je de overheidsschuld van beide landen zomaar met elkaar vergelijken? Motiveer.. Neen,.. absolute cijfers... van de..... overheidsschuld..... vergelijken... heeft.. weinig..... zin Om..... een juiste.. vergelijking..... te.... maken..... moet.. je.... de..... overheidsschuld..... uitdrukken.... in.... procent..... van het bbp en moet je rekening houden met het vermogen van de burgers. 6 In Economix 4 leerde je dat je de welvaart tussen landen niet kunt vergelijken op basis van het bbp. Welke maatstaf kun je dan wel gebruiken? Motiveer. Het bbp per capita. Je moet immers ook rekening houden met het aantal inwoners. Grote landen hebben automatisch een hoger bbp maar per inwoner is er daarom niet noodzakelijk meer welvaart. opdracht 2 Het bbp als welvaartsindicator Hoe goed doet België het echt? Eerder dit jaar maakte de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) een nieuwe versie van de Better Life Index (BLI) bekend, een welvaartsindicator die rekening houdt met elf parameters. Daaruit blijkt dat België middelmatig scoort op het vlak van levenskwaliteit. In vergelijking met 34 andere geïndustrialiseerde landen staat België op de zestiende plaats. Daarmee gaat België twee plaatsen achteruit in vergelijking met twee jaar eerder. Verder is het beeld vergelijkbaar. De sterke indicatoren inkomen, balans tussen werk en leven, en huisvesting en zwakke punten het milieu en veiligheid blijven dezelfde. Deze resultaten moeten voorzichtig worden geïnterpreteerd maar de index heeft wel de verdienste de aandacht te vestigen op een belangrijke vraag: hoe meten en weten we hoe goed een land echt presteert op het vlak van maximaliseren van het welzijn van al haar burgers? De evolutie van het bbp is als indicator nuttig voor ondernemingen om te beslissen over al dan niet investeren. Als het bbp daalt, zijn ondernemingen immers geneigd om investeringen uit te stellen. Ook voor de overheid is het bbp een nuttige indicator bij het opstellen van de begroting. De voorspelde groei van het bbp helpt de inkomsten van de overheid beter te ramen. Maar als indicator van de economische prestatie en vooruitgang van een samenleving schiet het bbp tekort. Het bbp is zelfs onvolledig als maatstaf voor welvaart door onder andere de thuis geproduceerde producten niet in rekening te brengen. Verder vertelt het niet hoe duurzaam ons productiesysteem is of hoe gelijk de inkomens worden verdeeld. Het bbp negeert een heel aantal dimensies die nochtans bijdragen tot het welzijn van burgers, zoals de kwaliteit van publieke goederen en diensten, de luchtkwaliteit, de hoeveelheid vrije tijd, de schoonheid van het platteland of de veiligheid in de steden. Bron: Hoe goed doet België het echt. De Morgen, , 30. Het bbp als welvaartsindicator van een land HOOFDSTUK 1 11

6 1 Markeer in het blauw in de tekst voor wie en waarvoor het bbp een nuttige indicator is. 2 Waarom kun je het bbp toch beschouwen als een welvaartsindicator van een land?. Het bbp waardeert... de..... economische activiteit van een land (het productievolume, het inkomen en de..... bestedingen). Daarom geeft.. het bbp een beeld.. van de.. materiële toestand van de bevolking van een land. 3 Waarom zijn het bbp noch het bbp per capita goede maatstaven voor de beoordeling van de welvaart van de bevolking van een land? Beide maatstaven zeggen niets over de verdeling van de welvaart. 4 Waarom onderschat het bbp de welvaart? Illustreer met een voorbeeld uit de tekst. Thuis geproduceerde producten worden er niet in opgenomen, bijvoorbeeld eigen groenten. 5 Markeer in het geel in de tweede alinea van de tekst de indicatoren die niet opgenomen zijn in het bbp maar die wel een invloed hebben op welvaart en welzijn. 6 Markeer in het groen in de tekst de indicatoren die gebruikt worden bij het bepalen van de Better Life Index. 7 In Economix 4 leerde je de Human Development Index (HDI) of de Menselijke Ontwikkelingsindicator van de Verenigde Naties kennen. Met welke factoren houdt deze welvaartsindicator rekening? Het bbp per capita, de levensverwachting en de opleidingskansen. opdracht 3 Berekeningswijzen van het bbp Stel dat er in een land maar drie ondernemingen zijn: een boerderij, een maalderij en een bakkerij. De boer importeert voor ,00 tarwezaden. Hij verkoopt nadien alle tarwe aan de maalderij voor een totaal bedrag van ,00. Die verwerkt de tarwe tot meel en verkoopt die aan de bakker voor een totaal bedrag van ,00. De bakker verwerkt het meel en andere grondstoffen tot brood en verkoopt de broden voor een totaal bedrag van ,00, waarvan voor ,00 aan het buitenland. Elke onderneming heeft werknemers in dienst aan wie een loon betaald wordt. De eigenaars van de ondernemingen bezitten alle kapitaalgoederen en ontvangen een deel van de winst als vergoeding. De boer betaalt in totaal ,00 lonen uit, de winst bedraagt ,00. De lonen in de maalderij bedragen 6 500,00, de eigenaar maakt 3 500,00 winst. In de bakkerij is dit respectievelijk ,00 en ,00. Je kunt het bbp van dit land vanuit drie invalshoeken berekenen: de productiebenadering; de inkomensbenadering; de bestedingsbenadering. 12 Thema 1 Het bbp op lange termijn

7 1 Markeer in het geel het finale goed en in het blauw de intermediaire goederen. Finale goederen worden geconsumeerd of doen dienst als kapitaalgoederen. Intermediaire goederen worden tot finale goederen verwerkt. 2 Bij de productiebenadering bereken je het bbp door de som te maken van de totale toegevoegde waarde die door alle ondernemingen van een land gecreëerd wordt gedurende een jaar. De toegevoegde waarde omvat het verschil tussen de waarde van wat ondernemingen in het productieproces inbrengen (de input) en de ontvangsten bij de verkoop van de producten (de output). Bereken het bbp volgens de productiebenadering door tabel 1.1 in te vullen. onderneming input output toegevoegde waarde , , , , , , , , , ,00 boerderij maalderij bakkerij bbp.... Tabel 1.1 Berekenen van het bbp volgens de productiebenadering 3 Je kunt het bbp ook berekenen door de som te maken van alle vergoedingen die uitgekeerd werden aan de eigenaars van de productiefactoren natuur, arbeid en kapitaal. De inkomensbenadering registreert de inkomens van de gezinnen uit arbeid en vermogen en de vergoeding van de ondernemers (vooral winst). Bereken het bbp volgens de inkomensbenadering door tabel 1.2 in te vullen. onderneming lonen winst totaal , , , , , , , , , ,00 boerderij maalderij bakkerij bbp.... Tabel 1.2 Berekenen van het bbp volgens de inkomensbenadering 4 Een laatste manier om het bbp te berekenen, is aan de hand van de besteding van het verkregen inkomen. Deze besteding kun je in vier groepen indelen: de finale binnenlandse consumptie (C) omvat het geheel van producten aangekocht door de gezinnen; de investeringen (I) van ondernemingen en de aankoop van onroerende goederen van gezinnen (bv. woonhuizen); de overheidsbestedingen (G van government): de overheidsconsumptie en -investeringen bestaan uit de bezoldigingen van het overheidspersoneel en de uitgaven voor de courante werking van de overheidsdiensten; de netto-export: deze is gelijk aan de export (X) verminderd met de import (M). De som van deze vier bestedingscategorieën geeft eveneens het bbp weer. Bereken het bbp volgens de bestedingsbenadering door tabel 1.3 in te vullen. Het bbp als welvaartsindicator van een land HOOFDSTUK 1 13

8 bestedingen bedrag ( , ,00 =) ,00 C finale binnenlandse consumptie... I investeringen... 0,00 G overheidsbestedingen... 0,00 (X - M) netto - export.( , , =) , ,00 bbp... Tabel 1.3 Berekenen van het bbp volgens de bestedingsbenadering 5 Zijn de volgende beweringen juist of fout? Noteer je antwoord in de tweede kolom van tabel 1.4. Licht een foute bewering kort toe in de derde kolom. bewering juist of fout? toelichting A Afhankelijk van de berekeningswijze krijg je een andere waarde van het bbp. B De waarde van een finaal product is gelijk aan de som van de toegevoegde waarden die gerealiseerd zijn bij het tot stand komen van dat product. fout..... juist Je krijgt hetzelfde eindtotaal. De totale waarde van de geproduceerde finale producten is gelijk aan de vergoedingen van de productiefactoren. Deze vergoedingen vormen een inkomen voor de eigenaars van die productiefactoren. Vervolgens kan dit inkomen besteed worden aan de aankoop van producten C De productiebenadering meet het bbp door de som te maken van de toegevoegde waarden van alle ondernemingen in landbouw-, industrie- en dienstensector. juist..... D De inkomensbenadering meet het bbp door de som te maken van alle vergoedingen uitgekeerd aan de productiefactoren natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap. juist..... E De productiebenadering berekent het bbp op basis van gegevens van de gezinnen, de inkomensbenadering op basis van gegevens afkomstig van de ondernemingen. fout Productiebenadering is gebaseerd op gegevens van ondernemingen en inkomensbenadering op basis van gegevens van gezinnen Thema 1 Het bbp op lange termijn

9 bewering juist of fout? toelichting F Bij de bestedingsbenadering bekijk je het bbp vanuit de vraagzijde van de economie. juist..... G Internationale handel heeft geen invloed op het bbp. fout Het bbp bevat de export maar niet de import want ingevoerde producten worden in het buitenland geproduceerd Tabel 1.4 De berekeningswijzen van het bbp nader bekeken opdracht 4 Bijdrage tot het bbp procentueel aandeel in het bbp 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0, jaar landbouw, bosbouw en visserij industrie diensten Grafiek 1.1 Procentueel aandeel van de economische sectoren in het Belgische bbp vanaf 1970 Bron: Internet, , ec.europa.eu/economy_finance/ameco 1 Grafiek 1.1 is gebaseerd op de productiebenadering. Hoe wordt het bbp berekend bij deze berekeningswijze? Het bbp wordt berekend door de som te maken van alle toegevoegde waarden die door alle ondernemingen van een land gecreëerd worden gedurende een jaar. In deze grafiek worden de ondernemingen opgedeeld in drie sectoren. Het bbp als welvaartsindicator van een land HOOFDSTUK 1 15

10 2 Wat kun je uit grafiek 1.1 afleiden? Het aandeel van de landbouw is klein en daalt vanaf 2005 tot onder 1,00 %. Het aandeel van de industrie in het Belgische bbp daalt sterk. Vanaf 2003 is het aandeel kleiner dan 25,00 %. Het aandeel van de dienstensector neemt nog steeds toe en bewijst het belang van de dienstensector voor de Belgische economie. procentueel aandeel in het bbp ,01 61, ,70 79,79 79,02 73, ,35 34,57 22,53 16,98 19,79 25,28 0 0,77 3,23 2,64 3,54 1,19 België Griekenland Zuid-Korea Mexico VS EU landbouw, bosbouw en visserij industrie diensten 1,67 Grafiek 1.2 Procentueel aandeel van de economische sectoren in het bbp van verschillende landen in 2010 Bron: Internet, , ec.europa.eu/economy_finance/ameco A 3 Omdat het bbp in alle landen op dezelfde manier wordt berekend, kun je de economieën van verschillende landen vergelijken. Vergelijk aan de hand van grafiek 1.2 het procentuele aandeel van de verschillende economische sectoren in het bbp van: België en Griekenland In België is de landbouwsector minder belangrijk dan in Griekenland. Het aandeel van de industrie is belangrijker in België dan in Griekenland. In beide landen is de dienstensector de belangrijkste sector. In Griekenland is het aandeel van de dienstensector groter dan in België. 16 Thema 1 Het bbp op lange termijn

11 B België en Zuid-Korea In België is de landbouwsector minder belangrijk dan in Zuid-Korea. Het aandeel van de industrie is aanzienlijk groter in Zuid-Korea. In België is het aandeel van de dienstensector groter dan in Zuid-Korea. C VS en Mexico In Mexico zijn de landbouwsector en de industrie belangrijker. In beide landen is de dienstensector de belangrijkste sector. In de VS is het aandeel van de dienstensector groter dan in Mexico. D VS en Europa Beide zijn vergelijkbaar. De dienstensector is in de VS nog belangrijker dan in de EU. procentueel aandeel in het bbp 65,00 60,00 55,00 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0, , jaar finale binnenlandse consumptie investeringen overheidsconsumptie netto-export Grafiek 1.3 Procentueel aandeel van de verschillende bestedingen in het Belgische bbp vanaf 1970 Bron: Internet, , ec.europa.eu/economy_finance/ameco 4 Wat kun je uit grafiek 1.3 afleiden? Finale binnenlandse consumptie vormt het belangrijkste aandeel in het bbp. Sterke schommelingen bij de investeringen. Aandeel overheidsconsumptie stijgt tot begin jaren Daarna lichte daling om vanaf 1990 opnieuw te stijgen. Netto-export is eind jaren 1970 tot begin jaren 1980 negatief. Daarna is er een overschot (= export groter dan import). Het bbp als welvaartsindicator van een land HOOFDSTUK 1 17