Programma: bewegen en cognitie. Call voor onderzoek naar effecten van bewegen op het cognitief functioneren bij ouderen met een mobiliteitsbeperking

Transcriptie

1 Programma: bewegen en cognitie Call voor onderzoek naar effecten van bewegen op het cognitief functioneren bij ouderen met een mobiliteitsbeperking 1

2 Inleiding 1.1 Aanleiding en positie van het programma binnen de Hersenstichting De titel van het beleidsplan van de Hersenstichting voor is Heel de hersenen. Dat is niet voor niets. Omdat naast het behandelen en genezen van een hersenaandoening ook het belang van het voorkomen van een hersenaandoening door de Hersenstichting niet over het hoofd wordt gezien, is in 2014 het domein Gezonde Hersenen opgericht. Als kernambitie heeft het domein Gezonde Hersenen het optimaliseren van een gezonde ontwikkeling en een gezond behoud van de hersenen door onderzoek, voorlichting en samenwerking. Een van de manieren om deze ambitie te realiseren is het optimaliseren van gezonde hersenen door bewegen. Het cognitief functioneren wordt hierdoor bevorderd en het risico op het ontwikkelen van hersenaandoeningen neemt af. 1.2 Achtergrond en noodzaak Door regelmatig te bewegen 1 kan gezondheidsschade worden voorkomen. Maar bewegen is ook goed voor de hersenen; een toenemend aantal wetenschappelijke studies laat zien dat bewegen een positieve invloed heeft op cognitie in het algemeen en in het ouder wordende brein op het terugdringen van de cognitieve achteruitgang. Door regelmatig te bewegen kan men dus actief een bijdrage leveren aan gezonde hersenen. Om Nederland in beweging te krijgen, staan er op dit moment al een groot aantal beweeginterventies beschreven in de interventiedatabase van het Centrum Gezond Leven (CGL) 2. Deze interventies richten zich met name op het reduceren van overgewicht of het behalen van de Norm Gezond Bewegen. Beweeginterventies gericht op het bevorderen dan wel het behoud van diverse cognitieve functies staan nog niet beschreven. Bewegen kan echter bij ouderen, naast het terugdringen van het risico op gezondheidsschade, er ook voor zorgen dat de cognitieve achteruitgang minder wordt. Hierdoor kan deze groep langer zelfstandig blijven functioneren en zorgkosten uitsparen. Om een beweeginterventie te ontwikkelen ter bevordering van het cognitief functioneren bij ouderen is aanvullend wetenschappelijk onderzoek vereist, aangezien er aan de hand van de huidige studies nog geen wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen gedaan kunnen worden. 1Als richtlijn voor bewegen is de Norm Gezond Bewegen opgesteld. Voor volwassenen en ouderen betekent dit dagelijks 30 min matig intensief bewegen. Voor kinderen en jongeren geldt dagelijks 60 min matig intensief bewegen. Bron: 2www.nasb.nl/kansrijke-beweeginterventies 2

3 1.3 Terreinverkenning Hoewel uit meerdere overzichtsstudies naar voren komt dat er inderdaad aanwijzingen zijn dat bewegen een positief effect heeft op het cognitief functioneren bij ouderen, schort het nog aan langdurige kwalitatieve studies. De huidige studies zijn niet hetzelfde van opzet, zijn klein en laten geen causaal verband zien. Ook is er nog onvoldoende evidentie omtrent wat voor activiteit, welke mate van intensiteit, duur en frequentie het meeste effect heeft op het cognitief functioneren. Voordat beweeginterventies voor ouderen ontwikkeld kunnen worden, zal hier eerst meer duidelijkheid over moeten komen. Er worden op dit moment in Nederland een aantal studies gefinancierd die tot doel hebben om meer inzicht te verkrijgen in de invloed van specifieke vormen van beweegtraining op het verminderen van de cognitieve achteruitgang bij ouderen met een verhoogd risico op dementie of met een milde vorm van dementie. Met deze call wil de Hersenstichting het huidige onderzoek bij ouderen een stap verder brengen, waardoor er binnen vijf jaar voldoende evidentie is om voor ouderen een beweeginterventie gericht op het bevorderen van het cognitief functioneren te ontwikkelen en te implementeren. Om een duidelijke impact te bewerkstelligen legt de Hersenstichting de focus op specifiek innovatief en kansrijk onderzoek bij een selecte groep ouderen, namelijk ouderen met een mobiliteitsbeperking die géén invloed heeft op het cognitief functioneren. Er is gekozen voor deze doelgroep, omdat deze groep tot nu toe nog nauwelijks is bestudeerd, terwijl dit een relatief grote groep betreft in Nederland en ook zij mogelijk positieve effecten ondervinden van specifieke vormen van bewegen op hun cognitief functioneren. Daarnaast kunnen de resultaten die gevonden worden bij deze groep ook geëxtrapoleerd worden naar andere groepen ouderen. 2. Doelstelling en afbakening 2.1. Primaire doelstelling van het onderzoeksprogramma Het ontwikkelen van kennis over de effectiviteit van bewegen op cognitie op de lange termijn bij ouderen met een mobiliteitsbeperking die géén invloed heeft op het cognitief functioneren, zodat er binnen vijf jaar een succesvolle beweeginterventie ontwikkeld kan worden, waardoor deze groep meer gaat bewegen op een manier waardoor hun cognitieve vermogen geoptimaliseerd wordt en gezondheidsschade voorkomen wordt. 2.2 Definities, reikwijdte, afbakening en inhoudelijke voorwaarden Gezonde Hersenen: Deze call is ontstaan vanuit het domein Gezonde Hersenen. De aanvragen dienen dus betrekking te hebben op de effecten van bewegen op cognitie bij ouderen van tenminste 65 jaar met een mobiliteitsbeperking, maar zonder een hersenaandoening en/of zonder een aandoening die invloed heeft op het cognitief functioneren. Onderzoeken die betrekking hebben op het ontwikkelen van kennis over het effect van bewegen op het cognitief functioneren bij bepaalde hersenaandoeningen of onderzoeken die betrekking hebben op patiënten met een aandoening waarbij naast de mobiliteit ook het cognitief functioneren is aangetast, vallen niet binnen de scope van dit onderzoek. 3

4 Uitzicht op interventie: Deze call is opgezet omdat er met de huidige wetenschappelijk kennis nog geen beweeginterventies ter bevordering van het cognitieve functioneren kan worden ontwikkeld en geïmplementeerd. De opzet van het onderzoek moet dus zodanig zijn dat er bij positieve resultaten binnen vijf jaar een beweeginterventie ontwikkeld kan worden. Inhoudelijke voorwaarden Opzet o Het onderzoek moet zich richten op het vergelijken van de effectiviteit van actieve dan wel passieve beweeginterventies die uitvoerbaar zijn voor deze doelgroep. o Het onderzoek moet als doel hebben om de langdurige en dus niet de acute effecten van bewegen op het cognitief functioneren te achterhalen. Uitkomstmaat o In het onderzoek worden verschillende executieve functies gebruikt als uitkomstmaat. Effectiviteit o De aanvragers moeten kunnen aantonen dat de beweeginterventies die onderzocht zullen gaan worden reeds staan beschreven in de literatuur of op het moment van de aanvraag al worden onderzocht in een ander lopend onderzoek. o De aanvragers moeten op het moment van de aanvraag betrokken zijn bij of toegang hebben tot een studie met dezelfde doelgroep. Ervaring o De aanvragers moeten duidelijk kunnen aantonen dat zij relevante ervaring hebben met vergelijkbaar onderzoek bij eenzelfde doelgroep als beschreven in de aanvraag. Multidisciplinair o De samenstelling van de groep van aanvragers is bij voorkeur multidisciplinair. Cofinanciering o Additionele financiering vanuit eigen middelen of door externe partijen wordt aangemoedigd. Setting o De call is bedoeld voor onderzoek binnen de Nederlandse gezondheidszorg. Betrokkenheid van een academische instelling (universiteit/umc) is noodzakelijk. Samenwerkingsverbanden met andere instellingen worden aangemoedigd. Publiek-private samenwerkingen (pps) behoren tot de mogelijkheden Tijdspanne o Het onderzoek moet na maximaal drie jaar leiden tot concrete resultaten; ook als met deze subsidie een promotietraject van vier jaar wordt gefinancierd. 4

5 2.4 Selectiecriteria Relevantie o Het belangrijkste selectiecriterium is relevantie ten aanzien van de primaire doelstelling van de call en het behalen van een impactvol resultaat hierop voor de doelgroep. Kwaliteit o Aanvraag o Onderzoeksopzet o Kwalificaties aanvragers en instellingen o Onderbouwing van het probleem en de interventie o Aansluiting op wetenschappelijke literatuur o Aansluiting op lopend onderzoek Haalbaarheid o In tijd (realistische planning) o Financiële planning (o.a. is budget toereikend en cofinanciering geregeld) o Inbedding o Ervaring onderzoekers met de doelgroep, technieken, ontwikkeling van interventies o Uitvoeringsmogelijkheden en technieken o Toegang van de onderzoekers tot de doelgroep o Onderbouwing van aangrijpingspunten die ten grondslag liggen aan de interventie o Haalbaarheid en onderbouwing t.a.v. doelmatigheidsaspecten, de toekomstige ontwikkeling en implementatie van een mogelijke interventie binnen vijf jaar o SWOT-analyse Product (interventie-/studieresultaat): o Deliverables o Implementatieplan o Doelmatigheid/ economische evaluatie voor de betreffende interventie 3. Werkwijze 3.1 Subsidievorm Doelgroep aanvragers Deze subsidie is bedoeld voor een opzichzelfstaand onderzoek waarbij meerdere aanvragers betrokken zijn en is dus niet persoonsgebonden. Om de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van de projecten te goede doen komen zijn er wel voorwaarden geformuleerd ten aanzien van de aanvragers: Voorwaarden voor de aanvrager(s) De aanvragers zijn gepromoveerd én hebben een aanstelling bij een onderzoeksinstelling Een aanvrager mag maar één keer indienen als hoofdaanvrager Meerdere aanvragers zijn mogelijk en gewenst. 5

6 De aanvragers kunnen duidelijk maken dat ze relevante ervaring hebben voor het onderzoek en toegang hebben tot de betreffende doelgroepen. Subsidiebedrag Voor de huidige call wordt vooralsnog een budget van beschikbaar gesteld. Het meerjarenbeleidsplan loopt van 2015 tot In 2017 zullen alle lopende programma s worden geëvalueerd. In 2017 zal er opnieuw een nog nader te bepalen budget beschikbaar komen. Hiervoor zal de Hersenstichting op zoek gaan naar externe financiers. Uiteindelijk zal er in januari 2016 één onderzoek gehonoreerd worden. Om een dergelijk onderzoek te realiseren heeft de Hersenstichting een subsidiebedrag van beschikbaar gesteld voor een looptijd van maximaal drie jaar. Een vierde jaar behoort alleen tot de mogelijkheden indien dit onderzoek leidt tot een promotie en het vierde jaar uit eigen middelen wordt betaald. Er is dus mogelijkheid voor projecten met cofinanciering. Vereiste is wel dat het financiële plaatje compleet is en de kosten-opbrengstenverhouding centraal staat. Aanvraagvoorwaarden De aanvrager(s) kunnen duidelijk maken dat ze het financiële plaatje compleet hebben voor het beoogde onderzoek en dat de kosten-opbrengstenratio in verhouding is. Cofinanciering kan van de eigen universiteit, samenwerkingspartners in academia, 1 ste of 2 e lijn of bedrijfsleven zijn. Cofinanciering kan ook tot stand komen door partnering met andere fondsen. Er geldt in ieder geval een minimum van 25% en een maximum van 35% van het totale subsidiebedrag. Indien er een aanvraag wordt ingediend waarmee een promovendus voor vier jaar wordt aangesteld, dan zal het salaris voor het vierde jaar uit eigen middelen gefinancierd moeten worden. 3.2 Looptijd en planning Looptijd programma: Looptijd onderzoek: vanaf honorering drie tot vier jaar Looptijd subsidieronde: negen maanden vanaf start call tot honorering. Planning subsidieronde 2015: 15 dec Call is open voor aanvragen 1 feb Deadline aanvragen 14 maart Deadline eerste beoordeling aanvragen 11 april Deadline wederhoor 9 mei Deadline tweede beoordeling aanvragen (eindbeoordeling) 10 juni Honoreringsadvies WAR (Wetenschappelijke AdviesRaad) juli 2016 Honoreringsbesluit door bestuur Hersenstichting 6

7 3.3 Procedure Procedure middels een vaste ronde, ten behoeve van de transparantie en duidelijkheid. Selectieprocedure geheel in het Engels i.v.m. de mogelijkheid voor het indelen van buitenlandse externe referenten. Indiening aanvragen middels een formulier. Beoordelingen door drie inhoudelijke referenten (externe referenten) Schriftelijke wederhoor met de mogelijkheid tot verbetering van het projectvoorstel. Honoreringsadvies door tenminste drie eindbeoordelaars afkomstig van de WAR. Toekenning door bestuur Hersenstichting Er is geen beroep mogelijk op de beoordelingsprocedure. De gehonoreerde aanvragen krijgen negen maanden de tijd om te starten en METC toestemming te krijgen als wel een cofinancierings/ implementatie plan in te dienen bij de Hersenstichting Van de gehonoreerde aanvragen wordt de subsidie uitgekeerd in termijnen. Tijdens de looptijd volgen er jaarlijkse werkbezoeken (door projectleider, eventueel samen met de programmacommissie) en rapportages. Indien het onderzoek tot resultaten leidt die de basis kunnen vormen voor een interventie dan behoort een vervolgsubsidie tot de mogelijkheden. 7

8 Bijlage 1. Schematisch overzicht van de selectieprocedure Call online Schriftelijke selectie 15 december Deadline aanvragen 1 februari Beoordeling referenten Externe reviewers 14 maart Schriftelijke wederhoor 11 april Eindbeoordeling Adviesraad Eindselectie 9 mei Honoreringsadvies 10 juni 2016 Adviesraad Toekenning bestuur Hersenstichting juli