Dienst Justitiële Inrichtingen

Transcriptie

1 Dienst Justitiële Inrichtingen van Veiligheid en Justitie > Retouradres Postbus GC Den Haag Vestig ingsd irecteuren Gevangeniswezen Datum 11 september 2017 Onderwerp Tenuitvoerlegging levenslange gevangenisstraf Geachte heer/mevrouw, De Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie heeft in juni 2016 de Tweede Kamer geïnformeerd voornemens te zijn wijzigingen aan te brengen in de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. De aanleiding hiervoor was jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de Hoge Raad der Nederlanden In latere brieven is het beleid verder toegelicht In september 2016 heeft een debat plaatsgevonden over het bovengenoemd voornemen met de Tweede Kamer. In meerderheid heeft de Tweede Kamer zijn steun uitgesproken voor de beleidswijziging, die heeft geleid tot de instelling van het Adviescollege Levenslanggestraften (hierna Adviescollege) en een ketenwerkproces levenslang. Het ketenwerkproces zal naar verwachting dit najaar worden vastgesteld. In deze brief informeer ik u nader over wat de wijzigingen inhouden en wat dit betekent voor de wijze waarop de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf voortaan vorm zal worden gegeven. Deze brief bevat de wijzigingen op hoofdlijnen. In de bijlagen bevindt zich een uitgebreid informatieblad met meer concrete informatie en een infographic met beeldende informatie ten behoeve van bijvoorbeeld de afdelingshoofden, de hoofden D&R en de inrichtingspsychologen. De eerste paragraaf van het informatieblad bevat kernachtig de wijzigingen. Deze tekst en het infographic kunt u gebruiken voor interne communicatie Turfmarkt DP Den Haag Postbus GC Den Haag www. dji. fl1 Contactpersoon JE. van t Riet Senior beleidsadviseur M v. riet@dji.minjus.nl Projectnaam levenslang Bijlagen 4 Bij beantwoording de datum en ons kenmerk vermelden. Wilt u slechts één zaak in uw brief behandelen. Uitgangspunten bij de wijzigingen In de kern zien de wijzigingen op de uitgangspunten dat een levenslange vrijheidsstraf verenigbaar is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) als er sprake is van een mogelijkheid tot herbeoordeling die zicht biedt tot vrijlating. De herbeoordeling ziet op de vraag of met de voortzetting van de levenslange gevangenisstraf nog steeds een met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend. In dit kader dient een levenslanggestrafte in staat te worden gesteld resocialisatieactiviteiten te 1 0v. Vinterarrest: EHRM 9 juli 2013 (Vinter v. UK), app. no /09, 130/10 en 3896/10. 2 HR 5juli 2016, ECU:NL:HR:2016: Kamerstukken /16, 29279, nr. 325; Kamerstukken /17, 29279, nr. 338; Kamerstukken /17, 29279, nr. 366; Kamerstukken II 2016/17, 29279, nr Besluit van 25 november 2016 van de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Stcrt. 2016, en gewijzigd hij besluit van 6juni 2017, 51cm. 2017, Pagina 1 van 6

2 ontplooien. In het arrest Murray stelt het EHRM dat de Staat bij de levenslanggestraften de plicht heeft om te onderzoeken of er sprake is van een stoornis, die in relatie staat met het delict/de delicten, waarvoor de levenslange gevangenisstraf is opgelegd en die maakt dat het recidiverisico hoog blijft. Als er een behandeling mogelijk is, verplicht voornoemd arrest deze behandeling ook Datum aan te bieden. Deze uitgangspunten zijn leidend geweest bij de totstandkoming van het nieuwe beleid. Eerste 25 jaar detentie 5 Activiteiten en dagprogramma De eerste 25 jaar staat de detentie primair in het teken van vergelding en bestraffing. In deze fase van de detentie is er geen sprake van re-integratie activiteiten die gericht zijn op de voorbereiding op een daadwerkelijke terugkeer in de maatschappij. Wel worden activiteiten aangeboden, die gericht zijn op de lichamelijke en geestelijke gezondheid, de persoonlijke ontwikkeling van de levenslanggestrafte en er is aandacht voor zingeving. Detentieschade wordt op die manier zoveel mogelijk voorkomen. Voor de levenslanggestrafte geldt het systeem van promoveren en degraderen net als voor alle andere gedetineerden. Het reguliere dagprogramma wordt aangeboden, zoals sport, bibliotheek, bezoek, arbeid en recreatiemomenten. Er wordt zoveel mogelijk gestreefd naar een zinvolle dagbesteding. Het programma en de activiteiten worden vormgegeven conform de persoonsgerichte aanpak. Op 13 juli ji. heeft de Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) uitspraak gedaan over de deelname van een levenslanggestrafte aan arbeid en andere activiteiten op ORZ momenten (onderwijs, recreatie en zorg) in relatie tot insluiten In die uitspraak komt naar voren dat uit de/het besluitvorming(sproces) moet blijken dat er rekening is gehouden met de persoonlijke situatie van de levenslanggestrafte, zoals onder meer de levenslange detentie. Indien dit zorgvuldig is gedaan, maar de gedetineerde wenst alsnog niet deel te nemen aan arbeid, onderwijs en/of TRA, dan acht de RSJ het niet onredelijk of onbillijk om de gedetineerde in te sluiten op cel gedurende de arbeid en de ORZ-momenten. Uit de uitspraak kan worden afgeleid dat in een dergelijke situatie een levenslanggestrafte geen recht heeft op vervangende loon. 6. Zorg Tijdens de detentie wordt de noodzakelijke (psycho)medische zorg en behandeling geboden aan de levenslanggestrafte, zoals deze ook aan de overige gedetineerden wordt geboden. Daarbij is het uitgangspunt dat behandeling in een inrichting plaatsvindt. Is dit niet mogelijk, dan komt plaatsing in een PPC aan de orde, waar in beginsel elke behandeling mogelijk is. Ook kan ambulante forensische zorg worden ingekocht. Pas als laatste en uiterste mogelijkheid is plaatsing in een Forensisch Psychiatrisch Centrum (tbs) bespreekbaar, indien behandeling in het geval van detentieongeschiktheid of indien de beschikbare psychiatrische zorg in het gevangeniswezen niet afdoende is in verband met de specifieke psychische stoornis 7. De jurisprudentie uit het eerder genoemde arrest Murray, leidt tot de verplichting gedurende de detentie te onderzoeken of er sprake is van een ziekelijke stoornis en/of gebrekkige ontwikkeling van het geestesvermogen in relatie tot het delict, waardoor het recidiverisico hoog blijft. Indien dit het geval is, moet, indien een behandeling mogelijk is, deze behandeling worden geboden. Concreet betekent dit dat er in ieder geval eenmalig bij iedere onherroeppelijk veroordeelde Murrayarrest: EHRM 26 april 2016 (Marray as. Nederland) nr /11 6 Uitspraak R53 13 juli 2017: 16/4060/GA en 16/4062/GA 7 Bevestigd n uitspraak RIJ 20juli /540/TO Pagina 2 van 6

3 Ievenslanggestrafte een psychologisch en psychiatrisch (multidisciplinair) onderzoek moet worden uitgevoerd. De vestigingsdirecteur geeft hiertoe een opdracht aan het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) voor (Pro Justitia)onderzoek. Het onderzoek vindt plaats circa een jaar nadat het vonnis tot levenslang onherroeppelijk is geworden. Als uit het Datum onderzoek blijkt dat sprake is van een stoornis die met succes kan worden 11 september 2017 behandeld, is dit richtinggevend voor de directeur van de inrichting en het PMO om behandeling te starten op enig moment. Het PMO kan, indien daartoe aanleiding bestaat, via de vestigingsdirecteur, ook op een later moment tijdens de detentie om een nieuwe rapportage van het NIFP verzoeken. Uitgangspunt is dat het onderzoek geschiedt op basis van het beschikbare dossier en ambulant onderzoek. Indien het NIFP tot het oordeel komt dat nadere observatie in het Pieter Baan Centrum (PBC) noodzakelijk is, dient de directeur zich te wenden tot de Selectiefunctionaris. De Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden (zie ook bijlage) is aangepast om plaatsing in het PBC mogelijk te maken, ook in het kader van de advisering van het Adviescollege Levenslanggestraften. 8 Voor de thans levenslangestraften komt er een inhaaislag. Er zal met het NIFP overleg worden gevoerd op welk moment welke levenslangegestrafte in aanmerking komt voor bovengenoemd onderzoek. De vestigingsdirecteur van inrichtingen waar afgestrafte Ievenslanggestraften zijn gedetineerd, worden hierover geïnformeerd vanuit het Hoofdkantoor. Zelfredzaamheid De verantwoordelijkheid en het initiatief voor het invulling geven aan de detentie ligt primair bij de gedetineerde. Hij kan hier door zijn mentor en/of casemanager in worden ondersteund. Gedurende de detentie, en zeker in de jaren in aanloop naar het toetsmoment van het Adviescollege zal meer en meer de focus komen te liggen op de zelfredzaamheid van de Ievenslanggestrafte. Het Adviescollege zal toetsen op het gedrag van de gedetineerde (fysiek, mentaal en ontwikkeling) in detentie. Het is aan de inrichting om de Ievenslanggestrafte een leefklimaat en een programma te bieden, die hem ruimte biedt voor eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. In 2009 is aan de Tweede Kamer kenbaar gemaakt dat levenslanggestraften op eigen verzoek samengeplaatst worden met (levens)langgestraften. Daarvoor zijn drie inrichtingen aangewezen, te weten Pl Veenhuizen, Pl Vught en Pl Krimpen. Op dit moment wordt bezien of dit beleid dient te worden herijkt. Dossiervorming Tegen het einde van 25 jaar in detentie, krijgt de vestigingsdirecteur het verzoek van de secretaris van het Adviescollege om het detentiedossier aan te leveren. Het Adviescollege gebruikt dit dossier bij haar taak om te adviseren aan de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie over het al dan niet starten van re integratieactiviteiten. Het dossier dient inzicht te bieden in het gedrag van de gedetineerde (fysiek, mentaal en ontwikkeling) in detentie en kan voorzien worden van een advies van de vestigingsdirecteur aan het Adviescollege. Het is aan te raden om de dossiers op korte termijn in orde te maken, prioritair voor de levenslanggestraften voor wie binnen afzienbare tijd een verzoek van het 9 Bestuursondersteuniny S http//wetteo.ocerheid.nh/bwbroo11558/2c17-o9o1 9 Formeel gaat het hierom de Minister van Veiligheid en Justitie, maar gelet op de hoidige portereuilleverdeling betreft het de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. Pagina 3 van 6

4 Adviescollege zal komen. Bijgevoegd is een richtlijn voor het samenstellen van het dossier. Deze wordt nog afgestemd met het Adviescollege, maar is nu reeds bruikbaar om het dossier te gaan samenstellen. Een nadere beschouwing van het dossier biedt ook een goede basis voor het Datum herijken van het huidige detentieplan, rekening houdend met het gewijzigde 11 september 2017 beleid. Adviescollege Ievenslanggestraften Na 25 jaar detentie (die start op het moment van aanvang van de voorlopige hechtenis) zal het Adviescollege adviseren. Het Adviescollege is per 1 juni 2017 ingesteld onder voorzitterschap van mevr. Mr. H.W. Samson-Geerlings 10. Het Adviescollege heeft tot taak de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie te adviseren over het aanbieden van re-integratieactiviteiten voor een levenslanggestrafte, voor welke activiteiten een levenslanggestrafte in aanmerking komt, waaronder mogelijk verlof, en de Staatssecretaris te informeren over de voortgang van resocialisatie- en re-integratieactiviteiten, ook in het kader van een gratieprocedure. Het Adviescollege hanteert de volgende criteria: Het recidiverisico; De delictgevaarlijkheid; Het gedrag en de ontwikkeling van de levenslanggestrafte gedurende zijn detentie; De impact op de slachtoffers en nabestaanden. Ten behoeve van inzicht in deze criteria bij de individuele levenslanggestrafte, wordt de levenslanggestrafte uiterlijk zes maanden voorafgaand aan het adviesmoment (dus uiterlijk na 24,5 jaar detentie) tijdelijk overgeplaatst naar het PBC. Hiertoe neemt de Selectiefunctionaris het initiatief op verzoek van de secretaris van het Adviescollege. Het PBC zal op basis van onderzoek en observatie adviseren over de delictgevaarlijkheid en de persoonlijkheidsontwikkeling van de levenslanggestrafte. De reclassering adviseert over het recidiverisico. Slachtofferhulp Nederland voert een slachtofferen nabestaandenonderzoek uit. Al deze onderzoeken betrekt het Adviescollege in zijn advies over de vraag of een levenslanggestrafte re-integratieactiviteiten kan worden aangeboden. Daarnaast kan het Adviescollege mensen horen, zoals de levenslanggestrafte zelf, de directeur van de inrichting, de slachtoffers en nabestaanden en eventuele andere experts. Na advies van het Adviescollege neemt de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie het besluit over het mogelijk starten van re-integratieactiviteiten. Indien dit besluit inhoudt dat er niet gestart zal worden met re-integratleactiviteiten, dan wordt de detentie voortgezet, zoals in de eerste 25 jaar. Het Adviescollege bepaalt per individuele zaak wanneer vervolgtoetsing plaats zal vinden. Het Adviescollege heeft te allen tijde toegang tot de penitentiaire inrichting en een levenslanggestrafte om haar werkzaamheden uit te voeren conform het Instellingsbesluit. Ook kan de directeur van de inrichting worden gehoord teneinde de mogelijkheden van het dagprogramma te onderzoeken. Re-integratiefase Indien de Staatssecretaris besluit dat aan een levenslanggestrafte re integratieactiviteiten kunnen worden aangeboden, stelt de directeur van de inrichting in overleg met de levenslanggestrafte op basis van de inhoud van het besluit en het advies van het Adviescollege een re-integratieplan vast. Het doel Pagina 4 van 6

5 van het re-integratieplan is dat de levenslanggestrafte zich voorbereidt op een eventuele terugkeer in de samenleving. De inhoud van het re-integratieplan is persoonsgericht. In de fase van het reintegratietraject wordt een nog groter beroep gedaan op de zelfredzaamheid en zelfontplooiing van de Ievenslanggestrafte en wordt van de Ievenslanggestrafte verwacht dat hij initiatief Datum toont. Tijdens de re-integratiefase kan ook de reclassering betrokken worden. 11 september 2017 Het verloop van de re-integratiefase is afhankelijk van de specifieke persoonlijke omstandigheden en het gedrag van de gedetineerde. Dit wordt gemonitord en geëvalueerd en hiervan wordt een voortgangsrapportage bijgehouden. Zowel de selectiefunctionaris als het Adviescollege levenslanggestraften ontvangt de voortgangsrapportages. Indien verlof een onderdeel van het besluit is, wordt op verzoek van de levenslanggestrafte verlof aangevraagd bij de Divisie Individuele Zaken (DIZ). De Regeling tijdelijk verblijf buiten de inrichting (Rtvi) is aangepast met een apart hoofdstuk voor re-integratieverlof voor Ievenslanggestraften. In het re integratieplan wordt opgenomen welke verlofdoelen de levenslanggestrafte heeft, welke frequentie nodig is om de re-integratiedoelen te behalen en onder welke voorwaarden het verlof plaats kan hebben. Deze elementen zijn onderdeel van de verlofaanvraag. Gedurende het eerste jaar wordt re-integratieverlof verleend onder bewaking en begeleiding. Op grond van het gedrag van de Ievenslanggestrafte kan worden besloten gedurende het tweede jaar onbegeleid verlof toe te kennen. Het verlof vindt altijd plaats onder elektronisch toezicht en is altijd eendaags. Incidenteel verlof voor re-integratie op grond van art. 31 Rtvi is niet meer van toepassing, omdat daartoe geen noodzaak meer is. Indien de directeur van de inrichting dat op enig moment nodig acht, kan hij het Adviescollege vragen om advies over de toekenning van re-integratieverlof aan een levenslanggestrafte. Slachtoffers en nabestaanden Bij eventueel verlof worden slachtoffers en nabestaanden door het Informatiepunt Detentieverloop (IDV) van het Openbaar Ministerie (OM) geïnformeerd over de verlofvoorwaarden en de start van het verlof van de gedetineerde. Voorafgaand aan deze beslissing worden de wensen en behoeften van slachtoffers en nabestaanden, die dat wensen, in kaart gebracht en meegewogen. Dit proces verloopt niet anders dan bij andere gedetineerden die zeer ernstige misdrijven hebben gepleegd en verdient, gezien de grote impact die de straf in combinatie met verlof heeft op de slachtoffers en nabestaanden als ook de samenleving, uiterste zorgvuldigheid. Herbeoordeling van de levenslange gevangenisstraf Uiterlijk twee jaar nadat het Adviescollege haar eerste advies heeft uitgebracht, dus 27 jaar na aanvang van de detentie, wordt op grond van de Gratiewet de mogelijkheid tot gratieverlening beoordeeld. Het gratieverzoek kan worden afgewezen of toegewezen (met voorwaarden). Gedurende de gratieprocedure loopt de re-integratiefase door. Dit laat onverlet dat een levenslanggestrafte ook op een eigen te kiezen moment een gratieverzoek kan indienen, welke op dat moment op de merites wordt beoordeeld. Implementatie wijzigingen De wijzigingen gaan in per heden. Voor iedere levenslanggestrafte die nog niet in de re-integratiefase zit, is het noodzakelijk om het detentiedossier in orde te maken tot heden. Tevens beziet u of het dagprogramma aanpassing behoeft, zoals interventies, trainingen en andere activiteiten, mits het niet gericht is op terugkeer in de maatschappij. 11 htts//wettenoverheid.ni/bw6roo1q171/2o17-o9-o1 Pagina 5 van 6

6 Hoewel deze beleidswijziging gaat over een kleine groep gedetineerden, gaat het diverse inrichtingen aan en zullen verschillende disciplines in uw inrichtingen hier mee te maken krijgen. Ik vraag u om deze brief met een ieder te delen in de inrichting, die werkt met de levenslanggestraften. Ik ben voornemens in het najaar expertsessies te houden, waarin de verschillende disciplines met elkaar in Datum gesprek kunnen gaan over de consequenties van dit nieuwe beleid en wat dit voor september 2017 het dagprogramma, het activiteiten aanbod en de bejegening van de levenslanggestraften tot gevolg heeft. Ik nodig u van harte uit om met enkele medewerkers deel te nemen aan deze expertsessies. Tot slot De levenslange gevangenisstraf blijft bestaan, nu wel met een perspectief op eventuele terugkeer in de maatschappij. Dit zal op de gedetineerden met deze straf grote impact hebben. Het is aan ons als DJI, en daarbinnen vooral aan u en uw medewerkers, om hen daarbij te begeleiden en eventuele risico s in te schatten. Ik heb er vertrouwen in dat u en uw medewerkers het nieuwe beleid voor de levenslange gevangenisstraf op kundige wijze zullen invullen. Met vriendelijke groet, ç&ppe5 MA. Schippers Wnd divisiedirecteur Gevangeniswezen en Vreemdelingenbewaring Pagina 6 van 6