De grote piramide en het Orionmysterie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De grote piramide en het Orionmysterie"

Transcriptie

1 De grote piramide en het Orionmysterie De piramide van farao Choefoe (meestal met zijn Griekse naam Cheops aangeduid) heeft de mensheid reeds vele eeuwen verbaasd. Vaak worden er mystieke krachten aan deze piramide toegekend. En zo nu en dan duiken er ook verhalen op die piramides als deze een bijzondere sterrenkundige duiding geven. Zo schreven de Franse ingenieur Robert Bauval en de Engelse uitgever Adrian Gilbert in 1994 een boek (later gevolgd door een televisiedocumentaire en vele webpagina s) met de titel The Orion Mystery waarin wordt gesteld dat de sterrenbeelden Orion en Taurus (Stier) op aarde zijn afgebeeld door de wijze waarop de piramide van Cheops, gewoonlijk de grote piramide genoemd, samen met andere piramides zijn opgesteld. Wat is de waarde van dit Orionmysterie of, anders gezegd, zijn deze indrukwekkende bouwwerken werkelijk gebouwd als afspiegeling van de sterrenhemel? Samen met Graham Hancock zijn de schrijvers van mening dat deze hemelse vergelijking al in het 11e millennium v. Chr., mogelijk door een verloren technologisch hoogstaande beschaving als dat van Atlantis, is vastgelegd. Het tijdperk waarin het Orionmysterie zich afspeelt is de zogeheten 4e en 5e dynastie van de Egyptische geschiedenis. De indeling in dynastieën, alsmede de Griekse vorm van de namen van vele farao s, is reeds in de 3e eeuw vóór Christus door de Griekse priester en geleerde Manetho in zijn Aigyptiaka beschreven en wordt in grote lijnen nog steeds gebruikt. Tabel 1 geeft de meest recente chronologie van de 3e, 4e en 5e dynastie, behorende tot het zogenaamde Oude Rijk van de Egyptische geschiedenis. Na hun dood hebben de meeste farao s uit deze periode zich laten bijzetten in een grafkamer in een al tijdens hun leven gebouwde piramide. Piramides van deze farao s bevinden zich in een gebied tussen Aboe Rowasj en Dasjoer (tabel 1 en figuur 1). 2 of :23

2 Het was farao Djoser van de 3e dynastie die als eerste uiteindelijk een piramidale vorm voor zijn graftombe koos. De farao s die voor hem regeerden lieten zich bijzetten in een zogenaamde mastaba (Arabisch voor bank ); een rechthoekig gevormde tumulus met een bovengrondse offerruimte, een ondergrondse grafkamer en andere ondergrondse kamers. Deze vroege mastaba s werden voornamelijk met tichelstenen, in de zon gebakken stenen van klei, gebouwd. Ook het grafcomplex van Djoser is door zijn architect Imhotep in eerste instantie als een mastaba ontworpen. Het grote verschil met zijn voorgangers echter is dat Imhotep de mastaba van Djoser geheel liet optrekken uit natuursteen, voornamelijk afkomstig uit de kalksteengroeven van Toera en Massara (figuur 1). Het was juist deze innovatie van Imhotep die de Egyptenaren in staat stelde hun latere reusachtige bouwwerken te realiseren. 3 of :23

3 Figuur 1 De mastaba echter werd een aantal malen veranderd, waardoor er uiteindelijk een trappenpiramide ontstond (figuur 2A). 4 of :23

4 Figuur 2 Oriëntatie Iedere zijde van de piramide van Djoser is zodanig gesitueerd dat hij tegenover één van de vier hoofdwindrichtingen staat. De eigenlijke grafkamer ligt ondergronds op een diepte van 28 m. en is via een aan de noordzijde van de piramide gesitueerde dalende gang bereikbaar. In het ondergrondse deel van de piramide zijn nog een aantal gangen en ondergrondse ruimtes aangelegd, waarvan sommige voorzien van panelen met kleine blauwgeglazuurde tegels. De piramide zelf kreeg uiteindelijk zes treden en bereikte daarmee een hoogte van 62 meter met een basis van 125 m van oost naar west en 109 m van noord naar zuid. Aan de noordzijde van de piramide bouwde men een zogenaamd mortuarium, ook wel aangeduid als dodentempel of piramidetempel. Dit is op zich markant, aangezien in mastaba s vóór de tijd van Djoser deze offervertrekken ten oosten van het graf werden aangelegd. Om het gehele complex met zijn piramide en ceremoniële gebouwtjes bouwde men een 10 m hoge van nissen voorziene omheiningmuur. Slechts één van de nissen aan de oostzijde van deze muur diende als ingang tot het gehele complex. Aan het begin van de 4e dynastie veranderde het ontwerp van een koninklijk graf in de vorm van een trappenpiramide naar een graf in de vorm van een echte gladde piramide met een vierkant grondvlak en zijkanten die schuin naar binnen lopen en in een punt aan de top samenkomen. Het was farao Snefroe die in Meidoem (ongeveer 70 km ten zuiden van Cairo) in eerste instantie een trappenpiramide met een zevental treden liet bouwen maar deze later omvormde tot een trappenpiramide met acht treden (hoogte 92 m) en tenslotte de treden liet opvullen en afdekken met Toera-kalksteen (figuur 2B). Op deze wijze ontstond er een geometrisch zuiver gladde piramide. De ingang van de piramide bevindt zich in de noordwand en geeft toegang tot een onder een hoek van 28 dalende gang, een horizontale 5 of :23

5 gang in de rotsbodem en een verticale gang die tenslotte uitkomt in de grafkamer. In de horizontaal verlopende gang bevinden zich twee inhammen van ongeveer 1,2 m diep en 2,6 m lang. Bij deze piramide werd aan de zuidzijde één supplementaire piramide gebouwd, alsmede tegen het midden van de oostwand een dodentempel. De dodentempel stond op ongeveer 24 m afstand van een rond het gehele complex lopende muur. In het verlengde van de dodentempel bevond zich de toegang tot een ceremoniële statieweg met een lengte van 214 m, die aan weerszijden was voorzien van een ongeveer 2m hoge stenen muur. De statieweg liep tot aan de zogeheten daltempel. Deze daltempel lag aan een kanaal welke een verbinding vormde met de Nijl. Bijna 45 km ten noorden van de piramide van Meidoem, in Dasjoer, staan nog twee piramides van farao Snefroe. De meest zuidelijke van deze twee piramides (hoogte 105 m) is vanaf het begin van de bouw als een geometrisch echte piramide bedoeld geweest. Tijdens de bouw van deze onder de naam knikpiramide bekend staande piramide echter ontstonden scheuren in kamers en gangen, waardoor men de piramide na een loodrechte hoogte van ongeveer 49 m met een kleinere hellingshoek heeft afgebouwd (figuur 2C-D). Ook in deze piramide bevindt zich de toegang tot de piramide aan de noordzijde. Achter de toegang bereikt men via een dalende gang een voorvertrek en van daaruit de onderste grafkamer. Het bijzondere aan deze piramide is dat er ook een ingang aan de westzijde van de piramide is gemaakt, welke door middel van een hierachter gelegen dalende gang toegang geeft tot de bovenste grafkamer. Net als bij de piramide van Meidoem is ook hier een driekamerstelsel (voorvertrek, onderste en bovenste grafkamer) aanwezig. Op ongeveer 2 km ten noorden van de knikpiramide liet Snefroe ongeveer in zijn 30e regeringsjaar tenslotte nog een derde piramide bouwen. Deze piramide van 105 m hoog heeft een kern van roodachtige zandsteen. Tegenwoordig kijken we tegen deze kern aan en wordt de piramide dan ook vaak aangeduid als de rode piramide (figuur 2E). Ook in deze piramide bevindt zich de ingang aan de noordzijde. Door middel van een dalende gang komt men uit in twee achter elkaar op grondniveau gelegen voorvertrekken. Vanuit het tweede voorvertrek bereikt men door middel van een korte doorgang op een hoogte van ruim 7 m de grafkamer. De grafkamer ligt dus boven het grondniveau in de piramide zelf. In deze piramide is weer het driekamersysteem toegepast. Zowel bij de knikpiramide als de rode piramide zijn er aan de oostzijde resten van een dodentempel, alsmede van statiewegen en daltempels teruggevonden. De rode piramide De opvolger en zoon van Snefroe was Chnoem-Choef, afgekort tot Choefoe en in het Grieks overgenomen als Cheops. Farao Cheops bouwde op het 6 of :23

6 plateau van Gizeh de eerste van drie piramides. Via de Sharia el-ahram (de Piramidelaan) in Cairo, bereikt men tegenwoordig dit plateau van Gizeh met daarop de drie meest beroemde piramides van Egypte (figuur 3). Figuur 3 De grootste en meest bekende hiervan is de piramide van Cheops met een oorspronkelijke hoogte van 147 m, een basis van 230 m en een volume van ongeveer 2,5 miljoen m3 (figuur 2F). Geen enkel ander monument in Egypte is zo vaak beschreven als deze piramide, ook wel de grote piramide genoemd, en was al in de oudheid bekend als één van de zeven wereldwonderen. De zijvlakken van de piramide van Cheops zijn nauwkeurig op de vier windstreken, in de richting noord-zuid en oost-west, gericht. Doordat in de loop der eeuwen de gehele buitenste laag witte Toera kalksteen, het piramidion (de topsteen) en andere stenen zijn verwijderd heeft deze piramide tegenwoordig nog maar een hoogte van ongeveer 138 m. De ingang bevindt zich in de noordwand op een hoogte van ongeveer 17 m (verticaal gemeten) boven het grondniveau. Vanaf de ingang daalt een gang onder een hoek van 26 eerst door de kern van de piramide zelf en vervolgens door de rotsbodem. De gang gaat over in een horizontaal deel en eindigt in een kamer. Deze kamer echter is nooit afgemaakt. Op ongeveer 18 m vanaf de ingang van de dalende gang naar de ondergrondse kamer loopt een stijgende gang naar een horizontale gang die uitkomt in de door de Arabieren foutief genoemde koninginnekamer. In de noordelijke en zuidelijke muur van deze kamer bevinden zich kleine rechthoekige openingen waarachter zich schachten bevinden. Op de overgang van de stijgende naar de horizontale gang (naar de koninginnekamer) ging men in het verlengde van de stijgende gang verder met de bouw van twee van de beroemdste bouwkundige aspecten in een piramide namelijk de grote galerij en de grafkamer met zijn erboven gelegen vijf constructiekamers (figuur 2F). De indrukwekkende grote galerij heeft een hoogte van maar liefst 8,7 m en een lengte van bijna 47 m (figuur 4). 7 of :23

7 Figuur 4 Enkele wanden van de kamers boven de grafkamer zijn nog voorzien van merktekens in rode oker, waaronder ook de naam van Cheops, die er door de steenhouwers in de steengroeve op aangebracht zijn. De grafkamer zelf is geheel in graniet uitgevoerd en ongeveer 10 m lang, 5 m breed en 6 m hoog. Op een hoogte van ongeveer 90 cm boven de vloer bevinden zich in de noordelijke en zuidelijke wand van deze kamer rechthoekige openingen van 20 cm bij 20 cm. Deze openingen geven toegang tot schachten die tot aan de buitenzijde van de piramide doorlopen (figuur 2F). Evenals in de piramide van Snefroe is er in de piramide van Cheops een driedeling in kamers, namelijk een ondergrondse kamer, een koninginnekamer en een grafkamer. Eveneens bevindt zich aan de oostzijde van de piramide een dodentempel die aansluit op een statieweg. De statieweg leidt vervolgens naar de daltempel die oorspronkelijk aan een uitloper van de Nijl lag. Aan de oostzijde van het piramidecomplex werden nog een drietal kleine piramides, de zogenaamde koninginnepiramides, en een supplementaire piramide gebouwd. Langs de oost- en zuidzijde van het piramidecomplex en langs de statieweg werden bootputten aangelegd. In 1954 heeft men in één van deze bootputten daadwerkelijk een gedemonteerde boot teruggevonden. De 1224 onderdelen ervan heeft Ahmed Youssef Moustafa weer samengevoegd tot een complete koninklijke bark met een lengte van ongeveer 43 m. Djedefre, een zoon van Cheops, liet op ongeveer 8 km ten noorden van Gizeh in het huidige Aboe Rowasj een piramide bouwen. Hij was de eerste farao die de titel zoon van Re (de zonnegod) droeg. Tegenwoordig is er weinig van het piramidecomplex van Djedefre overgebleven, maar er kon nog wel achterhaald worden dat de uiteindelijke piramide een hoogte van ca. 67 m bereikt zou hebben. Een andere zoon van Cheops volgde Djedefre op. Deze farao, Chaefre (Chefren uit het Grieks), liet een piramide met een basis van 215 m op het Gizeh plateau bouwen (figuur 2G). Vanaf een afstand lijkt deze piramide groter dan die van zijn illustere voorganger Cheops, maar Chefren heeft zijn piramide op een ongeveer 10 m hoger gelegen rotsbodem laten aanleggen en was oorspronkelijk 144 m hoog (tegenwoordig 136 m). Alleen het bovenste kwart van de piramide heeft nog de originele kalkstenen bekleding. De piramide heeft twee ingangen in de noordwand. De bovenste begint op een hoogte van 11,5 m boven de basis en de andere net buiten 8 of :23

8 het grondvlak. De bovenste ingang komt door middel van een dalende en een horizontale gang uit in de grafkamer. Via de onderste ingang komt men in een dalende gang, een horizontale gang en een omhoog lopen gang weer in de horizontale gang van de bovenste toegang naar de grafkamer. In de oostelijke wand van het horizontale deel van de onderste gang bevindt zich een inham tegenover een dalende gang. Deze dalende gang komt uiteindelijk uit in een kamer. Ook hier was aan de oostzijde van de piramide een dodentempel verbonden met een statieweg en een daltempel. In de dodentempel zowel als de daltempel stonden een groot aantal levensgrote beelden van Chefren. Langs de statieweg, dichtbij de daltempel, ligt de beroemde Grote Sfinx van Gizeh. De naam sfinx is hier echter misleidend aangezien deze geldt voor een Griekse leeuwin met vleugels terwijl een Egyptische sfinx een beeld is van een leeuw zonder vleugels. De laatste van de drie piramides op het plateau van Gizeh is gebouwd door farao Menkaoere (Mykerinos), een zoon van Chefren. Deze farao liet een kleinere piramide bouwen van ongeveer 65 m hoog met een grondvlak van 102 m (figuur 2H). De ingang van de piramide ligt in de noordzijde op ongeveer 4 m hoog boven de basis. Een dalende gang loopt naar een horizontale gang en verder door naar een kamer. Vanuit deze kamer gaat een horizontale gang verder naar het voorvertrek. Een korte gang daalt vanaf het midden van het voorvertrek af naar de grafkamer. Aan de rechterzijde van deze gang bevindt zich een kamer met een zestal nissen. Kolonel Howard Vyse vond in de grafkamer een basalten sarcofaag waarin nog een houten antropoïde sarcofaag lag. De vorm van de houten sarcofaag echter werd in de tijd van Mykerinos niet gebruikt en is hoogstwaarschijnlijk een overblijfsel uit een latere Egyptische periode. De twee delen werden in 1838 in twee boten naar het British Museum gezonden. Helaas zonk de Beatrice, de boot waarin de basalten sarcofaag van Mykerinos werd vervoerd, en ligt de sarcofaag nog steeds op de bodem van de Middellandse Zee. Ook de piramide van Mykerinos heeft aan de oostzijde een dodentempel met statieweg en daltempel. In de laatste hebben zeer fraaie levensgrote beelden van Mykerinos gestaan. Waarschijnlijk heeft er tussen de farao s Chefren en Mykerinos een farao met een korte regeringsperiode geleefd die daardoor niet in staat is geweest een volwaardige piramide te laten bouwen. Deze farao Nebka of Baka wordt tegenwoordig geassocieerd met de onvoltooide piramide van Zawjet el-aryan, gelegen op ongeveer 7 km ten zuiden Gizeh. Met een basis van 200 m zou deze piramide bij zijn voltooiing ongeveer even groot geweest zijn als die van Chefren. De opvolger van Mykerinos, Sjepseskaf, bouwde voor zichzelf in Zuid-Sakkara (ongeveer 15 km ten zuiden van Gizeh) géén piramide maar een graftombe in de vorm van een enorme rechthoekige sarcofaag, bekend staand als de Mastaba el-faraoen (de bank van de farao), van bijna 100 m lang, 75 m breed en 18 m hoog, waarvan echter alleen nog maar de kern zichtbaar is. Koningin Chentkawes, mogelijk een halfzuster van Sjepseskaf, heeft waarschijnlijk als regentes voor Oeserkaf, de eerste farao van de 5e dynastie, geregeerd. De farao s van de 5e dynastie bouwden hun piramides meer naar het zuiden in Sakkara en Aboesir. Het canon in de bouw van een piramidecomplex lieten zij echter niet los. De ingang bleef aan de noordzijde en aan de oostzijde een dodentempel met statieweg en daltempel, alsmede een satellietpiramide (een kleine piramide, bestemd voor een beeld van de farao, binnen het ommuurde piramidecomplex). Een gestandaardiseerd 9 of :23

9 piramidegraf uit de 4e en 5e dynastie, de periode die het Orionmysterie gebruikt, is dus geenszins een alleenstaand monument (figuur 5). Figuur 5. Klik op de afbeelding voor een grotere versie. Functies Een piramide uit deze periode diende in eerste instantie als graf voor de overleden farao, maar had tevens een aantal belangrijke maatschappelijke en godsdienstige functies. Hij was een symbool voor de oerheuvel, die in het begin der tijden oprees uit de chaos van het oerwater. Op deze heuvel werden de eerste goden en in het verlengde hiervan de farao gecreëerd om voor stabiliteit in de wereld te zorgen (figuur 6). 10 of :23

10 Figuur 6 De piramide was een belangrijk hulpmiddel bij de reis van de overleden farao naar het hiernamaals. De overledene kon bij een trappenpiramide gebruik maken van de treden om naar de hemel te reizen. Hij kon via de gladde zijkanten van een geometrische piramide met de zonnestralen mee reizen om dit doel te bereiken. Denk hierbij aan zonnestralen die door een wolkendek heen breken en zo als het ware een kunstmatige piramide van licht geven. Een piramide gaf hiermee de materialisatie in steen weer van de vereniging tussen hemel en aarde. Maatschappelijk gezien was een piramide belangrijk voor het handhaven van de zogenaamde Maät, de orde en welvaart van de Egyptische maatschappij. Het werken aan een piramide was dan ook een gewaardeerde arbeid die werd uitgeoefend door gespecificeerde arbeiders en kunstenaars die in arbeidersdorpen in de buurt van de in aanbouw zijnde piramide leefden. Naar schatting werkte er permanent gemiddeld één tot twee procent van de bevolking aan de bouw van een piramidecomplex. Op een totale bevolking van één tot 1,5 miljoen geeft dit een aantal van tot arbeiders. Theologisch gezien vinden we zowel stellaire, solaire, als Osiriaanse concepten in een piramidecomplex terug. Voor wat het stellaire concept betreft is de ligging van de ingang en de afdalende gang die uiteindelijk in de grafkamer uitkomt van belang. De overleden farao kon vanuit de grafkamer door middel van deze opgaande gang naar de zogenaamde ichem-sek (de onverwoestbaren, de circumpolaire sterren) reizen om daar als een nieuwe ster eeuwig tussen zijn voorgangers te blijven schitteren. Het solaire aspect werd in de 4e en 5e dynastie steeds belangrijker. De zon komt op in het oosten en gaat onder in het westen. Deze zonneloop en 11 of :23

11 daarmee samenhangend natuurlijk de reis van de zonnegod langs het firmament kwam tot uitdrukking in de oost-west plaatsing van de dodentempel met zijn statieweg en daltempel. De piramides werden aan de westoever van de Nijl gebouwd, de plaats waar de zon ondergaat en vanaf dit punt verder door de onderwereld (niet verwarren met de Christelijke hel) reist om daar zijn levenbrengend licht op de doden te laten schijnen en deze zo opnieuw tot leven te wekken. De god Osiris heerste over dit dodenrijk en was symbool van de telkens weer herlevende doden. Het was de wens van iedere Egyptenaar na zijn dood een Osiris te worden en zo deel te nemen aan het grote ritme van de kosmos. Van oudsher was er in de Egyptische godsdienst een voorstelling van de kosmos in de vorm van de hemelgodin Noet, afgebeeld als een voorovergebogen vrouwenfiguur met de voeten op het oostelijke en de handen op het westelijke uiteinde van de aarde. De god Shu, de god van de atmosfeer, hield de hemel omhoog en scheidde zo de aarde, in de vorm van de aardgod Geb, van de hemel. Iedere ochtend baarde zij de zon(negod) en slikte die s avonds weer in (figuur 7). Figuur 7 Een andere voorstelling van de hemel is die van Noet in de gedaante van een koe, waarlangs de zonnegod zich in zijn hemelse bark voortbewoog (figuur 8). Figuur 8 Theologische aspecten van het reizen en leven in het hiernamaals van een 12 of :23

12 overleden farao worden in de zogenaamde Piramidenteksten schriftelijk weergegeven. De Piramidenteksten echter verschijnen pas aan het eind van de 5e dynastie in de piramide van farao Oenas, zo n 200 jaar na de bouw van de piramide van Cheops. In de grafkamer en gangen van deze piramide kunnen we in hiërogliefen lezen dat de farao opstijgt naar de ichem-sek, de circumpolaire sterren. Onderzoek van de schachten Keren we terug naar de piramide van Cheops met zijn kamers, gangen en schachten dan zien we ook hier de ingang op het noorden liggen met een erachter gelegen oplopende gang om de gestorven farao naar de circumpolaire sterren te kunnen laten reizen. De grafkamer in deze piramide ligt echter niet aan het eind van een stijgende maar aan het eind van een dalende gang, hetgeen mogelijk een oorzaak geweest kan zijn voor de aanleg van schachten in de piramide. Alleen in de piramide van Cheops zijn schachten aangebracht, namelijk twee vanuit de grafkamer en twee vanuit de koninginnekamer. Het zijn voornamelijk deze vier schachten die in het Orionmysterie een belangrijke rol spelen. De vraag was namelijk, net als bij de ingang, waar deze schachten op gericht zouden zijn en wat daarvan dan de betekenis zou kunnen zijn. Het was Rudolf Gantenbrink die in 1992 in samenwerking met de archeoloog Reiner Stadelmann van het Duits Archeologisch Instituut in Cairo een project startte om het vochtprobleem in de grafkamer van de grote piramide te verminderen door het aanbrengen van ventilatoren in de bovenste schachten. Het vochtgehalte in de grafkamer was door de vele bezoekers dermate hoog geworden dat dit met de daarin aanwezige zouten de wanden beschadigde. Gantenbrink was de eerste die voor zijn onderzoek aan de schachten gebruik maakte van moderne technologische middelen. Hij bouwde hiervoor een drietal kleine robots. De eerste robot was de vader van Wepwawet. (De naam Wepwawet is door Stadelmann gegeven ter ere van de Egyptische godheid Wepwawet of Upuaut, die als gids in het hiernamaals dienst deed voor de doden.) De eerste robot (lengte 39 cm, breedte 17,5 cm en hoogte 18 tot 30 cm) was gemaakt van kunststof en had een voortstuwingsmechanisme van vier elektrische motoren die twee onafhankelijk bestuurbare rupsbanden aandreven. De robot bleek echter te groot voor de schachten en werd alleen maar toegepast op de eerste twaalf meter van beide onderste (vanuit de koninginnekamer) schachten. Gantenbrink bouwde een tweede robot de Wepwawet-1 (lengte 49 cm, breedte 9,5 cm, hoogte 9 cm), maar deze versie bestond slechts uit een trekslede waarop de camera van de eerste robot was bevestigd. Aan de voorkant van de robot deed een laserstaaf dienst voor diverse metingen. De robot moest door middel van een opwindsysteem door de schachten worden getrokken. Op een hoogte van 80 m bevindt zich aan de buitenzijde van de bovenste noordelijke schacht van de piramide een kleine opening van 30 cm in het vierkant. Vroegere grafrovers hebben achter deze opening een tunnel van 11 m lang uitgehakt. De tunnel is juist groot genoeg (ongeveer 70 bij 70 cm) om er een man door te laten, maar was met ca. vier kubieke meter zand en puin gevuld. Door middel van een ram bevestigd aan een touw lieten Gantenbrink en zijn medewerkers het puin naar beneden storten, waardoor de schacht vrij gemaakt werd. Het touw werd van de ram gehaald, aan een nylon treklijn van Wepwawet-1 vastgemaakt en vervolgens teruggetrokken. Wepwawet-1 werd daarna aan het onderste uiteinde van de nylondraad vastgemaakt en de robot tot aan de uitgang naar boven getrokken. Op deze wijze kon Gantenbrink in de schacht metingen verrichten. Voor het verdere onderzoek aan de onderste schachten bouwde Gantenbrink een derde robot, de Wepwawet-2, en het ondersteunende voertuig de Rope Climber. Alle onderdelen van de Wepwawet-2 zijn 13 of :23

13 gemaakt van vliegtuigaluminium. De robot (37 cm lang, 12 cm breed, minimaal 12 cm en maximaal 28 cm hoog) is uitgevoerd met een lasergeleidingssysteem en een miniatuur videocamera (figuur 9). Figuur 9 Zeven elektrische motoren drijven de bovenste en onderste wielen en de rupsbanden aan met een trekkracht van 40 kg en een hefvermogen van 20 kg. De stroomvoorziening werd geleverd door een speciaal vervaardigde kabel van slechts 4,2 mm doorsnede. De Rope Climber (lengte 40 cm, breedte 12 cm en hoogte slechts 4 cm) diende om metingen te verrichten en de trekkracht van de controlekabel op Wepwawet-2 te verminderen. Door het vastgrijpen van de controlekabel kon de Robe Climber zichzelf door de schacht omhoog trekken. De Robe Climber kon zichzelf ook in de schacht vastzetten waarna het met zijn motoren in de achteruit meer controlekabel kon geven en zodoende er voor zorgde dat Wepwawet-2, onafhankelijk van de trekkracht van een lange controlekabel, in de schacht kon manoeuvreren. Het zijn de videobeelden die Wepwawet-2 in de onderste zuidelijke schacht maakte die de wereld in werden gezonden en voor veel deining hebben gezorgd. Deze schacht eindigt namelijk niet zoals algemeen werd aangenomen op korte afstand van de opening in de koninginnekamer, maar blijkt een lengte te hebben van 59 m en afgesloten door een platte steen met twee koperen armaturen (figuur 10). Figuur 10 In één van de onderste schachten heeft Waynman Dixon, de ontdekker van de onderste schachten, in 1872 een koperen grijphaakje van ongeveer 5 cm lang en een kleine grijsgroene stenen bal gevonden (beide nu in het British Museum in Londen). 14 of :23

14 Hellingshoeken De schachten in de piramide van Cheops zijn onder een bepaalde hellingshoek in de piramide aangebracht. De bovenste noordelijke schacht begint horizontaal, gaat door middel van een aantal knikken om de grote galerij heen en vervolgens onder een hoek van naar de buitenzijde van de piramide (Tabel 4). De bovenste zuidelijke schacht begint net als de andere schachten eerst met een horizontaal deel, vervolgens verder onder een hoek variërend van tot en daarna onder een hoek van gemiddeld Evenals de bovenste noordelijke schacht heeft de onderste noordelijke schacht een knik om de grote galerij te ontwijken, maar kon over een afstand van slechts 19 m worden onderzocht. De gemiddelde hellingshoek over deze afstand is De hellingshoek van de onderste zuidelijke schacht, gemeten over een afstand van 28 m, is gemiddeld Deze gedetailleerde weergave van de gegevens van de verschillende schachten zijn voor de verdere beschrijving van het Orionmysterie van belang. Keren we namelijk terug naar het stellaire karakter van de piramide van Cheops dan kunnen we door middel van het naar de sterrenhemel verlengen van de hellingshoeken van zowel de ingang als de schachten gaan zoeken naar de daarbij behorende ster(ren). De egyptoloog Alexander Badawy en de astronome Verginia Trimble hebben al in 1964 op deze wijze de bovenste schachten van de piramide van Cheops onderzocht en geconcludeerd dat deze naar de culminatieposities van bepaalde voor de oude Egyptenaren belangrijke sterren wezen. Bij het zoeken naar de juiste ster(ren) moet hierbij echter rekening gehouden worden met de precessie van de aardas. Door de aantrekkingskracht van met name de maan en de zon op de enigszins afgeplatte aarde (figuur 11) beschrijft de aardas over een tijdspanne van jaar een ruimtelijke cirkel met een diameter van 48 (figuur 12). De precessie van de aardas werd voor het eerst rond het jaar 150 v. Chr. ontdekt door de Griekse astronoom Hipparchus (ca v. Chr.). Figuur of :23

15 Figuur 12 De zeer langzame tolbeweging van de aardas zorgt er voor dat de positie van sterren, zoals wij die op aarde waarnemen, verandert. Tegenwoordig ligt de noordelijke hemelpool (het verlengde van de aardse noordpool) zeer dicht bij de ster Polaris (alfa Ursea Minoris) in het sterrenbeeld Ursa Minor (Kleine Beer)). Toen jaar geleden de piramides van Gizeh werden gebouwd, was de ster Thuban (alfa Draconis) in het sterrenbeeld Draco (Draak) de ster die het dichtst bij de noordelijke hemelpool lag (figuur 13). Figuur 13 Bij het bepalen van de positie van een ster moet men dus terdege rekening houden met precessie, vandaar dat tegenwoordig de coördinaten van sterren op sterrenkaarten zo ongeveer om de 50 jaar worden bijgewerkt. Op een sterrenkaart wordt dan ook altijd het tijdvak, het epoche, waarin de sterrenkaart gemaakt is aangegeven (bijvoorbeeld epoche 2000; tabel 2). 16 of :23

16 De positie van een ster aan de hemel kan worden aangegeven met behulp van het zogeheten equatoriaal stelsel, waarbij elke ster zijn eigen coördinaten (declinatie en rechte klimming) heeft (tabel 2 en figuur 14). Figuur 14. Klik op de afbeelding voor een grotere versie. Wanneer een ster langere tijd aan de nachtelijke hemel gevolgd wordt is te zien dat deze door de draaiing van de aarde opkomt boven de horizon, van oost naar west beweegt en weer ondergaat. Dit geldt echter niet voor de circumpolaire sterren die altijd zichtbaar rond de poolster draaien. Om de hoogte, ook wel altitude genoemd, van een ster aan te geven wordt de afstand tussen de horizon en het zenit (een denkbeeldig punt aan de hemel loodrecht boven de waarnemer op aarde) in 90 verdeeld. Sterren aan de horizon hebben een hoogte van 0 en sterren in het zenit een hoogte van 17 of :23

17 90. Een denkbeeldige cirkel door het zenit en het noord- en zuidpunt van de horizon van de warnemer verdeelt de hemel in twee delen (figuur 15). Een object dat dit cirkelvlak, de hemelmeridiaan, kruist bevindt zich op dat moment op zijn hoogste positie aan de hemel. Het moment van het doorkruisen van de hemelmeridiaan wordt culminatie genoemd. Figuur 15 Badawy en Trimble berekenden de culminatie van sterren in relatie met de hellingshoek van de bovenste schachten van de piramide van Cheops en vonden dat de noordelijke schacht naar de ster Thuban (de toenmalige poolster) en de zuidelijke schacht naar het sterrenbeeld Orion wees. In Het Orionmysterie stellen Bauval en Gilbert dat de Egyptenaren de vorm van het sterrenbeeld Orion op aarde nagebootst hebben door piramides op specifieke plaatsen op aarde te bouwen. Zij baseren deze stelling op de posities van de drie piramides van Gizeh (Cheops, Chefren en Mykerinos), die op de onderlinge hemelposities van de gordelsterren Mintaka (delta Orionis), Alnilam (epsilon Orionis) en Alnitak (zeta Orionis) van het sterrenbeeld Orion zouden lijken. Om het sterrenbeeld Orion compleet te maken nemen zij aan dat piramides in Aboesir, Zawjet el-aryan en Aboe Rowasj zodanig op aarde zijn gepositioneerd dat zij corresponderen met sterren in het sterrenbeeld Orion (zie tabel 3). Beperken we ons in eerste instantie tot de sterren die de riem van de krijger Orion uitmaken dan zien we wanneer we een rechte lijn door het middelpunt van deze drie sterren trekken dat de ster Mintaka ten opzichte van de andere twee iets is verschoven (figuur 16). 18 of :23

18 Figuur 16 Volgens Bauval en Gilbert wees de bovenste zuidelijke schacht naar de ster Alnitak. De schacht heeft namelijk een hellingshoek van 45, hetgeen volgens de auteurs overeenkomt met een culminatie van Alnitak in het jaar 2450 voor Christus. Zij deden hetzelfde voor de andere schachten en kwamen voor de bovenste noordelijke schacht uit op de ster Thuban, voor de noordelijke onderste schacht op de ster Kocab (beta Ursa Minoris) in het sterrenbeeld Ursa Minor (Kleine Beer) en voor de zuidelijke onderste schacht op de voor de Egyptenaren belangrijke ster Sirius (figuur 17). Figuur 17. Klik op de afbeelding voor een grotere versie. Het sterrenbeeld Orion zoals wij dat tegenwoordig kennen is via de Grieken en Romeinen overgeleverd uit Mesopotamië. De Grieken zagen hem als de blinde reus die naar het westen wilde om zijn gezichtsvermogen te herstellen. Hij kwam uit Boeotia en was bekend om zijn schoonheid. Nadat 19 of :23

19 de goden Zeus, Hermes en Poseidon op de huid van een kalf urineerden en deze huid begroeven kwam Orion (Grieks voor urine ) negen maanden later uit de grond tevoorschijn. Vergezeld door zijn hond Sirius (alfa Canis Majoris) bedreef Orion de jacht. In een ruzie met Oenopion, heerser van Chion, werden in zijn slaap de ogen uitgestoken. Hij kon zijn gezichtsvermogen weer terug krijgen door naar de zon toe te lopen. Uiteindelijk werd hij in zijn gouden wapenuitrusting en zijn zwaard in zijn hand naar de hemel gebracht. De ster Betelgeuze werd als zijn rechter bovenschouder gezien en de ster Rigel als zijn linkerbeen. De drie sterren Mintaka, Alnilam en Alnitak vormden zijn gordel (zie figuur 16). Welke figuur de Egyptenaren in dit sterrenbeeld zagen en welke sterren zij in die figuur opnamen is niet bekend, maar het gebied wordt in Piramidenteksten en latere geschriften beschreven als Sah en geassocieerd met de god Osiris. De farao kon na zijn dood naar dit gebied reizen om zich daar te verenigen met Osiris. Astronomische afbeeldingen van sterrenbeelden echter verschijnen pas in het graf van Senmoet, ten tijde van koningin Hatsjepsoet ( v. Chr.). Op het plafond van dit graf bevindt zich een afbeelding van Sah in de vorm van een man in een boot met drie sterren (figuur 18 geheel rechts). Figuur 18 Sterrenbeelden zijn daarna vaker afgebeeld, onder andere op de beroemde zodiak van Dendera (figuur 19). Deze zodiak was aangebracht op het plafond van één van de kamers in de tempel van Dendera (ca. 500 km ten zuiden van Caïro), maar het origineel bevindt zich tegenwoordig in het Louvre. De tempel van Dendera echter werd pas in 53 v. Chr., dus 2400 jaar ná de bouw van de grote piramide, door Ptolemaeus XII Auletes, de toenmalige koning van Egypte, voltooid. Eén van de figuren op deze zodiak is een man met een staf in zijn hand en boven hem een figuur van een stier (figuur 19). Of deze figuren inderdaad iets te maken hebben met onze tegenwoordige sterrenbeelden Orion en Stier kan allerminst met zekerheid worden aangenomen. 20 of :23

20 Figuur 19. Klik op de afbeelding voor een grotere versie. Nemen we moderne afbeeldingen van de sterrenbeelden Orion en Stier als uitgangspunt dan blijken deze figuren gemaakt te zijn aan de hand van posities van met het blote oog goed zichtbare sterren. Figuur 16 geeft aan welke sterren in deze twee sterrenbeelden voor het maken van de figuren van belang zijn. In hun Orionmysterie stellen Bauval en Gilbert dat de bovenste zuidelijke schacht van de grote piramide gericht is op de ster Alnitak. Voeren we voor de bouw van de grote piramide het jaartal 2450 v. Chr. (het jaartal wat door Bauval en Gilbert wordt aangehouden) in een astronomiecomputerprogramma dan blijkt de ster Alnitak op dat tijdstip te culmineren (zijn hoogste stand) bij een hoek van (tabel 4). Het invoeren van de door Gantenbrink berekende en Bauval en Gilbert gebruikte waarde van voor de gemiddelde hellingshoek van de bovenste zuidelijke schacht resulteert in het bijbehorende jaartal 2490 v. Chr. (tabel 5). Wordt ditzelfde gedaan voor de andere door Bauval en Gilbert gebruikte sterren en de juiste gegevens van Gantenbrink, dan blijken er duidelijke verschillen te zijn. Tabel 5 geeft een overzicht van de gevonden jaartallen bij sterren aan de hand van hellingshoeken van schachten. 21 of :23

21 Bauval en Gilbert nemen in hun Orionmysterie aan dat de oude Egyptenaren de vorm van moderne sterrenbeelden Orion en Taurus op aarde nagebootst hebben door piramides op specifieke plaatsen op aarde te bouwen. Zij baseren hun theorie op de aardse posities van de drie piramides van Gizeh (Cheops, Chefren en Mykerinos) die lijken op de posities van de gordelsterren Mintaka, Alnilam en Alnitak van het sterrenbeeld Orion. Voor een goede vergelijking echter zou men het sterrenbeeld echter ondersteboven moeten zetten! Vergelijken we vervolgens een omgekeerde kaart van het hemelgebied rond Orion met een geografische kaart waarop de posities van de piramides in het gebied tussen Aboe Rowasj en Dasjoer in Egypte staan aangegeven, dan blijkt dat niet alle belangrijke sterren in dit gebied overeenkomen met een aardse piramide en andersom niet elke farao van de 4e en 5e dynastie met zijn piramide in het sterrenbeeld vertegenwoordigd is. De met het blote oog zeer goed zichtbare sterren Betelgeuze en Rigel komen in het verhaal niet voor. De ster Bellatrix zou overeen moeten komen met de piramide van Chaba in Zawjet el-aryan, maar deze piramide ligt dan veel te zuidelijk. En de piramide van Djedefre in Aboe Rowasj ligt veel noordelijker dan de ster Saiph waarmee deze zou moeten correleren. Enzovoorts, enzovoorts (tabel 6). 22 of :23

22 Het is natuurlijk een uiterst zwak verweer van Bauval en Gilbert om te stellen dat het gemis aan aardse piramides veroorzaakt zou zijn door het in de loop van vele eeuwen verdwijnen van deze piramides. Voor het sterrenbeeld Stier nemen de auteurs aan dat deze op aarde zou zijn gevisualiseerd door de beide piramides van Snefroe in Dasjoer. Bij een zelfde vergroting als voor Orion is gebruikt blijkt dat er alleen maar een correlatie met de sterren Aldebaran (alfa Tauri) en Ain (epsilon Tauri), twee belangrijke sterren uit het sterrenbeeld Stier, is wanneer dit sterrenbeeld zich aan de horizon bevindt. Een belangrijk punt voor de auteurs is dat de sterren die de riem van Orion vormen zich op de meridiaan bevinden, dus wanneer zij culmineren. In deze situatie is het sterrenbeeld Stier op geen enkele wijze te correleren met aardse piramides (tabel 7). Een belangrijk aspect, namelijk dat een piramide niet op zich zelf stond maar een onderdeel was van een groot complex, wordt hierbij genegeerd. Alle onderdelen van een piramidecomplex waren essentieel voor het voortbestaan van de overleden farao. Bij het noodzakelijk geachte ondersteboven zetten van de sterrenbeelden om deze op de aarde te 23 of :23

23 kunnen projecteren draaien deze structuren mee en hebben op de nachtelijke hemel dan geen enkele functie meer. Bovendien was elke farao in deze periode een directe afstammeling van de goden en derhalve zelf een godheid. Het is dan ook onvoorstelbaar dat een aantal opeenvolgende farao s een sterrenbeeld op aarde zouden hebben willen nabootsen. Er wordt in het Orionmysterie ook een vergelijking gemaakt tussen de positie van de piramides van Gizeh ten opzichte van de Nijl en die van het sterrenbeeld Orion ten opzichte van de Melkweg. Pas wanneer er wordt teruggegaan tot het jaar v. Chr. blijkt dit te passen. De Egyptenaren zouden in de positionering van piramides op aarde tevens de laagste stand van Orion in de precessiecyclus hebben willen aangeven. Dit is echter geen serieuze optie, te meer daar de Nijl zich in de loop der eeuwen naar het oosten heeft verplaatst. Zonder enig bewijs stellen de auteurs dat de toenmalige Egyptenaren voldoende astronomische kennis bezaten om de bewegingen van objecten aan de hemel vast te leggen, teruggaand tot maar liefst jaar vóór Christus. Ze geven echter niet aan hoe dit gebeurde er was immers nog geen schrift ontwikkeld. Ze stellen eveneens zonder bewijs vast dat de oude Egyptenaren goede tijdmeters waren die de precessie van de aardas gebruikten om de verplaatsing van het lentepunt over een periode van duizend jaar te meten. Hiermee worden bewijzen genegeerd die aangeven dat precessie pas voor het eerst door de Griekse astronoom Hipparchus in de 2e eeuw v. Chr. werd begrepen. Archeologisch bewijs geeft aan dat de Nijl en de Nijldelta jaar geleden bewoond werd door groepen mensen die in kleine hutten leefden en zichzelf in leven hielden met de jacht en het verzamelen van voedsel. Zij leefden niet in steden, hielden geen huisdieren en teelden nog geen gewassen. Desondanks wordt gesteld dat men in deze periode de technologische kennis en mogelijkheden bezat om verschijnselen aan de hemel vast te leggen, zoals bijvoorbeeld de hoogte van een ster boven de horizon. En als ondersteuning van dit feit citeren de auteurs de Atlantis mythe... Al met al zijn Bauval en Gilbert niet in staat om meer dan drie piramides met sterposities te laten correleren. Aangezien er ongeveer dertig piramides in het gebied tussen Aboe Rowasj en Dasjoer staan, moet de veronderstelde correlatie worden toegeschreven aan het toeval en niet aan een vooropgezet plan. Het echte Orionmysterie wordt dan ook niet gevormd door de geografische posities van de piramides, maar door de hardnekkigheid waarmee verklaringen als deze stand weten te houden. VERVOLGPAGINA'S De grote piramide en het Orionmysterie 24 of :23

inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7.

inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. Piramides inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. De bouw van de piramide 10 8. Beroemde piramides 13

Nadere informatie

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion

sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion sterrenbeeld orion Het Sterrenbeeld orion In de winter staat het sterrenbeeld Orion prominent aan de zuidelijke hemel. Met het blote oog valt er al heel wat te zien aan Orion. In deze blog lopen we de

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken Piramides

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken  Piramides Piramides Deze spreekbeurt heb ik gemaakt omdat ik piramides mysterieuze gebouwen vind. Vele feiten en gebeurtenissen zijn vandaag de dag nog niet helemaal bekend.piramides kennen we vooral vanuit Egypte...

Nadere informatie

Farao's en Piramideteksten

Farao's en Piramideteksten iramiden? Meestal denk je dan aan hoge gebouwen ergens in Egypte. Misschien kun je je nog wei herinneren dat er van die farao's (Egyptische koningen) in beg raven zouden liggen. Wat pas zo'n 15 jaar bekend

Nadere informatie

Inhoud. 1. Wat weet je al? 2. Egypte van de oude steentijd tot de farao s. 3. Egypte in handen van anderen. 4. De Arabische Republiek Egypte

Inhoud. 1. Wat weet je al? 2. Egypte van de oude steentijd tot de farao s. 3. Egypte in handen van anderen. 4. De Arabische Republiek Egypte 1. Wat weet je al? Opdracht 1 Waar denk je aan bij Egypte? 4 Inhoud 2. Egypte van de oude steentijd tot de farao s Faraonische periode: 3000-332 v. Chr. 7 Opdracht 2 Van de oude steentijd tot de farao

Nadere informatie

VAN STEELPAN NAAR LEEUW

VAN STEELPAN NAAR LEEUW ROUTE 1 VAN STEELPAN NAAR LEEUW SPRING VAN DE STEELPAN NAAR ZEVEN PATRONEN AAN DE STERREN HEMEL, WAARONDER POLARIS (DE NOORDELIJKE POOLSTER). SPOT ONDERWEG TWEE STERRENSTELSELS. DE LENTEHEMEL IS HET BESTE

Nadere informatie

Wetenschap rondom de piramides Peter Lamberts

Wetenschap rondom de piramides Peter Lamberts Wetenschap rondom de piramides Peter Lamberts Eigenlijk kan het niet Sinds mensenheugenis zijn mensen gefascineerd door de piramides van Egypte en die fascinatie ontstaat maar door één gegeven: het bestaan

Nadere informatie

Sterrenkunde in klas 6

Sterrenkunde in klas 6 Sterrenkunde in klas 6 Grondervaringen van de mens: de oerlijn, de oercirkel en het oerkruis; geometrie en kosmologie In dit inleidende hoofdstuk gaan we uit van drie oerervaringen die we aan de hemel

Nadere informatie

Egypte. Amber Badal 1. Werkstuk: Amber Badal Groep 7 Prinses Beatrixschool. Dit is de nationale vlag van Egypte.

Egypte. Amber Badal 1. Werkstuk: Amber Badal Groep 7 Prinses Beatrixschool. Dit is de nationale vlag van Egypte. Egypte Werkstuk: Amber Badal Groep 7 Prinses Beatrixschool Dit is de nationale vlag van Egypte. Amber Badal 1 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat het een leuk en erg interessant onderwerp lijkt.

Nadere informatie

Hoe een hoepelzonnewijzer correct opstellen? (Willy Ory)

Hoe een hoepelzonnewijzer correct opstellen? (Willy Ory) Hoe een hoepelzonnewijzer correct opstellen? (Willy Ory) Heel wat tuinzonnewijzers staan slecht opgesteld. Dikwijls zijn zulke ornamenten gekocht in tuincentra of ergens in het buitenland tijdens een vakantietrip,

Nadere informatie

Profielwerkstuk Geschiedenis Piramides van Gizeh

Profielwerkstuk Geschiedenis Piramides van Gizeh Profielwerkstuk Geschiedenis Piramides van Giz Profielwerkstuk door een scholier 2913 woorden 13 april 2001 6,6 244 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag en Deelvragen Hoofdvraag: Hoe konden de Egyptenaren

Nadere informatie

De 7 wereldwonderen. De piramiden van Gizeh: Tijd

De 7 wereldwonderen. De piramiden van Gizeh: Tijd Opzoekfiche van Fien uit klas Wim 26/11/09 Blz. 1 van 8 De 7 wereldwonderen zijn 7 bijzondere bouwwerken. De zeven wereldwonderen zijn: 1. De piramiden van Gizeh 2. De hangende tuinen van Babylon 3. De

Nadere informatie

Brandaan samenvatting groep 7

Brandaan samenvatting groep 7 Brandaan samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 1 Egypte Samenvatting De Nijl Egypte bestaat voor het grootste deel uit woestijn. Dwars door de woestijn stroomt de rivier de Nijl. Door de Nijl kende

Nadere informatie

Kennismaking Praktische Sterrenkunde

Kennismaking Praktische Sterrenkunde Kennismaking Praktische Sterrenkunde Introductie Practicum 1 Kennismaking Nachtelijke Hemel Inleveren 3 mei 2010 bij het college (als het slecht weer blijft wordt deze datum veranderd). 1 Introductie Een

Nadere informatie

steen voor steen goed!

steen voor steen goed! steen voor steen goed! het golven van de gevels wordt één met het glooiende landschap... steen voor steen goed! Steenfabriek De Rijswaard BV De Rijswaard 2, 5308 LV Aalst (Gld) T 0418-552221 F 0418-552900

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Piramides

Werkstuk Geschiedenis Piramides Werkstuk Geschiedenis Piramides Werkstuk door een scholier 2780 woorden 28 mei 2002 6 274 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Het dodenrijk. De Egyptenaren geloofden dat ze na hun dood door zouden leven in

Nadere informatie

Artikel: De verborgen Kadesj-scenes in de tempel van Karnak. Patrick van Gils

Artikel: De verborgen Kadesj-scenes in de tempel van Karnak. Patrick van Gils Artikel: De verborgen Kadesj-scenes in de tempel van Karnak Patrick van Gils De slag bij Kadesj is één van de bekendste veldslagen uit de Egyptische geschiedenis. In zijn 5 e regeringsjaar trok Ramses

Nadere informatie

Bij deze PTA-toets hoort een uitwerkbijlage, die behoort bij opdracht 4c. Pagina 1 van 8. Vestiging Westplasmavo

Bij deze PTA-toets hoort een uitwerkbijlage, die behoort bij opdracht 4c. Pagina 1 van 8. Vestiging Westplasmavo Vestiging Westplasmavo vak : Wiskunde leerweg : TL toetsnummer : 4T-WIS-S06 toetsduur: : 100 minuten aantal te behalen punten : 56 punten cesuur : 28 punten toetsvorm : Schriftelijk hulpmiddelen : Geodriehoek,

Nadere informatie

Aanzichten en inhoud. vwo wiskunde C, domein G: Vorm en ruimte

Aanzichten en inhoud. vwo wiskunde C, domein G: Vorm en ruimte Aanzichten en inhoud vwo wiskunde C, domein G: Vorm en ruimte 1 Verantwoording 2015, SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Dit lesmateriaal is ontwikkeld in het kader van de nieuwe

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Het oude Egypte

Werkstuk Geschiedenis Het oude Egypte Werkstuk Geschiedenis Het oude Egypte Werkstuk door een scholier 2087 woorden 17 februari 2005 5,8 131 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud. 1. Voorwoord. 2. Wat is de Nijl? 3. Wie waren de Goden? 4.

Nadere informatie

Paragraaf 1. delta. Neder-Egypte. Opper-Egypte

Paragraaf 1. delta. Neder-Egypte. Opper-Egypte Hoofdstuk 2 Egypte Paragraaf 1 delta Neder-Egypte Opper-Egypte Egypte bestaat voor een groot deel uit woestijn Was dit altijd zo? Nee: 8000 v.c. > veel water en groen in de Sahara > jagers en verzamelaars

Nadere informatie

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl

KleinKracht Karin Heesakkers 2006-2011 www.kleinkracht.nl De zon is een ster, net als alle andere sterren aan de hemel. Zij staat alleen veel dichter bij ons en daarom zien we haar als een schijfje aan de hemel. Een ster is een grote gasbol waar binnenin kernfusie

Nadere informatie

Ten noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond.

Ten noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond. Rekenen aan de aarde Introductie Bij het vak aardrijkskunde wordt de aarde bestudeerd. De aarde is een bol. Om te bepalen waar je je op deze bol bevindt zijn denkbeeldige lijnen over de aarde getrokken,

Nadere informatie

KUNST VAN EGYPTE. Oude Rijk: 2800-2300 v.c. Middenrijk: 2200-1800 v.c. Nieuwe Rijk: 1600-1100 v.c. Saïtische Periode: 700-500 v.c.

KUNST VAN EGYPTE. Oude Rijk: 2800-2300 v.c. Middenrijk: 2200-1800 v.c. Nieuwe Rijk: 1600-1100 v.c. Saïtische Periode: 700-500 v.c. A KUNST VAN EGYPTE De eerste grote historische culturen ontstaan ongeveer gelijktijdig omstreeks 3500-3000 voor Christus in het Tweestromenland (Mesopotamië) en in de Nijldelta (Egypte). In de Egyptische

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis De oude Egyptenaren

Werkstuk Geschiedenis De oude Egyptenaren Werkstuk Geschiedenis De oude Egyptenaren Werkstuk door een scholier 1358 woorden 8 februari 2006 5,6 138 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 1: jaartallen In het oude Egypte had je verschillende

Nadere informatie

Uitwerkingen 1. ω = Opgave 1 a.

Uitwerkingen 1. ω = Opgave 1 a. Uitwerkingen Opgave π omtrek diameter Eén radiaal is de hoek, gemeten vanuit het middelpunt van een cirkel, waarbij de lengte van de boog gelijk is aan de straal. c. s ϕ r d. ϕ ω t Opgave π (dus ongeveer

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis hoe egyptenaren met de dood omgaan

Werkstuk Geschiedenis hoe egyptenaren met de dood omgaan Werkstuk Geschiedenis hoe egyptenaren met de dood omgaan Werkstuk door een scholier 1507 woorden 22 januari 2004 6 417 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Egypte, in dat onderwerp komt onder andere iets over

Nadere informatie

Rond en groen De piramiden van Ronse

Rond en groen De piramiden van Ronse Rond en groen De piramiden van Ronse /LEAD/ Volgens de Vlaamse streekauteur Omer Wattez (1857-1935) is Ronse de Parel van de Vlaamse Ardennen. Deze eretitel heeft de stad grotendeels aan zijn geaccidenteerde

Nadere informatie

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6.

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Inleiding Astrofysica 1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Sterren: stervorming, sterdood

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Invloed van sterren op culturen

Praktische opdracht ANW Invloed van sterren op culturen Praktische opdracht ANW Invloed van sterren op culturen Praktische-opdracht door een scholier 4370 woorden 23 mei 2002 4,7 35 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wat is een ster eigenlijk precies? Als je

Nadere informatie

Londen ipad. Londen. British Museum. Samengesteld door: BusTic.nl

Londen ipad. Londen. British Museum. Samengesteld door: BusTic.nl Londen British Museum 1 British Museum Londen ipad Het British Museum is het grootste museum van Groot-Brittanië met meer dan 6 miljoen kunstwerken. De collectie is verspreid over meer dan 90 zalen waarin

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 22 Mei 2019 Inhoud van de les Zijn er nog vragen n.a.v. de vorige les? Deze les: Komeet Wirtanen Sterrenhemel waarnemen Telescopen Komeet Wirtanen

Nadere informatie

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de

Nadere informatie

1 Inleiding. Worden de maanden langer of korter?

1 Inleiding. Worden de maanden langer of korter? 1 Inleiding Worden de maanden langer of korter? In 1695 had de Engelse astronoom Halley berekend dat in de loop van de laatste 800 jaar (vóór 1695) de maanden korter waren geworden. In zijn tijd zou een

Nadere informatie

Examen VMBO-KB. wiskunde CSE KB. tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-15.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen VMBO-KB. wiskunde CSE KB. tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-15.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen VMBO-KB 2014 tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE KB Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 26 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 75 punten te behalen.

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis De farao's

Werkstuk Geschiedenis De farao's Werkstuk Geschiedenis De farao's Werkstuk door een scholier 2434 woorden 14 maart 2006 5,9 350 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud Inleiding De hoofdstukken 1. Wat is een farao? 2. Welke farao s waren

Nadere informatie

Geschiedenis hoofdstuk 3

Geschiedenis hoofdstuk 3 Geschiedenis hoofdstuk 3 Romeinse rijk 500 v Christus 500 na Christus Rome de eeuwige stad : deze stad bestaat al eeuwenlang. De tijdlijn Het Romeinse rijk begint 500v Chr. En eindigt 500 na Christus.

Nadere informatie

voltooid. Hoeveel jaar is dat geleden? Schrijf je berekening op.

voltooid. Hoeveel jaar is dat geleden? Schrijf je berekening op. Piramides in Egypte In het noorden van Egypte staan drie grote piramides en een aantal kleine piramides bij elkaar. De drie grote piramides heten de piramide van Cheops, de piramide van Chefren en de piramide

Nadere informatie

Oefenexamen wiskunde vmbo-tl Onderwerp: meetkunde H2 H6 H8 Antwoorden: achterin dit boekje

Oefenexamen wiskunde vmbo-tl Onderwerp: meetkunde H2 H6 H8 Antwoorden: achterin dit boekje Oefenexamen wiskunde vmbo-tl Onderwerp: meetkunde H2 H6 H8 Antwoorden: achterin dit boekje Indien van toepassing: schrijf je berekening op. Tekening altijd met geodriehoek en potlood. Omtrek rechthoek

Nadere informatie

wiskunde CSE GL en TL

wiskunde CSE GL en TL Examen VMBO-GL en TL 2014 tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE GL en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten

Nadere informatie

Cubetto s schoolreisje. Boek 2

Cubetto s schoolreisje. Boek 2 Cubetto s schoolreisje Boek 2 Ga voor tips en trucs voor het gebruik van de boeken en kaarten naar primotoys.com/resources Verhaal door Erin Eby. Illustraties door Momo. Vandaag gaat de klas van Cubetto

Nadere informatie

MUMMIES IN BRUGGE GEHEIMEN VAN HET OUDE EGYPTE

MUMMIES IN BRUGGE GEHEIMEN VAN HET OUDE EGYPTE MUMMIES IN BRUGGE GEHEIMEN VAN HET OUDE EGYPTE EDUCATIEF PROGRAMMA VOORTGEZET ONDERWIJS Beste leerling, Welkom bij de tentoonstelling Mummies in Brugge Geheimen van het Oude Egypte. In deze tentoonstelling

Nadere informatie

De Hemel. N.G. Schultheiss

De Hemel. N.G. Schultheiss 1 De Hemel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct te volgen vanaf de derde klas. Deze module wordt vervolgd met de module Het heelal. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop

Nadere informatie

Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift opgenomen.

Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift opgenomen. Examen VMBO-GL en TL 2018 tijdvak 1 dinsdag 15 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE GL en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren

Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting door B. 771 woorden 7 oktober 2016 2,9 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 1 Tijd van jagers en boeren Jagers en boeren -3000 v. Chr. Pagina

Nadere informatie

DE STERRENHEMEL. G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a)

DE STERRENHEMEL. G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a) (b) DE STERRENHEMEL G. Iafrate (a), M. Ramella (a) en V. Bologna (b) (a) INAF - Sterrenkundig Observatorium van Trieste Istituto Comprensivo S. Giovanni Sc. Sec. di primo grado M. Codermatz" Trieste Nederlandse

Nadere informatie

Robomop. De robomop kan 60 m 2 vloer per uur vegen.

Robomop. De robomop kan 60 m 2 vloer per uur vegen. Robomop Een robomop veegt de vloer automatisch schoon. In het midden van de robomop zit een bal die rolt. Door het rollen van de bal verplaatst de robomop zich en veegt stof op. 3p 1 De robomop kost normaal

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. 2511 + 2014 1 Het antwoord: 4525 (jaar) 1. Opmerking Het antwoord 4524 (als het jaar 0 niet is meegerekend) ook goed rekenen.

Vraag Antwoord Scores. 2511 + 2014 1 Het antwoord: 4525 (jaar) 1. Opmerking Het antwoord 4524 (als het jaar 0 niet is meegerekend) ook goed rekenen. VMBO GL/TL wiskunde 2014-I Vraag Antwoord Scores Piramides in Egypte 1 maximumscore 2 2511 + 2014 1 Het antwoord: 4525 (jaar) 1 Het antwoord 4524 (als het jaar 0 niet is meegerekend) ook goed rekenen.

Nadere informatie

Praktische Sterrenkunde

Praktische Sterrenkunde Praktische Sterrenkunde Vandaag 1. Verkenning van de sterrenhemel 21 september 2015 Korte introductie Praktische Sterrenkunde Verkenning van de sterrenhemel Coördinaten t.o.v. de waarnemer: azimuth en

Nadere informatie

Wonderlijke bouwwerk: de Piramide van Giza

Wonderlijke bouwwerk: de Piramide van Giza Jesaja 19:20-21 Op die dag zal de HEERE een altaar hebben midden in het land Egypte, en aan zijn grens zal er een gedenkteken voor de HEERE staan. Dit zal zijn tot een teken en getuigenis voor de HEERE

Nadere informatie

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

De bouw van het Misjkan

De bouw van het Misjkan De bouw van het Misjkan Laten wij nu eens een kijkje nemen op de plaats waar Betsalel en Oholiav en de overige mensen die hen helpen, bezig zijn met de bouw van het Misjkan, terwijl heel het volk hen steunt.

Nadere informatie

De piramide van Cheops is s werelds grootste piramide en één van de 7 wereldwonderen uit de klassieke oudheid. Hij is 146 meter hoog en daarmee Drie

De piramide van Cheops is s werelds grootste piramide en één van de 7 wereldwonderen uit de klassieke oudheid. Hij is 146 meter hoog en daarmee Drie Nijl Egypte Wie heeft Egypte gesticht? Ongeveer 5000 jaar geleden waren er twee onafhankelijke koninkrijken: Opper- en Neder- Egypte. Na vele veldslagen zijn deze twee rijken met elkaar verenigd. De eerste

Nadere informatie

Materiaal: kwartsiet Afkomstig uit Abydos, 19de Dynastie (1260 v.chr.) Collectie: British Museum

Materiaal: kwartsiet Afkomstig uit Abydos, 19de Dynastie (1260 v.chr.) Collectie: British Museum FACT SHEET TOPSTUKKEN UIT DE TENTOONSTELLING Beeld van priester Chaemwas, zoon van farao Ramses II Materiaal: kwartsiet Afkomstig uit Abydos, 19de Dynastie (1260 v.chr.) Over prins en priester Chaemwas,

Nadere informatie

6,7. Spreekbeurt door een scholier 1552 woorden 1 oktober keer beoordeeld. Nederlands DE ZEVEN WERELD WONDEREN

6,7. Spreekbeurt door een scholier 1552 woorden 1 oktober keer beoordeeld. Nederlands DE ZEVEN WERELD WONDEREN Spreekbeurt door een scholier 1552 woorden 1 oktober 2001 6,7 361 keer beoordeeld Vak Nederlands DE ZEVEN WERELD WONDEREN In de oudheid kende men veel kunstwerken die indruk op de mensen maakten vanwege

Nadere informatie

Als je kijkt naar het oude Egypte kun je het verdelen in verschillende periodes. Kijk naar onderstaand plaatje.

Als je kijkt naar het oude Egypte kun je het verdelen in verschillende periodes. Kijk naar onderstaand plaatje. Werkstuk door een scholier 2465 woorden 10 mei 2007 6,7 92 keer beoordeeld Vak Geschiedenis HOOFDSTUK 1 DE KENNISMAKING 1.1 De Oudheid Als je kijkt naar het oude Egypte kun je het verdelen in verschillende

Nadere informatie

De namen van de koning

De namen van de koning De namen van de koning Daniel Soliman Als liefhebber van het Oude Egypte bent u vast bekend met een groot aantal koningsnamen. Ramses II, Toetanchamon, Sesostris III, u heeft zeker weten van deze koningen

Nadere informatie

FHN Reglementen. Behendigheid Toestellen

FHN Reglementen. Behendigheid Toestellen FHN Reglementen Behendigheid Toestellen Behendigheid Toestellen versie 2009 INHOUDSOPGAVE Blz. DE TOESTELLEN 3 FIGUUR 1: Hoogtesprongen 8 FIGUUR 2: De Muur 9 FIGUUR 3: De Borstelsprong 10 FIGUUR 4: De

Nadere informatie

Word eens wakker. Martin-Jan Nuij Word eens wakker

Word eens wakker. Martin-Jan Nuij Word eens wakker Word eens wakker Martin-Jan Nuij Word eens wakker 2016, Martin-Jan Nuij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of

Nadere informatie

Bouwhistorisch onderzoek

Bouwhistorisch onderzoek Bouwhistorisch onderzoek BOUWHISTORISCHE NOTITIE Adres : (tussen Poelestraat 12 en 14) Status : BBP Periode : september 2010 Onderzocht door : Taco Tel Auteur : Taco Tel Datum : Groningen, 16 september

Nadere informatie

Highlightvitrines HKM Objecttexten. HVHKM 1 Magische garanties

Highlightvitrines HKM Objecttexten. HVHKM 1 Magische garanties Highlightvitrines HKM Objecttexten. HVHKM 1 Magische garanties Een stèle is meestal een uit één stuk steen gehouwen tablet met daarin een reliëf met de voorstelling, de naam en de titels van de grafeigenaar.

Nadere informatie

Figuur 3 PYTHAGORAS SEPTEMBER 2016

Figuur 3 PYTHAGORAS SEPTEMBER 2016 In het juninummer zagen we hoe we met behulp van de piramidemethode en invarianten ruimtelijke figuren binnenstebuiten kunnen keren. Aan de invarianten stelden we voorwaarden, zoals dat alle vlakken zoveel

Nadere informatie

Over het St Nikolaasaltaar boven de grafkelder van Heyendal waar Pothast de mis deed

Over het St Nikolaasaltaar boven de grafkelder van Heyendal waar Pothast de mis deed Over het St Nikolaasaltaar boven de grafkelder van Heyendal waar Pothast de mis deed Uit tekeningen en teksten hierna ontstaat het volgende idee hoe de garfkelder uitzag in het zuid transept; -Staande

Nadere informatie

Brugge, Sint-Salvatorskathedraal

Brugge, Sint-Salvatorskathedraal Komvest 45 8000 Brugge T +32 [0]50 44 50 44 F +32 [0]50 61 63 67 E info@raakvlak.be www raakvlak.be Brugge, Sint-Salvatorskathedraal Dossiernr. 2010/067 onderzoek t.h.v. het koorgestoelte Elisabeth Van

Nadere informatie

wiskunde CSE GL en TL

wiskunde CSE GL en TL Examen VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 1 woensdag 22 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE GL en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 23 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten

Nadere informatie

Architectuur. Hoe beleven we architectuur? Hoe gaan we onze voorkeuren ontdekken? Hoe gaan we kijken? 7 thema s: Vandaag: Machtsvertoon

Architectuur. Hoe beleven we architectuur? Hoe gaan we onze voorkeuren ontdekken? Hoe gaan we kijken? 7 thema s: Vandaag: Machtsvertoon Architectuur Architectuur Hoe beleven we architectuur? Hoe gaan we onze voorkeuren ontdekken? Hoe gaan we kijken? 7 thema s: Vandaag: Machtsvertoon Egypte Periode: rond 3000-30 vchr. Opdrachtgever: De

Nadere informatie

Onthulling van het Gizeh-Geheim

Onthulling van het Gizeh-Geheim Onthulling van het Gizeh-Geheim Mijn onderzoek toont aan dat de piramides op het Gizeh-plateau in Egypte een verborgen bericht bevatten. Dat bericht is geschreven in een universele taal, namelijk geometrie.

Nadere informatie

Antwoorden Vorm en Ruimte herhaling. Verhoudingen

Antwoorden Vorm en Ruimte herhaling. Verhoudingen Antwoorden Vorm en Ruimte herhaling Verhoudingen 1. a. Tegenover elke 4 eenheden A staan 5 eenheden B en omgekeerd. b. 125 ; 80 c. A bevat 800 exemplaren, B bevat 1000 exemplaren. d. x ; y 2. a. 3 : 2

Nadere informatie

Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03

Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03. Verslag van het oude Egypte Ylaine en Ryanne Mulder 29-10- 03 Dit verslag is van Ylaine en Ryanne Mulder 29-10-'03 blz.0 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 De Egyptenaren jagen en oogsten blz. 3 De Farao blz. 4 Doden blz. 5 Arm of welvarend blz. 6 Ik ben de Farao blz.

Nadere informatie

Wat is de som van de getallen binnen een cirkel? Geef alle mogelijke sommen!

Wat is de som van de getallen binnen een cirkel? Geef alle mogelijke sommen! Estafette-opgave 1 (20 punten, rest 480 punten) Zeven gebieden Drie cirkels omheinen zeven gebieden. We verdelen de getallen 1 tot en met 7 over de zeven gebieden, in elk gebied één getal. De getallen

Nadere informatie

Probusclub Merwestad Het Paleis op de Dam te Amsterdam

Probusclub Merwestad Het Paleis op de Dam te Amsterdam Cees de Wit Het Paleis op de Dam te Amsterdam 16 48-1665 Architect: Jacob van Campen Constructeur: Daniël Stalpaert Het paleis is In de 17 e eeuw gebouwd als Stadhuis van het toen rijke en oppermachtige

Nadere informatie

Hoogtepunten van het oude Egypte. Reisprogramma

Hoogtepunten van het oude Egypte. Reisprogramma Hoogtepunten van het oude Egypte Van dinsdag 21 november tot en met zaterdag 2 december 2017 organiseert Historisch Nieuwsblad in samenwerking met Labrys Reizen te Nijmegen een culturele rondreis door

Nadere informatie

Spiegelzonnewijzers. H.J. Hollander, December 2009

Spiegelzonnewijzers. H.J. Hollander, December 2009 H.J. Hollander, December 2009 Spiegelzonnewijzers DE THEORIE Bekend zijn de zonnewijzers waarbij naar de schaduw van één specifiek punt gekeken wordt. Ligt dit punt op een poolstijl wordt ook wel van een

Nadere informatie

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!!

Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Kijk nooit met een telescoop zomaar naar de zon!!! Een eenvoudige gids bij project sterren schitteren voor iedereen Wij beperken ons in eerste instantie tot de circumpolaire sterrenbeelden. Dat zijn de

Nadere informatie

Bethlehem, wat betekent die ster?

Bethlehem, wat betekent die ster? Bethlehem, wat betekent die ster? Het woord ster kan verschillende betekenissen hebben. Een ster is in eerste instantie een hemellichaam. Als het donker en onbewolkte is, kan men sterren waarnemen. Een

Nadere informatie

Experimentele Archeologie

Experimentele Archeologie Experimentele Archeologie o 1 "Alles dat we als archeologen opgraven, onderzoeken we grondig. Zo willen we zoveel mogelijk te weten komen over het verleden. Maar soms is het mysterie te groot en moeten

Nadere informatie

Richtingen, coördinaten en oriënteren

Richtingen, coördinaten en oriënteren 1 Richtingen, coördinaten en oriënteren Amundsenvendel Ermelo 2001 H USKY PUBLICATIES E r m e l o Pagina 2 Pagina 11 Inhoudsopgave Richtingen 3 De kaart schaal 4 Plaatsbepaling op de kaart het coördinatensysteem

Nadere informatie

De historie van de Davidster.

De historie van de Davidster. De historie van de Davidster. Er zijn meerdere namen bekend voor de Davidster, zoals Schild van David, Zegel van Salomo, hexagram,jodenster, Mogen Dowiet, of Maĝeen David, maar de meest bekende en gebruikte

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De zon

Praktische opdracht ANW De zon Praktische opdracht ANW De zon Praktische-opdracht door een scholier 1475 woorden 17 januari 2002 6 31 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud Hoofdstuk 1: inleiding Hoofdstuk 2: zonnevlekken Hoofdstuk 3: de corona

Nadere informatie

Woordenlijst - Aarde

Woordenlijst - Aarde Woordenlijst - Aarde de aardbeving het schudden van de grond de aardbol de planeet aarde de atlas het boek met landkaarten de atmosfeer de luchtlaag om de aarde de bliksem de elektrische ontlading tijdens

Nadere informatie

Checklist toestellen 2016 Commissie Agility, Raad van Beheer 1

Checklist toestellen 2016 Commissie Agility, Raad van Beheer 1 Hoogtesprong Hoogte L: 55-60 cm, M: 35-40 cm, S: 25-30 cm Vleugels De staander moet tenminste 100cm hoog zijn. Het begin van de vleugel begint op tenminste 75 cm hoogte op de staander. De breedte van de

Nadere informatie

1. De Oudheid en zijn polytheïstische mythologie

1. De Oudheid en zijn polytheïstische mythologie 1 1. De Oudheid en zijn polytheïstische mythologie Zolang de mensheid bestaat, zolang blijft ze zich afvragen hoe het leven na de dood zou kunnen zijn. Veel archeologische vondsten uit de Oudheid tonen

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Egypte hoofdstuk 3 (SX)

Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Egypte hoofdstuk 3 (SX) Samenvatting Geschiedenis Geschiedenis Egypte hoofdstuk 3 (SX) Samenvatting door Mia 884 woorden 14 januari 2019 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden GS H3: EGYPTE Egypte wordt

Nadere informatie

Egypte, Een foto-impresie van een indrukwekkende reis. Djoser BV Breestraat CM Leiden

Egypte, Een foto-impresie van een indrukwekkende reis. Djoser BV Breestraat CM Leiden Egypte, Een foto-impresie van een indrukwekkende reis. Egypte, een land vol fotomodellen... Het "Egyptian Museum" in Cairo De Citadel van Salah Al-Din in Cairo Weer een fotomodel De Piramides van Gizeh...

Nadere informatie

Versus Tijdschrift voor Fysiotherapie, 22 e jrg 2004, no. 2 (pp )

Versus Tijdschrift voor Fysiotherapie, 22 e jrg 2004, no. 2 (pp ) Auteur(s): F. van de Beld Titel: De excentrische crank Jaargang: 22 Jaartal: 2004 Nummer: 2 Oorspronkelijke paginanummers: 79-89 Deze online uitgave mag, onder duidelijke bronvermelding, vrij gebruikt

Nadere informatie

Pantheon. Door Thom Zagwijn (8365) V4B 2017/2018. Pantheon PO Thom Zagwijn V4B Pagina 1

Pantheon. Door Thom Zagwijn (8365) V4B 2017/2018. Pantheon PO Thom Zagwijn V4B Pagina 1 Pantheon Door Thom Zagwijn (8365) V4B 2017/2018 Pantheon PO Thom Zagwijn V4B Pagina 1 Voorwoord In dit werkstuk vertel ik over het Pantheon, een monument uit de Romeinse oudheid. Naast een stukje geschiedenis

Nadere informatie

Het kolossale beeld in het graf van gouverneur Djehutyhotep. Dr. Daniel Soliman

Het kolossale beeld in het graf van gouverneur Djehutyhotep. Dr. Daniel Soliman Het kolossale beeld in het graf van gouverneur Djehutyhotep Dr. Daniel Soliman Djehutyhotep, begraven in Dayr al-barsha, was gouverneur van de Hazen-nome, de vijftiende Opperegyptische nome. Hij regeerde

Nadere informatie

Narmer was de zoon van een boer. Dat

Narmer was de zoon van een boer. Dat 3000 jaar voor Christus De 1e Dynastie De tijd van farao Narmer Het palet Narmer was de zoon van een boer. Dat was niet heel bijzonder, want bijna alle mensen die vijfduizend jaar geleden aan de randen

Nadere informatie

Opgave 2 Een kracht heeft een grootte, een richting en een aangrijpingspunt.

Opgave 2 Een kracht heeft een grootte, een richting en een aangrijpingspunt. Uitwerkingen 1 Opgave 1 Het aangrijpingspunt van een kracht is de plaats waar de kracht op het voorwerp werkt. De werklijn van een kracht is de denkbeeldige (rechte) lijn die samenvalt met de bijbehorende

Nadere informatie

zoeken en vinden Reeds Dr. sprak als meening uit, dat de latere renaissance gevel ontworpen was door den

zoeken en vinden Reeds Dr. sprak als meening uit, dat de latere renaissance gevel ontworpen was door den zoeken en vinden Wil men met eenige kans op succes, iets ondernemen wat het ook zij en tot een goed einde brengen, voorbereiding is noodig en geboden. Voorbereiding, ook van zichzelf en de zaak waar het

Nadere informatie

Tal der Könige FRANCKH-KOSMOS, 1991 BEIERER Christian 2-4 spelers vanaf 12 jaar ± 90 minuten Inleiding In het dal van de koningen liggen de

Tal der Könige FRANCKH-KOSMOS, 1991 BEIERER Christian 2-4 spelers vanaf 12 jaar ± 90 minuten Inleiding In het dal van de koningen liggen de Tal der Könige FRANCKH-KOSMOS, 1991 BEIERER Christian 2-4 spelers vanaf 12 jaar ± 90 minuten Inleiding In het dal van de koningen liggen de grafplaatsen van de grootste farao's van de oude Egyptenaren.

Nadere informatie

wiskunde CSE GL en TL

wiskunde CSE GL en TL Examen VMBO-GL en TL 2012 tijdvak 1 maandag 21 mei 13.30-15.30 uur wiskunde CSE GL en TL Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 23 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 75 punten

Nadere informatie

COLLEGEDAG MAANDAG 5 NOVEMBER 2018 HET EGYPTISCHE GODENRIJK

COLLEGEDAG MAANDAG 5 NOVEMBER 2018 HET EGYPTISCHE GODENRIJK COLLEGEDAG MAANDAG 5 NOVEMBER 2018 HET EGYPTISCHE GODENRIJK PROGRAMMA Ochtend 09.00 09.30 uur: Inloop met koffie/thee 09.30 09.40 uur: Welkomstwoord en inleiding door Annemarie Lavèn, hoofdredacteur Historisch

Nadere informatie

5,7. Werkstuk door een scholier 4949 woorden 27 december keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding

5,7. Werkstuk door een scholier 4949 woorden 27 december keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding Werkstuk door een scholier 4949 woorden 27 december 2002 5,7 567 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Ik ga het hebben over het Oude Egypte. Daarbij ga ik het hebben over hoe de mensen vroeger leefden,

Nadere informatie

Prak%sche Sterrenkunde

Prak%sche Sterrenkunde Prak%sche Sterrenkunde Welkom! Docent: Ignas Snellen Assistent: Steven Cuylle, Edwin van der Helm Vandaag: - Wat is prak%sche Sterrenkunde? - Hemelmechanika 1) Beweging van de Aarde om haar as en om de

Nadere informatie

Gent Hoogstraat 51. Archeologisch verslag. Dienst Stadsarcheologie. Vergunning 2008/202 STAD GENT

Gent Hoogstraat 51. Archeologisch verslag. Dienst Stadsarcheologie. Vergunning 2008/202 STAD GENT Dienst Stadsarcheologie Gent Hoogstraat 51 Archeologisch verslag Vergunning 2008/202 STAD GENT Dienst Stadsarcheologie De Zwarte Doos Dulle-Grietlaan 12 9050 Gentbrugge Tel. 09/266 57 60 stadsarcheologie@gent.be

Nadere informatie

Checklist toestellen Commissie Agility, Raad van Beheer 1

Checklist toestellen Commissie Agility, Raad van Beheer 1 Hoogtesprong Vleugels De staander moet tenminste 100cm hoog zijn. Het begin van de vleugel begint op tenminste 75 cm hoogte op de staander. De breedte van de vleugel is 40 tot 60 cm. Het mag niet mogelijk

Nadere informatie

Werkstuk CKV De Tempel van Hera

Werkstuk CKV De Tempel van Hera Werkstuk CKV De Tempel van Hera Werkstuk door een scholier 1239 woorden 30 oktober 2006 5,1 22 keer beoordeeld Vak CKV Algemene gegevens. Wat is het? Een ruïne van een tempel met vele beelden. Hoe heet

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis De Grieken

Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag Geschiedenis De Grieken Verslag door een scholier 902 woorden 3 januari 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Grieken Annabel van der Geer H1B Voorwoord Ik ga vertellen over de cultuur, politiek

Nadere informatie