Stroomlijnen. Onderzoek naar de doorstroom van vmbo naar havo. CINOP, s-hertogenbosch. Wil van Esch en Jan Neuvel

Transcriptie

1 Stroomlijnen Onderzoek naar de doorstroom van vmbo naar havo CINOP, s-hertogenbosch Wil van Esch en Jan Neuvel

2 Colofon Titel: Stroomlijnen : Onderzoek naar de doorstroom van vmbo naar havo Auteurs: Wil van Esch en Jan Neuvel Tekstverzorging: Daphne Doemges Ontwerp omslag: Theo van Leeuwen BNO Vormgeving: Evert van de Biezen Bestelnummer: A00436 Uitgave: CINOP, s-hertogenbosch Oktober 2007 CINOP 2007 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN Postbus BP s-hertogenbosch Tel: Fax: EvdB-07048/071030

3 Voorwoord Met het oog op versterking van de beroepsonderwijskolom is er veel aandacht voor de doorstroom van vmbo naar mbo. CINOP Expertisecentrum doet daar regelmatig onderzoek naar en heeft onder de titel De overgang van vmbo naar mbo: van breukvlak naar draagvlak recent een overzichtsstudie uitgebracht van Nederlands onderzoek (juni 2007). Minder aandacht gaat uit naar de doorstroom van vmbo naar het algemeen vormend onderwijs. Er is echter een toenemende groep deelnemers in de theoretische en in de gemengde leerweg van het vmbo die wil doorstromen naar het havo. Doorstroom vanuit de theoretische leerweg kent geen wettelijke belemmeringen, voor doorstroom vanuit de gemengde leerweg is echter nog toestemming vereist van de inspectie. De Adviesgroep vmbo pleit er in haar rapport Voortvarend vmbo, samen koersen op bewegingsruimte voor om scholen (vmbo in samenspraak met havo) zelf te laten bepalen of een leerling uit de gemengde leerweg geschikt is voor toelating tot het havo. Dat pleit wordt onder andere ingegeven doordat de verschillen tussen beide leerwegen beperkt zijn: slechts in één vak is er verschil. De Adviesgroep heeft het onderwijsveld hierover uitvoerig geconsulteerd. Daaruit blijkt dat er een groot draagvlak is voor het toekennen van gelijke doorstroomrechten aan leerlingen uit beide leerwegen vmbo. De minister van OCW heeft het voorstel overgenomen van de Adviesgroep om de toestemming van de inspectie te laten vervallen. Om meer zicht te krijgen op feiten, ervaringen en opvattingen over de doorstroom van vmbo naar havo, heeft de Adviesgroep vmbo aan CINOP Expertisecentrum gevraagd om nader onderzoek. Het voorliggend rapport is daarvan het resultaat. Het brengt feiten in beeld over het percentage dat doorstroomt, maar ook over de kansen om het havo met succes af te ronden.

4 Daarnaast komen ervaringen en opvattingen aan de orde van havo-scholen met de leerlingen uit beide leerwegen. Daaruit blijkt dat havo-scholen allerlei waarborgen inbouwen voordat zij besluiten tot toelating. Het vmbo-diploma op zich wordt als onvoldoende garantie beschouwd op succes. Het onderzoek leert ook dat een deel van de instromers uit het vmbo het havo niet met succes afmaakt en een deel daar wel in slaagt. Het succes zou wel eens groter kunnen worden als havoscholen en vmbo-scholen zich gezamenlijk inspannen voor het op koers houden van de instromers uit het vmbo. Wij hopen dat het onderzoek bijdraagt aan het ontwikkelen van structurele inspanningen om de overgang van vmbo naar havo beter te laten verlopen en dat daardoor meer vmbo ers met succes het havo zullen afsluiten. Cees Doets Directeur CINOP Expertisecentrum Dirk van der Spoel Voorzitter Adviesgroep vmbo

5 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Achtergrond en vraagstelling Onderzoeksopzet Bestaande onderzoekskennis over gl ers en tl ers In-, door- en uitstroom op het havo van gl ers en tl ers Beleid havo s bij toelating, plaatsing en begeleiding van gl- en tl-leerlingen Profielkeuze van gl ers en tl ers vergeleken met die van havisten Ervaringen met gl- en tl-leerlingen op havo-scholen 8 2 Inleiding Achtergrond, doel en onderzoeksvragen Opzet en uitvoering van het onderzoek Indeling van het rapport 17 3 Gegevens over gl- en tl-leerlingen uit bestaand onderzoek Enkele kerncijfers over het vmbo Loopbaanoriëntatie en loopbaanbegeleiding in het vmbo De doorstroom van vmbo naar mbo 25

6

7 4 De doorstroom van vmbo naar havo De feitelijke doorstroom van vmbo naar havo De loopbaan van gl- en tl-leerlingen in het havo Verschillen tussen havo s Een vergelijking van tl-leerlingen met leerlingen uit havo Een overzicht van de resultaten 43 5 De doorstroom vmbo-havo beoordeeld Opvattingen over doorstroom gl-leerlingen naar het havo De intake Plaatsing van gl- en tl-leerlingen Begeleiding van gl- en tl-leerlingen op het havo Ervaringen met gl- en tl-leerlingen in het havo 62 Literatuur 67 Bijlage 1 Vragenlijst 69 Bijlage 2 Telformulier 73 Eindnoten 77

8

9 Samenvatting Achtergrond en vraagstelling Naast doorstromers uit havo 3 vormen leerlingen van de gemengde en theoretische leerweg van het vmbo, de zogenaamde gl ers en tl ers, een potentiële doelgroep voor de instroom van havo 4. Leerlingen van de theoretische leerweg (tl) zijn toelaatbaar tot havo 4, bij leerlingen van de gemengde leerweg (gl) is voor toelating tot havo 4 toestemming van de inspectie nodig. De opdrachtgever van voorliggend onderzoek, de Adviesgroep vmbo, heeft in de rapportage Voortvarend vmbo, samen koersen op bewegingsruimte (2006) het voorstel gedaan om de procedure voor doorstroom van de gemengde leerweg naar het havo te vereenvoudigen door genoemde bepaling te laten vervallen. Dit voorstel is overgenomen in de beleidsreactie van de minister van OCW van oktober Het Inrichtingsbesluit waar deze bepaling in is opgenomen wordt op dit punt gewijzigd. Vmbo-scholen kunnen dan in samenspraak met havo s zelf bepalen of een glleerling geschikt is voor toelating tot het havo. 1 Waarin verschilt een gl- van een tl-leerling? Formeel is het zo dat de exameneisen van de theoretische en de gemengde leerweg in één vak verschillen: waar in de gemengde leerweg een beroepsgericht vak staat, staat in de theoretische leerweg een avo-vak. In de rapportage van de Adviesgroep valt te lezen dat het onderscheid in oorsprong al gering was en in de praktijk van alledag kleiner wordt. Ten behoeve van de rapportage heeft de Adviesgroep het onderwijsveld uitvoerig geconsulteerd. Daaruit is gebleken dat er bij scholen een groot draagvlak is voor het toekennen van gelijke doorstroomrechten voor beide leerwegen. De leerling zou dan de keuze krijgen tussen een avo-vak en een beroepsgericht vak en de doorstroommogelijkheden naar het havo zijn gelijk. Het beroepsgerichte vak in de gemengde leerweg zo is de redenering heeft

10 een passend theoretisch niveau dat vergelijkbaar is met dat van de avo-vakken. Op deze wijze zou de doorstroming naar het havo gestimuleerd worden. 2 Vooraleer nadere voorstellen worden gedaan voor de inrichting van de afstemming van gl en tl richting havo, heeft de Adviesgroep behoefte aan meer inzicht in de doorstroom van de gemengde en theoretische leerweg naar het havo. Het gaat dan om een bepaling van de omvang, de mate van succesvolle afronding van het havo, de beleidvoering van havo s richting gl ers en tl ers, de profielkeuze en de ervaringen van havo s met gl ers en tl ers. Meer uitgewerkt luiden de onderzoeksvragen: Hoe groot is de doorstroom vanuit de gl/tl naar het havo? Hoe groot is het percentage leerlingen dat het havo vervolgens ook daadwerkelijk afmaakt? Wat zijn succes- en faalfactoren? Welk beleid voeren havo-scholen bij de toelating, plaatsing en begeleiding van gl-/tlleerlingen? Wat is de profielkeuze van gl ers en tl ers, mede in vergelijking tot havisten? Welke ervaringen hebben havo-scholen opgedaan met gl-/tl-leerlingen? Met andere woorden; wat zijn succes- en faalfactoren? Ter completering van het beeld van gl ers en tl ers is in kaart gebracht welke kennis er reeds over de doorstroom van gl en tl naar het havo beschikbaar is. De indeling van de samenvatting is als volgt: in de volgende paragraaf schetsen we de onderzoeksopzet, waarna in paragraaf 1.3 de bestaande onderzoekskennis over gl-/tl ers wordt gepresenteerd. In de paragrafen 1.4 tot en met 1.7 komen dan achtereenvolgens de hiervoor beschreven onderzoeksvragen aan de orde. 1.2 Onderzoeksopzet De bestaande kennis is in kaart gebracht met behulp van deskresearch. Naast uiteraard (in-, door- en uit)stroomgegevens (CBS, CFI, andere) zijn andere gegevens over gl ers en tl ers opgespoord. Deels gaat het om landelijke gegevens (zoals het VOCL-cohort) en soms om meer regionale gegevens (zoals die voor de Lerende Regio Arnhem (LRA)). De onderzoeksvragen zijn

11 aan de orde gesteld via een empirisch onderzoek onder ruim 500 scholen met een bovenbouw havo, zoals die in het voorjaar van 2007 bekend waren bij CFI. Daaruit is een gestratificeerde steekproef getrokken van 140 scholen met provincie als stratificatiecriterium. In totaal is van contactpersonen van 83 havo-scholen een respons ontvangen. Er zijn 64 telformulieren ontvangen (ruim 20 respondenten gaven te kennen geen formulier in te vullen vanwege de afwezigheid van gl ers). De resultaten op basis van de telformulieren staan vermeld in paragraaf 5.4. Van 83 havo s is een vragenlijst ontvangen (een respons van bijna 60%). Afgaande op het stratificatiecriterium loopt de steekproef goed in de pas met de populatieverdeling van havoscholen. De resultaten op basis van de vragenlijst worden gerapporteerd in de paragrafen 5.5 tot en met 5.7. Er is een non-respons onderzoek uitgevoerd om na te gaan of er sprake zou kunnen zijn van selectieve non-respons. Daar bleek geen enkele aanwijzing voor te vinden, zodat de resultaten uit het onderzoek een goed beeld geven van de doorstroom van vmbo ers naar het havo en met name van de verdere schoolloopbaan van tl-leerlingen in het havo Bestaande onderzoekskennis over gl ers en tl ers In de bovenbouw van het vmbo (het derde en vierde leerjaar) bevinden zich in 2006 ruim leerlingen, waarvan 12 procent gl ers en 43 procent tl ers. Samen vormen zij dus de meerderheid van de bovenbouwleerlingen van het vmbo. De leerlingen met een lwoo-indicatie zijn hierin niet meegenomen. Van het totaal aantal vmbo-leerlingen met een lwoo-indicatie (ruim ) volgt slechts een kleine minderheid de gemengde (2%) dan wel theoretische leerweg (5%). Van de gl- en tl-leerlingen die aan het eindexamen deelnemen, slaagt 95 procent. Naast het slagingspercentage is er ook informatie beschikbaar over de slaagkans van gl ers en tl ers. De slaagkans is de kans dat iemand die zich voor een school inschrijft ook daadwerkelijk het diploma behaalt. Voor het vmbo als geheel is die kans 85 procent, voor gl ers en tl ers is die 88 procent.

12 Voor alle gediplomeerde vmbo ers geldt dat 72 procent doorstroomt naar het mbo. Dat percentage geldt ook voor gl ers en tl ers. In onderzoek naar factoren die van invloed zijn op de overgang van vmbo naar mbo (zelfstandig leren en werken, aansluiting vakkenpakket, manier van lesgeven) is gekeken of er verschillen zijn naar leerweg. Die zijn er niet of nauwelijks. Gevraagd naar problemen bij de overgang van vmbo en mbo doen zich wel verschillen voor. Als problemen zijn genoemd: gebrek aan hulp bij de opleidingskeuze, onjuist advies richting mbo en het ontbreken van een goed beeld van de mbo-opleiding. Het laatstgenoemde probleem komt relatief het vaakst voor: 15 procent van de doorgestroomde vmbo-leerlingen geeft te kennen dat de overstap naar het mbo moeilijk was vanwege het ontbreken van een goed beeld van de mbo-opleiding. Voor gl ers en tl ers geldt dit wat sterker dan voor kl ers en bl ers. 4 Ook wat het beroepsbeeld betreft zijn uitspraken te doen over verschillen naar leerweg. In het algemeen geldt dat een al dan niet diffuus beroepsbeeld samenhangt met problemen bij de voortgang in het onderwijs. Bijna 1 op de 5 leerlingen weet aan het eind van het vmbo niet welk beroep hij/zij in de toekomst wil gaan uitoefenen, 3 op de 10 leerlingen worstelen met het beroepsbeeld. De verschillen tussen de leerwegen zijn gering. Wel lijkt het erop dat tl-leerlingen een iets minder helder beeld hebben van hun toekomstig beroep. 1.4 In-, door- en uitstroom op het havo van gl ers en tl ers Naar schatting stroomde in het schooljaar procent van de gl-leerlingen en 12 procent van de tl-leerlingen door naar het havo. Voor het schooljaar zijn de voorlopige schattingen 3 en 12 procent. Deze gegevens zijn gebaseerd op het landelijk doorstroomonderzoek van CINOP Expertisecentrum (Neuvel en Van Esch 2007, in voorbereiding). De cijfers voor het schooljaar betreffende gl-leerlingen komen redelijk overeen met die van het ministerie van OCW. De schatting voor tl-leerlingen lijkt duidelijk te laag, gezien het voorlopige percentage van 17 procent doorstromers uit de tl dat door het ministerie is opgegeven.

13 Op basis van de telformulieren (zoals gebruikt in voorliggend onderzoek) wordt geschat dat in het schooljaar zo n 150 gl ers doorstroomden naar het havo. Het landelijk doorstroom onderzoek levert 300 gl ers op. Het verschil in aantallen kan te maken hebben met de definitie van wat een gl er nu precies is. Hoe dit ook zij, bij de doorstroom van gl naar het havo gaat het om geringe aantallen. Heel anders ligt dat bij de tl ers. Geschat kan worden dat in het schooljaar zo n 7500 tl ers doorstroomden naar het havo. Het doorstroomcijfer van het ministerie komt uit op ongeveer In waren dat er 5000, in en ging het om 6000 leerlingen. Ruim 6 op de 10 tl ers ronden het havo na twee jaar succesvol af, ongeveer 1 op de 10 doet dat na drie jaar (vanwege doubleren in havo 4 of havo 5). Dat betekent dat circa driekwart van de tl ers in twee of drie jaar het havo-diploma behaalt, een kwart dus niet. Geschat wordt dat zo n 30 procent van de tl ers na het eerste jaar op het havo niet doorstroomt naar havo 5. Naar schatting is dat percentage (uitvallers en doubleerders tezamen) ongeveer twee keer zo hoog als het vergelijkbare percentage afkomstig uit havo (en vwo). 5 Uit het landelijk doorstroomonderzoek blijkt verder dat ongeveer 6 op de 10 vmbo ers (zowel gl als tl) die doorstromen naar het havo, na ongeveer een half jaar op het havo een passende opleiding vonden bij hun interesse (of als voorbereiding op wat ze willen gaan doen). Ongeveer 5 procent vond de opleiding niet passen en zo n 10 procent had er nog geen mening over. Rond de 6 procent beoordeelde het havo na een half jaar als te moeilijk en rond de 20 procent vond het tempo te hoog. Door vrijwel niemand is het havo als te gemakkelijk beoordeeld of is het tempo als te laag getypeerd. Rond kerst van het eerste leerjaar verwachtte ongeveer 2 procent van de vmbo ers dat ze het havo niet zouden afmaken en zo n 16 procent had nog geen duidelijk beeld of dat zou lukken. Verreweg de meeste vmbo ers die doorstromen naar het havo ambiëren een vervolg in het hoger beroepsonderwijs (80%). Slechts 2 procent gaf aan direct na het havo te willen gaan werken.

14 1.5 Beleid havo s bij toelating, plaatsing en begeleiding van gl- en tl-leerlingen 6 Voor toelating van gl ers tot het havo is toestemming van de Inspectie van het Onderwijs nodig. In de praktijk is het zo dat havo s die toestemming nauwelijks vragen. Een reden zou kunnen zijn dat vanwege het geringe aantal doorstromende gl ers havo s niet op de hoogte zijn van de bepaling. Aan de directies en decanen van de bovenbouw is de vraag gesteld wat zij vinden van het voorstel van de Adviesgroep vmbo om leerlingen uit de gemengde en theoretische leerweg gelijke rechten te verlenen bij de doorstroom naar het havo, dus de bepaling te laten vervallen dat de inspectie toestemming dient te verlenen. Ruim de helft van de respondenten voelt hier wel voor. De overweging daarbij is veelal dat havo-scholen dat zelf wel kunnen regelen, al dan niet in samenspraak met het vmbo. Ruim een derde stelt zich neutraal op, de rest (12%) wijst de suggestie van de hand. Voor de afwijzers zou als argument kunnen gelden dat door de afschaffing gl ers automatisch plaatsingsrecht verkrijgen waartegen een duidelijke weerstand bestaat. Op de vraag of gl ers en tl ers bij doorstroom naar het havo dezelfde rechten zouden moeten krijgen, wordt verschillend gereageerd. Ongeveer een derde is voor, eveneens een derde is tegen en een derde staat er neutraal tegenover. Diverse voorstanders van gelijke rechten wijzen erop dat er in de praktijk weinig verschillen zijn tussen gl ers en tl ers. Omdat gl-leerlingen vaak toch al een extra theorievak in hun pakket hebben. Tegenstanders daarentegen wijzen juist op de verschillen tussen gl ers en tl ers. Tegenstanders hebben dan meer de pure gl er op het oog. Behandelen havo s gl ers bij de intake anders dan tl ers? Dat is nauwelijks het geval. In het geval van gl ers voeren 9 op de 10 havo s een intakegesprek, in het geval van tl ers geldt dat voor 8 op de 10 havo s. Alle onderzochte havo s houden een intakegesprek. Op driekwart van de havo s raadpleegt men in geval van gl ers de vmbo-decaan of -mentor, in het geval van tl ers geldt dat voor 6 op de 10 havo s.

15 Een volgende interessante vraag is of havo s bij de toelating van gl ers specifieke toelatingseisen stellen en of die verschillen van die voor tl ers. Havo s stellen inderdaad allerlei specifieke toelatingseisen, maar grosso modo zijn die voor gl ers en tl ers gelijk. Naast uiteraard het vmbodiploma stellen havo s aanvullende eisen in de zin van een positief advies van de vmbo-decaan of -mentor (zo n twee derde van de responderende havo s) en/of voldoende motivatie en een goede werkhouding (6 op 10). Door 4 op de 10 havo s worden een voldoende voor wiskunde (indien onderdeel van gekozen profiel) als eis gesteld (bij tl ers overigens bij ruim de helft van de havo s). Eveneens 4 op de 10 koppelen de toelating aan een gemiddeld eindcijfer variërend van 7 tot 8. Eén op de 3 havo s stelt voor gl ers de eis van een aanvullend avo-vak, wat in feite dus neerkomt op de eis dat de gl er zich transformeert tot tl er. Opmerkelijk is verder dat een voldoende voor Nederlands nauwelijks als extra toelatingseis wordt gesteld. Interessant is tenslotte dat een enkele havo als aanvullende eis stelt dat een leerling bereid is drie uur extra les te volgen bovenop het reguliere havo-rooster, of zich extra moet inspannen voor een ontbrekend vak of een tweede moderne vreemde taal naast het Engels moet kiezen. 7 Geconcludeerd kan worden dat havo s het nodig vinden allerlei waarborgen in te bouwen voordat zij gl ers en tl ers toelaten tot het havo. Het vmbo-diploma op zich wordt als een onvoldoende waarborg gezien voor succes in het havo. Waarborgen worden vooral gezocht via advisering door de vmbo-decaan/-mentor inzake informatie over motivatie en werkhouding en de hoogte van cijfers op de eindlijst. Eén op de 3 havo s laat gl ers pas toe als ze aan de eisen van een tl er voldoen. Op het punt van begeleiding zijn door het geringe aantal voor gl ers geen uitspraken te doen. Voor tl ers is de begeleiding zeer divers. Op twee derde van de havo s vindt op enigerlei wijze extra ondersteuning van tl ers plaats, op een derde niet. Die extra ondersteuning vindt ofwel incidenteel plaats (als de leerling deze nodig blijkt te hebben), of is structureel ingebouwd. De twee benaderingen komen in ongeveer gelijke mate voor. Begeleiding omvat bijvoorbeeld extra steunlessen wiskunde en/of extra ondersteuning in andere vakken.

16 1.6 Profielkeuze van gl ers en tl ers vergeleken met die van havisten Welke profielen kiezen gl- en tl-leerlingen als ze naar het havo willen? Voor gl ers beschikken we overigens over beperkte gegevens. In grote lijnen wijkt de profielkeuze van de gl er niet af van die van de tl er. Rond de 4 op de 10 leerlingen kiezen het profiel Economie & Maatschappij, iets minder dan 4 op de 10 voor Cultuur & Maatschappij. Eén op de 10 kiest voor Natuur & Techniek en voor Natuur & Gezondheid ligt dat niet veel hoger (ongeveer 12%). Hoe is de profielkeuze in vergelijking tot die van doorstromende havisten? Bij Natuur & Techniek is er nauwelijks verschil in keuze tussen havisten en vmbo ers. Havisten kiezen wel iets vaker voor het profiel Natuur & Gezondheid (18%) en vmbo ers daarentegen wat vaker voor de profielen met de component Maatschappij Ervaringen met gl- en tl-leerlingen op havo-scholen Op basis van het geringe aantal responderende havo s durven we voorzichtig te stellen dat havo s twijfelen of gl ers wel in voldoende mate beschikken over de vereiste voorkennnis of de juiste werkhouding. Dat geldt tot op zekere hoogte ook wel voor tl ers. Naar inschatting van havo s schiet 30 tot 40 procent van de tl ers op een of meer onderdelen tekort, dan wel beheersen ze deze onvoldoende. Daarbij gaat het om de beheersing van het Nederlands, van schrijven en lezen, van moderne vreemde talen, van wiskunde en van gedragskenmerken, zoals leermotivatie, werkhouding en zelfstandigheid. Overigens zijn er grote verschillen tussen havo s wat betreft de inschatting van de genoemde aspecten. Havo s geven tenslotte aan dat inzet, motivatie en werkhouding van doorslaggevende betekenis zijn voor het welslagen van vmbo ers op het havo. Concluderend zien we dat vmbo ers voor havo s een groeiende, substantiële groep instromende leerlingen vormen. Het gaat daarbij hoofdzakelijk om tl ers. Het aantal doorstromende gl ers is uiterst beperkt en voor zover gl ers instromen in het havo, lijken ze te moeten voldoen aan de kwalificaties van de tl er. Maar ook voor de tl er geldt dat havo s naast het vmbo-diploma allerlei

17 aanvullende toelatingseisen stellen. De kans dat een tl er het havo niet afmaakt, is ongeveer twee keer zo groot als die van de doorstromende havist. Uit die aanvullende eisen blijkt overduidelijk dat men op havo-scholen van mening is dat alleen de betere tl er (qua cognitieve capaciteiten en qua inzet, motivatie en werkhouding) voldoende mogelijkheden heeft om het havo succesvol af te ronden. Gelet op het gegeven dat een minderheid van de havo s doorstromende vmbo ers stelselmatig begeleidt, kan de vraag worden gesteld of door meer structurele inspanningen van havo-zijde de overgang van vmbo ers naar het havo kan worden verbeterd, waardoor voor meer vmbo ers de schoolloopbaan op het havo succesvoller kan verlopen. De resultaten lijken er in ieder geval op te wijzen, dat er nog potentieel in het vmbo-t zit voor een succesvolle voortzetting van de schoolloopbaan in het havo. 9

18 10

19 Inleiding Achtergrond, doel en onderzoeksvragen In de rapportage Voortvarend vmbo, samen koersen op bewegingsruimte van de Adviesgroep vmbo wordt het voorstel gedaan om de procedure voor doorstroom vanuit de gemengde leerweg naar het havo te vereenvoudigen. Thans is het nog zo dat daarvoor toestemming van de inspectie nodig is. De Adviesgroep vmbo stelt voor deze bepaling te laten vervallen. In de beleidsreactie van de minister van OCW van 9 oktober 2006 kondigt de minister aan het Inrichtingsbesluit VO waarin deze bepaling is opgenomen op dit punt te wijzigen. Scholen (vmbo in samenspraak met havo) kunnen dan zelf bepalen of een gl-leerling geschikt is voor toelating tot het havo. 11 Het versoepelen van de overgang van gl-leerlingen naar het havo past in een discussie waarbij het de vraag is wat de verschillen en overeenkomsten tussen de gemengde en de theoretische leerweg nu precies zijn. Formeel is het zo dat de exameneisen slechts in één vak verschillen: waar in de gemengde leerweg een beroepsgericht vak staat, staat in de theoretische leerweg een avo-vak. In de rapportage van de Adviesgroep valt te lezen dat het onderscheid in oorsprong al gering was en in de praktijk van alledag kleiner wordt. Ten behoeve van de rapportage heeft de Adviesgroep het onderwijsveld uitvoerig geconsulteerd. Daaruit is gebleken dat er bij scholen een groot draagvlak is voor het bieden van gelijke doorstroomrechten voor beide leerwegen. De leerling zou dan de keuze krijgen tussen een avo-vak en een beroepsgericht vak en de doorstroom mogelijkheden naar het havo zouden dan gelijk zijn. Het beroepsgerichte vak in de gemengde leerweg zo is de redenering heeft een theoretisch niveau vergelijkbaar met dat van de avo-vakken. Op deze wijze zou de doorstroming naar het havo gestimuleerd kunnen worden.

20 Vooraleer nadere voorstellen worden gedaan voor de inrichting van de afstemming van de gemengde en de theoretische leerweg richting havo, wil de Adviesgroep een beter inzicht in de doorstroom van die beide leerwegen naar het havo, de mate waarin en redenen waarom gl ers en tl ers het havo al dan niet succesvol afronden, de verdere doorstroom met speciale aandacht voor het mbo en de motivering waarom juist deze leerroute is gevolgd. Ter completering van dit beeld is in kaart gebracht welke kennis er over de doorstroom van gl ers en tl ers reeds beschikbaar is. 12 Voorgaande is uitgewerkt in de volgende onderzoeksvragen: Hoe groot is de doorstroom vanuit de gemengde en theoretische leerweg naar het havo? Hoe groot is het percentage leerlingen uit beide leerwegen dat het havo ook daadwerkelijk afmaakt? Welk beleid voeren havo-scholen bij de toelating, plaatsing en begeleiding van gl- en tl-leerlingen? Wat is de profielkeuze van gl ers en tl ers, mede in vergelijking tot de keuze van havisten? Welke ervaringen hebben havo-scholen opgedaan met gl- en tl-leerlingen? Met andere woorden: wat zijn succes- en faalfactoren? EEN AFBAKENINGSPROBLEEM: DE GL-LEERLING In de vraagstelling wordt steeds uitgegaan van de gl-leerling. De term gl-leerling kan echter enige verwarring oproepen en naar onze inschatting is dat ook gebeurd, waardoor cijfers over de doorstroom vanuit de gemengde leerweg naar het havo soms kunnen verschillen afhankelijk van de bron. Er moet namelijk onderscheid worden gemaakt tussen het volgen van onderwijs in de gemengde leerweg en het diploma (examen). Leerlingen kunnen in het vmbo namelijk de gemengde leerweg volgen en er een extra theoretisch vak bij doen. Als ze daar ook examen in doen, kunnen ze in aanmerking komen voor het diploma van de theoretische leerweg. Uit de cijfers van het ministerie over de uitstroom van leerlingen uit de gemengde en de theoretische leerweg, blijkt dat een klein deel van de gl-leerlingen daar ook gebruik van maakt en uitstroomt met een officieel tl-diploma. In de verschillende onderzoeken die in dit rapport zijn aangehaald of besproken, waaronder het onderhavige onderzoek, is niet altijd duidelijk hoe respondenten de termen gl-en tl-leerling

21 hebben opgevat en gebruikt. Is een gl-leerling degene die het gl-traject heeft gevolgd en/of een leerling die het gl-diploma heeft gehaald, al dan niet met een extra vak, en/of een leerling uit het gl-traject, maar met het tl-diploma? Of anders gesteld: wanneer gaan respondenten er nog van uit dat het om een gl-leerling gaat en wanneer om een tl-leerling? Deze situatie manifesteert zich met name in het groen onderwijs, omdat het groen onderwijs geen tl mag aanbieden 1. In dit onderzoek kiezen we er (achteraf) voor alleen een leerling uit een gl-traject die een tl-diploma heeft gehaald, tot de tl-leerlingen te rekenen. In de andere gevallen blijft het een gl-leerling. Zoals aangegeven is het onduidelijk of respondenten uit de verschillende onderzoeken ook dezelfde scheidslijn hebben aangehouden. 2.2 Opzet en uitvoering van het onderzoek In deze paragraaf wordt kort de opzet en uitvoering van het onderzoek beschreven. DE OPZET VAN HET ONDERZOEK Het onderzoek is in twee delen opgezet: 1) deskresearch en 2) een empirisch onderzoek. 13 DESKRESEARCH Met behulp van deskresearch is de bestaande (empirische) kennis over de gemengde en theoretische leerweg in kaart gebracht. Naast uiteraard (in-, door- en uit)stroomgegevens (CBS, CFI, andere) zijn andere gegevens over gl ers en tl ers opgespoord. Deels gaat het om landelijke gegevens (zoals het VOCL-cohort) en soms om meer regionale gegevens (zoals die voor de Lerende Regio Arnhem (LRA)). EMPIRISCH ONDERZOEK Doel van het empirisch onderzoek was: 1 de doorstroom van leerlingen uit de gemengde en de theoretische leerweg naar het havo te bepalen en de verdere doorstroom van hen binnen het havo als ook de uitstroom (voortijdig dan wel na het behalen van het diploma);

22 2 bij verantwoordelijken voor de bovenbouw van het havo standpunten omtrent de toelating van gl- en tl-leerlingen na te gaan en om inzicht te krijgen in de intake, de begeleiding en succes- en faalfactoren van gl- en tl-leerlingen. Steekproefkader en steekproef Voor beide doelen is allereerst het steekproefkader opgesteld. Dat bestond uit 504 scholen met een bovenbouw havo, zoals die in het voorjaar van 2007 bekend waren bij het CFI. Daaruit is een gestratificeerde steekproef van 140 scholen getrokken, waarbij de stratificatie bestond uit de twaalf provincies. 14 Instrumenten Voor het eerstgenoemde doel zijn telformulieren ontworpen waarop voor elk van de tot nu toe uitgestroomde cohorten vmbo ers de instroom, doorstroom en uitstroom apart kon worden opgegeven voor leerlingen afkomstig uit de gemengde en uit de theoretische leerweg. Voor leerlingen uit de gemengde leerweg was er tevens de mogelijkheid aan te geven of toestemming was gevraagd bij de Inspectie van het Onderwijs. Zie voor het precieze formulier de Bijlage. Er is vanuit gegaan, mede na consultering van een aantal havo-scholen, dat de formulieren op basis van de gegevens in het administratieve systeem zouden kunnen worden ingevuld. Voor het tweede doel is een enquête ontwikkeld bedoeld voor directieleden en decanen van de bovenbouw van het havo. In die enquête zijn vragen opgenomen over het voorstel van de Adviesgroep vmbo om de rol van de inspectie bij de toelating van gl-leerlingen op te heffen en om de toelating van gl- en tl-leerlingen gelijk te stellen. Verder zijn er vragen opgenomen over de intake, de begeleiding en de ervaringen met zowel gl- als tl-leerlingen. Voor de precieze vragen wordt weer verwezen naar de bijlage. UITVOERING VAN HET ONDERZOEK Voor de 140 scholen zijn allereerst via de websites van de scholen dan wel telefonisch de namen van de contactpersonen (directie bovenbouw havo) verzameld. Vervolgens zijn begin maart de contactpersonen telefonisch en via de benaderd voor medewerking. Het telformulier en

23 de enquête is hen via de opgestuurd. Contactpersonen die niet hadden gereageerd, ontvingen na ongeveer drie weken een herinnering en zo nodig na zo n vijf weken nog een keer. DE RESPONS In totaal is van 83 van de 140 contactpersonen een respons ontvangen: 64 telformulieren (46%); 83 vragenlijsten (59%). In Tabel 2.1 zijn de gegevens over de populatie, de steekproef en de respons opgenomen. Als de respons wordt afgezet tegen de gestratificeerde, aselect getrokken steekproef van scholen, dan is te zien dat er sprake is van een goede landelijke spreiding van de respons. Wat betreft de respons voor de vragenlijst komt de provinciale verhouding redelijk goed overeen met de verhouding in de uitgezette steekproef. Wat betreft de telformulieren is er ook een redelijke mate van overeenkomst. 15

24 Tabel 2.1 Uitgezette steekproef en respons Populatie Uitgezet Respons Provincie aantal % aantal enquête aantal enquête % telform. aantal telform. % Groningen 19 3, ,2 5 7,8 Friesland 16 3, ,8 3 4,7 Drenthe 11 2, ,4 3 4,7 Overijssel 30 6, ,8 4 6,3 Flevoland 13 2, ,6 1 1,6 Gelderland 57 11, ,2 4 6,3 Utrecht 40 8, ,2 4 6,3 16 Noord-Holland 83 16, , ,6 Zuid-Holland , , ,9 Zeeland 12 2, ,4 1 1,6 Noord-Brabant 70 13, , ,6 Limburg 32 6, ,0 5 7,8 Totaal NON-RESPONS Door 24 contactpersonen is opgegeven dat ze niet aan het onderzoek konden/wilden deelnemen vanwege drukte of onderbezetting van de administratie (met name voor het telformulier). Wat betreft de telformulieren is door nog eens 20 contactpersonen opgegeven dat ze het telformulier niet hebben ingevuld, omdat hun school tot nu toe geen instroom van gl-leerlingen kende. In de uitnodiging was met name aangekondigd dat het onderzoek zich richtte op de vergelijking van de instroom uit de gemengde en de theoretische leerweg.

25 NON-RESPONS ONDERZOEK Om na te gaan of er geen sprake is van selectieve non-respons, zijn 19 scholen die wel een enquête hadden ingevuld, maar niet het telformulier, opnieuw in juni telefonisch benaderd met de vraag naar de instroom van tl-leerlingen in het schooljaar , het aantal van hen dat in havo 4 was gestopt dan wel in havo was gedoubleerd. Daarnaast zijn nog eens 20 scholen benaderd die zowel de enquête als het telformulier niet hadden teruggestuurd. In totaal zijn van 23 scholen de gevraagde gegevens ontvangen en van 2 scholen alleen een schatting van het percentage tl-leerlingen dat het diploma haalt. De contactpersonen van de overige 15 scholen waren na drie keer niet bereikbaar of hadden de informatie niet paraat. De resultaten uit het non-responsonderzoek komen in hoge mate overeen met de resultaten die zijn gevonden voor het derde cohort vmbo-leerlingen dat in het schooljaar naar het havo is doorgestroomd. Zie voor de uitkomst hoofdstuk 3. Op basis van het non-respons onderzoek kan met een redelijke mate van zekerheid worden geconcludeerd, dat van een selectieve non-respons samenhangend met slechtere resultaten van vmbo-leerlingen in het havo geen sprake is Indeling van het rapport In hoofdstuk 3 presenteren we de informatie uit de deskresearch. Hierdoor ontstaat een globaal beeld over de gemengde en theoretische leerweg binnen het vmbo. In hoofdstuk 4 staan kwantitatieve gegevens over in-, door- en uitstroom van gl- en tl-leerlingen. Hoofdstuk 5 beschrijft de resultaten van de enquête onder decanen en/of directie van de bovenbouw havo over toelating van vmbo ers tot het havo. Het rapport werd begonnen met een samenvatting met de belangrijkste bevindingen en conclusies.

26 18

27 Gegevens over gl- en tl-leerlingen uit bestaand onderzoek 3 Door CINOP Expertisecentrum is een overzichtsstudie verricht naar Nederlands onderzoek dat betrekking heeft op de aansluiting vmbo-mbo. Deze studie komt binnenkort uit (Van Esch & Neuvel, 2007). In onderzoek wordt veelal gesproken over vmbo, zonder nadere uitsplitsing naar leerweg. Hieronder zetten we een aantal gegevens op een rijtje, waarbij is gekeken naar het onderscheid in leerwegen, met name tussen de gemengde en de theoretische leerweg. In paragraaf 3.1 komen vooral gegevens over het vmbo zelf aan de orde, in paragraaf 3.2 wordt een aantal gegevens over loopbaanoriëntatie en -begeleiding gepresenteerd en de doorstroom van vmbo naar mbo staat centraal in paragraaf Enkele kerncijfers over het vmbo DEELNAME AAN DE LEERWEGEN IN DE BOVENBOUW VMBO Tabel 3.1 geeft enkele globale cijfers voor de bovenbouw. Zoals de tabel duidelijk maakt, is van de vier leerwegen in de bovenbouw van het vmbo de theoretische leerweg qua omvang de grootste, gevolgd door basisberoepsgerichte en de kaderberoepsgerichte leerweg. Met 10 procent van alle leerlingen trekt de gemengde leerweg de minste leerlingen. De gemengde en de theoretische leerweg kennen weinig leerlingen met een zogenaamde lwooindicatie. Die zitten vooral in de basisberoepsgerichte leerweg (bijna driekwart) en in mindere mate in de kaderberoepsgerichte leerweg (een vijfde van alle lwoo ers).

28 Tabel 3.1 Enkele globale cijfers voor het vmbo bl kl gl tl % % % % Totaal Leerjaar 3 en 4 (exclusief lwoo) Leerjaar 3 en 4 met lwoo-indicatie Leerjaar 3 en 4 (inclusief lwoo) Praktijkonderwijs (alle leerjaren) Bron: CBS (2007) 20 SLAGINGSPERCENTAGE EN SLAAGKANS Van de gl- en tl-leerlingen die aan het eindexamen deelnemen, haalt 95 procent zijn diploma. Voor de twee andere leerwegen, bl en kl, is dat percentage een fractie lager: 94 procent (IBO 2005). Naast het slagingspercentage kan ook de slaagkans als indicator worden gehanteerd. (Den Boer e.a. 2006). De slaagkans is dan de kans van iemand die zich op een school inschrijft om een diploma te halen. Zij komen voor gl en tl tot een slaagkans van 88 procent en voor bl en kl tot een slaagkans van respectievelijk 90 en 86 procent. Voor lwoo ers is de slaagkans 68 procent. Voor het vmbo als geheel komt de slaagkans daarmee uit op 85 procent. Deze cijfers betreffen Ze wijken weinig af van die voor KANS OP UITVAL EN VERTRAGING Eén van de grote zorgen in het vmbo is de hoge uitval. Uit het onderzoek van GION 2 (Rekers- Mombarg 2005) blijkt dat sinds de invoering van het vmbo de uitval in de basisberoepsgerichte en kaderberoepsgerichte leerweg met bijna 3 procent is gestegen tot 11 procent. Onder lwooleerlingen is de stijging zelfs bijna 9 procent en komt in die groep daarmee uit op totaal bijna 17 procent. Verder blijken leerlingen op vmbo-scholen in de vier grote steden veel meer kans te maken op uitval 3 en vertraging 4. De kans op vertraging wordt overigens kleiner, in de gemengde en de theoretische leerweg daalt die kans van 34 naar 28 procent.

29 Tabel 3.2 Kans op uitval en vertraging per cohort en klastype in procenten, uitgaande van een gemiddelde vmbo-leerling en na correctie voor achtergrondkenmerken (Bron: GION) Kans op uitval Kans op vertraging VOCL 93 VOCL 99 VOCL 93 VOCL 99 lwoo vmbo-bl/kl vmbo vmbo-tl/gl Loopbaanoriëntatie en loopbaanbegeleiding in het vmbo LOOPBAANORIËNTATIE EN -BEGELEIDING (LOB) In het kader van VOCL 99 zijn bij de directie van de deelnemende scholen vragenlijsten afgenomen. In 2004 was de laatste afname (Kurpershoek e.a. 2005). Het betreft zowel vmbo- als havo/vwo-scholen. Eén van de onderwerpen betrof de inrichting van loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). De resultaten staan in Tabel

30 Tabel 3.3 Onderwerpen en activiteiten binnen LOB (percentages) BL KL GL TL HAVO VWO % % % % % % 22 Het helpen verkrijgen van inzicht in de eigen capaciteiten en interesses Het (laten) afnemen van een (beroepen)interessetest Informatie- en voorlichtingsboekjes over vervolgopleidingen aanbieden Individuele advisering over toekomst en vervolgkeuze opleiding/beroep Informatie over algemene arbeidsaspecten en werksoorten Uitnodigen van externe voorlichters, gastsprekers over vervolgopleidingen Bezoek aan manifestaties (opleidings- en beroepenmarkt) Bezoek aan open dagen van vervolgopleidingen Verzorgen van excursies naar bedrijven Arbeidservaringsprojecten of kortdurende stages aanbieden Organiseren van ouderavonden over de loopbaanoriëntatie en -begeleiding Anders, namelijk Totaal aantal respondenten (Bron: Kurpershoek e.a. 2005)

31 HET BEROEPSBEELD AAN HET EIND VAN HET VMBO Door CINOP Expertisecentrum (Neuvel & Van Esch 2006a; 2006b; 2006c) is naast het landelijk onderzoek naar de doorstroomregeling (Neuvel & Van Esch 2006) ook onderzoek gedaan in de Lerende Regio Arnhem (LRA), de Achterhoek en bij KAD-scholen 5. In deze onderzoeken is het beroepsbeeld van leerlingen één van de centrale onderwerpen. Een overzicht van de resultaten is te vinden in Tabel 3.4. De ontwikkeling van het beroepsbeeld is van groot belang, omdat het voor leerlingen (en begeleiders) een houvast biedt bij de keuze van de vervolgopleiding. Dat die keuze voor leerlingen met een beperkt of diffuus beroepsbeeld moeilijk(er) is, ligt dan ook voor de hand. In de volgende paragraaf zal blijken dat een diffuus beroepsbeeld ook een ongunstige invloed heeft op de voortzetting van het onderwijs in het mbo. Uit het landelijk doorstroomonderzoek weten we dat bijna 1 op de 5 leerlingen aan het eind van het vmbo niet weet welk beroep hij/zij in de toekomst wil gaan uitoefenen. Terwijl nog eens 3 op de 10 leerlingen worstelen met het beroepsbeeld, in de zin dat ze daar nog maar deels invulling aan hebben kunnen geven. De verschillen tussen de leerwegen zijn gering, maar wel lijkt het erop dat tl-leerlingen een iets minder helder beeld hebben van hun toekomstig beroep. 23

32 Tabel 3.4 Beroepsbeeld eind vmbo Regio Leerweg Wist beroep eind vmbo Ja Deels Niet echt % % % Landelijk BL 55,3 26,8 17,9 KL 52,6 30,0 17,3 GL 52,1 30,6 17,3 TL 47,3 31,0 21,7 Totaal 51,3 29,6 19,1 LRA BL 46,8 37,3 15,9 24 KL 57,0 23,7 19,3 GL 66,7 8,3 25,0 TL 53,3 30,9 15,8 Totaal 53,0 30,1 16,8 Achterhoek BL 52,6 31,9 15,5 KL 60,0 25,3 14,7 GL 62,5 25,0 12,5 TL 45,3 31,3 23,4 Totaal 51,8 29,6 18,5 KAD TL 51,7 31,3 17,0 Als we de landelijke resultaten vergelijken met die voor de Lerende Regio Arnhem, de Achterhoek en de KAD-scholen, dan zien we dat het algemene beeld ongeveer gelijk is. Wel is het zo, dat de verschillen tussen de leerwegen op regionaal niveau enigszins verschillen van die op landelijk niveau. Bij de LRA zijn er in de beroepsgerichte leerweg wat minder leerlingen die het zeker weten en dus meer twijfelaars. Bij de tl ers is het aandeel van degenen met een deels

33 ontwikkeld beroepsbeeld en het aantal met een redelijk goed ontwikkeld beeld groter en het aantal met een diffuus beeld kleiner dan landelijk. Het aantal gl ers in de LRA is te gering om er zinvolle uitspraken over te kunnen doen. In de Achterhoek lijkt het erop dat kl ers en gl ers iets beter weten voor welk beroep zij opteren. Nadere toetsing wees uit dat de verschillen niet statistisch significant zijn. Voor zover er dus regionale gegevens bekend zijn, wijken die niet echt sterk af van de landelijke cijfers. 3.3 De doorstroom van vmbo naar mbo GLOBALE CIJFERS Van de gediplomeerde vmbo ers stroomt 72 procent door naar het mbo. Ruim een derde daarvan gaat naar niveau 1 of 2, bijna twee derde naar niveau 3 of 4. Deze cijfers liggen iets boven die van Stoas (Den Boer e.a. 2006) en die van het CBS (2007): voor 2003 (CBS spreekt over 2003/ 04) komen zij uit op 70 procent. Tussen leerwegen zijn er verschillen in de doorstroompercentages: bl 68 procent, kl 73 procent, gl 72 procent en tl 71 procent. 25 PROBLEMEN BIJ OVERSTAP VAN VMBO NAAR MBO In het onderzoek naar de doorstroomregeling vmbo-mbo (Neuvel & Van Esch 2006) is gevraagd naar de problemen die doorgestroomde leerlingen hebben ervaren bij de overstap naar het mbo. Het gaat dan om problemen als: te weinig hulp bij de beroeps- en opleidingskeuze, een onjuist advies krijgen voor een mbo-opleiding of geen goed beeld hebben van de mboopleiding. Deze aandachtspunten zijn ook aan de orde gesteld in de regionale onderzoeken en het onderzoek bij de KAD-scholen (Neuvel & Van Esch 2006 a t/m c). In Tabel 3.5 zijn de landelijke gegevens en de regionale gegevens bijeengebracht.

34 Tabel 3.5 Problemen bij de overstap Te weinig hulp bij keuze Onjuist advies voor mbo Geen goed beeld mbo-opleiding Regio Leerweg Ja Nee Ja Nee Ja Nee % % % % % % Landelijk BL 8,2 91,8 3,0 97,0 12,4 87,6 KL 7,3 92,7 2,3 97,7 14,1 85,9 GL 8,7 91,3 2,0 98,0 17,9 82,1 TL 7,5 92,5 2,3 97,7 17,2 82,8 Totaal 7,7 97,6 2,4 97,6 15,0 85,0 LRA BL 13,3 86,7 1,7 98,3 13,3 86,7 26 KL 21,0 79,0 2,9 97,1 19,0 81,0 GL 18,2 81,8 0,0 100,0 18,2 81,8 TL 13,3 86,7 1,7 98,3 20,3 79,7 Totaal 15,3 84,7 1,9 98,1 18,9 81,1 Achterhoek BL 8,2 91,8 2,5 97, ,1 KL 10,5 89,5 2,3 97,7 19,5 80,5 GL 11,6 88,4 2,3 97,7 18,6 81,4 TL 12,6 87,4 0,5 99,5 21,6 78,4 Totaal 10,9 89,1 1,6 98,4 18,9 81,1 KAD TL 11,8 88,2 2,6 97,4 21,1 78,9 Van de drie geopperde factoren bij de overstap speelt het ontbreken van een goed beeld van de mbo-opleiding de belangrijkste rol. 15 procent van de doorgestroomde leerlingen geeft te kennen dat de overstap naar het mbo moeilijk was vanwege het ontbrekende opleidingsbeeld.

35 Gl ers en tl ers noemen deze factor iets vaker dan kl ers en bl ers. Leerlingen uit de LRA en de Achterhoek noemen deze factor iets vaker dan landelijk het geval is. Eén op de 14 doorgestroomde leerlingen noemt het gebrek aan hulp bij het maken van de opleidingskeuze als factor die de overstap naar het mbo bemoeilijkte. Bij de LRA zijn dat er twee keer zo veel, bij de kl ers noemt zelfs 1 op de 5 leerlingen deze factor. Ook in de Achterhoek speelt deze factor een grotere rol dan landelijk het geval is, alleen minder sterk dan bij de LRA. Het feit dat leerlingen een onjuist advies voor het mbo hebben gekregen speelt nauwelijks een rol bij een problematische overstap naar het mbo. FACTOREN IN HET MBO DIE DE OVERGANG BEMOEILIJKEN Ging het in de vorige paragraaf om factoren die in de overstap een rol speelden, in deze paragraaf gaat het om factoren in het mbo zelf die van invloed zijn op hoe vmbo ers hun nieuwe opleiding ervaren. Zaken als zelfstandig leren en werken, aansluiting van het vakkenpakket bij de overgang van vmbo naar mbo en de wijze van lesgeven in het mbo, kunnen het leer- en voortgangsproces van vmbo ers in het mbo in zekere mate bemoeilijken. In onderzoeken van CINOP Expertisecentrum (Neuvel & Van Esch 2006 a t/m c) zijn hierover landelijke en regionale gegevens verzameld (zie Tabel 3.6). 27

36 Tabel 3.6 Mate waarin pedagogisch-didactische aspecten de overgang van vmbo naar mbo bemoeilijken Zelfstandig leren en werken Vakkenpakket vmbo sluit niet aan Manier van lesgeven in mbo Regio Leerweg Ja Nee Ja Nee Ja Nee % % % % % % Landelijk BL 21,5 78,5 10,6 89,4 20,6 79,4 KL 25,3 74, ,3 25,7 74,3 GL 25,3 74,7 12,4 87,6 24,2 75,8 TL 24,1 75,9 11,1 88,9 24,3 75,7 Totaal 23,8 76,2 11,2 88,8 23,7 76,3 LRA BL 21,7 78,3 18,3 81,7 23,3 76,7 28 KL 23,8 76,2 16,2 83,8 22,9 77,1 GL 27,3 72,7 0,0 100,0 27,3 72,7 TL 20,7 79,3 10,8 89,2 27,4 72,6 Totaal 21,8 78,2 12,9 87,1 25,7 74,3 Achterhoek BL 19,7 80,3 12,3 87,7 16,4 83,6 KL 33,1 66,9 9,0 91,0 25,6 74,4 GL 25,6 74,4 11,6 88,4 27,9 72,1 TL 25,6 74,4 10,6 89,4 24,6 75,4 Totaal 26,2 73,8 10,7 89,3 23,1 76,9 KAD6 TL 21,1 78,9 6,6 93,4 25,0 75,0 Door bijna 1 op de 4 doorgestroomde leerlingen is het zelfstandig leren en werken als factor genoemd die de overstap naar het mbo bemoeilijkt. Een vergelijkbaar aantal leerlingen verwees hierbij naar de manier van lesgeven in het mbo. De inhoudelijke aansluiting lijkt een minder groot probleem op te leveren: aanzienlijk minder leerlingen ervaren namelijk een minder goede

37 aansluiting van het vakkenpakket op het vmbo met dat op het mbo als een bemoeilijkende factor. Op één uitzondering wijken de regionale uitkomsten niet af van het landelijke beeld. In de Achterhoek wees 1 op de 3 kl ers het zelfstandig leren en werken aan als factor die de overstap bemoeilijkt. Landelijk is dat voor die leerweg 1 op de 4 leerlingen. 29

38 30

39 De doorstroom van vmbo naar havo 4 In dit hoofdstuk zijn de gegevens verwerkt van de inventarisatie door havo s van de instroom, doorstroom en uitstroom van gl- en tl-leerlingen. Die inventarisatie is gedaan met zogenaamde telformulieren waarop voor de vier tot nu toe uitgestroomde cohorten uit het vmbo (2003, 2004, 2005 en 2006) per cohort de gegevens konden worden gespecificeerd. Wat betreft de uitstroom van uitvallers en gediplomeerden kon een deel van de havo s geen gespecificeerde gegevens over de verdere (school)loopbaan van die leerlingen aanleveren, omdat die niet in het administratieve systeem van de school waren opgenomen. In totaal zijn door 64 havo s gegevens aangeleverd, terwijl ongeveer 20 havo s het telformulier niet hadden ingestuurd met de mededeling dat zij in de afgelopen jaren geen gl-leerlingen hadden ontvangen. 31 Naast de gegevens uit de telformulieren is in dit hoofdstuk ook gebruik gemaakt van informatie uit het doorstroomonderzoek vmbo-mbo dat CINOP Expertisecentrum de afgelopen jaren heeft uitgevoerd. Die informatie is opgenomen als referentie voor, en als aanvulling op, de informatie uit de telformulieren. In paragraaf 4.1 wordt de informatie uit het doorstroomonderzoek kort beschreven. In paragraaf 4.2 t/m 4.4 staan de resultaten uit het huidige onderzoek naar de doorstroom van vmbo naar havo. Paragraaf 4.5 geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten.

40 4.1 De feitelijke doorstroom van vmbo naar havo 32 GEGEVENS UIT BESTAAND ONDERZOEK Het doorstroomonderzoek vmbo-mbo (Neuvel en Van Esch 2006; Neuvel en Van Esch 2007, nog te verschijnen) geeft een indicatie van de doorstroom van vmbo naar havo. Omdat het onderzoek niet was opgezet om een representatief beeld van de totale uitstroom te beschrijven (naar havo, naar werk, uitval enzovoort) zijn de cijfers meer indicatief dan representatief. De geschatte doorstroom in het schooljaar is als volgt: circa 6 procent van de gl ers stroomde door naar het havo en 12 procent van de tl-leerlingen. Voor het schooljaar zijn de voorlopige schattingen respectievelijk 3 procent en 12 procent. De percentages voor gl en tl zijn een indicatie van de werkelijke doorstroom, omdat het onderzoek zich niet richtte op die doorstroom, maar voornamelijk op de doorstroom naar het mbo. De cijfers van de doorstroom van gl-leerlingen naar het havo komen redelijk overeen met de voorlopige cijfers van het ministerie: van de gl-leerlingen die in 2006 een gl-diploma hadden behaald, stroomde iets meer dan 4 procent door naar het havo. De uitkomst betreffende de doorstroom van tl-leerlingen lijkt daarentegen, afgaande op de voorlopige cijfers van het ministerie, een onderschatting. De gegevens van het ministerie wijzen erop dat ongeveer 17 procent van de tl-leerlingen die in 2006 het tl-diploma haalden naar het havo ging. Ongeveer 6 op de 10 vmbo ers (zowel gl als tl) die doorstromen naar het havo, vonden na ongeveer een half jaar op het havo te hebben gezeten het havo een passende opleiding bij hun interesse (of als voorbereiding op wat ze willen gaan doen). Ongeveer 5 procent vond de opleiding niet passen en zo n 10 procent had er nog geen mening over. Rond de 6 procent beoordeelde het havo na een half jaar als te moeilijk en rond de 20 procent vond het tempo te hoog. Door vrijwel niemand is het havo als te gemakkelijk beoordeeld of is het tempo als te laag getypeerd. Rond kerst van leerjaar 1 verwachtte ongeveer 2 procent van de vmbo ers dat ze het havo niet zouden afmaken en zo n 16 procent had nog geen duidelijk beeld of dat zou lukken. Verreweg de meeste vmbo ers die doorstromen naar het havo ambiëren een vervolg in het hbo (80%). Slechts 2 procent gaf aan direct na het havo te willen gaan werken.