Melanoom. Dermatologie. Inhoudsopgave. 1. Inleiding

Transcriptie

1 Dermatologie Melanoom Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Algemene informatie over melanoom 3. Het stellen van de diagnose 4. Behandeling 5. Nazorg 6. Meer informatie 1. Inleiding U heeft te horen gekregen dat u (mogelijk) een melanoom heeft. Dit nieuws zal waarschijnlijk veel vragen oproepen bij u en uw naaste(n). En u wilt graag weten waar u aan toe bent. In deze folder kunt u lezen wat een melanoom is, en welke behandelingen er mogelijk zijn. De informatie die we hier geven, is algemeen; voor u persoonlijk kan de situatie anders zijn. De folder is bedoeld als aanvulling op de mondelinge informatie van uw arts. 2. Algemene informatie over melanoom 2.1 Wat is een melanoom? Melanoom is een vorm van huidkanker. Deze vorm van kanker ontstaat uit de pigmentcellen (melanocyten). Pigmentcellen komen vooral voor in de huid. Als pigmentcellen in groepjes bij elkaar liggen, vormen zij een moedervlek. Er is sprake van een melanoom als een groep pigmentcellen is veranderd in kankercellen. Een kenmerk van kankercellen is dat ze kunnen doorgroeien in omliggend weefsel. Dit betekent dat de melanoomcellen ook in lymfeklieren, huid en/ of eventueel inwendige organen terecht kunnen komen (uitzaaiing). 2.2 Hoe ontstaat een melanoom? Kwaadaardige pigmentcellen kunnen in principe overal in de huid ontstaan. Soms ontstaat een melanoom in een al lang bestaande moedervlek. Deze informatie voor patienten is met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Jeroen Bosch Ziekenhuis / (DER-735, uitgave februari 2017)

2 Bijna iedereen heeft moedervlekken. Moedervlekken kunnen in grootte variëren van enkele millimeters tot enkele centimeters en zijn meestal licht- of donkerbruin. De meeste ontstaan tijdens de puberteit en bij jongvolwassenen. Het merendeel van de moedervlekken geeft geen enkel risico op een melanoom. 2.3 Risicofactoren Mensen met heel veel onrustige (klinisch atypische) moedervlekken hebben een grotere kans om een melanoom te krijgen. Een onrustige moedervlek herkent u aan een onregelmatige rand en/of een afwijkende kleur (verschillende kleuren in één moedervlek). Het risico op een melanoom is hoger als: Onrustige moedervlekken in de familie voorkomen. Twee eerstegraads familieleden een melanoom hebben gehad. Onder eerstegraads familieleden verstaan wij ouders en eigen kinderen. Drie of meer eerste/tweedegraads familieleden van één kant een melanoom hebben gehad. Tweedegraads familieleden zijn broers, zussen, ooms, tantes en grootouders. Deskundigen denken dat overmatige blootstelling aan zonlicht de kans op een melanoom vergroot. Dit geldt ook voor andere vormen van huidkanker. Hoe dat precies gebeurt, daarover verschillen de meningen. Deskundigen vermoeden ook dat zonverbranding een risicofactor is, vooral als dit gebeurt vóór de leeftijd van 20 jaar. Ook het huidtype speelt een rol. Mensen die snel verbranden in de zon, hebben een iets hoger risico om een melanoom te ontwikkelen. 2.4 Wat zijn de verschijnselen? Een reden om naar de huisarts te gaan, is een nieuwe, snelgroeiende moedervlek. Of een bestaande moedervlek die in korte tijd van kleur of vorm is veranderd, of groter is geworden. Het kan bijvoorbeeld een moedervlek zijn die donkerder is geworden of waarin verschillende kleuren zijn ontstaan. Of een moedervlek die een onregelmatige rand heeft gekregen. Dit geldt vooral voor volwassenen, omdat kinderen nog nieuwe (en dus groeiende) moedervlekken krijgen. Een melanoom kan er een enkele keer ook uitzien als een bruin-zwart of zwart bultje. Soms is een melanoom deels of geheel kleurloos (wit-roze). Een melanoom kan in een vroeg stadium jeuken. In een later stadium treedt soms pijn of bloeding op, of er ontstaat op die plaats een zweer. Eventuele uitzaaiing van een melanoom gaat voornamelijk via de lymfebanen onder de huid. De lymfebanen monden uit in lymfeklieren. De lymfeklier waar de eventuele uitzaaiing het eerst terechtkomt, is de schildwachtklier. Vermoedelijk worden pas daarna de overige nabijgelegen lymfeklieren aangedaan. Afhankelijk van de plaats waar het melanoom zich bevindt, kunnen dit de lymfeklieren in de oksels, liezen en hals zijn. Soms vinden uitzaaiingen plaats naar de huid. Zij zien eruit als paarse of bruine vlekjes. 3. Het stellen van de diagnose De dermatoloog stelt de diagnose door de moedervlek te bekijken. Vaak gebeurt dit met een dermatoscoop. Dit is een soort handmicroscoop, waarmee het bovenste deel van de huid vergroot wordt. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 2 van 5

3 Als de dermatoloog vermoedt dat het een melanoom is, wordt de verdachte moedervlek onder plaatselijke verdoving weggesneden. Een patholoog onderzoekt de verdachte moedervlek onder de microscoop. Dan kunnen we met grote zekerheid zeggen of u een melanoom heeft. 4. Behandeling Voor het vervolg van de behandeling, zijn de kenmerken van het melanoom van belang. Of er nog aanvullend onderzoek plaatsvindt, hangt vooral af van de dikte van het verwijderde melanoom (de Breslow-dikte). Hoe dikker het melanoom, hoe groter de kans op uitzaaiing. Uw arts informeert u hierover. Welke behandeling u krijgt, hangt ook af van het stadium van de ziekte. Het stadium is een maat voor hoe ver de ziekte zich in het lichaam heeft uitgebreid. Er zijn vier stadia: Stadium 1: De kankercellen zitten alleen in de moedervlek Stadium 2: De kankercellen zitten ook in het weefsel rond de moedervlek Stadium 3: De kankercellen zitten ook in lymfeklieren Stadium 4: De kankercellen zitten ook op andere plekken in het lichaam 4.1 Behandeling van een melanoom in stadium 1 en 2 Rondom het litteken waar het melanoom in eerste instantie is verwijderd, wordt door de chirurg nogmaals een stukje huid en onderhuids vetweefsel weggehaald met een snijrand van 1 of 2 cm. Hoe dikker het melanoom is, hoe groter de snijrand. De patholoog onderzoekt het operatieweefsel met een microscoop. Zo kunnen we vaststellen of het melanoom volledig is verwijderd. Bij deze tweede operatie kan een vrij grote wond ontstaan, die soms niet direct kan worden gesloten. In dat geval is een aanvullende operatie door de plastisch chirurg nodig om de wond te sluiten. Dit gebeurt vaak onder narcose, en soms op de polikliniek onder plaatselijke verdoving. Uw behandelend arts zal u hierover meer informatie geven Schildwachtklierprocedure Om eventuele uitzaaiingen naar de dichtstbijzijnde lymfeklieren op te sporen, kunt u een schildwachtklierprocedure krijgen, in combinatie met het ruimer weghalen van het litteken. Dit gebeurt bij bepaalde kenmerken van het melanoom. De schildwachtklier is een lymfeklier waar de kankercellen als eerst terechtkomen. Het verschilt per persoon waar de schildwachtklier zit. Vaak is dat in de oksel of in de lies. De schildwachtklier wordt operatief verwijderd en daarna onderzocht. Als de schildwachtklier geen tumorcellen bevat, hoeven de andere lymfeklieren niet te worden verwijderd. Dit kan later ongemakken voorkomen. Met de schildwachtklierprocedure proberen we dus een betrouwbare indruk van de uitgebreidheid van de ziekte te krijgen, zonder daarvoor alle lymfeklieren te hoeven verwijderen. Wanneer u in aanmerking komt voor deze procedure, zal uw chirurg u meer informatie geven. Ook ontvangt u de patiëntenfolder Schildwachtklierprocedure bij melanoom (foldercode CHI 030). Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 3 van 5

4 4.2 Stadium 3: melanoom met lymfklieruitzaaiingen De hoofdbehandeling bij stadium 3 bestaat vaak maar niet altijd - uit een operatie. Hierbij verwijdert de oncologisch chirurg de lokale melanoomuitzaaiingen en mogelijk alle lymfeklieren in die regio. De oncologisch chirurg is in dit stadium uw hoofdbehandelaar. 4.3 Stadium 4: melanoom met uitzaaiingen naar andere organen Bij een melanoom in stadium 4 verwijzen wij u naar een van de veertien melanoomcentra in Nederland (zie het kader onderaan pagina 5). Zij hebben uitgebreide ervaring met de behandeling van patiënten met een uitgezaaid melanoom. Omdat een uitgezaaid melanoom in stadium 4 zich zo onvoorspelbaar gedraagt, bestaat er geen standaard behandeling. Wat de beste behandeling is, hangt af van verschillende factoren. Zoals de locatie van de tumor(en), de locatie van de uitzaaiingen, de genetische kenmerken van de tumor (BRAF-mutatie) en uw conditie. Voor elke melanoompatiënt is dus maatwerk nodig. U wordt behandeld in een van de veertien melanoomcentra in Nederland. De medisch oncoloog in het melanoomcentrum is uw hoofdbehandelaar. De behandeling kan onder andere bestaan uit een operatie, bestraling en medicijnen. Voorbeelden van medicijnen zijn een behandeling met cytostatica (celdodende middelen), een behandeling met middelen die gericht zijn op genetische eigenschappen van de uitzaaiingen, en/of een behandeling met middelen die het afweersysteem stimuleren. 5. Nazorg 5.1 Controle door de dermatoloog of chirurg Het aantal controlebezoeken bij uw dermatoloog of chirurg is afhankelijk van de kenmerken van het melanoom. Soms hoeft u maar één keer terug te komen voor een (eenmalig) controlebezoek. Het kan ook zijn dat u vaker terug moet komen voor controle in het ziekenhuis, gedurende een aantal jaren. U spreekt met uw behandelend arts af hoe vaak u wordt gecontroleerd. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis houdt zich voor de controles aan de landelijke richtlijn Melanoom. 5.2 Wat zijn de vooruitzichten? De vooruitzichten van iemand die een melanoom heeft gehad, hangen sterk af van de kans op het ontstaan van uitzaaiingen. Hoe groot die kans is, is weer afhankelijk van de kenmerken van het melanoom. Hoe dunner het melanoom, des te groter de kans op volledige genezing. 5.3 Let op uw huid Na behandeling van een melanoom is het belangrijk uw huid goed in de gaten te houden. Als nieuwe moedervlekken ontstaan of als bestaande moedervlekken veranderen, kunt u het best contact opnemen met uw huisarts of dermatoloog. Let ook op huidveranderingen in de omgeving van het operatielitteken. Ook is het verstandig te letten op eventuele vergroting van lymfeklieren. Overmatige blootstelling aan zonlicht en vooral zonverbranding moet u vermijden. Uw dermatoloog zal u meer informatie geven over hoe u uw huid goed in de gaten kunt houden. 6. Meer informatie Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 4 van 5

5 Als u vragen heeft over de inhoud van deze folder, dan kunt u terecht bij uw behandelend arts. Blijft u niet zitten met vragen, stel ze gerust. Ook als u zich onzeker of angstig voelt, kunt u contact opnemen. De polikliniek Chirurgie is telefonisch bereikbaar op het nummer (073) , van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot uur. De polikliniek Dermatologie is telefonisch bereikbaar op het nummer (073) , van maandag tot en met vrijdag tussen 8.30 en uur. Meer informatie over melanoom en de afdelingen Chirurgie en Dermatologie vindt u op onze website: MijnJBZ Wilt u inzage in uw medische gegevens? Log dan in op MijnJBZ ( MijnJBZ is een beveiligde website die gekoppeld is aan het Elektronisch Patiëntendossier van het JBZ. Via MijnJBZ kunt u een deel van uw dossier bekijken. Zoals een overzicht van uw afspraken en opnames, onderzoeksresultaten, en brieven aan de huisarts. Let op: Inloggen kan alleen als u in bezit bent van een DigiD met extra controle via sms-code. 6.1 Lotgenotencontact Veel patiënten hebben behoefte om in contact te komen met een lotgenoot. Iemand die uit eigen ervaring weet en voelt wat u doormaakt. Het delen van angst, onzekerheid en/of het uitwisselen van ervaringen kan steun geven. Dit kan zowel telefonisch als in een persoonlijk gesprek plaatsvinden. U kunt contact opnemen met de volgende organisaties: Stichting Melanoom Telefoonnummer: (088) Nederlandse Kankerbestrijding koningin Wilhelmina fonds Kanker infolijn: Telefoonnummer: Nederlandse federatie kankerpatiënten Telefoonnummer: (030) adres: secretariaat@nfk.nl Kader bij paragraag 4.3 Melanoomcentra in Nederland De centrumziekenhuizen voor patiënten met een uitgezaaid melanoom zijn: Universitair Medisch Centrum Groningen, Universitair Medisch Centrum St. Radboud in Nijmegen, Universitair Medisch Centrum Maastricht, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Leids Universitair Medisch Centrum, VU Medisch Centrum Amsterdam en het NKI/Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis Amsterdam. De partnerziekenhuizen zijn: Medisch Centrum Leeuwarden, Medisch Spectrum Twente in Enschede, Isala Klinieken in Zwolle, Amphia Ziekenhuis in Breda, Maxima Medisch Centrum in Veldhoven en Atrium Medisch Centrum in Heerlen. Patientenvoorlichting jeroen bosch ziekenhuis 5 van 5