Dit document maakt gebruik van bladwijzers.

Transcriptie

1 Dit document maakt gebruik van bladwijzers. ADDENDUM NBA Alert 40 9 mei 2017

2 Status NBA Alert Een NBA Alert wordt uitgebracht naar aanleiding van een nieuwe ontwikkeling. Deze publicatie kan vooruitlopen op een wijziging in een verordening, een nader voorschrift of eventueel tot NBAvaktechnische toelichtingen. Een NBA Alert vervalt altijd na één jaar tenzij de looptijd expliciet wordt verlengd. Koninklijke NBA 2

3 ADDENDUM NBA Alert 40, Inhoudsopgave 1 Wijzigingen ten aanzien van paragraaf 5.4 Digitale certificering 4 2 Wijzigingen ten aanzien van paragraaf 3.7 Andere informatie 5 3 Voorbeeld tekst controleverklaring en verplichte bijlage 5 4 Toepassing interpretaties en vraagstukken 5 Bijlage 1: Voorbeeldtekst verklaring Solvency II Solo jaarrapportage 6 Bijlage 2: Bijlage bij de controleverklaring Solvabiliteit kwantitatieve jaarrapportage: Overzicht gecontroleerde staten 9 Bijlage 3: Voorbeeldtekst verklaring Solvency II Groepen jaarrapportage 10 Koninklijke NBA 3

4 1 Wijzigingen ten aanzien van paragraaf 5.4 Digitale certificering De Wft Solvabiliteit II toezichtverslagstaten worden ingevolge artikel 3:72 lid 3 van de Wet op het financieel toezicht ( Wft ) door de instellingen gerapporteerd in het Digitaal Loket Rapportages (hierna DLR ) van De Nederlandsche Bank N.V. De Regeling staten financiële ondernemingen Wft 2011 bevat een overzicht van de jaarstaten die de accountant betrekt bij zijn onderzoek ingevolge artikel 3:72, lid 7 van de Wft. DNB heeft in mei 2016 een brief doen uitgaan waarin aangegeven werd dat de certificering van de gecontroleerde jaarstaten in de Solvency II jaarrapportage op een vergelijkbare wijze zal gaan plaatsvinden als gebruikt voor KvK (SBR). Het bleek dat dit vanuit het NBA geen haalbaar traject was omdat het XBRL certificeringskader voor de externe accountants is afgestemd op het wettelijke verplichtstellingstraject binnen de jaarverslaggevingsketen voor alle ondernemingen. Voor de Solvabiliteit II toezichtrapportage 2016 en 2017 is daarom gekozen voor een tussenoplossing. De jaarrapportage betreft één XBRL bestand voor de EIOPA staten en één XBRL-bestand voor de Nationale Staten. De jaarrapportage omvat, naast de door de externe accountant te controleren jaarstaten, ook andere staten uit hoofde van de Wft rapportage vereisten. Ter identificatie van de door de accountant gebruikte set van staten, wordt het XBRL-bestand geïdentificeerd met een unieke hash-code. De gecontroleerde staten worden benoemd in de bijlage bij de controleverklaring. De DNB handleiding 1 voor DLR beschrijft (op hoofdlijnen) het proces van certificeren als volgt: 1. de instelling uploadt de XBRL-bestanden in DLR van DNB; 2. als de bestanden door DNB geaccepteerd zijn, stuurt de instelling de bestanden ook aan de externe accountant; 3. de externe accountant genereert zelfstandig een hash-code bij de XBRL-bestanden; 4. de hash-codes worden vermeld in de controleverklaring. In de bijlage staat een overzicht van de gecontroleerde staten; 5. de externe accountant stuurt een PDF van de getekende controleverklaring + bijlage aan de instelling; en 6. de instelling plaatst de PDF controleverklaring in het DNB Digitaal Loket Rapportage. Wijzigingen in de rapportage na afgifte van de verklaring Het kan voorkomen dat de instelling na afgifte van de verklaring door de accountant een wijziging moet aanbrengen in een rapportage die onder de certificering valt. Deze nieuwe versie van de rapportage moet bij DNB worden aangeleverd, met een duiding daarbij of de wijziging in het gecertificeerde deel of het niet-gecertificeerde deel heeft plaatsgehad. Als die wijziging valt in het gecertificeerde deel dan vergt dit aanvullende werkzaamheden van de accountant om vast te stellen of er consequenties voor de controleverklaring bestaan. Als het plaatshad in het niet-gecertificeerde deel dan vergt dit geen nieuwe controleverklaring. DNB realiseert zich dat de verklaring geen betrekking heeft op deze gewijzigde set. Het is de verantwoordelijkheid van de instelling om de externe accountant te informeren over doorgevoerde wijzigingen in het gecertificeerde deel. Tijdspad De controleverklaring moet uiterlijk maandag 22 mei 2017 (20 weken na einde jaar) ingediend zijn voor individuele verzekeraars, voor groepen geldt een uiterste inzenddatum van 3 juli 2017 (26 weken na einde jaar). 1 Koninklijke NBA 4

5 2 Wijzigingen ten aanzien van paragraaf 3.7 Andere informatie De kwantitatieve jaarrapportage omvat, naast de door de externe accountant te controleren jaarstaten, andere staten uit hoofde van de Wft rapportage vereisten. DNB zal in een Q&A op Open Boek Toezicht benoemen, dat geen werkzaamheden verwacht worden van externe accountants op deze niet onder de certificering vallende staten, N In overeenstemming met de Q&A met referentie uit DNB Open Boek Toezicht en gezien het feit dat DNB de enige externe gebruiker is van de controleverklaring bij de staten behoeft de externe accountant geen werkzaamheden te verrichten op deze andere staten in de kwantitatieve jaarrapportage en brengt daarover geen enkel oordeel of conclusie tot uitdrukking. 3 Voorbeeld tekst controleverklaring en verplichte bijlage Bijgevoegd de tekst van de voorbeeld controleverklaring en de verplichte bijlage. In de verklaring wordt verwezen naar vigerende regelgeving. Voor de jaarstaten die in de XBRL-set zijn opgenomen wordt verwezen naar de geldende taxonomie-versie zoals door EIOPA gepubliceerd is. In de controleverklaring wordt uiteengezet dat de accountant, in overeenstemming met de toezichthouder, over het deel dat niet onder de certificering valt géén werkzaamheden heeft verricht. DNB zal in een Q&A op Open Boek Toezicht benoemen, dat zij niet verwacht dat op de andere staten door de externe accountant werkzaamheden zullen worden uitgevoerd. Dit is tot uitdrukking gebracht in de voorbeeldtekst. 4 Toepassing interpretaties en vraagstukken Uit de huidige praktijk komen vraagstukken naar voren die ofwel sector breed of instelling- specifiek van toepassing zijn en waarvoor door nadere guidance en/of voortschrijdend inzicht in de eerstejaars toepassing kunnen leiden tot materiele aanpassingen en/of onzekerheden in de te rapporteren kwantitatieve jaarrapportage. Voor materiele vraagstukken die van invloed kunnen zijn op de strekking van de verklaring, dient DNB in overeenstemming met de Wft en PH 1104 betrokken te worden in de toepassing daarvan. De externe accountant dient in overeenstemming met de NV COS de voorbeeldverklaring aan te passen indien van toepassing. Voorbeelden van dergelijke vraagstukken die zijn opgekomen betreffen de toepassing van de DNB guidance op LAC-DT, waardering van contingent liabilities inzake beleggingsverzekeringen, behandeling van herverzekeringscontracten en sectorvraagstukken voor Zorgverzekeraars (zoals plafond- en premiereserve). Koninklijke NBA 5

6 Bijlage 1: Voorbeeldtekst verklaring Solvency II Solo jaarrapportage CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Aan: Opdrachtgever Ons oordeel Wij hebben de ingevolge artikel 3:72 lid 3 van de Wft opgestelde staten, opgenomen in de bijlage bij de controleverklaring 2, over 201X van (naam entiteit(en) te... ((statutaire) vestigingsplaats) conform artikel 3.72 lid 7 Wft gecontroleerd. Deze staten zijn door..(naam entiteit) gerapporteerd in het Digitaal Loket Rapportages (DLR) van De Nederlandsche Bank N.V.(DNB), waarbij deze staten onderdeel uitmaken van de Solvabiliteit II kwantitatieve jaarrapportage met als unieke identificatie voor de EIOPA Staten de code xxx (vermelding hash- ) en; voor de Nationale Staten de code xxx (vermelding hash). Naar ons oordeel zijn deze staten over 201X van (naam entiteit(en), in alle van materieel belang zijnde aspecten opgesteld in overeenstemming met de bepalingen van en ingevolge de Wet op het financieel toezicht ( Wft ). [optioneel: waaronder begrepen de door De Nederlandsche Bank / College van toezichthouders voor gebruik geaccepteerde interne modellen inclusief de daarbij behorende procesbeschrijvingen] 3. De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de staten. Wij zijn onafhankelijk van (naam entiteit(en) zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Andere staten in de kwantitatieve jaarrapportage De kwantitatieve jaarrapportage omvat naast de gecontroleerde staten ook andere staten uit hoofde van de Solvabiliteit II rapportage vereisten. In overeenstemming met de Q&A referentie uit DNB Open Boek Toezicht en gezien het feit dat DNB de enige externe gebruiker is van onze verklaring bij de staten hebben wij geen werkzaamheden verricht op deze andere staten in de kwantitatieve jaarrapportage en brengen daarover geen enkel oordeel of conclusie tot uitdrukking. 2 De accountant dient in een bijlage bij de verklaring een opsomming van de gecontroleerde staten op te nemen. 3 Bij gebruik van interne modellen tekst toevoegen (tekst gebaseerd op Handreiking 1104 Par oordeelparagraaf). Koninklijke NBA 6

7 Beperking in gebruik en verspreidingskring De staten zijn opgesteld door het bestuur van de verzekeringsmaatschappij ter verantwoording aan DNB met als doel het voldoen aan de vereisten van de Wft. Hierdoor zijn de staten mogelijk niet geschikt voor andere doeleinden. Onze controleverklaring is derhalve uitsluitend bestemd voor..(naam verzekeringsmaatschappij) en DNB en dient niet te worden verspreid aan of te worden gebruikt door anderen. Verantwoordelijkheden van het bestuur en de raad van commissarissen 4 voor de staten Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de staten in overeenstemming met de bepalingen van en ingevolge de Wft. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opstellen van de staten mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opstellen van de staten moet het bestuur afwegen of de verzekeringsmaatschappij in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Het bestuur moet de staten opstellen op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de verzekeringsmaatschappij te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de verzekeringsmaatschappij haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten. De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de verzekeringsmaatschappij 5. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de staten Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze staten nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. [Optioneel: Onze controle omvat niet een zelfstandige validatie van de door (naam entiteit) gebruikte interne modellen. Deze door De Nederlandsche Bank / College van toezichthouders voor gebruik geaccepteerde interne modellen inclusief de daarbij behorende procesbeschrijvingen zijn in onze controle als norm gehanteerd. 6 4 Zo nodig aanpassen als een raad van commissarissen of soortgelijk orgaan ontbreekt en afhankelijk van de rol van de raad van commissarissen. 5 Zo nodig aanpassen als een raad van commissarissen of soortgelijk orgaan ontbreekt. 6 Alleen toevoegen indien er sprake is van interne modellen (tekst gebaseerd op Handreiking 1104 par verantwoordelijkheid van de accountant). Koninklijke NBA 7

8 Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico s dat de staten afwijkingen van materieel belang bevatten als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de staten staan; het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de staten. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven; en het evalueren of de staten de onderliggende transacties en gebeurtenissen zonder materiële afwijkingen weergeven. Wij communiceren met de raad van commissarissen 7 onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. Plaats en datum... (naam accountantspraktijk)... (naam accountant) Bijlage: Opsomming gecontroleerde staten 7 Zo nodig aanpassen als een raad van commissarissen of soortgelijk orgaan ontbreekt. Communicatie met het toezichthoudend orgaan dient te worden gevoerd in overeenstemming met COS 260. Koninklijke NBA 8

9 Bijlage 2: Bijlage bij de controleverklaring Solvabiliteit kwantitatieve jaarrapportage: Overzicht gecontroleerde staten Template-code S S S S S S S S S S S S S S S S S S S Nationale staat Templatenaam Balans Premies, schaden en kosten, per branche Premies, schaden en kosten, per land Technische voorzieningen voor levens- en SLT-ziekteverzekering Technische voorzieningen schadeverzekeringsbedrijf Eigen vermogen Standaardformule voor het solvabiliteitskapitaalvereiste voor ondernemingen Solvabiliteitskapitaalvereiste - voor ondernemingen die gebruikmaken van de standaardformule en van het gedeeltelijk intern model Solvabiliteitskapitaalvereiste - voor ondernemingen met geheel interne modellen Solvabiliteitskapitaalvereiste - marktrisico Solvabiliteitskapitaalvereiste - Tegenpartijkredietrisico Solvabiliteitskapitaalvereiste - Levensverzekeringstechnisch risico Solvabiliteitskapitaalvereiste - Ziekteverzekeringstechnisch risico Solvabiliteitskapitaalvereiste - Schadeverzekeringstechnisch risico Solvabiliteitskapitaalvereiste - Operationeel risico Solvabiliteitskapitaalvereiste - Vereenvoudigingen Solvabiliteitskapitaalvereiste - Rampenrisico in het schade- en ziekteverzekeringsbedrijf Minimumkapitaalvereiste - Uitsluitend levens- of uitsluitend schadeverzekerings- of herverzekeringsactiviteiten Minimumkapitaalvereiste - Zowel levens- als schadeverzekeringsactiviteiten Winst en Verliesrekening (vennootschappelijk) Koninklijke NBA 9

10 Bijlage 3: Voorbeeldtekst verklaring Solvency II Groepen jaarrapportage CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT Aan: Opdrachtgever Ons oordeel Wij hebben de ingevolge artikel 130 van het Besluit Prudentiële Regels Wft (en bijlage 7b van de Regeling staten financiële ondernemingen Wft) opgestelde staten opgenomen in de bijlage bij deze controleverklaring 8, over 201X van (naam entiteit(en) te... ((statutaire) vestigingsplaats) conform artikel 133 van het Besluit Prudentiële Regels Wft gecontroleerd. Deze staten zijn door..(naam entiteit) gerapporteerd in het Digitaal Loket Rapportages (DLR) van De Nederlandsche Bank N.V.(DNB), waarbij deze staten onderdeel uitmaken van de Solvabiliteit II jaarrapportage met als unieke identificatie voor de EIOPA Staten de code xxx (vermelding hash). Naar ons oordeel zijn deze staten over 201X van (naam entiteit(en), in alle van materieel belang zijnde aspecten opgesteld in overeenstemming met de bepalingen van en ingevolge het Besluit Prudentiële Regels Wft ( Wft ) [optioneel: waaronder begrepen de door De Nederlandsche Bank / College van toezichthouders voor gebruik geaccepteerde interne modellen inclusief de daarbij behorende procesbeschrijvingen] 9. De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de staten. Wij zijn onafhankelijk van (naam entiteit(en) zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Andere staten in de kwantitatieve jaarrapportage De kwantitatieve jaarrapportage omvat naast de gecontroleerde staten ook andere staten uit hoofde van de Solvabiliteit II rapportage vereisten. In overeenstemming met de Q&A referentie uit DNB Open Boek Toezicht en gezien het feit dat DNB de enige externe gebruiker is van onze verklaring bij de staten hebben wij geen werkzaamheden verricht op deze andere staten in de kwantitatieve jaarrapportage en brengen daarover geen enkel oordeel of conclusie tot uitdrukking. 8 De accountant dient in een bijlage bij de verklaring een opsomming van de gecontroleerde staten op te nemen. 9 Bij gebruik van interne modellen tekst toevoegen (tekst gebaseerd op Handreiking 1104 Par oordeelparagraaf). Koninklijke NBA 10

11 Beperking in gebruik en verspreidingskring De staten zijn opgesteld door het bestuur van de [onderneming/holding opnemen- bijv. gemengde verzekeringsholding] ter verantwoording aan DNB met als doel het voldoen aan de vereisten van de Wft. Hierdoor zijn de staten mogelijk niet geschikt voor andere doeleinden. Onze controleverklaring is derhalve uitsluitend bestemd voor (naam onderneming) en DNB en mag niet te worden verspreid aan of te worden gebruikt door anderen, zonder onze schriftelijke toestemming vooraf. Verantwoordelijkheden van het bestuur en de raad van commissarissen 10 voor de staten Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de staten in overeenstemming met de bepalingen van en ingevolge de Wft. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opstellen van de staten mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opstellen van de staten moet het bestuur afwegen of de [onderneming/holding opnemenbijv. gemengde verzekeringsholding] in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Het bestuur moet de staten opstellen op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de [onderneming/holding opnemen- bijv. gemengde verzekeringsholding] te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de [onderneming/holding opnemen- bijv. gemengde verzekeringsholding] haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten. De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de [onderneming/holding opnemen- bijv. gemengde verzekeringsholding] 11. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de staten Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze staten nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. [Optioneel: Onze controle omvat niet een zelfstandige validatie van de door (naam entiteit) gebruikte interne modellen. Deze door De Nederlandsche Bank / College van toezichthouders voor gebruik geaccepteerde interne modellen inclusief de daarbij behorende procesbeschrijvingen zijn in onze controle als norm gehanteerd Zo nodig aanpassen als een raad van commissarissen of soortgelijk orgaan ontbreekt. 11 Zo nodig aanpassen als een raad van commissarissen of soortgelijk orgaan ontbreekt. 12 Alleen toevoegen indien er sprake is van interne modellen (tekst gebaseerd op Handreiking 1104 par verantwoordelijkheid van de accountant). Koninklijke NBA 11

12 Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico s dat de staten afwijkingen van materieel belang bevatten als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de staten staan; het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de staten. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven; en het evalueren of de staten de onderliggende transacties en gebeurtenissen zonder materiële afwijkingen weergeven. Wij communiceren met de raad van commissarissen 13 onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. Plaats en datum... (naam accountantspraktijk)... (naam accountant) Bijlage: Opsomming gecontroleerde staten 13 Zo nodig aanpassen als een raad van commissarissen of soortgelijk orgaan ontbreekt. Koninklijke NBA 12

13