Vergelijking milieuaspecten LED-lichtbakken
|
|
- Elke Koning
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Vergelijking milieuaspecten LED-lichtbakken Monitoring 2015 (meting 4 van 5) Datum: 5 juni 2015 Versie: 1.1 In opdracht van: Uitgevoerd door: Terry Heemskerk Vakgroep Lichtreclame, Uneto-VNI Laura Golsteijn Marisa Vieira PRé Consultants bv
2 Dit rapport is geschreven door PRé Consultants bv. PRé Consultants helpt bedrijven en overheden bij het ontwikkelen van duurzame producten en diensten. PRé Consultants heeft meer dan 20 jaar ervaring in het uitvoeren van Life Cycle Assesment (LCA) studies; van ISO conforme studies tot screening LCA s. De op LCA gebaseerde oplossingen zijn zowel praktisch als wetenschappelijk onderbouwd. PRé Consultants is marktleider op het gebied van de ontwikkeling van LCA software. Onze professionele LCA tool, SimaPro wordt in meer dan 80 landen gebruikt door bedrijven, adviesbureau s, universiteiten en onderzoeksinstituten. PRé Consultants uit Amersfoort heeft een kantoor in de Verenigde Staten en werkt samen met een wereldwijd partnernetwerk. Dit ervaren netwerk biedt advies, oplossingen en ondersteuning aan grote internationale bedrijven en projecten. PRé Consultants bv Stationsplein LE Amersfoort ii
3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond Doel van het onderzoek Aanpak Uitgangspunten Methodiek Resultaten enkelzijdige lichtbakken Resultaten van de metingen Milieueffecten Indicator voor klimaatverandering Resultaten dubbelzijdige lichtbakken Resultaten van de metingen Milieueffecten Indicator voor klimaatverandering Discussie Conclusies Bronnen Bijlage 1 Gemeten frequentiespectra van de enkelzijdige LED lichtbakken Bijlage 2 Gemeten frequentiespectra van de dubbelzijdige LED lichtbakken iii
4 1 Inleiding 1.1 Achtergrond De vakgroep Lichtreclame van Uneto-VNI is geïnteresseerd in de milieubelasting van LED reclameverlichting die door verschillende leveranciers op de markt gebracht worden. In 2010 is een onderzoek gestart waarbij een analyse is gemaakt van de milieubelasting die optreedt bij de productie en transport alsmede de gebruiksfase van LED reclameletters. Uit dit onderzoek (nulmeting) blijkt dat vooral de gebruiksfase relevant is voor de milieuprestatie van LED verlichting. De milieuprestatie wordt dus voornamelijk bepaald door factoren die belangrijk zijn in de gebruiksfase en die direct gemeten kunnen worden zoals het werkelijk vermogen, power factor en de luminantie. Vervolgens is er een nieuwe proef opgestart met LED lichtbakken waarbij de ervaringen van het lopende onderzoek toegepast kunnen worden. Uit de nulmeting van de LED reclameverlichting is naar voren gekomen dat het stellen van kwaliteitseisen wenselijk is waardoor de producten correcter met elkaar vergeleken kunnen worden. Door de vakgroep lichtreclame is voor gekozen om een eis te stellen aan de kleurtemperatuur. 1.2 Doel van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is het vergelijken van verschillende LED lichtbakken op milieubelasting, levensduur, het energieverbruik en de lichtopbrengst. Het gaat hierbij om enkelzijdige lichtbakken, waarvan in 2012 een nulmeting is verricht en in 2013 en 2015 monitoring plaatsvindt, en om dubbelzijdige lichtbakken waarvan in 2013 een nulmeting werd verricht en in 2015 monitoring. Doel is om vervolgens ieder jaar gedurende vijf jaar de metingen te herhalen en vergelijken. Het is belangrijk op te merken dat de resultaten die in dit rapport worden gepresenteerd voortkomen uit een screening LCA zonder externe validatie. De resultaten zijn uniek voor de data van de geselecteerde leveranciers en de aannames die in deze studie gemaakt zijn. De resultaten zijn niet bedoeld voor vergelijkingen met andere LED leveranciers of andere LED producten. Zelfs voor vergelijkbaar producten kunnen verschillen in functionele eenheid, gebruikersprofielen of data kwaliteit leiden tot onvergelijkbare resultaten. 2 Aanpak 2.1 Uitgangspunten Functionele eenheid De functionele eenheid is de vergelijkingsbasis die gebruikt wordt in dit onderzoek. De functionele eenheid van een LED lichtbak wordt als volgt omschreven: Enkelzijdige lichtbakken een LED systeem dat in een lichtbak van 800 mm hoog en 800 mm breed is ingebouwd, continue gebruikt wordt voor de duur van 5 jaar (43800 branduren), aan één zijde licht uitstraalt en een kleurtemperatuur heeft van 4000 Kelvin ± 5% en een luminantie van 482 cd/m 2. Dubbelzijdige lichtbakken 1
5 een LED systeem dat in een lichtbak van 800 mm hoog en 800 mm breed is ingebouwd, continue gebruikt wordt voor de duur van 5 jaar (43800 branduren), aan twee zijden licht uitstraalt en een kleurtemperatuur heeft van 6500 Kelvin ± 10% en een luminantie van 485 cd/m 2. In de functionele eenheid is de gemiddelde luminantie van de LED systemen opgenomen die voldoen aan de kleurtemperatuur van 4000 Kelvin ± 5% en 6500 Kelvin ± 10%. Indien een LED systeem bijvoorbeeld een luminantie heeft die twee keer zo laag is dan het gemiddelde, dan wordt er vanuit gegaan dat het systeem twee keer zo groot moet zijn om dezelfde kwaliteit licht te geven waardoor de hoeveelheid verbruikte energie ook twee keer zo groot wordt Systeemgrenzen Uit de nulmeting van LED reclameletters die in 2010 is uitgevoerd is gebleken dat de gebruiksfase een grote milieu-impact heeft in de levenscyclus van de verlichting (Uneto-VNI, 2011). Omdat alle andere fasen (waaronder productie en transport) minder dan 2,5% van de milieu-impact veroorzaken is toen besloten om alleen de gebruiksfase mee te nemen in het onderzoek. Deze nulmeting van de LED lichtbakken zal op dezelfde voet worden voortgezet. Gebruiksfase Er wordt aangenomen dat de LED verlichting 5 jaar lang continue aan staat. Tijdens de gebruiksfase zijn de volgende factoren belangrijk voor de milieuperformance van een LED systeem: 1. Werkelijk of opgenomen vermogen (Watt) 2. Luminantie (cd/m 2 ) 3. Power factor 4. Kleurtemperatuur Ad 1) Werkelijk vermogen De energie die wordt verbruikt in het LED systeem noemt men het werkelijke vermogen. De hoeveelheid werkelijk vermogen is samen met de power factor bepalend voor het energieverbruik van een LED systeem tijdens de gebruiksfase. In dit onderzoek wordt de hoeveelheid werkelijk vermogen uitgedrukt in Watt gekoppeld aan een levensduur van vijf jaar (43800 branduren) wat het elektriciteitsverbruik in (k)wh oplevert. Ad 2) Luminantie De luminantie, die ook wel wordt aangeduid als lichtintensiteit of oppervlaktehelderheid, is de hoeveelheid licht die per oppervlakte-eenheid wordt uitgestraald en wordt uitgedrukt in candela (cd) per vierkante meter. De grootheid luminantie wordt in dit onderzoek meegenomen als kwaliteitsmaat (zie 2.2.1). Ad 3) Power factor De power factor geeft de fase verschuiving aan tussen alle harmonische stroom en spanningcomponenten. Met de power factor kan het werkelijke vermogen, in Watt, en het schijnbare vermogen, in Volt Ampère (VA) worden bepaald. Voor de energie die wordt verbruikt in het LED systeem, het werkelijke vermogen, moet het energiebedrijf extra energie leveren, het schijnbare vermogen. De prijs die de consument betaalt aan het energiebedrijf is voor het afnemen van het werkelijk vermogen per tijdseenheid (Wh) waarin naar alle waarschijnlijkheid de kosten van de extra geleverde energie verdisconteerd is. De verhouding tussen het werkelijk en schijnbaar vermogen wordt aangeduid met de power factor. Bij een power factor van 1 is er geen fase verschuiving en geen harmonische (netvervuiling). De voedingen van LED systemen veroorzaken de fase verschuiving en hogere harmonische. Hoe kleiner het getal hoe ongunstiger de werking van de voeding (Veer, H. de, 2011). Een niet gunstige powerfactor, die veel kleiner is dan 1, zorgt ervoor dat 2
6 er grotere stromen lopen dan dat het strikt noodzakelijk is voor het afgeleverde netto vermogen, en deze grotere stromen zorgen nu voor meer verlies in de leidingen van het aanvoernet. De frequentiespectra waarin de fase verschuiving van de geteste LED systemen wordt weergegeven zijn opgenomen in bijlage 2. Ad 4) Kleurtemperatuur Er is gekozen om de kleurtemperatuur als kwaliteitseis op te nemen. Klanten hebben namelijk voorkeur voor een bepaalde kleurtemperatuur omdat licht met een lage kleurtemperatuur als warmer wordt ervaren dan licht met een hoge kleurtemperatuur. Voor bepaalde kleuren verbetert een lage kleurtemperatuur de weergave of is een lage kleurtemperatuur zeer wenselijk, een gele kleur moet bijvoorbeeld warm zijn. De luminantie is echter verweven met de kleurtemperatuur. In het algemeen geldt dat een hogere kleurtemperatuur een hogere luminantie geeft. Omdat een hogere luminantie een hogere energieefficiënte met zich mee kan brengen is in dit onderzoek besloten om de kleurtemperatuur op 4000 Kelvin te stellen voor de enkelzijdige lichtbakken en 6500 Kelvin voor de dubbelzijdige lichtbakken. In onderstaande tabel zijn drie klasses onderscheiden op basis van de procentuele afwijking van de basiseis van 4000 en 6500 Kelvin. In dit onderzoek wordt de milieubelasting alleen berekend van vergelijkbare enkelzijdige systemen die qua lichttemperatuur een waarde vertegenwoordigen van 4000 Kelvin waarbij een afwijking van 5% mogelijk is. Voor dubbelzijdige systemen geldt een waarde van 6500 Kelvin waarbij een afwijking van 10% mogelijk is. Tabel 1 Klassenindeling LED systemen bij basiseis van 4000 en 6500 Kelvin Klasse Afwijking (4000 K) Afwijking (6500 K) 1 ± 5% ± 10% 2 > 5% en 50% > 10% en 20% 3 > 50% > 20% 2.2 Methodiek Milieubelasting In dit onderzoek is een Impact Assessment uitgevoerd met behulp van de ReCiPe methodiek (Goedkoop et al. 2009). Deze methode is door RIVM, CML, Radboud Universiteit Nijmegen en PRé Consultants ontwikkeld en wordt internationaal erkend als een betrouwbare en volledige methode. Met ReCiPe kunnen de milieueffecten uitgedrukt worden op het niveau van milieuthema s en als één milieuscore. Dit maakt een vergelijking tussen de verschillende systemen goed begrijpelijk en interpreteerbaar. Om tot één score te komen zijn drie verschillende milieueffecten met elkaar gewogen: humane gezondheidseffecten (40%), schade aan ecosystemen (40%) en uitputting van grondstoffen (20%). Deze drie milieuthema s of damage categorieën bestaan ieder afzonderlijk ook weer uit milieuthema s of impact categorieën zoals in onderstaande tabel wordt weergegeven. Tabel 2 Milieuthema s en eenheden in ReCiPe Damage categorie Impact categorie Eenheid Humane gezondheid klimaatverandering humane gezondheid DALY (Disability Adjusted Life Years). ozonlaag aantasting Nadelen/belemmeringen humane toxiciteit door ziekten veroorzaakt. vorming fotochemische oxidanten vorming fijnstof ioniserende straling 3
7 Ecosystemen Klimaatverandering ecosystemen Terrestische Verzuring Zoetwater eutrofiering Marine ecotoxiciteit Landgebruik landbouw Stedelijk landgebruik Transformatie natuur Grondstoffen Uitputting metalen Uitputting fossiele hulpbronnen Afname van het aantal soorten per jaar Amerikaanse dollar In dit rapport zal de milieubelasting uitgedrukt worden als één milieuscore. De eenheid voor de score is punten (Pt). Één punt komt overeen met een duizendste van de totale jaarlijkse milieubelasting van een gemiddelde Europeaan Indicator voor klimaatverandering Naast de totale milieuscore worden de resultaten ook uitgedrukt in CO 2 equivalenten wat een indicator is voor klimaatverandering. Deze wordt bepaald door de IPCC 2007 methode (IPPC, 2007). Deze methode is opgezet door het International Panel on Climate Change (IPCC) en is een veel gebruikte indicator voor klimaatverandering. De scores worden uitgedrukt in massa eenheden CO 2 equivalenten. 3 Resultaten enkelzijdige lichtbakken 3.1 Resultaten van de metingen In tabel 3 zijn de gegevens opgenomen die zijn gemeten in mei 2012, oktober 2013 en februari Voor de gebruiksfase wordt gebruik gemaakt van de luminantie, de hoeveelheid werkelijk vermogen, de power factor en de kleurtemperatuur van de LED systemen. Op basis van de hoeveelheid werkelijk vermogen en de power factor wordt het schijnbaar vermogen berekend. Het schijnbaar vermogen per tijdseenheid vertegenwoordigt de hoeveelheid energie die van het net afgenomen wordt. De luminantie is gemeten door het onafhankelijke adviesbureau MLD. Het werkelijk vermogen en de power factor van de LED systemen zijn gemeten door het onafhankelijke adviesbureau HV Advies. Bij de nulmeting van de LED lichtbakken zijn afspraken gemaakt met betrekking tot de kleurtemperatuur van de systemen en de toegestane afwijkingen. Hierbij werd door MLD aangegeven welke lichtbakken betrokken mogen worden in de milieuanalyse. Zoals in paragraaf aangegeven wordt de milieubelasting berekend van de systemen met een kleurtemperatuur van 4000 ± 5% Kelvin. In tabel 3 zijn de lichtbakken die voldoen aan deze eis groen gekleurd. De resultaten van de andere systemen worden wel in een tabel in het rapport opgenomen maar er wordt geen milieu-analyse van gemaakt. De gemiddelde luminantie van deze vier lichtbakken was 482 cd/m 2 in Deze luminantie is opgenomen in de functionele eenheid (zie paragraaf 2.2). De gemiddelde luminantie was in 2015 iets lager, namelijk 476 cd/m 2. 4
8 Tabel 3 De luminantie, werkelijk vermogen, schijnbaar vermogen, power factor en de kleurtemperatuur van de negen verschillende enkelzijdige LED lichtbakken (meting door MLD (Luminantie) en HV Advies) Merknaam Luminantie (cd/m 2 ) Werkelijk vermogen (W) Schijnbaar vermogen (VA) IP LED ,00 26, ,42 27,86 27,84 Koledo ,75 27,50 27,5 35,58 34,81 34,81 Lumitext ,50 26,25 26,5 28,49 28,23 28,19 Osram ,50 35,00 34,5 39,25 37,23 36,70 GE/Tetra ,75 22,00 22,075 24,73 23,16 23,24 Signlandia ,00 40,50 40,75 43,75 42,19 42,45 Tridonic ,25 36,25 36,25 38,80 37,76 37,76 SloanLED ,50 19,0 18,75 36,27 38,00 37,50 Hansen ,50 26, ,35 30,81 31,40 Merknaam Power factor Kleur-temperatuur (Kelvin) Beoordeling kleurtemperatuur IP LED 0,95 0,96 0, Klasse 3 Klasse 3 Klasse 3 Koledo 0,78 0,79 0, Klasse 1 Klasse 1 Klasse 1 Lumitext 0,93 0,93 0, Klasse 3 Klasse 3 Klasse 3 Osram 0,93 0,94 0, Klasse 1 Klasse 1 Klasse 1 GE/Tetra 0,92 0,95 0, Klasse 1 Klasse 1 Klasse 1 Signlandia 0,96 0,96 0, Klasse 3 Klasse 3 Klasse 3 Tridonic 0,96 0,96 0, Klasse 1 Klasse 1 Klasse 1 SloanLED 0,51 0,50 0, Klasse 2 Klasse 2 Klasse 2 Hansen 0,85 0,86 0, Klasse 3 Klasse 3 Klasse Milieueffecten De milieubelasting van de vier LED lichtbakken met een kleurtemperatuur van 4000 ± 5% Kelvin is afgebeeld in Figuur 1. 1 De milieubelasting bedroeg in 2012 tussen de 57 en 107 punten, in 2013 tussen de 62 en 113 punten, en in 2015 tussen de 63 en 116 punten. Daarmee waren de verschillen in milieubelasting tussen de producenten in 2015 maximaal zo n factor 1.9. Voor alle vier de systemen is de milieubelasting in 2015 hoger dan het jaar ervoor. Ten opzichte van 2013, is de milieubelasting in 2015 gemiddeld met 2% toegenomen. Voor Osram is de toename het kleinst. In tabel 4 is te zien dat voor alle systemen de luminantie is afgenomen maar dat het systeem van Osram ook een afname in schijnbaar vermogen kent waardoor de totale milieubelasting praktisch gelijk blijft. Omdat hier, net als bij LED reclameverlichting, alleen het elektriciteitsverbruik is meegenomen zijn de verhoudingen tussen de verschillende impactcategorieën gelijk. 1 De resultaten voor 2012 zijn hierbij herberekend in 2013 vanwege een update van de ReCiPe methode en wijken daarom licht af van de resultaten in de nulmeting. Bij de nulmeting is de luminantie van het systeem van GE/Tetra aangepast omdat een foutieve waarde was gebruikt. 5
9 Milieubelasting (Pt) PRé Consultants bv Fossil depletion Metal depletion Natural land transformation Urban land occupation Agricultural land occupation Marine ecotoxicity Freshwater ecotoxicity Terrestrial ecotoxicity Freshwater eutrophication Terrestrial acidification 40 Climate change Ecosystems Ionising radiation GE/Tetra Osram Tridonic Koledo Gemiddeld Figuur 1 Milieubelasting per enkelzijdig LED lichtbak systeem uitgedrukt in punten. Impact assessment methode: ReCiPe endpoint (H) V1.08/Europe H/A Particulate matter formation Photochemical oxidant formation Human toxicity Ozone depletion Climate change Human Health In figuur 2 zijn de 17 impact categorieën geaggregeerd naar de drie damage categorieën grondstoffen, ecosystemen en humane gezondheid. Hieruit komt duidelijk naar voren dat de milieubelasting voornamelijk ligt bij grondstoffen (door uitputting van fossiele hulpbronnen) en humane gezondheid (voornamelijk klimaatverandering en in mindere mate het vrijkomen van giftige stoffen en fijn stof). 6
10 Milieubelasting (Pt) PRé Consultants bv Grondstoffen Ecosystemen Humane gezondheid GE/Tetra Osram Tridonic Koledo Gemiddeld Grafiek 2 Milieubelasting per enkelzijdig LED lichtbak systeem uitgedrukt in punten. Impact assessment method: ReCiPe endpoint (H) V1.08/Europe H/A 3.3 Indicator voor klimaatverandering Figuur 3 laat het de bijdrage aan klimaatverandering zien van de verschillende LED lichtbakken. Bij de analyse van de milieubelasting is al geconstateerd dat de bijdrage aan klimaatverandering erg belangrijk is. De indicator voor klimaatverandering van de LED lichtbakken lag in 2012 tussen 684 en 1271 kg CO 2 equivalenten, in 2013 tussen de 736 en 1344 CO 2 equivalenten, en in 2015 tussen de 746 en 1380 CO 2 equivalenten. Daarmee waren de verschillen in bijdrage aan klimaatverandering tussen de producenten in 2015 maximaal zo n factor 1.9. Ten opzichte van 2013, is de bijdrage aan klimaatverandering in 2015 gemiddeld met 1% toegenomen. Ter vergelijking, een gemiddelde European heeft een uitstoot van 1120 kg CO 2 equivalenten per jaar. De hoeveelheid CO 2 equivalenten die vrijkomt bij een LED systeem in vijf jaar is dus vergelijkbaar met ongeveer de volledige uitstoot van een gemiddelde Europeaan per jaar. 7
11 kg CO 2 equivalenten PRé Consultants bv Figuur 3 Effect op klimaatverandering per enkelzijdig LED lichtbak systeem uitgedrukt in kg CO 2 equivalenten 4 Resultaten dubbelzijdige lichtbakken 4.1 Resultaten van de metingen GE/Tetra Osram Tridonic Koledo Gemiddeld Bij de nulmeting van de LED lichtbakken zijn afspraken gemaakt met betrekking tot de kleurtemperatuur van de systemen en de toegestane afwijkingen. Hierbij werd door MLD aangegeven welke lichtbakken betrokken mogen worden in de milieuanalyse. Zoals in paragraaf aangegeven wordt de milieubelasting berekend van de systemen met een kleurtemperatuur van 6500 ± 10% Kelvin. In tabel 4 zijn de lichtbakken die voldoen aan deze eis groen gekleurd. De resultaten van de andere systemen worden wel in een tabel in het rapport opgenomen maar er wordt geen milieuanalyse van gemaakt. In tabel 4 zijn de gegevens opgenomen die zijn gemeten in oktober 2013 en februari De gemiddelde luminantie van deze lichtbakken die aan de kleurtemperatuureis voldoen was 485 cd/m 2 in Deze luminantie is opgenomen in de functionele eenheid (zie paragraaf 2.2). Echter, in 2015 voldeed Sign Landia niet meer aan de kleurtemperatuur en daarom is de milieubelasting niet meer berekend. Voor de lichtbakken die aan de kleurtemperatuureis voldoen was de gemiddelde luminantie 423 cd/m 2 in Behalve Sign Landia veranderde ook IP Led van kleurtemperatuur beoordeling. In 2015 voldeed IP LED wel aan de kleurtemperatuur, in tegenstelling tot Het is opvallend dat de kleurtemperatuur kan afnemen maar ook toenemen. 8
12 Tabel 4 De luminantie, werkelijk vermogen, schijnbaar vermogen, power factor en de kleurtemperatuur van de negen verschillende dubbelzijdige LED lichtbakken(meting door MLD (Luminantie) en HV Advies) Merknaam Luminantie (cd/m 2 ) Werkelijk vermogen (W) Schijnbaar vermogen (VA) IP LED ,00 48,8 51,6 51,3 Koledo ,5 37,5 62,7 72,1 Lumitext ,5 43,5 46,3 46,3 Osram ,0 37,3 37,8 37,6 GE/Tetra ,5 37,3 40,3 42,3 Signlandia ,0 58,3 98,3 102,2 Tridonic ,5 39,5 43,4 43,4 SloanLED ,8 32,5 35,2 35,3 Hansen ,3 38,0 43,0 42,7 4.2 Milieueffecten Merknaam Power factor Kleurtemperatuur (Kelvin) Beoordeling kleurtemperatuur IP LED 0,95 0, Klasse 2 Klasse 1 Koledo 0,55 0, Klasse 1 Klasse 1 Lumitext 0,94 0, Klasse 1 Klasse 1 Osram 0,98 0, Klasse 1 Klasse 1 GE/Tetra 0,93 0, Klasse 1 Klasse 1 Signlandia 0,59 0, Klasse 1 Klasse 2 Tridonic 0,91 0, Klasse 1 Klasse 1 SloanLED 0,93 0, Klasse 2 Klasse 2 Hansen 0,89 0, Klasse 1 Klasse 1 De milieubelasting van de zeven LED lichtbakken met een kleurtemperatuur van 6500 ± 10% Kelvin is afgebeeld in Figuur 4. De milieubelasting bedroeg in 2013 tussen de 99 en 215 punten, en in 2015 tussen de 116 en 239 punten. Daarmee waren de verschillen in milieubelasting tussen de producenten in 2015 maximaal zo n factor 2.1. Ten opzichte van 2013, is de milieubelasting in 2015 gemiddeld met 15% toegenomen. Omdat hier, net als bij LED reclameverlichting, alleen het elektriciteitsverbruik is meegenomen zijn de verhoudingen tussen de verschillende impactcategorieën gelijk. 9
13 Milieubelasting (Pt) PRé Consultants bv 250 Fossil depletion Metal depletion Natural land transformation 200 Urban land occupation Agricultural land occupation Marine ecotoxicity 150 Freshwater ecotoxicity Terrestrial ecotoxicity 100 Freshwater eutrophication Terrestrial acidification Climate change Ecosystems Hansen Koledo Lumitext Osram GE/Tetra Tridonic Gemiddeld Ionising radiation Particulate matter formation Photochemical oxidant formation Human toxicity Ozone depletion Climate change Human Health Figuur 4 Milieubelasting per dubbelzijdig LED lichtbak systeem uitgedrukt in punten. Impact assessment methode: ReCiPe endpoint (H) V1.08/Europe H/A In Figuur 5 zijn de 17 impact categorieën geaggregeerd naar de drie damage categorieën grondstoffen, ecosystemen en humane gezondheid. Hieruit komt duidelijk naar voren dat de milieubelasting voornamelijk ligt bij grondstoffen (door uitputting van fossiele hulpbronnen) en humane gezondheid (voornamelijk klimaatverandering en in mindere mate het vrijkomen van giftige stoffen en fijn stof). 10
14 Milieubelasting (Pt) PRé Consultants bv Grondstoffen Ecosystemen 100 Humane gezondheid Hansen Koledo Lumitext Osram GE/Tetra Tridonic Gemiddeld Figuur 5 Milieubelasting per dubbelzijdig LED lichtbak systeem uitgedrukt in punten. Impact assessment method: ReCiPe endpoint (H) V1.08/Europe H/A 4.3 Indicator voor klimaatverandering Figuur 6 laat de bijdrage aan klimaatverandering zien van de zes verschillende LED lichtbakken. Bij de analyse van de milieubelasting is al geconstateerd dat de bijdrage aan klimaatverandering erg belangrijk is. De indicator voor klimaatverandering van de dubbelzijdige LED lichtbakken lag in 2013 tussen 1179 en 2563 kg CO 2 equivalenten, en in 2015 tussen 1383 en 2843 CO 2 equivalenten. Daarmee waren de verschillen in bijdrage aan klimaatverandering tussen de producenten in 2015 maximaal zo n factor 2.1. Ten opzichte van 2013, is de bijdrage aan klimaatverandering in 2015 gemiddeld met 15% toegenomen. Ter vergelijking, een gemiddelde Europeaan heeft een uitstoot van 1120 kg CO 2 equivalenten per jaar. De hoeveelheid CO 2 equivalenten die vrijkomt bij een LED systeem in vijf jaar is dus vergelijkbaar met de uitstoot van één tot ruim twee Europeanen per jaar. 11
15 kg CO 2 equivalenten PRé Consultants bv Hansen Koledo Lumitext Osram GE/Tetra Tridonic Gemiddeld Figuur 6 Effect op klimaatverandering per dubbelzijdig LED lichtbak systeem uitgedrukt in kg CO 2 equivalenten 5 Discussie Na de nulmeting van LED lichtbakken is door de Vakgroep Reclameverlichting besloten om een kwaliteitseis in te stellen waardoor rekening gehouden wordt met de wensen van de gebruiker. De functionele eenheid die gebruikt is in het onderzoek van de LED lichtbakken is namelijk gebaseerd op een gemiddelde luminantie van de LED systemen waarbij dit gemiddelde niet verbonden is met het voldoen aan bepaalde kwaliteitscriteria. Bij de eerste nulmeting van de enkelzijdige lichtbakken in 2012 is besloten om de eis te stellen dat de gewenste kleurtemperatuur rond 4000 Kelvin ligt. Door deze eis te stellen aan de kleurtemperatuur wordt indirect ook een eis gesteld aan de luminantie. Een hogere kleurtemperatuur geeft namelijk een grotere luminantie. Bij de lichtbakken is aan de hand van deze kwaliteitseis bepaald welke systemen meegenomen worden in de milieuanalyse. Van deze systemen is tenslotte de gemiddelde luminantie berekend en verwerkt in de functionele eenheid. In 2013 is een nieuwe proef opgestart met dubbelzijdige lichtbakken waarbij de eis gesteld werd dat de kleurtemperatuur rond 6500 Kelvin ligt. 6 Conclusies Enkelzijdige lichtbakken Van de negen geteste enkelzijdige lichtbakken zijn er vier met een kleurtemperatuur van 4000 Kelvin waarbij een afwijking van 5% is toegestaan. De milieubelasting van de vier lichtbakken met een kleurtemperatuur van 4000 ± 5% Kelvin bedroeg in 2012 tussen de 57 en 107 punten, in 2013 tussen de 62 en 113 punten en in 2015 tussen de 63 en 116 punten. Ten opzichte van 2013, is de milieubelasting in 2015 gemiddeld met 2% toegenomen. Voor alle vier de systemen is de milieubelasting in 2015 hoger dan het jaar ervoor. De verschillen in milieubelasting tussen de producenten waren in 2015 maximaal zo n factor 1.9. Tridonic en Koledo scoren slechter dan gemiddeld op milieubelasting vergeleken met Osram en GE/Tetra. Het effect op klimaatverandering van de LED lichtbakken met een kleurtemperatuur van 4000 ± 5% Kelvin lag in 2012 tussen 684 en 1271 kg CO 2 equivalenten, in 2013 tussen de 736 en 1344 CO 2 equivalenten, en in 2015 tussen de 746 en 1380 CO 2 equivalenten. Ten opzichte van 2013, is de bijdrage aan klimaatverandering in 2015 gemiddeld met 1% toegenomen. 12
16 Voor alle vier de systemen betekent dit een verhoging van het effect op klimaatverandering. De verschillen in bijdrage aan klimaatverandering tussen de producenten waren in 2015 maximaal zo n factor 1.9. Tridonic scoort slechter dan gemiddeld op klimaatverandering vergeleken met de overige LED systemen. De meeste milieubelasting wordt veroorzaakt door uitputting van fossiele hulpbronnen en het effect van klimaatverandering op humane gezondheid en ecosystemen. Dubbelzijdige lichtbakken Van de negen geteste dubbelzijdige lichtbakken zijn er zes die zowel in 2013 als in 2015 voldeden aan de eis voor kleurtemperatuur, namelijk 6500 Kelvin ± 10%. Sign Landia voldeed in 2015 niet meer aan de kleurtemperatuureis; IP LED voldeed in tegenstelling tot 2013 wel aan de eis. De milieubelasting van de lichtbakken met een kleurtemperatuur van 6500 ± 10% Kelvin bedroeg in 2013 tussen de 99 en 215 punten, en in 2015 tussen de 116 en 239 punten. Ten opzichte van 2013, is de milieubelasting in 2015 gemiddeld met 15% toegenomen. De verschillen in milieubelasting tussen de producenten bedroegen in 2015 maximaal zo n factor 2.1. Koledo scoort slechter dan gemiddeld op milieubelasting vergeleken met de overige LED systemen. Tridonic scoorde in 2013 slechter, maar in 2015 bijna gelijk. Het effect op klimaatverandering van de LED lichtbakken met een kleurtemperatuur van 6500 ± 10% Kelvin lag in 2013 tussen 1179 en 2563 kg CO 2 equivalenten, en in 2015 tussen 1383 en 2843 CO 2 equivalenten. Ten opzichte van 2013, is de bijdrage aan klimaatverandering in 2015 gemiddeld met 15% toegenomen. De verschillen in bijdrage aan klimaatverandering tussen de producenten bedroegen in 2015 maximaal zo n factor 2.1. Koledo scoort slechter dan gemiddeld op bijdrage aan klimaatverandering vergeleken met de overige LED systemen. Tridonic scoorde in 2013 slechter, maar in 2015 bijna gelijk. De meeste milieubelasting wordt veroorzaakt door uitputting van fossiele hulpbronnen en het effect van klimaatverandering op humane gezondheid en ecosystemen. De resultaten en de conclusies in dit onderzoek zijn alleen gebaseerd op de gebruiksfase van de lichtbakken van vijf jaar. De milieubelasting van de lichtbakken wordt bepaald door enerzijds het energieverbruik dat gekoppeld is aan het werkelijk vermogen en de power factor en anderzijds de luminantie. 13
17 Bronnen Boer, L.E. den, F.P.E. Brouwer en H.P. van Essen (2008). STREAM, Studie naar Transport Emissies van Alle Modaliteiten, Versie 2.0, CE Delft. Dogterom, F. (2010). Slechte led vervuilt het net, Allicht, 3de jaargang, no 7, september 2010, blz Ecoinvent Centre (2010). Ecoinvent data v2.2. Swiss Centre for Life Cycle Inventories, Dübendorf, Goedkoop, M., R. Heijungs, M. Huijbregts, A. De Schryver, J. Struijs en R. van Zelm (2009). ReCiPe 2008, A life cycle impact assessment method which comprises harmonised category indicators at the midpoint and the endpoint level, First edition, Report I: Characterisation. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. IPCC (2007). IPCC Fourth Assessment Report. The physical science basis. Uneto-VNI (2011). Vergelijking milieuaspecten LED-reclameverlichting, eindrapport onderzoek , Vakgroep Lichtreclame Uneto-VNI, Zoetermeer, Veer, H. de. (2011). HV Advies Elektrotechnisch Advies- en Opleidingsbureau, Persoonlijke mededeling 26 mei
18 Bijlage 1 Gemeten frequentiespectra van de enkelzijdige LED lichtbakken De frequentie die van het net komt is 50 Hz. Grafisch gezien levert dit een golvend, sinusvormig patroon op. Elektronische apparatuur kan extra frequenties veroorzaken die een veelvoud zijn van deze grondfrequentie, bijvoorbeeld 150 en 250 Hz. Die extra frequenties heten harmonischen en verstoren het sinusvormige frequentiepatroon (Dogterom, 2010). In de Figuuren geven de linkerbalkjes de grondfrequenties (50 Hz) weer. Alle overige balken zijn afwijkende frequenties die een nadelige invloed hebben op het elektriciteitsgebruik en op de kwaliteit van de elektronische componenten in het net. Signlandia (2012) Signlandia (2013) 15
19 Signlandia (februari 2015) IP-LED (2012) IP-LED (2013) 16
20 IP-LED (februari 2015) Hansen (2012) Hansen (2013) 17
21 Hansen (februari 2015) SLOAN LED (2012) SLOAN LED (2013) 18
22 SLOAD LED (februari 2015) Lumitext (2012) Lumitext (2013) 19
23 Lumitex (februari 2015) GE/Tetra (2012) GE/Tetra (2013) 20
24 GE/Tetra (februari 2015) Tridonic (2012) Tridonic (2013) 21
25 Tridonic (februari 2015) Koledo (2012) Koledo (2013) 22
26 Koledo (februari 2015) Osram (2012) Osram (2013) 23
27 Osram (februari 2015) 24
28 Bijlage 2 Gemeten frequentiespectra van de dubbelzijdige LED lichtbakken Signlandia (2013) Signlandia (februari 2015) IP-LED (2013) 25
29 IP-LED (februari 2015) Hansen (2013) Hansen (februari 2015) 26
30 SLOAN LED (2013) SLOAD-LED (februari 2015) Lumitext (2013) 27
31 Lumitext (februari 2015) GE/Tetra (2013) GE/Tetra (februari 2015) 28
32 Tridonic (2013) Tridonic (februari 2015) Koledo (2013) 29
33 Koledo (februari 2015) Osram (2013) Osram (februari 2015) 30
Vergelijking milieuaspecten LEDlichtbakken
Vergelijking milieuaspecten LEDlichtbakken Nulmeting Datum: 22 november 2012 Versie: Eindrapport Project nummer: C423 In opdracht van: Uitgevoerd door: Vakgroep Lichtreclame, Uneto-VNI Jorrit Leijting,
Nadere informatieVergelijking milieuaspecten led-lichtbakken
VAKGROEP LICHTRECLAME Vergelijking milieuaspecten led-lichtbakken Monitoring 2015 (meting 5 van 5) De techniek waarop Nederland draait 1 Opdrachtgever Terry Heemskerk Vakgroep Lichtreclame, UNETO-VNI Auteur(s)
Nadere informatieVergelijking milieuaspecten LED-letter reclameverlichting
Vergelijking milieuaspecten LED-letter reclameverlichting Monitoring (meting 4 van 5) Datum: 18 juni Versie: 1.1 In opdracht van: Uitgevoerd door: Terry Heemskerk Vakgroep Lichtreclame, Uneto-VNI Laura
Nadere informatieVergelijking milieuaspecten led-letter reclameverlichting
VAKGROEP LICHTRECLAME Vergelijking milieuaspecten led-letter reclameverlichting Monitoring 2015 (meting 5 van 5) De techniek waarop Nederland draait 1 Opdrachtgever Terry Heemskerk Vakgroep Lichtreclame,
Nadere informatieVergelijking milieuaspecten led-letter reclameverlichting
VAKGROEP LICHTRECLAME Vergelijking milieuaspecten led-letter reclameverlichting Monitoring 212 De techniek waarop Nederland draait 1 UNETO-VNI, februari 213, Zoetermeer Niets uit deze uitgave mag worden
Nadere informatieVergelijking milieuaspecten LED reclame verlichting
Vergelijking milieuaspecten LED reclame verlichting Eindrapport Datum: 30 juni 2011 Projectnummer: 307 In opdracht van: Vakgroep Lichtreclame, Uneto-VNI Uitgevoerd door: Hoofd auteur: PRé Consultants B.V.
Nadere informatieVergelijking milieuaspecten LED-reclameverlichting. Eindrapport onderzoek 2010-2011
Vergelijking milieuaspecten LED-reclameverlichting Eindrapport onderzoek 2010-2011 1 Coverbeeld: Kunstwerk Het geheim van de Nano Marijke de Goey, Delft 2009 2uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor
Nadere informatieVermeden broeikaseffect door recycling van e-waste
Vermeden broeikaseffect door recycling van e-waste 29-214 Datum: 27 juli 215 Versie: 1.1 In opdracht van: Opgesteld door: Hendrik Bijker Wecycle Laura Golsteijn Marisa Vieira Dit rapport is geschreven
Nadere informatieVermeden CO 2 emissies door recycling van e-waste
Vermeden CO 2 emissies door recycling van e-waste Monitoring 2013 Datum: 6-5-2014 Versie: Eindrapport Project nummer: CL1039 In opdracht van: Hendrik Bijker, Wecycle. Uitgevoerd door: Jorrit Leijting,
Nadere informatieSamenvatting Duurzaamheid van het afvalwater transport systeem; LCA methodiek toegepast op verschillende diameters en materialen
Samenvatting Duurzaamheid van het afvalwater transport systeem; LCA methodiek toegepast op verschillende diameters en materialen Inleiding De complexiteit van ons afvalwatersysteem is, naast de lange levensduur,
Nadere informatieMilieu-impact van groene wandsystemen
Groen Bouwen: Groene gevels voor duurzame gebouwen en steden Milieu-impact van groene wandsystemen Lisa Wastiels, An Janssen WTCB Met de financiële steun van: 1 Milieu-impact van groene wanden 1. Levenscyclusanalyse
Nadere informatieScreening LCA van e-waste recycling in Nederland
Screening LCA van e-waste recycling in Nederland 2009-2012 Datum: 9 april 2013 Versie: Eindrapport Project nummer: CL1006b In opdracht van: Uitgevoerd door: Hendrik Bijker, Wecycle Jorrit Leijting, PRé
Nadere informatieAluminium, LCA en EPD
Symposium Duurzaam Aluminium 5 februari 2015 Aluminium, LCA en EPD Harry van Ewijk IVAM UvA BV www.ivam.uva.nl IVAM UvA BV Opgericht in 1993 vanuit de Vakgroep Milieukunde UvA is enige aandeelhouder 15
Nadere informatieDe Ecolizer 2.0. Een instrument voor introductie van ecodesign
De Ecolizer 2.0 Een instrument voor introductie van ecodesign Ecolizer 2.0 Inhoud OVAM & ecodesign Ecolizer historiek Ecolizer 2.0 Toekomst OVAM Ecodesign Award Pro in samenwerking met Winnaars OVAM Ecodesign
Nadere informatietransport grondstoffen verpakking water energie MANAGEMENT SUMMARY
MANAGEMENT SUMMARY Aanleiding: De keuze voor het werken met disposable en versus de wasbare microvezel doeken in de professionele schoonmaak wordt vaak op basis van meerdere factoren gemaakt. Een van de
Nadere informatieMilieucijfers SuperWijzer
Milieucijfers SuperWijzer Achtergrond onderzoek Geert Bergsma en Marieke Head Ketenanalysegroep CE Delft Doelstelling onderzoek CE Delft Wat is de milieubelasting van verschillende eiwitproducten te koop
Nadere informatieLevenscyclusanalyse van grassportvelden. 22 november Jasper Scholten
Levenscyclusanalyse van grassportvelden 22 november 2012 Jasper Scholten Inhoud 1. Introductie Blonk Consultants 2. De levenscyclusanalyse (LCA) in 4 stappen 3. Resultaten 4. Advisering over duurzaam sportveldonderhoud
Nadere informatieLevenscyclusanalyse van groene wanden
Groen Bouwen: Groene gevels voor duurzame gebouwen en steden Levenscyclusanalyse van groene wanden Inzicht in de milieu-impact van de verschillende onderdelen Lisa Wastiels, An Janssen WTCB 1 Mid-term
Nadere informatieMilieubeoordeling houten bruggen Diana de Graaf
Milieubeoordeling houten bruggen Diana de Graaf Vergelijkende milieustudie bruggen Onderzoek Brede studie met meerdere sectoren Specificatie, berekeningsmethode, data Niet-materiaal gebonden specificaties
Nadere informatieWat doen productie en import met beschikbaar zoetwater in de wereld?
Wat doen productie en import met beschikbaar zoetwater in de wereld? Anne Hollander (RIVM), Mark Huijbregts (Radboud Universiteit Nijmegen), Michiel Zijp (RIVM), Francesca Verones (Department of Energy
Nadere informatieLCA-quickscan vergelijking onkruidbestrijdingsmethoden
LCA-quickscan vergelijking onkruidbestrijdingsmethoden In opdracht van Plant Research International Wageningen UR Eindrapport Niels Jonkers Amsterdam, 31 juli 2012 IVAM research and consultancy on sustainability
Nadere informatieMilieuanalyse: PaperWise als papier voor het tijdschrift Petrochem
Milieuanalyse: PaperWise als papier voor het tijdschrift Petrochem Milieuanalyse: PaperWise als papier voor het tijdschrift Petrochem Delft, CE Delft, september 2015 Deze notitie is opgesteld door: M.M.
Nadere informatieLCA, de maatstaf voor milieu effecten? Maurits Dorlandt
LCA, de maatstaf voor milieu effecten? Maurits Dorlandt Inhoud Levenscyclusanalyse (LCA) Meten, zweten en aannames Discussiepunten Soorten LCA s 3 Functies van LCA s Voorbeelden in de praktijk 2 Onze voetafdruk
Nadere informatieEen tool in ontwikkeling op basis van de MMG berekeningswijze
Een tool in ontwikkeling op basis van de MMG berekeningswijze Seminaries Duurzaam Bouwen, Leefmilieu Brussel 29 januari 2016 Evi Rossi, AMB, dienst Databeheer & Statistiek Roos Servaes, AMB, dienst Beleidsinnovatie
Nadere informatieVERGELIJKING KINGSPAN RW QUADCORE TM MET ANDERE DAKOPBOUWEN
VERGELIJKING KINGSPAN RW QUADCORE TM MET ANDERE DAKOPBOUWEN Aan: Van: Evert Kraaima [Kingspan Insulated Panels] Kamiel Jansen, Joost van Leeuwen [NIBE] Datum: 21-09-2018, laatste wijzigingen: 26-11-2018
Nadere informatieGeokunststoffen en de reductie van de CO2 footprint
Geokunststoffen en de reductie van de CO2 footprint M. Nods Nods Consultancy www.nods-consultancy.com m.nods@nods-consultancy.com Principes circulaire economie 2 NGO: algemene introductie 1 De Life Cycle
Nadere informatieDuurzaam parkeren als hoeksteen van strategie en innovatie
w h i t e p a p e r Duurzaam parkeren als hoeksteen van strategie en innovatie Zie opgelegde duurzaamheidseisen als kans om nieuwe initiatieven te ontplooien en de concurrentie voor te zijn Duurzaam ondernemen
Nadere informatieMasterclass LCA. Wat kan je met LCA-studies in afvalland? Geert Bergsma
Masterclass LCA Wat kan je met LCA-studies in afvalland? Geert Bergsma CE Delft sinds 1978 Onafhankelijk onderzoek en advies Milieu, economie, techniek en beleid Energie, transport, afval, biomassa, voedsel,
Nadere informatieLCA Quickscan: koffiebekers voor eenmalig gebruik
LCA Quickscan: koffiebekers voor eenmalig gebruik Partners for Innovation BV Siem Haffmans i.s.m. IVAM UvA BV Research and Consultancy on Sustainability Bart Krutwagen / Niels Jonkers 31 maart 2011 1.
Nadere informatieManagement samenvatting
Management samenvatting Onderzoek naar de milieu-impact van natuurlijk grassportvelden Dit rapport beschrijft de milieu-impact van natuurlijke grassportvelden en de mogelijkheden om deze milieu-impact
Nadere informatieDuurzaamheid van daksystemen:
Duurzaamheid van daksystemen: Levenscyclusanalyse van isolatiematerialen, dakbedekking en warmteverliezen door het dak Arjen Meijer en Antonio Contarini Naast het bouwen van nieuwe gebouwen op duurzame
Nadere informatieVoorbij energiebesparing: milieueffecten van energiebesparende maatregelen
Voorbij energiebesparing: milieueffecten van energiebesparende maatregelen 9 Oktober 28 Laure Itard 1 november 28 1 Renovatie van een rijtjehuis gebouwd in de periode 1966-1976 1 november 28 2 1. Isolatie
Nadere informatieREFERENTIE BETONMORTELS Aan: Daaf de Kok (De betonketen)
REFERENTIE BETONMORTELS Aan: Daaf de Kok (De betonketen) Van: 16-maart- 2016 Betreft: Referentie betonmortels 1. Inleiding In opdracht van het Netwerk Betonketen zijn er referentiebetonmengsels voor het
Nadere informatieRelevantie van (carbon) footprinting voor telers. Jasper Scholten 23 juni 2011
Relevantie van (carbon) footprinting voor telers Jasper Scholten 23 juni 2011 Inhoud 1. Blonk Milieu Advies 2. Levenscyclusanalyse (LCA) 3. Carbon Footprinting 4. Footprint van brouwgerst 5. Footprint
Nadere informatieVerantwoorde keuze van bestratingsproducten
Verantwoorde keuze van bestratingsproducten Bij de keuze van producten voor bestratingen gelden verschillende afwegingsfactoren. De impact van een bepaalde keuze op het milieu is daar één van, een factor
Nadere informatieLevenscyclusanalyse & duurzame inkoop van weginfrastructuur. 28 november 2018
Levenscyclusanalyse & duurzame inkoop van weginfrastructuur 28 november 2018 Agenda Jasper de Klein - Trainee Rijkswaterstaat Peter Gosselink - Royal HaskoningDHV Reinier de Nooij - Optimal Scans Uw ervaringen
Nadere informatieDuurzaamheidsanalyse, Hoe groen is groen?
Duurzaamheidsanalyse, Hoe groen is groen? Docentendag CBBE, Sustainable Transition & Sustainability Analysis in de Biobased Economy, 4 februari 2015 Dr ir Jerke W. de Vries w w w. h o g e s c h o o l v
Nadere informatieLevenscyclusanalyse (LCA) Product carbon footprint (PCF)
10/05/2011 Levenscyclusanalyse (LCA) Product carbon footprint (PCF) VITO An Vercalsteren Inhoud» Wat is een LCA algemene principes» Hoe is een LCA opgebouwd relatie met ISO Globale opbouw en aanpak Fase
Nadere informatieTKI-KIEM WP1 - Methode voor integrale Energie- en Milieuprestatie. Erik Alsema, David Anink, W/E adviseurs 1 april 2015
TKI-KIEM WP1 - Methode voor integrale Energie- en Milieuprestatie Erik Alsema, David Anink, W/E adviseurs 1 april 2015 Doel Ontwikkeling van integrale methodiek om de milieueffecten als gevolg van energiegebruik
Nadere informatieCirculaire economie LCA als basis DUBOkeur als bewijs
DUURZAAMGEBOUWD CONGRES Workshop 2E Circulaire economie LCA als basis DUBOkeur als bewijs Inhoud Materialen worden belangrijker Life Cycle Assessment (LCA) DUBOkeur prof.dr.ir. Michiel Haas Faculty CiTG
Nadere informatieCO 2 -uitstoot 2008-2014 gemeente Delft
CO 2 -uitstoot 28-214 gemeente Delft Notitie Delft, april 215 Opgesteld door: L.M.L. (Lonneke) Wielders C. (Cor) Leguijt 2 April 215 3.F78 CO 2-uitstoot 28-214 1 Woord vooraf In dit rapport worden de tabellen
Nadere informatieOpleiding Duurzaam Gebouw :
Opleiding Duurzaam Gebouw : Duurzaam Bouwen Van A tot Z Leefmilieu Brussel Milieu-impactevaluaties in de gebouwde omgeving Milieugerelateerde materiaalprestatie van gebouwelementen Deel 2 Damien TRIGAUX
Nadere informatieNederland importland. Landgebruik en emissies van grondstofstromen
Nederland importland Landgebruik en emissies van grondstofstromen Vraagstelling en invulling Welke materiaalstromen naar en via Nederland veroorzaken wereldwijd de grootste milieudruk? Klimaat, toxische
Nadere informatieCO 2 -uitstootrapportage 2011
Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding
Nadere informatieSynthesenota BREEAM: Duurzaamheid meten
Synthesenota BREEAM: Duurzaamheid meten Frank De Troyer Prof. Dr. Ir. Arch. Departement Architectuur Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening (ASRO) KULeuven Frank.DeTroyer@asro.kuleuven.be BREEAM + meten FDT
Nadere informatieDuurzame oplossing door houtreparatie!
Duurzame oplossing door houtreparatie! Het systeem om meerpalen te repareren in plaats van vervanging door nieuwe palen, is niet alleen goedkoper maar blijkt ook minder belastend te zijn voor het milieu.
Nadere informatieDuurzaam is de toekomst Wat is uw idee?
15/10/2015 Duurzaam is de toekomst Wat is uw idee? Agenda Introductie AEA Group Duurzaam ondernemen Wat is een LCA LCA in de praktijk Wat kunt u met LCA 1 Introductie AEA group Spin-off van Looije Agro
Nadere informatieDoorTAStend, LCA studie van draagtassen
TNO-rapport TNO 2014 R10949 DoorTAStend, LCA studie van draagtassen Earth, Life and Social Sciences Princetonlaan 6 3584 CB Utrecht Postbus 80015 3508 TA Utrecht www.tno.nl T +31 88 866 42 56 infodesk@tno.nl
Nadere informatieMATERIAAL-MILIEUPRESTATIE EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE
MATERIAAL-MILIEUPRESTATIE EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Wat zit er achter instrumenten zoals GPR Gebouw, MRPI-MPG en BREEAM-NL / DGBC Materialentool? Harry van Ewijk (SGS) NVBV-Kennisdag, 14 juni 2017 1 HARRY
Nadere informatieEmissiekentallen elektriciteit. Kentallen voor grijze en niet-geoormerkte stroom inclusief upstream-emissies
Emissiekentallen elektriciteit Kentallen voor grijze en niet-geoormerkte stroom inclusief upstream-emissies Notitie: Delft, januari 2015 Opgesteld door: M.B.J. (Matthijs) Otten M.R. (Maarten) Afman 2 Januari
Nadere informatieOntwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49)
Ontwikkelen en Testen Carbon- en Water Footprint Module voor MasterLink (49) Programma Precisie Landbouw Verplichtingennr: 1400007552 Agrifirm Plant Maart 2012 INHOUD INLEIDING... 3 1. CARBON FOOTPRINT...
Nadere informatieBEDRIJFSINFORMATIE. VOOR PLUS groen beton. MRPI-code DATUM AFGIFTE 20 september 2012
BEDRIJFSINFORMATIE VOOR PLUS groen beton MRPI-code 20.1.00026.004 Van Nieuwpoort Betonmortel B.V. Postbus 167 2800 DA Gouda Tel.: +31 (0)182 597 400 Fax: +31 (0)182 597 410 E-mail: betonmortel@van-nieuwpoort.nl
Nadere informatie1. Inleiding. Notitie Amsterdam, 8 december 2016
Notitie Amsterdam, 8 december 2016 Afdeling Policy Studies Van Aan Koen Smekens, Paul Koutstaal Gijs Zeestraten (Ministerie van Economische Zaken) Kopie Onderwerp Gevolgen van scenario s uitfasering kolencentrales
Nadere informatieEmissiebeheer. Meten en evalueren van klimaatimpact (LCA) Energiezuinige technologie. Klim-O-dag. Veerle Van linden Eenheid: T&V
Meten en evalueren van klimaatimpact (LCA) Energiezuinige technologie Emissiebeheer Klim-O-dag Veerle Van linden Eenheid: T&V Organisatie vanuit ELK - Expertisecentrum Landbouw en Klimaat 20-04-2017 Onderzoekers
Nadere informatieHandreiking bij stap één in LCA: Doel & Scope
Handreiking bij stap één in LCA: Doel & Scope 1 Introductie Duurzaamheid is tegenwoordig voor veel bedrijven een belangrijk onderdeel van hun bedrijfsvoering geworden. In steeds meer bedrijven vormt het
Nadere informatieLCA Studie Levens Cyclus Analyse van enkele tropische houtsoorten ten behoeve van damwanden
LCA Studie Levens Cyclus Analyse van enkele tropische houtsoorten ten behoeve van damwanden Management samenvatting Inleiding Damwanden zijn een belangrijke markt voor duurzaam geproduceerd tropisch hout,
Nadere informatieEcodesign. Leen Van Aken. Groep Design & Technologie
Ecodesign Leen Van Aken Groep Design & Technologie Wat is ecodesign? Eco - design Ecologisch > esthetisch, ergonomisch, economisch, functioneel, Levenscyclus > ontwerp, productie, distributie, gebruik
Nadere informatieDuurzaam bouwen en LCA s en de NMD. G. Jonkers NVVT 28-5-2013
Duurzaam bouwen en LCA s en de NMD G. Jonkers NVVT 28-5-2013 Presentatie Achtergronden duurzaam bouwen Bepalingsmethoden milieuprestatie gebouw LCA Nationale Milieudatabase Duurzaamheid en verf -> een
Nadere informatieLevenscyclusanalyse van asfaltverhardingen
Levenscyclusanalyse van asfaltverhardingen Ing. Joke Anthonissen Faculteit Toegepaste Ingenieurswetenschappen, Universiteit Antwerpen Dr. Ing. Wim Van den bergh Faculteit Toegepaste Ingenieurswetenschappen,
Nadere informatieCO2-monitor 2013 s-hertogenbosch
CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de
Nadere informatieWerken met eenheden. Introductie 275. Leerkern 275
Open Inhoud Universiteit Appendix B Wiskunde voor milieuwetenschappen Werken met eenheden Introductie 275 Leerkern 275 1 Grootheden en eenheden 275 2 SI-eenhedenstelsel 275 3 Tekenen en grafieken 276 4
Nadere informatieDeel III: Uitvoering van een LCA: Inventarisatie, Impactanalyse en Interpretatie
Life Cycle Modelling Deel III: Uitvoering van een LCA: Inventarisatie, Impactanalyse en Interpretatie December 3, 2013 TA3290 - Life Cycle Modelling and Economic Evaluation 1 Dr. ir. E.J.L. Chappin Faculty
Nadere informatieAchtergrond herziening Schaduwprijzen Milieubarometer 2011
Achtergrond herziening Schaduwprijzen Milieubarometer 2011 Notitie Delft, december 2010 Opgesteld door: M.H. (Marisa) Korteland 2 December 2010 7.788.1 Achtergrond herziening Schaduwprijzen Milieubarometer
Nadere informatieDuurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving
Duurzaamheid bouwwerken - Nieuwe Nederlandse en Europese normen en regelgeving Agnes Schuurmans Voorzitter NEN 351 281 (CEN TC350) Rockwool International 1 Bouwbesluit - 1 april 2012 Milieuparagraaf Artikel
Nadere informatieOm te bepalen of een verf duurzaam is dient er, naar de mening van de VVVF, sprake te zijn van een integrale aanpak.
BEOORDELINGSMODEL DUURZAAM ONDERHOUD Integrale benadering Om te bepalen of een verf duurzaam is dient er, naar de mening van de VVVF, sprake te zijn van een integrale aanpak. Een integrale aanpak zou zich
Nadere informatieCO2 impact kringloopbedrijven
CO2 impact kringloopbedrijven CO2 besparing gerealiseerd in 2014 door Stichting Aktief Dhr. G. Berndsen Gildenstraat 43 7005 bl Doetinchem Tel. 0314330980 g.berndsen@aktief-groep.nl Samenvatting Met 1
Nadere informatieEcobalans Radiator Zmart 2.0
Ecobalans Radiator Zmart 2.0 Stalen radiator NHL56/56-1000 vs. Zmart 2.0 Managementsamenvatting Opdrachtgever: Zehnder Group Produktion Gränichen AG CH-5722 Gränichen Roland Diethelm Opdrachtnemer: Sinum
Nadere informatieInvloed op duurzaamheid als constructeur via de MPG
Invloed op duurzaamheid als constructeur via de MPG Olga van der Velde Datum: 14-06-2018 Constructeursdag Circl paviljoen www.nibe.org o.vandervelde@nibe.org 06 34 06 54 25 Voorstelronde: NIBE in het kort
Nadere informatieSamenvatting LCA Ioniqa. Screening carbon footprintanalyse
Samenvatting LCA Ioniqa Screening carbon footprintanalyse Samenvatting LCA Ioniqa Screening carbon footprintanalyse Deze samevatting is geschreven door: Erik Roos Lindgreen Geert Bergsma Delft, CE Delft,
Nadere informatieBusiness Cases LED verlichting in de Zorgsector
Business Cases LED verlichting in de Zorgsector Business Cases Het gebruik van LED verlichting in de Zorgsector Door: Daan Bording Betreft: Afstudeeropdracht Bachelor Science, Business & Innovation (SBI)
Nadere informatieDEFINITIEVE RAPPORTAGE. Ketenanalyse tijdelijke bouwplaatsverlichting voor MNO Vervat
DEFINITIEVE RAPPORTAGE Ketenanalyse tijdelijke bouwplaatsverlichting voor MNO Vervat Betrokkenen: John Kerstjens Diego Meester Sander Hegger Maxim Luttmer MNO Vervat MNO Vervat BECO BECO Rapportage Ketenanalyse
Nadere informatieDuurzaamheid meten van verschillende eiwitbronnen. Veerle Van linden. Inspiration day: : The ProteinShift Brugge, ILVO ILVO
Duurzaamheid meten van verschillende eiwitbronnen Veerle Van linden Inspiration day: : The ProteinShift Brugge, 11-12-2018 Inhoud Hoe meten we duurzaamheid van voeding? Levenscyclusanalyse (LCA): wat is
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieDe circulaire economie in praktijk - met de natuur als mentor -
De circulaire economie in praktijk - met de natuur als mentor - Duurzaam innoveren door te inspireren en betrokkenheid te creëren Roderick Conijn Senior Account Manager Overheid European Sustainability
Nadere informatieKetenemissies hernieuwbare elektriciteit
Ketenemissies hernieuwbare elektriciteit Notitie Delft, april 2010 Opgesteld door: G.J. (Gerdien) van de Vreede M.I. (Margret) Groot 1 April 2010 3.150.1 Ketenemissies hernieuwbare elektriciteit 1 Inleiding
Nadere informatieCO 2 footprint rapportage Uzin Utz
CO 2 footprint rapportage 2018 Uzin Utz 1 januari 2018 t/m 31 december 2018 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding en samenvatting 1.1. Inleiding 1.2. Samenvatting 2. CO2 reductiebeleid 2.1. Visie 2.2.
Nadere informatieOnderzoek naar de klimaatimpact van het gebruik van Ecocheques in België EXECUTIVE SUMMARY. 29 April 2019 versie 1.1
Onderzoek naar de klimaatimpact van het gebruik van Ecocheques in België EXECUTIVE SUMMARY 29 April 2019 versie 1.1 Samenvatting In opdracht van de Voucher Issuers Association Belgium werd in deze studie
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2016
Milieubarometerrapport Verheij Infra b.v Milieubarometer - Verheij Infra b.v Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar grafieken en tabellen die de
Nadere informatieGER-waarden en milieu-impact scores hulpstoffen voor de afvalwaterzuivering. Heleen Pinkse
GER-waarden en milieu-impact scores hulpstoffen voor de afvalwaterzuivering Heleen Pinkse Aanleiding Energiefabriek: Door toepassen van chemicaliën kan energiegebruik van de zuivering verminderen, maar..
Nadere informatieBouwmaterialen Toekomst
Bouwmaterialen Toekomst Stichting Agrodome Informatie centrum Hergroeibare producten Bio based products Fred van der Burgh Impact op het milieu door de bouw industrie 35% Wegtransport 35% Afvalproductie
Nadere informatieBroeikasgasemissies in Nederland,
Indicator 8 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatie1. Inleiding. Rapportage Luchtkwaliteit 2012, gemeente Doetinchem 4
Rapport Luchtkwaliteit 2012 Doetinchem Oktober 2013 INHOUD 1. Inleiding... 4 2. Algemeen... 5 2.1 Wet luchtkwaliteit... 5 2.2 Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit... 5 2.3 Bronnen van luchtverontreiniging...
Nadere informatieSchaduwprijzen chloriden en bromiden
Schaduwprijzen chloriden en bromiden Rapport Delft, december 2012 Opgesteld door: CE Delft Colofon Bibliotheekgegevens rapport: CE Delft Schaduwprijzen chloriden en bromiden Delft, CE Delft, december 2012
Nadere informatieKWR Januari LCA methodiek ter beoordeling van het vervangen of renoveren van een rioolleiding
KWR 2017.017 Januari 2017 LCA methodiek ter beoordeling van het vervangen of renoveren van een rioolleiding KWR 2017.017 Januari 2017 LCA methodiek ter beoordeling van het vervangen of renoveren van een
Nadere informatieP ow er Quality metingen: Harmonischen
P ow er Quality metingen: n Focus Power Quality is een begrip dat de laatste decennia enorm aan belangstelling heeft gewonnen. Power Quality behelst het garanderen van een sinusvormige spannings en stroomgolfvorm,
Nadere informatieENERGIE ZUINIGE VERLICHTING LED VERLICHTING
ENERGIE ZUINIGE VERLICHTING LED VERLICHTING ENERGIEBESPARING LEVENSDUUR MILIEU BETROUWBAARHEID RETURN OF INVESTMENT GESCHIEDENIS De Russische wetenschapper Oleg Losev ontdekte reeds halverwege de jaren
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2012
Milieubarometerrapport 2012 Gebroeders Van der Plas Milieubarometerrapport - Gebroeders Van der Plas - 2012 Milieubarometer - 2012 Gebroeders Van der Plas Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals
Nadere informatieLife Cycle Analysis Granova. Heros Sluiskil B.V. Samenvatting uit rapport: Datum
Samenvatting uit rapport: Life Cycle Analysis Granova Heros Sluiskil B.V Datum 10-10-2014 Opdrachtgever Heros Sluiskil B.V. Oostkade 5 4541 HH Sluiskil Opdrachtnemer EcoChain Technologies B.V. Oostenburgermiddenstraat
Nadere informatieTen behoeve van prioritaire stromen ketengericht afvalbeleid
Milieuanalyses textiel Ten behoeve van prioritaire stromen ketengericht afvalbeleid Rapport Delft, maart 2010 Opgesteld door: G.J. (Gerdien) van de Vreede M.N. (Maartje) Sevenster Colofon Bibliotheekgegevens
Nadere informatiePCR VLOERBEKLEDING. Versie December Contactgegevens DGBC: Zuid Hollandlaan AL Den Haag
PCR VLOERBEKLEDING Versie 1.0 12 December 2018 Contactgegevens DGBC: Zuid Hollandlaan 7 2596 AL Den Haag T (0)88 558 01 00 KvKnummer: 24437504 Banknummer: NL95ABNA0457578211 INSIDE/INSIDE is een initiatief
Nadere informatieMilieubarometerrapport 2015
Milieubarometerrapport 2015 Staro Natuur en Buitengebied Milieubarometer - 2015 Staro Natuur en Buitengebied Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie naar
Nadere informatieKwantificeren van Milieuprestatie. Mantijn van Leeuwen
Kwantificeren van Milieuprestatie Mantijn van Leeuwen NIBE (Experts in Sustainability) Ondersteund door LCA gegevens, maakt u betere beslissingen NIBE speelt een centrale rol tussen producenten, ontwerpers,
Nadere informatieZX Ronde zondag 5 oktober 2014
ZX Ronde zondag 5 oktober 2014 Verhaaltje..Tussen Watt en Lumen Dit een verhaaltje gaat over de verschillen tussen de lichtopbrengst van lichtbronnen wat aansluit op het verhaalt over licht en lichtbronnen
Nadere informatieMilieueffecten van veranderingen bij Op Pad en SNP Reismagazine
Milieueffecten van veranderingen bij Op Pad en SNP Reismagazine Milieueffecten van veranderingen bij Op Pad en SNP Reismagazine Delft, CE Delft, februari 2016 Publicatienummer: 16.2D79.13 Deze notitie
Nadere informatieEnergierapport Bedrijventerreinen Oostkamp 2008-2010
Energierapport Bedrijventerreinen Oostkamp 2008-200. Informatie over het bedrijventerrein Ligging, oppervlakte (Oostkamp 8020; cluster van 5 bedrijventerreinen: 48, ha; 37,4 ha dakoppervlak) Figuur : Luchtfoto
Nadere informatie25% 57% NOx 25% PM. Strong foundations 24/06/2016. E-mobility. The transition towards sustainable mobility
E-mobility 25% The transition towards sustainable mobility Prof. Dr. ir. Joeri Van Mierlo Director of Mobility, Logistics and Automotive Technology Research Centre 57% NOx 25% PM 2 1 Billion Euro s per
Nadere informatie6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven
6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven G.L. Iepema (Louis Bolk Instituut) M.A. Thomassen (Leerstoelgroep Dierlijke Productiesystemen WUR) L.M. s Gravendijk (studente Leerstoelgroep Dierlijke
Nadere informatieEnergieverbruik Wijnjewoude update 3.0
Energieverbruik Wijnjewoude 2010-2017 update 3.0 Eerder verschenen: april 2015: Nulmeting april 2016: Nulmeting update 1.0 april 2017: Nulmeting update 2.0 Energieverbruikscijfers Wijnjewoude 2010 2017
Nadere informatieB en W. nr d.d
B en W. nr. 12.0859 d.d. 18-9-2012 Onderwerp Schriftelijke vragen Roundup Besluiten:Behoudens advies van de commissie 1. de beantwoording van de schriftelijke vragen van raadslid De Vos (Partij voor de
Nadere informatieProducten op basis van hout en het milderen van de klimaatverandering
Producten op basis van hout en het milderen van de klimaatverandering Een huis veeleer in hout bouwen in plaats van in baksteen vermindert gemiddeld de koolstofemissie met 10 ton. Indien een bijkomende
Nadere informatie