Een duurzame toekomst voor de Zeeuwse Havens Alternatieve ontwikkelingsvisie voor het WCTinitiatief

Transcriptie

1 Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus AA Delft TNO-rapport 2007-D-R1222/B Een duurzame toekomst voor de Zeeuwse Havens Alternatieve ontwikkelingsvisie voor het WCTinitiatief T F info-beno@tno.nl Datum 19 november 2007 Auteur(s) Dr. B. Kuipers, N. Bowden MSc. Opdrachtgever Zeeuwse Milieufederatie Projectnummer /01.01 Rubricering rapport Titel Rapporttekst Bijlagen Aantal pagina's Aantal bijlagen 5 (incl. bijlagen) Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor onderzoeksopdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden is toegestaan TNO

2 TNO-rapport 2007-D-R1222/B 16 november / 5 Voorwoord De beweegreden voor deze studie is de uitkomst van de integrale grensoverschrijdende visie op duurzame havens in Nederland en Vlaanderen, die de milieufederaties en de Bond Beter Leefmilieu momenteel in ontwerp gereed hebben. Deze vormt een belangrijke basis voor een nadere uitwerking voor elk havengebied in Nederland en Vlaanderen. Met de visie die door TNO in samenwerking met de Zeeuwse Milieufederatie (ZMF) en deskundige externen is opgesteld en die voor u ligt wordt in deze uitwerking voorzien. Directe aanleiding voor de visie vormen de plannen voor de aanleg van een Westerschelde Container Terminal (WCT) buiten de grenzen van het huidige havengebied. Die kunnen mogelijk tot uitvoering komen indien er geen alternatieven voor handen blijken te zijn. In deze visie wordt aangetoond dat binnen de grenzen van de huidige haven zich volwaardige alternatieven aandienen met een grote duurzaamheidspotentie. Er is een aantal redenen die tot het onderzoek naar alternatieven voor de WCT noopt: (1) De WCT moet voldoen aan de eisen van de Natuurbeschermingswet (NB-wet). Daarin wordt gesteld dat als sprake is van een significant effect van het voornemen op de kwaliteit van de beschermde natuur alternatieven dienen te worden bestudeerd die minder effect op die natuur hebben. Bij de aanleg van de WCT is naar het oordeel van de ZMF sprake van verlies aan natuurlijke kenmerken van het gebied in de Westerschelde dat voor de WCT wordt drooggelegd. Het gaat ter plekke om een veelbetekenende invloed op het estuarium en de duinhabitat. (2) In het kader va de Ecologische Hoofdstructuur moet worden aangetoond dat er voor de WCT geen alternatieven zijn met minder effect op het areaal van de Ecologische Hoofdstructuur. Met de aanleg van de WCT gaan tientallen hectares EHS-gebied verloren. (3) De aandacht voor alternatieven is ook nodig op basis van het Provinciale Omgevingsplan waarin zorgvuldig omgaan met ruimte één van de centrale uitgangspunten is. (4) De weging van alternatieven staat eveneens centraal in het landelijke beleid. De ministers Cramer (milieu) en van der Hoeven (economische zaken) hebben recentelijk nog duidelijk gemaakt, dat bij havenontwikkelingen met name effectief gebruik dient te worden gemaakt van herstructurering. Het bedrijf Verbrugge Terminals werkt met een nieuw groot containerinitiatief uitdrukkelijk aan die herstructurering. Verder stelt de ZMF vast dat: onderzoek heeft aangetoond dat met beperkte aanpassingen de Sloehaven toegankelijk is voor de maatgevende schepen van de toekomst, er niet alleen voldoende ruimte binnen de haven is voor nieuwe initiatieven maar dat alternatieve initiatieven voor de WCT ook daadwerkelijk van de grond komen. Deze noties vormen een belangrijke grondslag voor de TNO-visie op duurzame Zeeuwse havens. Daarmee neemt de ZMF haar verantwoordelijkheid om een realistisch en een voor de toekomst krachtig duurzaam alternatief voor de Zeeuwse havens aan bestuurders en Zeeland Seaports aan te reiken. T. van Mierlo Directeur Zeeuwse Milieufederatie, Goes, 19 november 2007

3 TNO-rapport 2007-D-R1222/B 16 november / 5 Visie op duurzame zeehavenontwikkeling Zeehavens maken deel uit van wereldomspannende supply chains en industriële netwerken. Werkelijke verduurzaming kan pas plaatsvinden vanuit een systeemvisie op wereldschaal waarbij de industrieel-logistieke keten, waar de haven een onderdeel van uitmaakt, als geheel het aangrijpingspunt is. De hele keten moet duurzaam worden ingericht, en niet een enkele schakel in deze keten. Echter, het is wel mogelijk om de duurzaamheid van havens als onderdeel van deze ketens toe te laten nemen. Dat is de insteek van deze visie. Er zijn in principe drie methoden om zeehavens meer duurzaam te maken. Ten eerste door gebruik van de kaasschaaf- of incrementele methode, maak de bestaande zeehavenactiviteiten meer duurzaam dan ze nu zijn. Ten tweede door een meer fundamentele transitie richting duurzaamheid uit te voeren door een innovatie van het totale systeem of netwerk waarin de haven een rol speelt. Transitiemanagement en systeeminnovatie zijn daarbij twee sleutelbegrippen (Rotmans, 2003). Ten derde door te kijken welke zeehavenactiviteiten duurzaam zijn en in te zetten op het versterken van het portfolio van de meer duurzame zeehavenactiviteiten ten koste van de minder duurzame zeehavenactiviteiten bij de ontwikkeling van de haven. Voor de Zeeuwse havens zijn de eerste en de laatste van de hierboven genoemde drie methoden te realiseren. Voor een systeeminnovatie is de schaal van het havencomplex te gering. De ontwikkeling naar Duurzame Zeeuwse Havens is gebaseerd op drie bouwstenen. Verdergaande ontwikkeling van de Zeeuwse havens binnen duurzame randvoorwaarden is goed mogelijk. Groei en duurzaamheid zijn met elkaar te combineren in de Zeeuwse havens door uit te gaan van drie belangrijke, alternatieve bouwstenen: (1) Superstukgoedhaven, inclusief duurzame containerterminal Wij stellen voor om het Zeeuwse havencomplex en dan met name Vlissingen tot een Superstukgoedhaven te ontwikkelen. Een Superstukgoedhaven is een haven die zich specialiseert in de behandeling van stukgoed en die een offensieve strategie heeft ten aanzien van stukgoedoverslag. Daarbij kan het onder meer gaan om de overslag van hout, metaalproducten, papier, en zware lading. Een dergelijke Superstukgoedhaven heeft ook de beschikking over een containerterminal. Maar hierbij past echter geen grootschalige buitendijkse ontwikkeling in een deepsea containerterminal als voorgestaan in het WCTinitiatief. De zeehavenontwikkeling wordt gestuurd door het portfolio van zeehavenactiviteiten aan te passen. Daarbij past dus wel de ontwikkeling van een gefaseerd aan te leggen containerterminal binnen de grenzen van het huidige havengebied. Ook wordt op incrementele wijze gepoogd de bestaande transport- en logistieke activiteiten in de haven te verduurzamen, met name door in te zetten op de aan- en afvoer via de binnenvaart en op shortsea schipping. Wij zien deze Superstukgoedhaven als een aanzet om drie ontwikkelingen te kunnen faciliteren: (a) om in te spelen op de mogelijke uitbouw van een huidige sterke troef van de haven stukgoed, (b) om in te spelen op de voortgaande containerisatietendens en (c) om de bestaande gebruikers in en rond de haven te faciliteren. Het betreft hier dus niet een ontwikkeling naar een complete haven, maar meer een groeipad dat logisch voortvloeit uit

4 TNO-rapport 2007-D-R1222/B 16 november / 5 bestaande geïdentificeerde ontwikkelingen en dat deze combineert met het streven naar maximale duurzaamheid. Deze superstukgoedhaven achten wij kansrijk omdat het: een uniek profiel betreft, waar andere havens niet op inzetten, aansluit bij bestaande sterke punten in de performance van de haven, deze specialisatie zou kunnen worden verdiept door een specialisatie op complexe behandeling van complexe stukgoedproducten en door te investeren in gespecialiseerde overslagequipment, daarnaast kan dit profiel worden versterkt door uit te gaan van duurzame overslag en duurzaam achterlandtransport voor duurzaam geproduceerde producten, waarbij wij bijvoorbeeld aan hout, papier of metaalproducten denken. (2) Duurzaam chemiecomplex Laat het chemiecomplex dat zich in de havens van Zeeland bevindt met name in Terneuzen zich ontwikkelen tot een duurzaam chemiecomplex. Hierbij wordt de duurzaamheid van het bestaande chemiecomplex op een incrementele methode verbeterd (industriële ecologie, reststoffen, vernieuwbare grondstoffen, duurzame energie, cradle to cradle en duurzame logistieke afhandeling). (3) Ontwikkeling biocluster De ontwikkeling van een biocluster of biopark is, naast het verder verduurzamen van bestaande (chemische) activiteiten, een belangrijke nieuwe groeirichting voor de Zeeuwse havens. Het uitgangspunt daarbij is de zogenaamde tweede generatie biomassa ; biomassa waarvan de teelt geen excessief beslag legt op fossiele brandstoffen (kunstmest, transport en bestrijdingsmiddelen), en waarvan het gebruik als energiedrager, c.q. industriële grondstof niet ten koste gaat van de voedselvoorziening 1. De start van het huidige agribusiness complex langs de Kanaalzone het Biopark Terneuzen is een kansrijke aanzet. Het doel van dit biopark is om duurzame samenwerking te realiseren tussen de daar gevestigde bedrijven. Bedrijven als Cargill, Nedalco, Yara en Heros sluiten wat dit betreft goed op elkaar aan. Hoe moeten deze drie stappen uitgevoerd worden? Ten aanzien van de visie naar de ontwikkeling van een Superstukgoedhaven bevelen wij aan Zeeland Seaports en de overige relevante overheden aan om: (a) een marktverkenning naar interessante marktniches in stukgoed en shortsea te laten uitvoeren, (b) het WCT-initiatief niet uit te voeren maar daarvoor in de plaats samen te werken met Verbrugge Terminals en de andere twee containerinitiatieven in de haven bij de verdere, gefaseerde ontwikkeling van een containerinfrastructuur, (c) ook bij dit Verbrugge initiatief stringente eisen te stellen aan een duurzame inrichting van dit terminalproces, bijvoorbeeld wat betreft de modal shift, (d) een strakke regie te voeren bij de bestaande terminalinitiatieven binnen de haven om te voorkomen dat wildgroei ontstaat. 1 De Zeeuwse Milieufederatie gaat daarbij uit van de criteria: (1) voldoende reductie van broeikasgassen, (2) geen concurrentie met voedselproductie en lokale toepassingen, (3) behoud van biodiversiteit, (4) geen milieuaantasting, (5) bijdrage aan de lokale welvaart en (6) bijdrage aan het welzijn van de werknemers en de lokale bevolking.

5 TNO-rapport 2007-D-R1222/B 16 november / 5 Ten aanzien van de industriële ontwikkeling bevelen wij aan om: (e) actief te leren van overige duurzaamheidsinitiatieven in ons land en in België gericht op zowel de knooppunt- als de industriële of vestigingsplaatsfunctie in zeehavens, zodat het wiel niet opnieuw hoeft te worden uitgevonden. Wij denken daarbij met name aan Rotterdam waar tenminste twee aansprekende initiatieven lopen: het Rotterdam Climate Initiative en de Transumo A15-studie, gericht op duurzame mobiliteit van haven naar achterland. Daarnaast is in Rotterdam veel kennis opgebouwd in ROM-Rijnmond verband. (f) Streef actief naar het opzetten van een samenwerkingverband tussen de bedrijven in de Zeeuwse haven, bijvoorbeeld vergelijkbaar met Deltalinqs in Rotterdam, om de kennis ten aanzien van duurzame ontwikkeling te bundelen. (g) Actief inzetten op biomassa, het bedrijfsleven daar actief bij aanmoedigen, maar wel onder de stringente voorwaarde van duurzaamheidscriteria ten aanzien van biomassa. (h) Werk actief samen met Gent en zijn concept Ghent Bio-energy vally in de ontwikkeling van de biohaven. Tenslotte Dit document betreft de ontwikkeling van een havenvisie. Wij suggereren een groeitraject waarbij het uitgangspunt bestaat uit de ontwikkeling van een duurzaam zeehavencomplex in Zeeland als groen-blauwe oase. Ook in dit duurzame ontwikkelingsperspectief is de insteek dat de zeehaven een belangrijke economische impuls is voor de Zeeuwse economie. Een duurzame zeehaven kan een meerwaarde betekenen, waarbij Zeeland zijn kenmerken als oase in het deltagebied van Schelde en Rijn kan versterken.