Korte Zijlweg 9. Oorspronkelijke functie : Zustergesticht met school. Datum foto :

Transcriptie

1 Korte Zijlweg 9 Straat en huisnummer : Korte Zijlweg 9 Postcode en plaats : 2051 BD Overveen Kadastrale aanduiding : E887 Complexonderdeel : Rooms-katholieke Kerk Overveen Naam object : Mariagesticht Bouwjaar : 1893 en later Architect : C.L.M. Robbers Bouwstijl : Neogotiek Oorspronkelijke functie : Zustergesticht met school Huidige functie : Kinderopvang Datum foto :

2 Inleiding Het complex Rooms-katholieke Kerk Overveen is gesitueerd aan de oostzijde van de Korte Zijlweg. Aan de overzijde ligt het landgoed Vaart en Duin. Het Houtmanpad en Brouwersvaart met de aangrenzende open weiland vormt de zuidelijke en oostelijke begrenzing. De rooms-katholieke kerk Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen wordt in 1855 gebouwd als parochiekerk van Overveen. De neogotische kerk met kerkhof en pastorie wordt in de jaren daarna uitgebreid met onder meer het Mariagesticht en een kosterswoning. Het totaal vormt een imposant complex met katholieke signatuur. Vanaf het Houtmanpad is er een indrukwekkend zicht op het kerkcomplex. De kerk en de pastorie staan geregistreerd als rijksmonument. De twee gebouwen van het voormalige Mariagesticht bestaande uit het voormalige zusterhuis (voorste bouwdeel) en bijbehorende school (achterste bouwdeel) zijn vrijstaand gelegen ten zuiden van de rooms-katholieke kerk en de pastorie. Ze staan achter elkaar achter een groot voorplein dat in niveau licht oploopt richting voorgevel. Oorspronkelijk staan ze los van elkaar maar sinds 1954 zijn ze verbonden door een (niet beschermenswaardig) gemetseld éénlaags, plat gedekt, verbindingslid. De twee gebouwen zijn ontworpen in C.L.M. Robbers tekent voor het ontwerp. Opdrachtgever voor de bouw van het rooms-katholieke zustergesticht met scholen is het rooms-katholieke kerkbestuur Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen. 5 Robbers voert het ontwerp uit in een rijke, neogotische stijl. Karakteristiek zijn de hoog oprijzende verschijningsvorm, de spitsboogvensters, de toepassing van uitgemetselde driepasmotieven in de topgevels van de voorgevels en de rijke ornamentiek van de voorgevel van het zusterhuis. Verder vallen de, van kleurige motieven voorziene, glasin-loodramen op in. In architectonische vormentaal zijn de beide gebouwen familie van elkaar. De rijkdom van toegepaste neogotische motieven verschilt echter per gebouw en per gevel. De voorgevel van het voormalige zusterhuis is zeer rijk geornamenteerd. De achtergevel vormt daar een, soberder vormgegeven, afspiegeling van. De voorgevel van de voormalige school is eveneens rijker gedecoreerd dan de achtergevel. Het zusterhuis bevat bij de oplevering onder meer een souterrain met kelders, mangelkamer en provisieruimte, een bel étage met kamers, refter en keuken en een verdieping met slaapzalen, kapel en sacristie. De achtergelegen school heeft op de eerste verdieping twee kleuterspeelzalen en vier schoollokalen en op de verdieping zes schoollokalen. 5 Gemeente Bloemendaal, bouwarchief Korte Zijlweg 9, dossiernr. 664

3 In 1963 worden beide gebouwen verbouwd tot jeugdherberg. In de jaren daarna volgen meerdere verbouwingen. Tegenwoordig zijn ze in gebruik als kinderopvang. De gebouwen hebben echter geen ingrijpende wijzigingen ondergaan waardoor het authentieke karakter goed behouden is gebleven. Beschrijving Het voormalige zusterhuis (voorste bouwdeel) Het voormalige zusterhuis heeft een samengestelde plattegrond en bezit een souterrain, een bel étage met verdieping erboven en een kapverdieping onder een samengesteld dak met twee haaks op elkaar staande nokrichtingen. Het dak is met leien gedekt. Op het voordakschild van het mansardedak zit een gemetselde dakkapel met zadeldak. De topgevel wordt links en rechts geflankeerd door natuurstenen muurzuiltjes met decoratieve kapitelen en wordt afgesloten door een natuurstenen afdeklijst. De topgevel wordt bekrood door een zinken kruisbloem. De dakkapel heeft twee dubbel openslaande tweeruits ramen. Op het achterdakvlak staat een gemetselde dakkapel die door de daklijst heen steekt. Op de nok van het linker dakvlak staat een opengewerkte, met leien gedekte, dakruiter met spits. De spits wordt bekroond door een eenvoudig ijzeren kruis. De opengewerkte wanden van de dakruiter bezitten gesneden spitsbogen. Daarbinnen is de klok zichtbaar. Het dakvlak aan de kant van de pastorie en kerk (noord) heeft enkele gekoppelde (niet beschermenswaardige) Veluxramen. Alle gevels zijn gemetseld in grauwe baksteen in kruisverband. De gevelafsluiting wordt gevormd door een fries in de vorm van een decoratief gemetselde lijst met muizentand. De voorgevel is een topgevel met langsgevel. Spitsbogen met natuurstenen aanzet- en sluitstenen boven de gevelopeningen. In deze voorgevel is rode verblendsteen toegepast als montantsteen ter weerszijden van de vensters, in de strekken van de spitsbogen boven de gevelopeningen, in de lisenen. Siermetselwerk in de vorm van geometrische patronen van gele, rode en bruine baksteen is toegepast in de boogvullingen. Dergelijke sierlijsten zijn ook aanwezig boven de bel ėtage, de verdieping en in de gevalafsluiting van de langsgevel rechts. De voorgevel wordt verder verlevendigd door gepleisterde speklagen en een natuurstenen geprofileerde waterlijst. Bakstenen lisenen geleden de traveeën en sluiten aan op een dito siermetselwerklijst langs de houten bakgoten. In de topgevel van het linker bouwdeel vormen de uitgemetselde hoekpartijen een driepasmotief. De driepas heeft bij de geboorte een hardstenen console met gotisch peerkraalmotief. In deze geveltop is, geplaatst op een uitkragende console en overhuifd door een gotisch baldakijn, een natuurstenen beeld van Maria geplaatst. Het Mariabeeld heeft, evenals de console en het baldakijn, een laatgotische verschijningsvorm. Onder het Mariabeeld staat het opschrift Mariagesticht. Boven de bel ėtage en de verdieping zijn sierankers aangebracht. De borstwering is van hardsteen. In deze hardstenen, hoge borstwering zijn vier gekoppelde keldervensters geplaatst die voorzien zijn van diefijzers. De bel ėtage en verdieping van de voorgevel zijn symmetrisch ingedeeld. Centraal in de gevel zit de monumentale entree in een portiek achter een hardstenen trap. De spitsboog boven het portiek wordt ter weerszijden door figuratieve, (engelenkopjes) gebeeldhouwde consoles onderkraagd. De dubbel openslaande, decoratief gesneden, gehoute, paneeldeur heeft boven het geprofileerde kalf een gekoppeld bovenlicht dat bezet is met geometrisch gekleurd glas-in-lood. De voordeur zelf is versierd met vier

4 kleine raamopeningen in de vorm van vierpasjes die bezet zijn met figuratief gekleurd glas-in-lood en decoratief gesmede diefijzers. De twee vensters ter weerszijden van de entree en de vijf vensters op de verdieping bestaan uit vierruits ramen met tweeruits bovenlichten. De kapverdieping in de topgevel wordt verlicht door twee tweeruits zolderraampjes. Alle vensters bezitten hardstenen lekdorpels Links in de voorgevel bevindt zich de, verscholen gelegen, entree tot het souterrain. Deze entree is bereikbaar via een betonnen trap van latere datum die vóór de voorgevel is gebouwd. De zijgevel rechts (zuid) heeft boven de bel ėtage rechthoekige, uitkragende rookkanalen met consoles in de vorm van siermetselwerk. Ook deze gevel heeft bakstenen lisenen. Versieringen zijn aangebracht in de vorm van horizontale banden van gele baksteen en een rollaag van rode verblendsteen boven de borstwering. Deze zijgevel heeft enkele entrees, en vensters waarvan de kozijnen oorspronkelijk en de ramen vernieuwd zijn. Halverwege de gevel is een gemetselde muur aangebouwd die wordt afgedekt met een ezelsrug met muizentand eronder. Direct achter de muur bevindt zich een hardstenen trap die naar de entree op de bel ėtage leidt. De zijgevel links (noord), aan de kant van de pastorie, heeft een blinde bel ėtage. Boven de bel ėtage, rechts in de gevel, zit een gemetseld, rechthoekig uitkragend rookkanaal met een consoles in de vorm van siermetselwerk. De schoorsteen steekt hoog boven het dak uit. Ook deze gevel heeft bakstenen lisenen. Links, op de verdieping, zitten twee gekoppelde spitsboogvensters die gevuld zijn met geometrisch gekleurd glas-inlood. De achtergevel heeft eveneens gele sierbanden. Het deel rechts (noord) bezit een driezijdige, absisvormige beëindiging over twee bouwlagen. De gevelopeningen in dit bouwdeel bestaan op de begane grond uit dubbel openslaande tweeruits tuindeuren met tweeruits bovenlicht en vierruits ramen met tweeruits bovenlichten. Alle bovenlichten zijn bezet met gekleurd glas-in-lood. De verdieping heeft drie spitsboogvensters (kapel) die bezet zijn met gekleurd glas-inlood. De begane grond van het linker bouwdeel is niet zichtbaar vanwege de aanwezigheid van het (niet beschermenswaardige) plat afgedekte tussenlid. De meerruits vensters op de verdieping bezitten segmentbogen met siermetselwerk in de boogvullingen en oorspronkelijke kozijnen en vernieuwde ramen. De voormalige school (achterste bouwdeel) De voormalige school staat schuin achter het voormalige zusterhuis. Het heeft een bij benadering rechthoekige plattegrond en telt twee hoge bouwlagen met een kapverdieping onder een zadeldak me de nok haaks op de Korte Zijlweg. Het dak is gedekt met gesmoorde pannen. De gevels zijn gemetseld in grauwe baksteen, kruisverband. De voorgevel heeft spitsbogen, de achtergevel segmentbogen boven de gevelopeningen. Aanzet- en sluitstenen van de bogen zijn gepleisterd. De boogvullingen zijn bezet met siermetselwerk. De voor- en achtergevel zijn drie traveeën brede, symmetrische tuitgevels en bezitten bakstenen lisenen die omlijstingen vormen van het gevelvlak. Decoratief metselwerk is toegepast in de lisenen van de topgevel. In de topgevel van de voorgevel vormen de uitgemetselde hoekpartijen een driepasmotief. De gevels bezitten sierbanden van gele verblendsteen en worden beëindigd door een sierlijst met muizentand.

5 De voorgevel heeft rechts in de gevel de entree in de vorm van een dubbele deur met bovenlicht. Rechts hiervan, boven de plint, zit een natuurstenen stichtingssteen met opschrift: De eerste steen is gelegd door L. ten Brink. Pastoor. J.H. Bijvoet. H. Roozen. F. van Velsen. A. Roozen. Kerkmeesters. 27 september De begane grondgevel naast de entree is, op de bovenlichten van de vensters na, niet zichtbaar vanwege de aanwezigheid van het (niet beschermenswaardige) plat afgedekte tussenlid. De verdieping heeft drie meerruits ramen met éénruits bovenlichten. De top heeft een éénruits raam met éénruits bovenlicht en tweeruits zijlichten met lager geplaatste bovendorpels. De achtergevel heeft op de begane grond drie dubbele meerruits deuren met éénruits bovenlicht. De verdieping telt drie meerruits ramen met éénruits bovenlicht. In de top zit een meerruits raam met hijsbalk erboven. De zijgevel (zuid) bezit enkele rechthoekig uitkragende bouwmassa s en rookkanalen. Beide zijgevels (noord en zuid) bezitten schoolvensters die divers van samenstelling zijn. Alle vensters hebben hardstenen lekdorpels. Entrees en vensters bezitten oorspronkelijke kozijnen en vernieuwde ramen. Interieur Het interieur van het voormalige zusterhuis heeft op de bel ėtage links een grote ongedeelde ruimte met in de voorruimte een natuurstenen schouw die ondersteund wordt door muurzuilen met decoratief gebeeldhouwde kapitelen. De begane grond bezit oorspronkelijke paneeldeuren, deur- en vensteromlijstingen en stucplafonds. Voorterrein Het voorterrein aan de straatzijde wordt van de openbare weg gescheiden door een restant van een oorspronkelijk smeedijzeren sierhekwerk. Dit sierhekwerk vormt een onderdeel van het sierhekwerk dat de kerk en de voormalige kosterswoning van de straat scheidt. Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst De monumentale waarden van het complex Rooms-katholieke Kerk Overveen zijn gelegen in de bijzondere complexmatige samenhang. Een complex bestaat uit verschillende elementen, al dan niet in één periode tot stand gekomen die met elkaar een ensemble vormen. De karakteristiek wordt gevormd door het samenspel van en de samenhang tussen elementen: stedenbouwkundig plan, gebouwen, objecten, (semi)openbare ruimte, landschappelijke aanleg en beplanting. Het complex is van algemeen belang als belangrijk onderdeel van en als herinnering aan het katholieke dorpsleven in Overveen. Het neogotische Mariagesticht uit 1893 vormt een onlosmakelijk onderdeel van de aangrenzende parochiekerk Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen, de bijbehorende pastorie en de voormalige kosterswoning. Het Mariagesticht heeft grote cultuurhistorische waarde als typologisch voorbeeld van een zusterhuis met schoolgebouw uit 1893 en als complexonderdeel van het totale ensemble Rooms-katholieke Kerk Overveen. Het voormalige gesticht bezit stedenbouwkundige en situationele waarden vanwege de dominante bouwmassa van het voormalige zusterhuis met dakruiter en de achtergelegen voormalige school die, tezamen met de nabijgelegen parochiekerk, zeer

6 beeldbepalend zijn vanuit de omgeving. Vooral het zicht vanaf het Houtmanpad en Brouwersvaart over de weilanden is imposant. Het Mariagesticht is in 1893 tot stand gekomen naar ontwerp van C.L.M. Robbers. Vanwege de kwaliteit van het ontwerp in neogotische stijl is sprake van architectuurhistorische waarde. Vooral de voorgevel van het voormalige zusterhuis toont de neogotiek in exuberante versie. De architectonische eenheid van exterieur en interieur wordt versterkt doordat de stijlkenmerken van het exterieur zich weerspiegelen in het interieur. De panden zijn gaaf in hoofdvorm en deels gaaf in detaillering. Beschermenswaardig zijn alle in de bovenstaande beschrijving omschreven onderdelen tenzij aangeduid als niet beschermenswaardig. Zij- en voorgevel van het Mariagesticht. Links is nog een deel van de achtergelegen voormalige school zichtbaar.

7 Mariabeeld in voorgevel Stichtingsteen in voorgevel achterbouw Engelenkopje als console bij entree

8 Achterbouw. Voorgevel. Links het tussenlid van latere datum.

9 Achterbouw. Achtergevel.

10 Bouwtekening Voorbouw (Zusterhuis)

11 Bouwtekening 1893Achterbouw (school)