Plan-MER. Definitief. Deel I. over het programma aanpak stikstof januari 2015

Transcriptie

1 Deel I Plan-MER over het programma aanpak stikstof januari 2015 Definitief Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Infrastructuur en Milieu

2

3 Verantwoording Titel Plan-MER voor het programma aanpak stikstof Opdrachtgever Dienst Landelijk Gebied (DLG) Projectleider Lex Bekker Auteur Lex Bekker Projectnummer Datum 10 januari 2015 Handtekening Ontbreekt in verband met digitale verwerking. Dit rapport is aantoonbaar vrijgegeven. Colofon Tauw bv BU Ruimtelijke Kwaliteit Handelskade 37 Postbus AC Deventer Telefoon Fax Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO 9001 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

4 4\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Afbakening van de gebruikte methodiek Uitgeven van ontwikkelruimte Beperken van de emissies op generieke wijze Aangepast beheer in de Natura2000 gebieden Resultaten van het vooronderzoek Aard van de maatregelen Omvang van de herstelmaatregelen Overzicht van alle voor beheerplan periode 1 voorgestelde herstelmaatregelen 14 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

6 6\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

7 1 Inleiding Op 30 september 2013 is de oplegnotitie reikwijdte en detailniveau voor het plan-mer over het programma aanpak stikstof (hierna het programma) verschenen. Hierin wordt aangegeven op welke manier in het plan-mer omgegaan zal worden met de adviezen en participatie-reacties die zijn ingediend op basis van de concept Notitie reikwijdte en detailniveau die op 29 april 2013 ter inzage is gelegd. In dit achtergrondrapport wordt op hoofdlijnen weergegeven hoe er uiteindelijk met deze afbakening is omgegaan in het onderzoek. Vervolgens wordt het vooronderzoek naar de s van de verschillende Natura2000 gebieden ingebrachte herstelmaatregelen kort beschreven en gerapporteerd. Dit vooronderzoek ligt ten grondslag aan de verschillende deelonderzoeken die bestrekking hebben op met name bodem&water, landschap&archeologie, woon- en leefmilieu en biomassa, energie en klimaat. Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

8 2 Afbakening van de gebruikte methodiek Het programma is een sectoraal programma dat zich richt op het verbeteren van de natuur in Nederland zonder dat de economische ontwikkelingen daardoor (te veel) hinder ondervinden. Om aan die gecombineerde doelstelling te kunnen voldoen bestaat het programma uit drie onderdelen: 1) het uitgeven van ontwikkelruimte die economische ontwikkelingen mogelijk maakt; 2) het (verder) beperken van emissies waardoor er (meer) ontwikkelruimte vrijkomt; 3) het nemen van herstelmaatregelen in de betrokken Natura2000 gebieden. 2.1 Uitgeven van ontwikkelruimte Als gevolg van het programma worden er een (groot) aantal ontwikkelingen mogelijk gemaakt in Nederland. Het programma is erop gericht om, op basis van de onderlinge samenhang tussen de drie boven beschreven onderdelen, de sectorale belemmering weg te nemen die voortkomt uit de (te) hoge stikstofdepositie in Nederland. In de passende beoordeling wordt onderbouwd dat als de ontwikkelruimte die het programma biedt wordt benut, in combinatie met de effecten van de twee andere onderdelen van het programma, er geen sprake zal zijn van negatieve effecten op de instandhoudingsdoelstellingen van de betrokken Natura2000 gebieden. Bij de verdere besluitvorming over de projecten die gebruik maken van de ontwikkelruimte die het programma biedt kan voor wat betreft de stikstof-paragraaf worden teruggegrepen op de passende beoordeling die aan het programma ten grondslag ligt. Alle andere onderdelen die ten grondslag liggen aan de (onderbouwing van de) besluitvorming over deze ontwikkelingen worden te zijner tijd ingevuld, in het dan te nemen besluit. Deze project-effecten, voortkomend uit besluiten die mogelijk worden gemaakt door het programma, zijn dan ook geen onderdeel van dit MER. 2.2 Beperken van de emissies op generieke wijze Een tweede onderdeel van het programma is het nemen van beleidsmatige maatregelen, door de landelijke en sommige provinciale overheden, die erop zijn gericht de emissies vanuit met name de landbouw te bepeprken. Deze maatregelen hebben een primair effect op de depositie van verzurende en eutrofieerende stoffen. Deze effecten worden integraal meegenomen in e verspreidingsberekeningen die met Aerius worden uitgevoerd. Naast dit primaire effect van deze maatregelen kunnen er ook neveneffecten optreden van deze maatregelen die onderdeel uitmaken van het programma. In de verschillende deelonderzoeken wordt hier aandacht aan besteedt. Als wordt vastgesteld dat er sprake is van een neveneffect zoals hierboven bedoeld dan zal daar in het MER aandacht aan worden besteedt. 2.3 Aangepast beheer in de Natura2000 gebieden Een derde onderdeel van het programma is het aangepaste beheer van de Natura2000 gebieden. Deze herstelmaatregelen zijn voortgekomen uit de herstelstrategieën en zijn gericht overgenomen in de ecologische gebiedsanalyses die voor alle betrokken gebieden zijn uitgevoerd. Deze gebiedsanalyses maken integraal onderdeel uit van de passende beoordeling. 8\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

9 Deze maatregelen hebben een primair effect op de staat van instandhouding van de verschillende kwalificerende habitats binnen de betrokken Natura2000 gebieden, gericht op het verbeteren van de van de natuurwaarden. Naast dit primaire effect van deze maatregelen treden er ook neveneffecten op door het uitvoeren van deze maatregelen die onderdeel uitmaken van het programma. In de verschillende deelonderzoeken worden deze neveneffecten benoemd en beschreven. Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

10 3 Resultaten van het vooronderzoek Als onderdeel van het ontwikkelen van het programma is door elk van s van de Natura2000 gebieden die onderdeel uitmaken van het programma een set herstelmaatregelen aangeleverd die voortkomt uit de herstelstrategieën. Op basis van een protocol zijn deze maatregelen door elk van s geformuleerd. Om het grote aantal maatregelen op een eenduidige en efficiënte wijze te kunnen beoordelen voor elk van de aspecten waar het plan-mer voor het programma zich op richt zijn alle maatregelen in één lijst samengevoegd en toebedeeld aan een aantal categorieën. 3.1 Aard van de maatregelen In totaal zijn 34 verschillende categorieën met herstelmaatregelen benoemd. In de onderstaande tabel zijn deze op alfabetische volgorde gerangschikt. Aangegeven is hoe vaak elke categorie s is opgevoerd. In tabel 3.2 zijn de herstelmaatregelen vervolgens gerangschikt in de volgorde van frequentie. 10\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

11 Tabel 3.1 Herstelmaatregelen in alfabetische volgorde Herstelmaatregelen alfabetisch Aantal Aanleg bufferzone 9 Aanleg dam 19 Aanleg gemaal 2 Afkoppelen watersysteem 8 Baggeren 47 Begrazen 151 Begrazen stuifzand 21 beheer oppervlaktewater 38 Bekalken 51 beschermen grondwater 16 Beschermen oppervlaktewater 33 Bosvorming 54 Creëren oeverbescherming 14 Creëren open plekken in landschap 9 Flexibel peilbeheer 11 Graven 49 Hakhout / strooisel beheer 52 Herinrichting 127 Kap grootschalig 3 Kappen 213 Kappen naaldbos 13 Maaien 210 Ontstenen 27 ophogen land stuifzand 6 Stoppen/verminderen bemesting 31 Stoppen/verplaatsen grondwateronttrekking 2 verbeteren F&F 53 verbeteren oppervlaktewater 15 verminderen verdroging 70 Verstuiving 20 Zeereepbeheer 15 Zomen Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

12 Tabel 3.2 Herstelmaatregelen gerangschikt naar frequentie Herstelmaatregelen Frequentie Kappen 213 Maaien Begrazen 152 Herinrichting 123 Verminderen verdroging 70 Bosvorming 54 Hakhout / strooisel beheer 52 Bekalken 51 Graven 49 Baggeren 47 Beheer oppervlaktewater 38 Beschermen oppervlaktewater 33 Stoppen/verminderen bemesting 31 Ontstenen 27 Begrazen stuifzand 21 Verstuiving 20 Aanleg dam 19 Beschermen grondwater 16 Zeereepbeheer 15 Verbeteren oppervlaktewater 15 Creëren oeverbescherming 14 Kappen naaldbos 13 Zomen 12 Flexibel peilbeheer 11 Aanleg bufferzone 9 Creëren open plekken in landschap 9 Afkoppelen watersysteem 8 stuifzand 6 Ophogen land 3 Kap grootschalig 3 Aanleg gemaal 2 Stoppen/verplaatsen grondwateronttrekking Deze clustering heeft aan de basis gelegen van de sectorale onderzoeken die zijn weergegeven in de achtergrondrapporten. Aan de basis van elk van deze sectorale onderzoeken heeft een generieke effectbepaling ten grondslag gelegen van elk van de categorieën waarin het totale pakket van de herstelmaatregelen is ingedeeld. Deze beoordeling is uitgevoerd op basis van een expert judgement, waarin de omschrijving zoals geleverd s is betrokken, samen met de kennis van de eigenschappen van de habitats waarvoor de maatregelen zijn bedoeld. 3.2 Omvang van de herstelmaatregelen Naast een globale beschrijving hebben s ook globaal aangegeven welke omvang de herstelmaatregelen zullen hebben. In eerste instantie is dat gedaan door het benodigde budget dat nodig zou kunnen zijn voor het uitvoeren van de maatregelen zoals die door hen zijn opgevoerd. Hier hebben geen gedetailleerde kostenramingen aan ten grondslag gelegen maar deze ramingen zijn gebaseerd op de expert judgement en project ervaring van de betrokkenen. In tweede instantie is de omvang uitgedrukt in een meer fysieke maat (zoals het oppervlak van het gebied waar de maatregel getroffen zal worden). 12\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

13 Los van de wijze waarop de omvang van een maatregel is vastgesteld is het aannemelijk dat er een redelijk betrouwbare relatie bestaat tussen de omvang van het project en de mate waarin een mogelijk effect op kan treden. Dat laat overigens onverlet dat kleine projecten, vooral als die op een ondoordachte wijze worden uitgevoerd, ook lokaal grote (negatieve) effecten kunnen veroorzaken. Zoals blijkt uit hoofdstuk 4 van deze rapportage zijn er een zeer groot aantal maatregelen voorgesteld in elk van de gebieden die onderdeel uitmaken van het programma. Binnen een detailniveau dat passend is voor een programma met landelijke werking is het niet goed mogelijk de absolute omvang van de effecten van al deze maatregelen te onderzoeken en vast te leggen. Maar om richting te kunnen geven aan het onderzoek is de omvang van de maatregelen geïnventariseerd, gebruik makend van de financiële gegevens en/of de fysieke omvang van de maatregelen zoals die s zijn aangeleverd. Het totale pakket herstelmaatregelen is dus geanalyseerd op omvang van de individuele maatregelen. Voor elk van de te onderzoeken aspecten is dit de basis geweest voor een gevoeligheidsanalyse. Zo is telkens een indruk verkregen van het aantal maatregelen met een substantiële omvang dat mogelijk impact kan hebben op het desbetreffende aspect. In de uiteindelijke effectbeoordeling van de afzonderlijke aspecten, weergegeven in de bijbehorende achtergrondrapporten, dienen met name de maatregelen met een substantiële omvang als voorbeeld voor de mate waarin een effect kan worden verwacht. Een dergelijke onderverdeling heeft het mogelijk gemaakt om meer gericht te zoeken naar mogelijke knelpunten dan wel aandachtspunten die op kunnen treden bij de uitvoering van het programma. Deze indeling wordt door de verschillende deelonderzoeken onder andere gebruikt om te identificeren in welke Natura2000 er een verhoogde kans is dat (negatieve) effecten zich voor kunnen doen. In de onderstaande grafiek is weergegeven hoe vaak een grote maatregel (van meer dan 0,5 miljoen euro en/of 10 hectare) wordt voorgesteld s, per categorie. Voor de maatregelen die niet in deze grafiek zijn opgenomen worden geen grote projecten voorgesteld s. Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

14 4 Overzicht van alle voor beheerplan periode 1 voorgestelde herstelmaatregelen De beheerders hebben voor drie achtereenvolgende tijdvakken van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) herstelmaatregelen opgevoerd. In heel veel gevallen lopen de maatregelen structureel door, vooral als het gebiedsbeheer betreft. Voor het herinrichten geldt dat deze eenmalig zijn, maar grote herinrichtingsprojecten kunnen ook tijdens meerdere beheerplanperioden hun beslag krijgen. In de onderstaande tabel zijn alle maatregelen opgenomen waarvan aangeven dat deze in de eerste beheerplan periode hun beslag zullen krijgen. Verwacht mag worden dat, op basis van de periodieke monitoring die een integraal onderdeel uitmaakt van het programma, de pakketten met herstelmaatregelen voor de tweede en de derde beheerplanperiode bijgesteld zullen worden. Deze worden daarom hier niet opgenomen, al zijn ze wel betrokken in de onderzoeken zoals die in de verschillende achtergrondrapporten worden weergegeven. 14\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

15 Aanleg bufferzone Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Aanleg bufferzone Bunder- en Elslooerbos Aanleg dam Mantingerzand Aanleg dam Vecht- en Beneden- Reggegebied Aanleg dam Wierdense Veld Aanleg dam Witte Veen Aanleg dam Korenburgerveen Aanleg dam Binnenveld Aanleg dam Biesbosch Aanleg dam Aanleg dam Kampina & Oisterwijkse Vennen Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Aanleg dam Sint Jansberg Aanleg dam Roerdal Aanleg dam Geleenbeekdal Aanleg dam Brunssummerheide Aanleg gemaal Engbertsdijksvenen Aanleg gemaal Sarsven en De Banen Afkoppelen watersysteem Korenburgerveen Afkoppelen watersysteem Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Afkoppelen watersysteem Swalmdal Afkoppelen watersysteem Bunder- en Elslooerbos Afkoppelen watersysteem Noorbeemden & Hoogbos aanleg tijdelijke akkertjes beperking aanvoer voedingsstoffen door aanleg bufferstroken (ca 10 m) en graften Plaatsen stuwen M11 Dempen/ afdammen interne ontwatering in en ten noorden van Beerzerveld (Beerzerveld) M3 Aanleg foliedam aan de oosten zuidzijde van het Huurnerveld M5a Aanleg noordelijke damwand M8: Herstel lekkages damwanden dempen, afdammen en verondiepen van sloten in het Natura-2000 gebied verbetering waterhuishouding (schotbalkdam) afdammen, omleiden van waterlopen H1 afdammen watergangen en rabatten, strooisel verwijderen en oeverzones vrijstellen van bosopslag H6 plaatsen gronddam H afdammen sloten landgoed hoosden H 4 kleine greppel Kathagerbroek afdammen H afdammen greppeltjes M4 aanleg gemaal H plaatsen gemaal M2C: Afkoppeling van sloot en ophoging van perceel Dwarsdijk 12 H2 afkoppelen oude graaf van watersysteem H1 afkoppelen riooloverstorten regenwater van verharde rioolafvoer afkoppelen Tr1 verminderen riooloverstorten Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

16 Baggeren Holtingerveld (Havelte-Oost) Baggeren Mantingerzand overige Baggeren Lonnekermeer Baggeren Buurserzand & Haaksbergerveen Baggeren Landgoederen Brummen Baggeren Botshol Baggeren Noordhollands Duinreservaat Baggeren Polder Westzaan Baggeren Ilperveld, Varkensland, Oostzanerveld & Twiske Baggeren Naardermeer Baggeren Oostelijke Vechtplassen Baggeren Voornes Duin Baggeren Duinen Goeree & Kwade Hoek Baggeren Zouweboezem Baggeren Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Baggeren Regte Heide & Riels Laag Baggeren Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Baggeren Oeffelter Meent hydrologie en (her-)inrichting Baggeren Sint Jansberg Baggeren Maasduinen Begrazen Waddenzee Begrazen Duinen en Lage Land Texel Begrazen Duinen Vlieland Begrazen Duinen Terschelling Begrazen Duinen Ameland Begrazen Duinen Schiermonnikoog Begrazen Fochteloerveen Verwijderen voedselrijke toplaag Verwijderen sliblaag vennen M19 biologisch beheer Gibraltarven (leegpompen, baggeren en karpers verwijderen) M16 schonen vennen M10: Opschonen vennen baggeren baggeren duinmeren hydrologisch herstel: baggeren inpandig water baggeren (inpandig water in te isoleren vakken met dynamisch peilbeheer) verwijderen bovenste sliblaag (Bovenste Blik) baggeren waterbodems 19 Baggeren/schonen 23 Baggeren 6. kleinschalig baggeren van smalle en ondiepe sloten voor platte schijfhoorn en bittervoorn Eenmalig baggeren waterbodem Baggeren, verwijdering org. sediment kleinschalig baggeren van vennen om verlanding tegen te gaan en de successie terug te zetten 5 extra poelen gem. 1000m2 H7 opschonen brongebied Vh baggeren Intensivering begrazing kwelder Den Oever extensieve begrazing extensieve begrazing extensieve begrazing extensieve begrazing begrazingsplan Drukbegrazing 16\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

17 Begrazen Drentsche Aa-gebied Begrazen Drouwenerzand Begrazen Drents-Friese Wold & Leggelderveld Begrazen Holtingerveld (Havelte-Oost) Begrazen Dwingelderveld Begrazen Mantingerzand Begrazen Bargerveen overige Begrazen Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht Begrazen Rijntakken Begrazen Vecht- en Beneden- Reggegebied Begrazen Engbertsdijksvenen Begrazen Boetelerveld Begrazen Sallandse Heuvelrug Begrazen Wierdense Veld Begrazen Borkeld Begrazen Begrazen Begrazen Springendal & Dal van de Mosbeek Bergvennen & Brecklenkampse Veld Buurserzand & Haaksbergerveen Begrazen Witte Veen Begrazen Veluwe Begrazen Landgoederen Brummen Begrazen Wooldse Veen (druk) begrazen, maaien, chopperen etc. Drukbegrazing inzet gescheperde kudde Drukbegrazing Drukbegrazing Drukbegrazen Van 24-uursbegrazing naar dagbegrazing d.m.v. nieuwe potstallen plus afbraak oude stallen M16 Jaarlijks beweiding of laat in het groeiseizoen maaien en afvoeren, eventueel in combinatie met nabeweiding M16C: Seizoensbegrazing M23 begrazen heidelandschap, graasdruk ruimtelijk en temporeel varieren (Archemerberg/Lemelerberg) M14 begrazing M12 optimaliseren intensiteit begrazingsdruk in ruimte en tijd t.b.v. kieming jeneverbes drukbegrazing met schapen M22 extensieve begrazing drukbegrazing met schapen M59 begrazen binnen raster/sloten (M17) begrazen binnen raster/sloten M12 begrazen binnen raster/sloten M15 begrazen binnen raster/sloten M2b: Lokale drukbegrazing met gehoede schapen M7: Begrazen M6: Begrazing in het relatief droge noordelijke deel van het hoogveen Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

18 Begrazen Noordhollands Duinreservaat Begrazen Kennemerland-Zuid Begrazen Coepelduynen Begrazen Meijendel & Berkheide Begrazen Solleveld & Kapittelduinen basisbeheer Begrazen Voornes Duin Begrazen Biesbosch Begrazen Kop van Schouwen Begrazen Manteling van Walcheren Begrazen Oosterschelde Begrazen Brabantse Wal Begrazen Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Begrazen Kampina & Oisterwijkse Vennen Begrazen Regte Heide & Riels Laag Begrazen Kempenland-West Begrazen Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Begrazen Strabrechtse Heide & Beuven Begrazen Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Uitbreiden begrazing drukbegrazing extra beheer begrazing 3c Instellen begrazing 26. Gescheperde begrazing 16 Drukbegrazing door schapen beheer (intensievere beweiding) huidig areaal K22 Project Meeuwenduinen, inclusief: 1) tot minerale zand (ca. 15 cm), 2) plaggen en uitsteken duinriet, helm en struweel en uittrekken wilgen rond bestaande zandverstuiving, 3) afvoeren van humus houdende grond en vegetatie buiten N2000- gebied, 4) drukbegrazing met schapen, en 5) combineren met maatregelen voor de herintroductie van konijnen en verwijderen Am. vogelkers. M3 Extra drukbegrazing met schapen, 24 ha (huidig) + 10 ha uitbreiding. Seizoensbegrazing met schapen Tholen / Sint Philipsland (Druk)begrazen Extra begrazen/drukbegrazing Extra begrazen (Extra) begrazen Extra begrazen/drukbegrazing begrazing terugzetten successie met schapenbegrazing, kleinschalig plaggen, maaien en branden h4030 ook bekalken in combinatie met plaggen B1 drukbegrazing leefgebied laurabossen 18\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

19 Begrazen Oeffelter Meent Begrazen Zeldersche Driessen Begrazen Maasduinen Begrazen Meinweg Begrazen Brunssummerheide Begrazen Bemelerberg & Schiepersberg Begrazen Geuldal Begrazen Kunderberg Begrazen Sint Pietersberg & Jekerdal Begrazen Savelsbos Beheer oppervlaktewater Lieftinghsbroek Beheer oppervlaktewater Mantingerzand hydrologie en (her-)inrichting Beheer oppervlaktewater Bargerveen hydrologie en (her-)inrichting Beheer oppervlaktewater Springendal & Dal van de Mosbeek hydrologie en (her-)inrichting Beheer oppervlaktewater Bekendelle hydrologie en (her-)inrichting Beheer oppervlaktewater Wooldse Veen Beheer oppervlaktewater Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem Beheer oppervlaktewater Naardermeer Beheer oppervlaktewater Oostelijke Vechtplassen overige Beheer oppervlaktewater Biesbosch drukbegrazing drukbegrazing B extra begrazing B extra begrazing B begrazing B1 begrazingsbeheer gescheperde kudde (met geiten) B begrazingsbeheer met geiten beheer bermen en overhoeken intensiveren met geherderde schaapskudde B begrazingsbeheer begrazing dempen ontwaterende sloten en verhogen grondwaterpeil Dempen sloten en greppels overige waterhuishoudkundige maatregelen M5 Tegengaan van terugschrijdende erosie in de Spingendaalse beek nadat barrierewerking van de wasserij is opgelost ten behoeven van herstel van de migratiemogelijkheid voor de Beekprik; het oplossen van het barriereknelpunt bij de wasserij is integraal onderdeel van deze maatregel M1b: Aanleggen waterretentiegebieden Boven Slinge M2a: Dempen waterlopen en gracht M1: ontwikkeling stroomdalgraslanden en glashaverhooilanden binnen uitbreiding N2000 gebied sloten afsluiten tbv uitbreiding hoogveenbos meer oppervl-water benutten voor grondwater Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

20 Beheer oppervlaktewater Kop van Schouwen Beheer oppervlaktewater Brabantse Wal Beheer oppervlaktewater Beheer oppervlaktewater Beheer oppervlaktewater Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Kampina & Oisterwijkse Vennen Beheer oppervlaktewater Strabrechtse Heide & Beuven Beheer oppervlaktewater Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Beheer oppervlaktewater Oeffelter Meent overige Beheer oppervlaktewater Brunssummerheide Beheer oppervlaktewater Geuldal overige Bekalken Wijnjeterper Schar overige Bekalken Bakkeveense Duinen Bekalken Rottige Meenthe & Brandemeer Bekalken Drentsche Aa-gebied Bekalken Drents-Friese Wold & Leggelderveld Bekalken Dwingelderveld Bekalken Boetelerveld Bekalken Bergvennen & Brecklenkampse Veld Bekalken Aamsveen Bekalken Veluwe Bekalken Stelkampsveld Bekalken Bruuk vergroten rivierinvloed (ruimen rasters, stortsteen, enz) K2 Aanleg poelen voor amfibieã«n (5 stuks), bij voorkeur aansluiten op poelen van de Maire en de Meeuwenduinen. Aanvoer zwakgebufferd water Vernatten (betreft alleen omleggen beek) herstel hydrologie -overige maatregelen GGOR aanvoer zwak geb. opp. Water stuwbeheer bij beuven om indien nodig droogval van de oevers te bewerkstelligen ophoge kade en maken van voorziening dat water uit het beuven door het marijkeven stroomt H4 controleren en herstellen lekkende dijken rond kruispeel 13 poelen visvangen H Hydrologisch herstel H aanpak te diepe insnijding waterlopen 11. proef bekalken bekalken (indien noodzakelijk na onderzoek) beijzeren bekalken (incl. bekalken na plaggen) bekalken Bekalking infiltratiezone M14 Bekalken (optioneel) na plaggen c.q. inzijggebied, alleen niet op moerige gronden M12 bekalken omgeving vennen M12a Bekalken (indien nodig) M7a: Bekalken inzijggebied m2 bekalken inzijggebied 20\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

21 Bekalken Oostelijke Vechtplassen Bekalken Brabantse Wal Bekalken Bekalken Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Bekalken Kampina & Oisterwijkse Vennen Bekalken Kempenland-West Bekalken Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Bekalken Oeffelter Meent Bekalken Zeldersche Driessen Bekalken Boschhuizerbergen Bekalken Beschermen grondwater Beschermen grondwater Beschermen grondwater Beschermen grondwater Beschermen grondwater Beschermen grondwater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Bemelerberg & Schiepersberg Bergvennen & Brecklenkampse Veld Binnenveld Nieuwkoopse Plassen & De Haeck Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Kempenland-West Brunssummerheide Alde Feanen Wijnjeterper Schar Rottige Meenthe & Brandemeer Weerribben De Wieden m6 belemen ashorstersloot bij lage horst en plakse weg + verwijderen drainage naastgelegen percelen bekalken verzuurde vegetatie Bekalken inzijggebied Bekalken (+ toevoeging mineralen) Bekalken bekalken Bekalken inzijggebied bekalken inzijggebied zwakgebufferde vennen zonodig bekalken bekalken Db diepe bekalking Kr1 extra kalkrotsen winckelberg&groeve 't Rooth vrijzetten M11 (Handhaven) inlaat opgepompt grondwater kade aanleggen om inundatie Grift te voorkomen 1. Proef met winterinundatie in Schraallanden langs de Meije Inundatie (fall backoptie) Inundatie met beekwater Tb Hydrologisch herstel diepere grondwater optimalisatie en uitbreiding helofytenfilter Wyldlannen aanname watermaatregelen (na onderzoek): verhoging beekpeil en peilverhoging landbouwgronden in omgeving aanpassen oppervlaktewatersysteem intern M13 begreppelen percelen en aanleg/herstel sloten Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

22 Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Beschermen oppervlaktewater Vecht- en Beneden- Reggegebied Botshol Duinen Goeree & Kwade Hoek Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Sint Jansberg Beschermen oppervlaktewater Boschhuizerbergen Beschermen oppervlaktewater Maasduinen Beschermen oppervlaktewater Sarsven en De Banen Beschermen oppervlaktewater Noorbeemden & Hoogbos Bosvorming Fochteloerveen Bosvorming Drents-Friese Wold & Leggelderveld Bosvorming Springendal & Dal van de Mosbeek Bosvorming Veluwe Bosvorming Landgoederen Brummen Bosvorming Willinks Weust Bosvorming Bekendelle Bosvorming Lingegebied & Diefdijk-Zuid Bosvorming Naardermeer Bosvorming Oostelijke Vechtplassen Bosvorming Bosvorming Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Bosvorming Sint Jansberg M13 begreppelen percelen en aanleg/herstel sloten M10 Verondiepen zomerbed, aanleg meanders en toelaten morfodynamiek Vecht (Vechtdal) begreppelen veenmosrietland 22 Wegvangen vis Vh1 venherstel door gefaseerd slib en opslag verwijderen H4 opheffen detailontwatering Vh vrijzetten venoever Vh vrijzetten venoever Vh vrijzetten venoever H1 verbeteren drainagebasis noor Bos omvormen noordzijde omvormen naald-/loofbos M28+M29+M30 Verbinden en uitbreiden droge heide door omvorming vanuit bos of landbouwgrond M14: Uitplanten stekken en/of zaaien Jeneverbes M3b: Omvorming van bos tbv vochtig alluviaal bos m5a omvormen bos naar schraalland (corridors) M3a: ontwikkelen van structuurrijk loofbos H9120 m2. omvorming bos / ander natuurterrein naar kalkmoeras buffer (bomen) tussen A1 en Naardermeer opslag verwijderen en bos terug in jonge verlanding bosomvorming naar heide, incl greppels en sloten dichten, incl mineralengift O1 Bosomvorming naar heide 22\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

23 Bosvorming Leudal Bosvorming Roerdal Bosvorming Geleenbeekdal Bosvorming Bemelerberg & Schiepersberg Bosvorming Geuldal Bosvorming Sint Pietersberg & Jekerdal Bosvorming Savelsbos Bosvorming Noorbeemden & Hoogbos Creëren oeverbescherming Creëren oeverbesherming Vecht- en Beneden- Reggegebied Achter de Voort, Agelerbroek & Voltherbroek Creëren oeverbesherming Lemselermaten Creëren oeverbesherming Korenburgerveen Creëren oeverbesherming Wooldse Veen hydrologie en (her-)inrichting Creëren oeverbesherming Creëren open plekken in landschap Creëren open plekken in landschap Creëren open plekken in landschap Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem Achter de Voort, Agelerbroek & Voltherbroek Kop van Schouwen Bemelerberg & Schiepersberg O1 omvormen bos door langjarig kleinschalig dunningsregime bosomvorming plateau binnen begrenzing van donker naaldhout naar loofhout en/of heide Gp opkweek en uitplanten grote pimpernel O 2 omvormen aangeplante populierenbossen V1 realiseren verbindingszones, inrichting V realiseren verbindingszones V realiseren verbindingszones bos terugzetten op dalwand O1 omvormen van exoten en monotone bospercelen naar natuurlijk bos, selectief kapbeheer ten behoeve van de voorjaarsflora (behoud ijl bomenscherm); stimuleren boomsoorten met goed verteerbaar strooisel (zoals linde, es, esdoorn) M37 hooilandbeheer eventueel met nabeweiding M4c hervatten hooilandbeheer in niet gemaaide locaties met ruige, vochtige tot natte vegetatie M12 hooilandbeheer M2C: Afkoppeling van sloot en ophoging van perceel Dwarsdijk 12 M1e: Realisatie randsloot, incl. plaatsen folie: ontwatering (bebouwde) percelen veilig stellen (zie ook M2c). M2a en M2b: hooilandbeheer H6120 M1d geleidelijke overgangen creëren langs bospercelen K18 Openhouden valleien en verwijderen elzen opslag Vroongronden. Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

24 Flexibel peilbeheer Van Oordts Mersken Flexibel peilbeheer Olde Maten & Veerslootslanden Flexibel peilbeheer Engbertsdijksvenen Flexibel peilbeheer Wierdense Veld Flexibel peilbeheer Bruuk Flexibel peilbeheer Uiterwaarden Lek overige Flexibel peilbeheer Flexibel peilbeheer Ilperveld, Varkensland, Oostzanerveld & Twiske Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Flexibel peilbeheer Geleenbeekdal Flexibel peilbeheer Brunssummerheide Graven Weerribben Graven De Wieden Graven Olde Maten & Veerslootslanden Graven Vecht- en Beneden- Reggegebied Graven Lemselermaten Graven Dinkelland Graven Landgoederen Brummen Graven Willinks Weust overige Graven Botshol Graven Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder Graven Polder Westzaan Graven Ilperveld, Varkensland, Oostzanerveld & Twiske K3 open plekken creëren als verbinding tussen de schraalgraslanden 2. verhogen slootpeilen Hege Geasten-Zuid M7 Flexibel peilbeheer M7 peilverhoging Geesters Stroomkanaal M13 Peilverhoging in Hogelaarsleiding m4 peilverhoging ashorstersloot ter hoogte van vuilstort 12. maatregel tegen erosie dynamisch peilbeheer (via isolatie van sloten) H5a verhogen waterpeil door peilbeheer nabij weerterbos en bij kruispeel en de hoort H 9 opzetten waterpeil nabij habitattype H peil brongebied verhogen M3 Graven nieuwe petgaten M3 Graven nieuwe petgaten M5 Afgraven maaiveld M21 Stoppen bemesting en afgraven/uitmijnen fosfaatrijke toplaag (Eerderhooilanden, lage delen Eerder Achterbroek) M9 Ondiep afgraven toplaag en verwijderen bos M19 verwijderen toplaag M5: Uitmijnen m6a ontgronden graven petgaten in combinatie met aanvier van oppervlaktewater via slenken/strokenplaggen. petgat uitgraven t.b.v. jonge verlanding petgat uitgraven 24\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

25 Graven Naardermeer Graven Oostelijke Vechtplassen Graven Nieuwkoopse Plassen & De Haeck Graven Zouweboezem Graven Manteling van Walcheren Graven Langstraat Graven Graven Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Kampina & Oisterwijkse Vennen Graven Strabrechtse Heide & Beuven Graven Oeffelter Meent Graven Zeldersche Driessen Graven Geleenbeekdal overige Hakhout/strooisel beheer Borkeld Hakhout/strooisel beheer Springendal & Dal van de Mosbeek Hakhout/strooisel beheer Landgoederen Oldenzaal Hakhout/strooisel beheer Willinks Weust Hakhout/strooisel beheer Bekendelle Hakhout/strooisel beheer Kolland & Overlangbroek basisbeheer petgaten uitgraven afgraven landbouwgrond Voormeer afgraven verdroogde verlanding (in combinatie met basenrijk water) 2b. Graven nieuwe petgaten 4. Afgraven / plaggen bovengrond en ontwikkelingsbeheer bij percelen/stroken met dikke kleilaag M14 Uitvoeren verstuivingsplan, incl.: 1) kaal maken van toppen zeereep, 2) ontgraven helm, 3) verwijderen en afvoeren beton puinweg en 4) afplaggen humuslaag. Afgraven landbouwgrond en herinrichting Afgraven landbouwgrond (onderdeel GGOR) Greppels + toevoer herstellen uitmijnen vormalige landbouwgronden vergraven uitmijnen voormalige landbouwgronden P 1 verwijderen voedselrijke bovengrond kleinschalig verwijderen strooisellaag leemkuilen M101 hakhoutbeheer M12 verbeteren bosstructuur door licht en kronendak, terugbrengen van schaduwsoorten, verwijderen van strooisel, hakhoutbeheer. Op basis van onderzoek verder uitwerken m2b strooisel verwijderen M3b: Verwijderen strooisellaag H9160A Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

26 Hakhout/strooisel beheer Polder Westzaan overige Hakhout/strooisel beheer Grevelingen Hakhout/strooisel beheer Kop van Schouwen Hakhout/strooisel beheer Brabantse Wal Hakhout/strooisel beheer Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Hakhout/strooisel beheer Regte Heide & Riels Laag Hakhout/strooisel beheer Kempenland-West Hakhout/strooisel beheer Leudal Hakhout/strooisel beheer Bunder- en Elslooerbos Hakhout/strooisel beheer Bemelerberg & Schiepersberg Hakhout/strooisel beheer Geuldal Hakhout/strooisel beheer Kunderberg Hakhout/strooisel beheer Sint Pietersberg & Jekerdal Hakhout/strooisel beheer Savelsbos Hakhout/strooisel beheer Noorbeemden & Hoogbos Herinrichting Duinen en Lage Land Texel hydrologie en (her-)inrichting Herinrichting Duinen Terschelling Herinrichting Duinen Ameland Herinrichting Duinen Schiermonnikoog Afzetten en afvoeren essenhakhout (79 ha. in cyclus van 6-8 jaar inclusief inboeten) proef versnipperd rietstrooisel voor op gang brengen jonge verlanding Bestrijding van houtige opslag in duindoornstruweel Hompelvoet, Veermansplaat K15 Kwaliteitsverbetering Slotbos, incl: 1) hakhoutbeheer (deel doorgeschoten elzenhakhout en populieren verwijderen), 2) dunning / vrijzetten van enkele grote eiken, 3) opschonen greppel- en rabattenstelsel, 4) omvormen van bos door kappen esdoorns en aanplant van es, iep en linde. Verwijderen Am. vogelkers lift mee. Branden (fall back) Branden (fall back) Branden Strooisel verwijderen introductie hakhoutbeheer weghalen omgevallen dode bomen K1 verwijderen houtige opslag (handmatig/geitenbegrazing) Br experimenteel branden proef hakhoutbeheer K middenbos-/ hakhoutbeheer hakhoutbeheer K1 invoeren hakhoutbeheer (of middenbosbeheer) in eikenhaagbeukenbos uitwerken hydrologische maatregelen raster plaatsen (her)plaatsen raster 26\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

27 Herinrichting Van Oordts Mersken Herinrichting Wijnjeterper Schar Herinrichting Rottige Meenthe & Brandemeer Herinrichting Drentsche Aa-gebied Herinrichting Drents-Friese Wold & Leggelderveld Herinrichting Dwingelderveld Herinrichting Mantingerzand Herinrichting Bargerveen overige Herinrichting Weerribben Herinrichting Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht Herinrichting Engbertsdijksvenen Herinrichting Boetelerveld Herinrichting Sallandse Heuvelrug Herinrichting Wierdense Veld Herinrichting Borkeld Herinrichting Herinrichting Springendal & Dal van de Mosbeek Achter de Voort, Agelerbroek & Voltherbroek stuifkuilen maken 9. inrichting Dulf/Janssenstichting 8. aanpak Nije Heawei + bermsloten + inrichting (slenkherstel) plaatsen slibschermen kades verwijderen hermeandering Inrichting Leisloot Plaatsen stuwen rasters M15 kleinschalige pas maatregelen in omgeving bestaande blauwgrasland M4a Verwerven, herinrichten, verbeteren waterhuishouding percelen in nieuwe natuur EHS inclusief stoppen bemesting M5a realisatie hydrologische bufferzone oost M1 Verwijderen ontwatering in percelen grenzend aan de zuidgrens van Natura 2000 gebied plaatsen raster rond eendenplas ivm voorkomen betreding door runderen M11 Verplaatsen in 2009 vergunde verplaatsing grondwateronttrekking van 2 miljoen m3/j onttrekking van Wierden naar Rectum-Ypelo inrichten (o.a. verwijderen ontwatering) laatste deel middelveen / overtoom M28 Verbinden en uitbreiden droge heide: Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

28 Herinrichting Lemselermaten Herinrichting Dinkelland overige Herinrichting Landgoederen Oldenzaal Herinrichting Lonnekermeer Herinrichting Buurserzand & Haaksbergerveen Herinrichting Korenburgerveen Herinrichting Bekendelle Herinrichting Wooldse Veen Herinrichting Binnenveld Herinrichting Lingegebied & Diefdijk-Zuid - Holtsuze en Manderstreu door omvormen bos naar heide (door kappen en plaggen) en door omvormen landbouwgrond (door afgraven fosfaatrijke toplaag) (tbv Mosbeek, M28) M1a Inrichten hydrologische bufferzone ten oosten, noorden en westen van het agelerbroek M1 verwijderen ontwatering (sloten en buis drainage) en inrichten in verworven EHS percelen binnen Natura 2000 gebied M11 herstel chemische : Onderzoeksopgave: effecten van bemesting op de chemische samenstelling van grondwater dat toestroomt naar kwelafhankelijke habitattypen; in bijzonder gaat het waar liggen intrekgebieden van kwelzones in Stroothuizen, Stroothuizen, Snoeyinksbeek en Dinkeldal, welke percelen dragen sterk bij aan vermesting van het toestromende grondwater. M1a herinrichting Snoeyinksbeek: verwerven gronden westflank buiten N2000 M4d Verwerven en inrichten M6a Aankoop en herinrichting landbouwpercelen langs de Smitterijweg M1F: Afdichten van de vijverbodem in het Meddose Veen M2b: Aanpassen afwatering zuidoosten M1d: Inrichtingsmaatregelen van percelen: ontwikkeling tot bloemrijk grasland. 28\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

29 Herinrichting Uiterwaarden Lek overige Herinrichting Duinen Den Helder-Callantsoog Herinrichting Zwanenwater & Pettemerduinen Herinrichting Schoorlse Duinen Herinrichting Noordhollands Duinreservaat Herinrichting Kennemerland-Zuid Herinrichting Meijendel & Berkheide Herinrichting Solleveld & Kapittelduinen Herinrichting Voornes Duin Herinrichting Duinen Goeree & Kwade Hoek overige Herinrichting Biesbosch Herinrichting Kop van Schouwen Herinrichting Manteling van Walcheren Herinrichting Ulvenhoutse Bos Herinrichting Langstraat Herinrichting Kempenland-West Herinrichting Herinrichting Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Herinrichting Oeffelter Meent Herinrichting Sint Jansberg omvormen landbouwgronden binnen N-2000 gebied naar natuur, indien mogelijk en noodzakelijk afplaggen m4. opheffen verdroging: aanleg en inrichting hydrologische bufferzone 5. bufferzone rond habitattype aanleg stuifkuilen aanleg stuifkuilen stuifkuilen maken aanleg stuifkuilen aanleg stuifkuilen 28 aanpassen bestaand beheer, maaien en afvoeren (relatief vlakke delen), instellen schapenbegrazing (reliefrijke delen) 3. Voorkomen overbetreding/herinrichting 1 Zandtransportband tbv instuiving H2130 9c Realisatie rasters en veerroosters voor begrazing verwijderen stuw K1 Aanleg extra veetunnel t.b.v. integrale begrazing duingraslanden Doodskisten en Duinen van Renesse. M9 Ruimen struweel zeereep westelijk deel, Vier Hoogten (deelgebied a, rapport Bas Arens) mozaiekomvorming herstel hydrologie -korte termijn maatregelen Aanleggen en beheren akkers in omgeving voor mineralentoevoeging aan systeem aanleg kade soerendonks goor U1 Herstellen van voormalige vennen Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

30 Herinrichting Zeldersche Driessen Herinrichting Sarsven en De Banen Herinrichting Swalmdal Herinrichting Roerdal Herinrichting Geleenbeekdal Herinrichting Bemelerberg & Schiepersberg Herinrichting Geuldal Herinrichting Sint Pietersberg & Jekerdal Herinrichting Noorbeemden & Hoogbos Kap grootschalig Vecht- en Beneden- Reggegebied Kappen Duinen en Lage Land Texel Kappen Wijnjeterper Schar Kappen Bakkeveense Duinen Kappen Fochteloerveen Kappen Witterveld Kappen Drouwenerzand Kappen Drents-Friese Wold & Leggelderveld Kappen Elperstroomgebied Kappen Holtingerveld (Havelte-Oost) Kappen Dwingelderveld Kappen Mantingerzand Kappen Bargerveen overige Kappen Rijntakken Kappen Vecht- en Beneden- Reggegebied Kappen Engbertsdijksvenen 13 poelen terugplaatsen raster voor ruigtevegetatie H5 plaatsen kwelscherm (fase 1) aanplanten en uitrasteren H akker naar grasland Vw1 Aankoop stroomdalgrasland I herinrichting bolwergweg Vw 1 /I 1 inrichting potentiegebied bij kathagerbroek A1 aanleggen bufferzones langs bovenrand helling (invang meststoffen) (inrichten) A aanleggen bufferzones langs bovenrand helling (inrichten) B inrichten kralen parkeren schapen A1 aanleggen bufferzones langs bovenrand helling (invang meststoffen) (inrichten) M34 nieuwvorming door opslag van zomereik en berk in heide en/of omvorming van naaldbos bosopslag verwijderen 7. kappen bos en plaggen (randen van) slenken De Marschen terugzetten bosranden en dunnen bosstroken (ca 7 ha) Verwijderen opslag verwijderen opslag (Ngerelateerd) Opslag verwijderen kappen bos naar heide kappen bos Opslag verwijderen Verwijderen opslag Opslag verwijderen creeren bosranden M16A: Uitkappen bos en struweel 30\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

31 Kappen Boetelerveld Kappen Sallandse Heuvelrug Kappen Wierdense Veld Kappen Springendal & Dal van de Mosbeek Kappen Lemselermaten Kappen Lonnekermeer Kappen Buurserzand & Haaksbergerveen Kappen Witte Veen Kappen Aamsveen Kappen Veluwe Kappen Landgoederen Brummen Kappen Stelkampsveld Kappen Korenburgerveen Kappen Willinks Weust Kappen Bekendelle Kappen Wooldse Veen Kappen Binnenveld Kappen Botshol Kappen Kappen Duinen Den Helder-Callantsoog Zwanenwater & Pettemerduinen Kappen Schoorlse Duinen Kappen Noordhollands Duinreservaat Kappen Kennemerland-Zuid M13 Kappen bos en omvormen naar heide (in en ten noorden van Beerzerveld, intrekgebied bronsystemen lemelerberg) M11 bos rooien M7 Verwijderen van bosareaal binnen het Natura 2000 gebied boskap rond sasbrinkven, plaatselijk strooisellaag verwijderen M23 verwijderen boomopslag M52 periodiek opslag verwijderen M8 Verwijderen boompjes in westelijke heidegebied M12 verwijderen opslag M15 opslag verwijderen M16 verwijderen opslag M14 verwijderen opslag M3b: Opslag verwijderen en afvoeren M3a: Omvorming van bos tbv heide en schraalland m4 omvormen bos (geheel of gedeeltelijk) naar schraalland en heide M4B: Bosopslag verwijderen mbt HT Actieve en Herstellende Hoogvenen m2e verwijderen overmatige bosopslag steengroeve bodem M3b: Verwijderen strooisellaag H9120 M4a: Verwijderen bosopslag in de veenkern. bos kappen in de Hel en Blauwe Hel opslag van bomen en struweel verwijderen intensiveren begrazing intensiveren onthouten ontbossen Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

32 Kappen Eilandspolder Kappen Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder Kappen Polder Westzaan Kappen Ilperveld, Varkensland, Oostzanerveld & Twiske Kappen Naardermeer Kappen Oostelijke Vechtplassen Kappen Coepelduynen Kappen Meijendel & Berkheide Kappen Solleveld & Kapittelduinen Kappen Voornes Duin Kappen Duinen Goeree & Kwade Hoek Kappen Nieuwkoopse Plassen & De Haeck Kappen Grevelingen Kappen Kop van Schouwen Kappen Manteling van Walcheren Kappen Oosterschelde Kappen Brabantse Wal hydrologie en (her-)inrichting Kappen Ulvenhoutse Bos Kappen Langstraat Kappen Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen intensievere onthouting Verwijderen struweel, opslag en exoten opslag verwijderen opslag verwijderen incl Cranberry (uitbreiding heide in H7140B ) opslag verwijderen opslag verwijderen opslag verwijderen verwijderen opslag in geschikt veenmosrietland en vochtige laagveenheide verwijderen duindoorn en (plaggen) helm 27 gericht verwijderen jonge opslag en exoten in zeedorpenlandschap Noord- Berkheide 9. Verwijderen struweel en plaggen 7a Verwijderen struweel 3a Verwijderen struweel (maaibeheer practisch mogelijk maken) 2a. Rooien bosranden langs watergangen Intensivering van bestrijding van rand-ontwikkeling van duindoornstruweel Hompelvoet, Veermansplaat K20 Ruimen struweel, extra maaien en afvoeren Vroongronden (particulier). M4 Kruipwilg en duindoorn rooien oostelijk deel. Opslag verwijderen Inlaat Vlietepolder kappen bos + plaggen verwijderen exoten 32\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

33 Kappen Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Kappen Kampina & Oisterwijkse Vennen Kappen Regte Heide & Riels Laag Kappen Kempenland-West Kappen Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Kappen Strabrechtse Heide & Beuven Kappen Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Kappen Deurnsche Peel & Mariapeel Kappen Sint Jansberg Kappen Zeldersche Driessen Kappen Boschhuizerbergen Kappen Maasduinen Kappen Sarsven en De Banen Kappen Leudal Kappen Swalmdal Kappen Meinweg Kappen Roerdal Kappen Geleenbeekdal Kappen Brunssummerheide Kappen Bemelerberg & Schiepersberg Kappen Geuldal Kappen Kunderberg Kappen Sint Pietersberg & Jekerdal Kappen Savelsbos Kappen naaldbos Buurserzand & Haaksbergerveen Kappen naaldbos Kop van Schouwen Kappen naaldbos Kempenland-West Opslag verwijderen Opslag verwijderen Opslag verwijderen Kap bomen tbv uitbreiding oppervlak Opslag verwijderen Opslag verwijderen verwijderen bos rond ven vergroting winddynamiek door kappen bos verwijderen strooisel K4 Verwijderen boomopslag bosopslag verwijderen, maaien, grazen, enz K1 verwijderen bosopslag groepenkap en strooiselverwijderen K opslag verwijderen K opslag verwijderen K vrijstellen omgeving van bos verwijderen exoten Op1 opruimen hoogwatervuil en verwijderen bosopslag K omvormen bos K verwijderen bosopslag bermen t.b.v. H1061 K 1 verwijderen bosopslag en houtige begroeiing K verwijderen bosopslag K2 Kappen Acaciabos Julianagroeve K verwijderen houtige opslag (handmatig/geitenbegrazing) verwijderen bosopslag, strooisel K verwijderen houtige opslag (handmatig) bos kappen M11 Kappen naaldbos Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48

34 Kappen naaldbos Sint Jansberg Kappen naaldbos Boschhuizerbergen Kappen naaldbos Geleenbeekdal Kappen naaldbos Geuldal Maaien Duinen en Lage Land Texel Maaien Duinen Vlieland Maaien Duinen Terschelling Maaien Alde Feanen overige Maaien Fochteloerveen Maaien Witterveld Maaien Drouwenerzand Maaien Drents-Friese Wold & Leggelderveld Maaien Holtingerveld (Havelte-Oost) Maaien Dwingelderveld Maaien Mantingerzand Maaien Weerribben Maaien De Wieden Maaien Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht Maaien Rijntakken Maaien Vecht- en Beneden- Reggegebied Maaien Boetelerveld Maaien Sallandse Heuvelrug K17 Omvorming naaldbos, inclusief planvorming. Fasering van uitvoering mee laten liften met fasering redynamisering duinen. Hydrologische maatregelen, inclusief omvormen 50 ha naaldbos O2 omvormen naaldbos naar jonge fase beuken-eikenbos K kappen naaldbos O 1 omvormen naaldbos en verwijderen strooisel K kappen naaldhout langs carexweitje chopperen maaien en afvoeren verwijderen beplanting opstellen beheervisie t.a.v. maaibeheer in stabiele kern Maaien, chopperen en afvoeren maaien (N-gerelateerd) Maaien en afvoeren maaien Maaien, afvoeren, chopperen Maaien en afvoeren Maaien en afvoeren M11 zomer-maaibeheer M11 zomer-maaibeheer M14 Eenmaal per jaar maaien en afvoeren laat in groeiseizoen M16B: Maaien en afvoeren M26 Laat in groeiseizoen maaien en afvoeren van voorkomens en potentieel voorkomens van habitattypen H6230, H7140A (indien niet beweid; Vechtdal) 34\48 Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof

35 Maaien Borkeld Maaien Maaien Springendal & Dal van de Mosbeek Bergvennen & Brecklenkampse Veld Maaien Dinkelland Maaien Lonnekermeer Maaien Buurserzand & Haaksbergerveen Maaien Witte Veen Maaien Aamsveen Maaien Veluwe Maaien Landgoederen Brummen Maaien Willinks Weust Maaien Binnenveld Maaien Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem Maaien Uiterwaarden Lek basisbeheer Maaien Botshol Maaien Maaien Duinen Den Helder-Callantsoog Zwanenwater & Pettemerduinen Maaien Schoorlse Duinen Maaien Noordhollands Duinreservaat Maaien Eilandspolder Maaien Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder Maaien Polder Westzaan M11 periodiek maaien en afvoeren van biomassa, waarbij het maaien gefaseerd wordt uitgevoerd i.v.m. fauna intensiever dan regulier heidebeheer maaien van vergraste heide op de veenrand M26 Laat in groeiseizoen maaien en afvoeren van voorkomens en potentiele voorkomens van habitattypen H6230, H6410, H7140A en H7230 M16a verwijderen ongewenste vegetatie M18 maaien en afvoeren/oogsten gew en afvoeren, struweelopslag verwijderen (Stroothuizen, Punthuizen) M15 maaien M13 maaien M17 maaien M13 maaien M3a: Maaien en afvoeren M6: Maaien m2c (extra) maaien (extra) maaien met licht materieel M3: aanvullend maaibeheer 10. optimaal terreinbeheer (maaien, (na)beweiding en/of intomen struweel) Koekoekswaard Faciliteren omvormingsbeheer (deel wintermaaien wordt zomermaaien) en afvoer van alle maaisel extra maaien extra maaien maaien en afvoeren verruigde graslanden maaien herfstmaaien Achtergrondrapport Afbakening van de onderzoeksmethode bij het Plan-MER over het programma aanpak stikstof \48