Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek

Transcriptie

1 Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek gemeente Leiden Behoort bij beschikking van Burgemeester en Wethouders van Leiden Wabo Opdrachtgever Status: definitief Search Ingenieursbureau BV Meerstraat 7 Projectleider 5473 AA Heeswijk Dinther drs. J.H.F. Leuvering (senior prosector) Projectnummer Autorisatie Paraaf Datum Synthegra Rapport S1489 drs. J.H.F. Leuvering (senior prospetor) Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden Telefoon +31 () , Internet:

2 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 COLOFON Opdrachtgever : Search Ingenieursbureau BV te Heeswijk Dinther Project : Projectnummer : S1489 Titel : Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Datum concept : Datum definitief : Projectleider : drs. J.H.F. Leuvering Auteurs : drs. J.H.F. Leuvering Autorisatie : drs. J. H.F. Leuvering (senior prospector, fysisch geograaf) Druk : Synthegra bv, Leusden ISSN : Synthegra bv Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden Telefoon +31 () , Internet: Synthegra bv, 214 Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 2 van 15

3 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 INHOUD ADMINISTRATIEVE GEGEVENS 4 SAMENVATTING 5 Inleiding 5 Specifieke archeologische verwachting op basis van de quickscan 5 Archeologische interpretatie veldonderzoek 5 Aanbeveling 6 1 INLEIDING Onderzoekskader Onderzoeksdoel en vraagstellingen Ligging en huidige situatie plangebied Toekomstige situatie plangebied 9 2 VOORONDERZOEK Inleiding Verwachtingsmodel Conclusie en aanbeveling 1 3 INVENTARISEREND VELDONDERZOEK Methode Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens Archeologische indicatoren Archeologische interpretatie 12 4 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Aanbevelingen 14 LITERATUUR 15 Bijlagen: Bijlage 1: Overzicht van de relevante geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 2: Boorpuntenkaart Bijlage 3: Boorprofielen Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 3 van 15

4 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 Administratieve gegevens Toponiem : Zeeheldenbuurt Plaats : Leiden Gemeente : Leiden Provincie : Zuid-Holland Projectnummer : S1489 Bevoegde overheid : Gemeente Leiden Deskundige namens gemeente : Mw. Ch. Brandenburgh Opdrachtgever : Search Uitvoerende instantie : Synthegra bv Datum uitvoering veldwerk : 1 november 214 tot en met 11 november 214 Uitvoerders veldwerk : drs. H. Kremer (senior prospector / KNA archeoloog), dhr. P. van Luijtelaar (veldmedewerker) en drs. J.H.F. Leuvering (senior prospector / fysisch geograaf) Onderzoeksmelding (ARCHIS) : Datum onderzoeksmelding : Onderzoeksnummer (ARCHIS) : Kaartblad : 3F Periode : ijzertijd tot en met de vroege middeleeuwen Oppervlakte : blok 5: Circa 2.2 m 2 blok 1, 12 en 13: 9.8 m 2 Grondgebruik : woonwijk: huizen, tuinen, infrastructuur Geologie : Formatief van Echteld Geomorfologie : rivierinversierug Bodem : (stads-)ophoging Depot : Documentatie en vondsten zullen worden aangeleverd aan het Provinciaal Depot van Zuid-Holland, te Alphen aan den Rijn De onderzoekslocatie wordt omsloten door de volgende vier coördinaten: Blok 5: Noordwest x: y: Noordoost x: y: Zuidwest x: y: Zuidoost x: y: Blok 1, 12 en 13: Noordwest x: y: Noordoost x: y: Zuidwest x: y: Zuidoost x: y: Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 4 van 15

5 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 Samenvatting Inleiding Synthegra heeft in opdracht van Search Ingenieursbureau BV een archeologisch karterend booronderzoek uitgevoerd op een terrein in de Zeeheldenbuurt in Leiden. De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen herinrichting van deze woonwijk. Het veldwerk is uitgevoerd op 1 en 11 november 214. Specifieke archeologische verwachting op basis van de quickscan Op basis van het bureauonderzoek worden archeologische waarden verwacht op verschillende niveaus. In de top van de estuariene afzettingen worden archeologische resten uit de ijzertijd verwacht. Dit niveau is afgedekt door oeverafzettingen van de Oude Rijn, waarin archeologische waarden uit de Romeinse tijd en vroege middeleeuwen aanwezig kunnen zijn. De natuurlijke afzettingen zijn vermoedelijk afgedekt door een ophogingspakket met stedelijk afval, dat onder andere is opgebracht in verband met het agrarisch gebruik. Omdat het plangebied buiten de historische kern van Leiden ligt worden geen sporen van middeleeuwse en post middeleeuwse bebouwing verwacht. Op de geraadpleegde historische kaarten heeft het plangebied een agrarisch grondgebruik en is geen bebouwing binnen het plangebied aanwezig. Op basis van eerder uitgevoerd onderzoek in de omgeving van het plangebied wordt de natuurlijke bodem verwacht onder een sub-recent ophoogpakket van circa 1 meter dik. De bestaande bebouwing in het plangebied kan er voor gezorgd hebben dat de bodem ten dele is verstoord. Archeologische interpretatie veldonderzoek Binnen het plangebied werden resten uit de ijzertijd verwacht in de top van de estuariene afzettingen, die onder een pakket oeverafzettingen van de Oude Rijn liggen. Uit het booronderzoek is gebleken dat deze afzettingen in de ondergrond van het plangebied aanwezig zijn en vrij zandig zijn ontwikkeld. Er zijn geen humeuze en/of ontkalkte lagen in deze afzettingen waargenomen. Dergelijke lagen zouden kunnen wijzen op een periode van non-depositie, wat mogelijkheden voor bewoning geeft. Ook zijn er geen indicatoren aangetroffen die wijzen op een archeologische vindplaats uit deze periode. Archeologische resten uit de ijzertijd worden op grond van de resultaten van het veldonderzoek binnen het plangebied niet meer verwacht. Resten uit de Romeinse tijd en met de vroege middeleeuwen werden verwacht in de oeverafzettingen van de Oude Rijn. Deze afzettingen zijn binnen het plangebied onder een ophogingslaag van stadsafval aangetroffen. Alleen in boring 19 is een horizont aangetroffen (tussen 85 en 11 cm beneden maaiveld) dat mogelijk de intacte top van de oeverafzettingen betreft. In de rest van het plangebied is de top van de oeverafzettingen verstoord. Deze verstoring is toe te schrijven aan het vroegere agrarische gebruik van het plangebied en aan de ontwikkeling van de huidige woonwijk. Er zijn geen aanwijzingen voor grootschalige diepe verstoring van de oeverafzettingen aangetroffen. Gezien de dikte van het ophogingspakket, dat onder de woonwijk aanwezig is, kunnen deze afzettingen ook onder de bebouwing nog grotendeels intact zijn. Deze resultaten doen vermoeden dat het verwachte vondstniveau (de oorspronkelijke top van de oeverwal) verdwenen is, maar dat eventueel aanwezige grondsporen nog wel (deels) bewaard zijn gebleven. Daarom kunnen archeologische resten binnen het plangebied uit de Romeinse tijd tot en met de vroege middeleeuwen niet uitgesloten worden. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 5 van 15

6 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 Aanbeveling Op basis van de resultaten van het booronderzoek zijn archeologische vindplaatsen in het plangebied niet uit te sluiten. Wanneer de geplande graafwerkzaamheden dieper reiken dan 7 cm beneden maaiveld kunnen eventueel aanwezig archeologische resten verloren gaan en is vervolgonderzoek noodzakelijk. Ter plaatse van de huidige bebouwing is dit niveau waarschijnlijk nog intact en kunnen onder de bebouwing nog grondsporen aanwezig zijn. Wij adviseren een vervolgonderzoek in de vorm van een proefsleuvenonderzoek om vast te stellen of in het plangebied archeologische resten aanwezig zijn en zo ja, welke waardering hieraan gegeven kan worden. Dit onderzoek kan ook worden aangegrepen om nadere informatie te verzamelen over de ontwikkeling van het landschap in het mondingsgebied van de Rijn binnen bebouwd gebied in de gemeente Leiden. 1 Het kan informatie opleveren over de ontwikkeling van het Waardeiland, waar het plangebied op ligt. Voor dit proefsleuvenonderzoek is een Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk dat is goedgekeurd door de bevoegde overheid. In dit PvE wordt de werkwijze en de randvoorwaarden van het proefsleuvenonderzoek vastgelegd. 1 Brandenburgh en Orsel, 213. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 6 van 15

7 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Inleiding 1.1 Onderzoekskader Synthegra heeft in opdracht van Search Ingenieursbureau BV een archeologisch karterend booronderzoek uitgevoerd op een terrein in de Zeeheldenbuurt in Leiden (afbeelding 1.1). De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen herinrichting van deze woonwijk. De toekomstige inrichting en de diepte van de toekomstige bodemverstoring zijn op dit moment onbekend, maar uitgaande van de aanleg van bouwputten voor de bebouwing zal de bodem waarschijnlijk tot in het archeologische niveau worden verstoord, dat in dit gebied vanaf circa 1 meter beneden maaiveld verwacht kan worden. Door de graafwerkzaamheden die zullen gaan plaatsvinden, kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden verloren gaan. Daarom is voorafgaand aan de graafwerkzaamheden archeologisch onderzoek uitgevoerd. In eerste instantie is voor het plangebied een quickscan uitgevoerd. 2 Op basis van het verwachtingsmodel is een karterend booronderzoek geadviseerd. Het booronderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie en de richtlijnen voor archeologisch onderzoek van de gemeente Leiden. 4 Het veldwerk is uitgevoerd op 1 en 11 november 214. De bevoegde overheid, de gemeente Leiden, zal de resultaten van het onderzoek toetsen en een besluit nemen. 1.2 Onderzoeksdoel en vraagstellingen Het doel van het karterend booronderzoek is het toetsen van het opgestelde verwachtingsmodel door de intactheid van de bodemopbouw vast te stellen en de eventueel aanwezige archeologische resten en/of vindplaatsen te inventariseren. De volgende onderzoeksvragen zullen worden beantwoord: Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact? Zijn in het plangebied archeologische vindplaatsen aanwezig? Wat is te zeggen over de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische waarden? Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten? In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? 2 Kremer, SIKB, Brandenburgh en Orsel, 213. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 7 van 15

8 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Ligging en huidige situatie plangebied De onderzoekslocatie betreft een deelgebied van het plangebied waarvoor het bureauonderzoek is uitgevoerd. De onderzoekslocatie ligt in de Zeeheldenbuurt en wordt aangeduid als; Blok 5: Zijlsingel - 47 t/m 6a (even en oneven) Blok 1: v. Speykstraat - 1 t/m 23 (oneven), v. Speykstraat - 12 t/m 42 (even), Trompstraat - 25 t/m 31 (oneven) Blok 12: Evertsenstraat - 31 t/m 37a (oneven), Evertsenstraat - 32 t/m 48a (even), Munnikenstraat - 1a en 1b Blok 13: Evertsenstraat - 39 t/m 47a (oneven), Oosterstraat - 5a t/m 13a (oneven), v. Speykstraat - 6 t/m 1a (even). Het deelgebied blok 5 heeft een oppervlakte van circa m2. Het deelgebied blok 1, 12 en 13 heeft een aaneengesloten, gezamenlijk oppervlakte van 9.7 m2. Momenteel is de onderzoekslocatie in gebruik als woonwijk en bestaat uit huizenblokken met tuinen en infrastructuur (afbeelding 1.1). Het straatniveau ligt op circa,5 m +NAP (Normaal Amsterdams Peil). 5 Afbeelding 1.1: Het plangebied op de Topografische Kaart van Nederland 1:25. aangegeven met het rode kader (Bron: 5 Hoogteligging van het plangebied op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) in m NAP geraadpleegd op Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 8 van 15

9 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Toekomstige situatie plangebied De exacte toekomstige inrichting van het plangebied was ten tijde van de uitvoer van dit onderzoek onbekend. De huidige bebouwing zal worden gesloopt, waarna er nieuwbouw van woningen zal plaatsvinden. In het blok Oosterstraat, Evertsenstraat, van Speykstraat (blok 13) zijn circa 35 appartementen gepland. Aan de Evertsenstraat (blok 12) en de van Speykstraat (blok 1) zijn eengezinswoningen gepland. 6 6 Portaal nieuwsbrief oktober 214. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 9 van 15

10 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Vooronderzoek 2.1 Inleiding In november 213 heeft Synthegra een quickscan uitgevoerd voor het terrein in de Zeeheldenbuurt in Leiden. 7 In dit hoofdstuk volgt een korte samenvatting van de belangrijkste punten van dit onderzoek. 2.2 Verwachtingsmodel Op basis van het bureauonderzoek worden archeologische waarden verwacht op verschillende niveaus. In de top van de estuariene afzettingen worden archeologische resten uit de ijzertijd verwacht. Dit niveau is afgedekt door oeverafzettingen van de Oude Rijn, waarin archeologische waarden uit de Romeinse tijd en vroege middeleeuwen aanwezig kunnen zijn. De natuurlijke afzettingen zijn vermoedelijk afgedekt door een ophogingspakket met stedelijk afval, dat onder andere is opgebracht in verband met het agrarisch gebruik. Omdat het plangebied buiten de historische kern van Leiden ligt worden geen sporen van middeleeuwse en post middeleeuwse bebouwing verwacht. Op de geraadpleegde historische kaarten heeft het plangebied een agrarisch grondgebruik en is geen bebouwing binnen het plangebied aanwezig. Op basis van eerder uitgevoerd onderzoek in de omgeving van het plangebied wordt de natuurlijke bodem verwacht onder een sub-recent ophoogpakket van circa 1 meter dik. De bestaande bebouwing in het plangebied kan er voor gezorgd hebben dat de bodem ten dele is verstoord. 2.3 Conclusie en aanbeveling Om het verwachtingsmodel te toetsen wordt een aanvullend archeologisch onderzoek in de vorm van een karterend booronderzoek geadviseerd. Voorafgaand aan het onderzoek is, overeenkomstig het beleid van de gemeente Leiden, een Plan van Aanpak (PvA) opgesteld. Het Plan van Aanpak is getoetst door de gemeente Leiden en na aanpassing akkoord bevonden. 7 Kremer 213. Synthegra Rapport Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 1 van 15

11 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Inventariserend Veldonderzoek 3.1 Methode Op basis van het gespecificeerde verwachtingsmodel uit het bureauonderzoek is aan de hand van de richtlijnen voor archeologisch onderzoek van de gemeente Leiden een karterend booronderzoek met een boordichtheid van ten minste 2 boringen per hectare uitgevoerd. Voor zover de terreinomstandigheden (bebouwing, verhardingen, begroeiing etc.) het toelieten, is een boorgrid van 2 x 25 m gebruikt, waarbij de afstand tussen de raaien 2 m en de afstand tussen de boringen 25 m gehanteerd. Voor een optimale verdeling van de boringen verspringt het beginpunt van een raai 12,5 m ten opzichte van de naastgelegen raai. In het deelgebied Blok 5 zijn 6 boringen uitgevoerd. In het deelgebied Blok 1, 12 en 13 zijn 21 boringen uitgevoerd. Er is getracht de boringen uit te voeren met een Edelmanboor met een diameter van 12 cm. In de gevallen dat er veel puin in de ophoging zat of er stevige klei werd aangetroffen is er overgestapt naar en diameter van 7 cm. Ook met deze diameter zijn laklagen of ontkalkte niveaus, waar met name op gelet diende te worden, goed waarneembaar. De boringen zijn waar mogelijk doorgezet tot circa 3,5 m beneden maaiveld. Het opgeboorde sediment is gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 4 x 4 mm en/of verbrokkeld en versneden en geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. De boringen zijn lithologisch beschreven conform de NEN en bodemkundig 9 geïnterpreteerd. 3.2 Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens De locaties van de boringen staan in bijlage 2 en de boorprofielen in bijlage 3. Binnen het terrein zijn geen hoogteverschillen waargenomen. Het terrein is dus relatief vlak. In grote lijnen vertoont de bodemopbouw binnen het onderzoeksgebied een uniforme opbouw. Aan de basis van de boringen is een pakket zeer fijn tot matig grof zand aangetroffen. Dit zand is sterk kalkhoudend, soms dun gelaagd me kleilaagjes en bevat schelpenresten. Sporadisch zijn er ook enkele grindjes en houtresten in aangetroffen. Een aantal boringen zijn vóór het bereiken van de beoogde einddiepte van 3,5 m beneden maaiveld gestaakt, omdat het waterverzadigde, zandige sediment uit de boor zakte. Dit pakket, waarvan de top doorgaans tussen 17 en 25 cm beneden maaiveld ligt is geïnterpreteerd als estuariene afzettingen, die zijn afgezet in het mondingsgebied van de Oude Rijn. Dit zandige pakket is bedekt met een pakket sterk zandige tot sterk siltige klei dat een aflopend profiel vertoont, wat betekent dat het zandgehalte afneemt met afnemende diepte. De klei is vrijwel steeds kalkhoudend. Deze klei is geïnterpreteerd als een oeverafzetting van de Oude Rijn, die ook in het estuarium van het mondingsgebied van de Oude Rijn zijn gevormd. Plaatselijk zijn de oeverafzettingen zandiger ontwikkeld en bestaan ze uit zeer fijn tot uiterste fijn zand met dunne horizontale kleilaagjes, zoals in boring 18. Hier is de grens tussen de oeverafzettingen en de onderliggende, ongedifferentieerde estuariene afzettingen niet exact vast te stellen. 8 Nederlands Normalisatie-instituut, De Bakker en Schelling, Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 11 van 15

12 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 In boring 19 is tussen 85 en 11 cm beneden maaiveld, aan de top van de oeverafzettingen een zwak kalkhoudende, bruingrijze horizont aangetroffen. Mogelijk betreft dit niveau de intacte top van de oeverafzettingen van de Oude Rijn. In de overige boringen lijkt de top van de oeverafzetting niet meer intact aanwezig te zijn. Er zijn echter geen aanwijzingen dat de oeverafzettingen op grote schaal zijn afgegraven. De top van het bodemprofiel bestaat uit een laag opgebrachte grond. Dit materiaal bestaat over het algemeen uit humeus zand, waarin allerlei bijmengingen zijn aangetroffen, zoals baksteen, glas, grind, kolengruis en plastic. Deze ophoging is opgebracht bij de realisatie van de woonwijk in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Aan de Zijlsingel (Blok 5) varieert de dikte van deze ophoging van 55 tot 1 cm. In Blok 13 varieert de dikte van de ophoging van 5 tot 8 cm. In boring 1, die ter plaatse van het speelveldje direct ten zuiden van de van Speykstraat 6 is gezet, is de bodem verstoord tot een diepte van 14 cm beneden maaiveld. Aan de bijmenging van baksteen en plastic in deze verstoring is te zien dat het een recente verstoring betreft. In Blok 1 en 12 varieert de dikte van deze ophoging van 7 tot 11 cm. In deze blokken zijn in meerdere boringen (boring 14 tot en met 17) diepere verstoringen aangetroffen tot 1,5 à 2, m beneden maaiveld. Vermoedelijk gaat hier om gedempte sloten. 3.3 Archeologische indicatoren Bij de controle van het opgeboorde bodemmateriaal zijn geen archeologische indicatoren aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. 3.4 Archeologische interpretatie Binnen het plangebied werden resten uit de ijzertijd verwacht in de top van de estuariene afzettingen, die onder een pakket oeverafzettingen van de Oude Rijn liggen. Uit het booronderzoek is gebleken dat deze afzettingen in de ondergrond van het plangebied aanwezig zijn en vrij zandig zijn ontwikkeld. Er zijn geen humeuze en/of ontkalkte lagen in deze afzettingen waargenomen. Dergelijke lagen zouden kunnen wijzen op een periode van non-depositie, wat mogelijkheden voor bewoning geeft. Ook zijn er geen indicatoren aangetroffen die wijzen op een archeologische vindplaats uit deze periode. Archeologische resten uit de ijzertijd worden op grond van de resultaten van het veldonderzoek binnen het plangebied niet meer verwacht. Resten uit de Romeinse tijd en met de vroege middeleeuwen werden verwacht in de oeverafzettingen van de Oude Rijn. Deze afzettingen zijn binnen het plangebied onder een ophogingslaag van stadsafval aangetroffen. Alleen in boring 19 is een horizont aangetroffen (tussen 85 en 11 cm beneden maaiveld) dat mogelijk de intacte top van de oeverafzettingen betreft. In de rest van het plangebied is de top van de oeverafzettingen verstoord. Deze verstoring is toe te schrijven aan het vroegere agrarische gebruik van het plangebied en aan de ontwikkeling van de huidige woonwijk. Er zijn geen aanwijzingen voor grootschalige diepe verstoring van de oeverafzettingen aangetroffen. Gezien de dikte van het ophogingspakket, dat onder de woonwijk aanwezig is, kunnen deze afzettingen ook onder de bebouwing nog grotendeels intact zijn. Deze resultaten doen vermoeden dat het verwachte vondstniveau (de oorspronkelijke top van de oeverwal) verdwenen is, maar dat eventueel aanwezige grondsporen nog wel (deels) bewaard zijn gebleven. Daarom kunnen archeologische resten binnen het plangebied uit de Romeinse tijd tot en met de vroege middeleeuwen niet uitgesloten worden. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 12 van 15

13 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Conclusies en aanbevelingen Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact? De natuurlijke ondergrond van het plangebied bestaat uit zandige estuariene afzettingen, die zijn gedekt met een pakket oeverafzettingen van de Oude Rijn (zandige en siltige klei). De natuurlijke afzettingen zijn bedekt met een ophogingspakket, dat bestaat uit humeus zand met diverse bijmengingen, zoals, baksteen, grind, kolengruis en plastic. Zijn in het plangebied archeologische vindplaatsen aanwezig? In geen van de boringen zijn indicatoren aangetroffen die wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. Deze resultaten doen vermoeden dat het verwachte vondstniveau (de oorspronkelijke top van de oeverwal) verdwenen is, maar dat eventueel aanwezige grondsporen nog wel (deels) bewaard zijn gebleven. Daarom kunnen archeologische resten binnen het plangebied uit de Romeinse tijd tot en met de vroege middeleeuwen niet uitgesloten worden. Wat is te zeggen over de horizontale en verticale verspreiding van de archeologische waarden? De resten kunnen worden verwacht in de top van de aanwezige oeverafzettingen, die vanaf circa 7 cm beneden maaiveld aanwezig kunnen zijn. De oeverafzettingen zijn in het hele onderzoeksgebied aangetroffen. Alleen ter plaatse van de rioleringssleuven, die zich onder de wegen in het onderzoeksgebied bevinden, zijn de oeverafzettingen vermoedelijk geheel verdwenen. Wat is de vermoedelijke aard en datering van de archeologische resten? Op de oeverafzettingen kunnen nederzettingsresten uit de periode Romeinse tijd tot en met de vroege middeleeuwen worden verwacht. In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied? De exacte ontwikkeling van het gebied was ten tijden van de uitvoer van dit onderzoek niet bekend. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 13 van 15

14 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S Aanbevelingen Op basis van de resultaten van het booronderzoek zijn archeologische vindplaatsen in het plangebied niet uit te sluiten. Wanneer de geplande graafwerkzaamheden dieper reiken dan 7 cm beneden maaiveld kunnen eventueel aanwezig archeologische resten verloren gaan en is vervolgonderzoek noodzakelijk. Ter plaatse van de huidige bebouwing is dit niveau waarschijnlijk nog intact en kunnen onder de bebouwing nog grondsporen aanwezig zijn. Wij adviseren een vervolgonderzoek in de vorm van een proefsleuvenonderzoek om vast te stellen of in het plangebied archeologische resten aanwezig zijn en zo ja, welke waardering hieraan gegeven kan worden. Dit onderzoek kan ook worden aangegrepen om nadere informatie te verzamelen over de ontwikkeling van het landschap in het mondingsgebied van de Rijn binnen bebouwd gebied in de gemeente Leiden. 1 Het kan informatie opleveren over de ontwikkeling van het Waardeiland, waar het plangebied op ligt. Voor dit proefsleuvenonderzoek is een Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk dat is goedgekeurd door de bevoegde overheid. In dit PvE wordt de werkwijze en de randvoorwaarden van het proefsleuvenonderzoek vastgelegd. Met nadruk willen wij de opdrachtgever erop wijzen dat dit advies nog niet betekent dat al bodemverstorende activiteiten of daarop voorbereidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen namelijk eerst moeten worden beoordeeld door de bevoegde overheid (gemeente Leiden), die vervolgens een besluit neemt. Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethoden. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Synthegra wil de opdrachtgever er daarom op wijzen dat, mochten tijdens de geplande werkzaamheden archeologische waarden worden aangetroffen, conform artikel 53 van de Monumentenwet uit 1988 (herzien in 27) een meldingsplicht geldt bij de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap of bij de hem vertegenwoordigende bevoegde overheid, de gemeente Leiden. 1 Brandenburgh en Orsel, 213. Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 14 van 15

15 Project: Inventariserend Veldonderzoek, karterend booronderzoek, Projectnummer: S1489 Literatuur Bakker, H. de en J. Schelling, 1989: Systeem van bodemclassificatie voor Nederland, de hogere niveaus. Staring Centrum, Wageningen. Blom, J.M., 212: Zijlsingel, Waardstraat en Van Galenstraat Leiden, Een bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek in de vorm van een verkennend en karterend booronderzoek, ADC archeoprojecten, Amersfoort. Brandenburgh, C.R., 21: Een archeologisch bureauonderzoek naar het tracé van de Ringweg Oost in Leiden en Leiderdorp, Leiden. Brandenburgh, C.R. en E.D. Orsel, 213: Digitale onderzoeksagenda, bijlage bij de onderzoeksagenda archeologie en bouwhistorie Leiden. Kremer, H., 213: Adviesnotitie (quickscan), Synthegra rapport S1396, Leusden. Mulder, E.F.J. de, M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, 23: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten. Nederlands Normalisatie-instituut, 1989: NEN 514 Geotechniek - Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft. Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer, 26: Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (aanvulling op de KNA 3.1). SIKB, Gouda. Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer, 214: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.2. SIKB, Gouda. Topografische Dienst, 1998: Topografische kaart van Nederland, schaal 1:25.. Emmen. Internet (geraadpleegd november 214) Synthegra bv, Olmenlaan 6a, NL-3833 AV Leusden 15 van 15

16 Bijlagen:

17 Bijlage 1: Overzicht van relevante geologische en archeologische tijdvakken

18 Overzicht geologische en archeologische tijdvakken Ouderdom in jaren Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie Holoceen 1 Laat- Weichselien (Laat- Glaciaal) Midden- Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg- Weichselien (Vroeg- Glaciaal) Eemien (warme periode) Late Dryas (koud) Allerød (warm) Vroege Dryas (koud) Bølling (warm) Laat- Pleniglaciaal Midden- Pleniglaciaal Vroeg- Pleniglaciaal a 5b 5c 5d 5e Saalien (ijstijd) 6 Formaties: Naaldwijk (marien), Nieuwkoop (veen), Echteld (fluviatiel) Formatie van Kreftenheye Eem Formatie Formatie van Drente Formatie van Boxtel Formatie van Beegden Holsteinien (warme periode) Elsterien (ijstijd) Cromerien (warme periode) Pre-Cromerien Formatie van Urk Formatie van Sterksel Formatie van Peelo 2.6.

19 Cal. jaren v/n Chr. 14 C jaren Chronostratigrafie Pollen zones Vegetatie Archeologische perioden Subatlanticum koeler vochtiger Subboreaal koeler droger Vb2 Vb1 Va IVb IVa Loofbos eik en hazelaar overheersen haagbeuk veel cultuurplanten rogge, boekweit, korenbloem Loofbos eik en hazelaar overheersen beuk>1% invloed landbouw (granen) Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Atlanticum warm vochtig III Loofbos eik, els en hazelaar overheersen in zuiden speelt linde een grote rol Laat- Weichselien (Laat- Glaciaal) Boreaal warmer Preboreaal warmer Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling II I LW III LW II LWI den overheerst hazelaar, eik, iep, linde, es eerst berk en later den overheersend parklandschap dennen- en berkenbossen open parklandschap open vegetatie met kruiden en berkenbomen Mesolithicum Laat-Paleolithicum 35. Midden- Weichselien (Pleniglaciaal) perioden met een poolwoestijn en perioden met een toendra Vroeg- Weichselien (Vroeg- Glaciaal) Eemien (warme periode) perioden met bos en perioden met een subarctisch open landschap loofbos Midden-Paleolithicum 3. Saalien (ijstijd) Vroeg-Paleolithicum Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn (1974), Vandenberghe (1985) en De Mulder et al. (23). Lithostratigrafie volgens De Mulder et al. (23). Mariene isotoop stadium (MIS) volgens Bassinot et al. (1994). Atmosferische data volgens Stuiver et al. (1998). Zuurstofisotoop calibratie (OxCal) versie 3.9 Bronk Ramsey (23), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen. Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB). Vegetatie bewerkt volgens Berendsen (2). Pollenzones volgens P. Vos & P. Kiden (25).

20 Bijlage 2: Boorpuntenkaart

21 ± Boorpuntenkaart schaal: 1: Legenda Boring Grens onderzoeksgebied S1489 BO-IVO-K_BPkaart_81214_HL_ , Meter

22 Bijlage 3: Boorprofielen

23 Pagina 1 / 9 Boring: 1 Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, resten wortels, bruin, Ap Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, resten plastic, resten asbest, grijsbruin, ophoging Zand, matig fijn, matig siltig, grijsgeel, bouwzand Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin -7 Klei, sterk siltig, grijs, humeuze vlekken Klei, uiterst siltig, grijs Klei, zwak zandig, grijs 2-21 Zand, zeer fijn, matig siltig, grijs Zand, matig fijn, matig siltig, grijs 3-3 Boring: 3 Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, grijsgeel, bouwzand Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging Klei, uiterst siltig, zwak wortelhoudend, grijs 5-3 Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, bruin, Ap Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, resten metselpuin, grijsbruin, ophoging -8 Klei, sterk siltig, grijsbruin Klei, matig zandig, grijs Klei, uiterst siltig, grijs Zand, matig fijn, matig siltig, grijs 2-21 Zand, zeer fijn, matig siltig, grijs Projectnaam: Projectcode: S1489

24 Pagina 2 / 9 Boring: 5 Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, geel, bouwzand Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging 5-2 Zand, matig fijn, matig siltig, grijsgeel, bouwzand Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, resten plastic, grijsbruin, ophoging -7-8 Klei, uiterst siltig, grijs Klei, uiterst siltig, grijs Klei, matig zandig, grijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, lichtbruin, loopt uit de boor Zand, zeer fijn, matig siltig, grijs Boring: 7 Boring: 8 Zand, matig grof, zwak siltig, zwak humeus, bruin, Ap -3 Zand, matig fijn, matig siltig, grijsgeel, bouwzand 5-35 Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging 5-4 Klei, matig zandig, zwak puinhoudend, lichtbruin -7 Klei, uiterst siltig, grijs Klei, matig zandig, grijs Klei, uiterst siltig, sporen roest, grijs Klei, matig zandig, grijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, grijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, lichtbruin Projectnaam: Projectcode: S1489

25 Pagina 3 / 9 Boring: 9 Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, sterk humeus, donkerbruin, tuinaarde Zand, matig fijn, sterk siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging Klei, matig zandig, grijsbruin Klei, uiterst siltig, grijs Zand, matig grof, zwak siltig, geel, bouwzand Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, donkerbruin, tuinaarde Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging Klei, matig zandig, resten baksteen, grijsbruin Klei, uiterst siltig, sporen roest, grijs Klei, zwak zandig, grijs Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin Zand, zeer fijn, sterk siltig, grijs Boring: 11 Boring: Zand, matig grof, zwak siltig, resten baksteen, grijsgeel, ophoging 5-3 Zand, matig grof, zwak siltig, geel, bouwzand Zand, matig fijn, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin -7 Klei, uiterst siltig, grijs Klei, uiterst siltig, sporen roest, grijs Klei, matig zandig, zwak humeus, donkergrijs Klei, matig zandig, grijs Zand, matig fijn, matig siltig, lichtbruin Zand, zeer fijn, matig siltig, grijs -245 Projectnaam: Projectcode: S1489

26 Pagina 4 / 9 Boring: 13 Boring: Zand, matig grof, zwak siltig, geel, bouwzand Klei, uiterst zandig, resten baksteen, bruingeel Klei, uiterst siltig, sporen roest, grijs tegel Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtgrijs, Edelmanboor, opgebracht straatzand, scherpe ondergrens Zand, zeer fijn, uiterst siltig, sterk humeus, sporen baksteen, resten schelpen, donkergrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Klei, sterk zandig, laagjes zand, bruingrijs, Edelmanboor, geroerd, opgebracht scherpe ondergrens Zand, matig fijn, zwak siltig, licht geelbruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Klei, matig zandig, grijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, grijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, zwak humeus, zwak kalkhoudend, donkergrijs, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig kalkhoudend, resten hout, grijs, Edelmanboor, hout is verspoeld Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig kalkhoudend, grijs, Guts Projectnaam: Projectcode: S1489

27 Pagina 5 / 9 Boring: 15 Boring: 16-5 tegel -5 tegel -25 Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtgrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens straatzand Zand, matig fijn, zwak siltig, licht geelbruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens 5 Zand, matig fijn, zwak kleiïg, sterk humeus, matig baksteenhoudend, matig grindhoudend, brokken klei, donker bruingrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Zand, matig fijn, zwak siltig, resten schelpen, matig kalkhoudend, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Klei, matig zandig, zwak humeus, sporen baksteen, bruingrijs, Edelmanboor, kalkloos natuurlijk Klei, sterk zandig, zwak humeus, matig kalkhoudend, resten planten, donker grijsbruin, Guts, scherpe ondergrens 2 Zand, zeer fijn, matig kleiïg, laagjes klei, sterk kalkhoudend, resten hout, bruingrijs, Guts, geleidelijke ondergrens 25 Zand, uiterst fijn, sterk siltig, sterk kalkhoudend, laagjes klei, grijs, Guts, geleidelijke ondergrens Zand, matig fijn, zwak siltig, sporen grind, sterk kalkhoudend, grijs, Guts -28 Zand, zeer fijn, matig siltig, matig kalkhoudend, licht grijsbruin, Guts 3-3 Guts, uit guts gezakt 3-3 Guts, uit guts gelopen Projectnaam: Projectcode: S1489

28 Pagina 6 / 9 Boring: 17 Boring: 18-4 tegel -4 klinker Klinker 5-25 Zand, matig fijn, zwak siltig, lichtbruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens straatzand Zand, matig fijn, matig siltig, sterk humeus, zwak baksteenhoudend, zwak grindhoudend, donkergrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens 5 Zand, zeer fijn, sterk siltig, matig humeus, brokken klei, sporen puin, donkergrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, zwak humeus, sporen grind, sporen glas, sporen baksteen, grijs, Edelmanboor, kalkloos 1-11 Zand, matig fijn, matig siltig, matig roesthoudend, matig kalkhoudend, licht oranjegrijs, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Klei, sterk siltig, grijs, Edelmanboor, kalkloos geleidelijke ondergrens oeverafzetting Oude Rijn Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, resten hout, sterk kalkhoudend, grijs, Edelmanboor Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, resten hout, sterk kalkhoudend, grijs, Guts Zand, uiterst fijn, sterk siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, bruingrijs, Edelmanboor Zand, uiterst fijn, sterk siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, bruingrijs, Guts, geleidelijke ondergrens Zand, matig fijn, zwak siltig, resten schelpen, sterk kalkhoudend, grijs, Guts Zand, matig fijn, matig siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, grijs, Guts 3-3 Guts, uit guts gezakt 3-3 Zand, matig grof, zwak siltig, matig kalkhoudend, grijs, Guts Projectnaam: Projectcode: S1489

29 Pagina 7 / 9 Boring: 19 Boring: tegel Zand, matig fijn, zwak siltig, licht geelgrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens straatzand Zand, matig fijn, matig kleiïg, sterk humeus, sporen baksteen, zwak puinhoudend, zwak grindhoudend, donkerbruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Klei, uiterst zandig, zwak grindhoudend, zwak puinhoudend, bruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Klei, sterk siltig, zwak kalkhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens oeverafzetting Oude Rijn Klei, matig zandig, laagjes zand, matig kalkhoudend, matig roesthoudend, licht oranjebruin, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Klei, sterk zandig, matig kalkhoudend, laagjes zand, resten planten, grijs, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, grijs, Guts, geleidelijke ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, sterk kalkhoudend, resten hout, grijs, Guts tuin Zand, matig fijn, matig siltig, sterk humeus, bruin, Edelmanboor, gevlekt geroerd opgebracht scherpe ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, sterk humeus, sporen puin, donkerbruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Zand, matig fijn, sterk siltig, sterk humeus, brokken klei, zwak grindhoudend, donker grijsbruin, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Veen, resten hout, bruin, Edelmanboor, vergraven, scherpe ondergrens Klei, matig zandig, matig kalkhoudend, grijs, Edelmanboor, oeverafzetting Oude Rijn geleidelijke ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, matig roesthoudend, sterk kalkhoudend, licht oranjebruin, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, grijs, Edelmanboor Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, grijs, Guts, geleidelijke ondergrens Zand, matig fijn, zwak siltig, sterk kalkhoudend, grijs, Guts Guts, uit guts gezakt Projectnaam: Projectcode: S1489

30 Pagina 8 / 9 Boring: 21 Boring: 22-6 klinker Klinker Zand, matig fijn, matig kleiïg, sterk humeus, matig grindhoudend, sporen baksteen, donkergrijs, Edelmanboor, opgebracht scherpe ondergrens Zand, matig fijn, zwak kleiïg, zwak humeus, zwak glashoudend, resten hout, donker grijsbruin, Edelmanboor, recente spijker, opgebracht scherpe ondergrens Zand, zeer fijn, zwak kleiïg, sporen roest, lichtgrijs, Edelmanboor, natuurlijk, Chorizont, scherpe ondergrens Klei, sterk zandig, laagjes zand, sterk kalkhoudend, grijs, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, matig roesthoudend, sterk kalkhoudend, licht oranjebruin, Edelmanboor, geleidelijke ondergrens Zand, matig fijn, matig siltig, geelgrijs, bouwzand Klei, uiterst zandig, grijsbruin, ophoogpakket Klei, matig zandig, grijs Klei, sterk zandig, grijs 2-2 Zand, zeer fijn, sterk siltig, laagjes klei, sterk kalkhoudend, resten schelpen, bruingrijs, Guts, humeus bandje op 225, geleidelijke ondergrens 2-21 Zand, zeer fijn, sterk siltig, grijs Zand, matig grof, zwak siltig, matig kalkhoudend, grijs, Guts 3-3 Zand, matig fijn, matig siltig, sterk kalkhoudend, grijs, Guts -33 Guts, uit guts gezakt Boring: 23 Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, grijs, bouwzand Klei, sterk zandig, matig humeus, resten baksteen, donkergrijs 5-25 Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, donkerbruin, Ap Zand, matig fijn, matig siltig, resten baksteen, grijsbruin -7 1 Klei, uiterst siltig, sporen roest, grijs 1-8 Klei, uiterst siltig, resten baksteen, grijs Klei, zwak zandig, grijs Klei, matig zandig, grijs Zand, zeer fijn, sterk siltig, grijs Klei, matig zandig, grijs Zand, matig fijn, matig siltig, grijs Projectnaam: Projectcode: S1489

31 Pagina 9 / 9 Boring: 25 Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, geelgrijs, bouwzand Zand, matig grof, zwak siltig, resten baksteen, grijsbruin, ophoging Klei, uiterst siltig, lichtbruin Zand, matig fijn, matig siltig, matig humeus, donkerbruin, tuinaarde Ap Zand, matig grof, zwak siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging Klei, matig zandig, resten baksteen, grijsbruin Klei, uiterst siltig, grijs Klei, matig zandig, grijs -17 Zand, zeer fijn, sterk siltig, grijs Zand, zeer fijn, matig siltig, lichtgrijs Zand, matig fijn, matig siltig, sporen roest, grijs Boring: Zand, matig fijn, matig siltig, grijsgeel, bouwzand Zand, matig grof, matig siltig, zwak humeus, resten baksteen, grijsbruin, ophoging 1-1 Klei, uiterst siltig, zwak humeus, bruin Klei, matig zandig, sporen roest, grijs -18 Klei, sterk zandig, licht bruingrijs 2-21 Zand, zeer fijn, matig siltig, licht bruingrijs Zand, matig fijn, matig siltig, lichtgrijs 3-3 Projectnaam: Projectcode: S1489

32