Een ander lid van de klauwierenfamilie is de Klapekster. Het is helaas geen broedvogel meer in Nederland, maar wel een regelmatige wintergast.

Transcriptie

1 IVN Vogelwerkgroep Oisterwijk Vogel van de maand juli/augustus 2014 door: Els Fonken foto: Jan Wolfs Grauwe klauwier Vorig jaar was er in de buurt van de leemputten enige tijd een Roodkopklauwier te zien. Het was een drukte van belang; zolang de vogel er verbleef waren er van s morgens vroeg tot s avonds laat meerdere vogelaars gewapend met verrekijkers, telescopen en fototoestellen te vinden. Het betreft een zeldzame dwaalgast in ons land. Een ander lid van de klauwierenfamilie is de Klapekster. Het is helaas geen broedvogel meer in Nederland, maar wel een regelmatige wintergast. Vandaag wil ik het hebben over een ander nog wel in Nederland broedend lid van deze familie; de Grauwe Klauwier. Zijn gedrag spreekt tot de verbeelding en het betreft ook een erg mooie vogel. De Grauwe Klauwier was bijna uitgestorven in Nederland en op nog maar op een beperkt aantal plaatsen te vinden. Het betreft een zomervogel. Als broedvogel is hij schaars en hij is slechts in kleine aantallen te zien als doortrekker.

2 De Grauwe Klauwier komt voor in geheel Europa, maar minder in gebieden met een Noordzeeklimaat. Vooral in Spanje en Oost-Europa komt de soort het meeste voor. Bron; Na een sterkte achteruitgang gaat het weer iets beter met de Grauwe Klauwier. Vroeger was de Grauwe Klauwier in Nederland in allerlei landschapstypen een talrijke zangvogel. Door habitatvernietiging heeft de soort enorm geleden en is er slechts een klein gedeelte van de oorspronkelijke aantallen over. De afname heeft met name plaatsgevonden in de duinen en het agrarisch gebied. Uit onderzoek is gebleken dat er slechts ongeveer 250 paar in Nederland gevonden kunnen worden. Ook in de meeste andere Europese landen is de soort sterk afgenomen. Tot het midden van deze eeuw was de Grauwe Klauwier een broedvogel van het kleinschalige cultuurland en van woeste gronden. De vogel kwam met name voor in de duinstreek, de oostelijke zandgronden en Zuid-Limburg. In het polderland was hij schaarser, maar hij ontbrak bijna nergens. In totaal ging het om tenminste enige duizenden paren. Vanaf 1950 nam de populatie sterk af. Midden jaren zeventig bleken er nog maar rond de 250 paren in Nederland te zijn. Na een verdere afname in de jaren tachtig lijkt de laatste jaren een stabilisatie op te treden; in 1992 werd de stand geschat op 170 tot 190 paar, in 2000 ging het om 160 tot 200 paar.

3 Grauwe Klauwieren zijn nu voornamelijk te vinden in natuurgebieden in het zuiden (kalkrijke graslanden in Zuid-Limburg), midden (heidevelden en zandverstuivingen op de Veluwe) en noorden (hoogveenreservaat Bargerveen, Drents-Friese Wold, beekdalen Drentse Aa ) van ons land. Ook op de oostelijke Waddeneilanden is de soort te vinden. De soort komt vooral veel voor in het Bargerveen. Het betreft hier een natuurgebied waar het oorspronkelijke hoogveen landschap weer een kans krijgt. In 1992 werden hier 105 broedparen geteld, meer dan 60% van de Nederlandse populatie! Het feit dat hij zijn prooien aan doornige struiken spietst, leverde hem meerdere volksnamen op. Hij stond bekend als Negendoder, Bruine Doorndraaier en Bremspelder. De Grauwe Klauwier is makkelijk te herkennen aan de lange staart en vooral de mannetjes zijn opvallend getekend. Volwassen mannetjes hebben een grijze kop met een brede zwarte wenkbrauwstreep. De onderdelen zijn lichtroze met een witte keel. Bovendelen zijn kastanjebruin. In de vlucht is de grijze stuit en de zwarte staart met witte zijden aan de staartbasis goed te zien. Vrouwtjes zijn minder opvallend getekend met grof schubpatroon op de lichte onderdelen. Het grijs op de kop is wat bruinig en de oogstreep is bruin, evenals de staart. De bovendelen zijn oranjebruin. Pas uitgevlogen vogels zijn makkelijk van het vrouwtje te onderscheiden; de schubtekening ontbreekt.

4 De poten zijn donker en de vogel heeft een zwarte haaksnavel. Als je heel goed kijkt is de zogenaamde valkentand te zien aan de bovensnavel. Dit is een klein uitsteeksel waarmee hij gevangen prooi nog steviger kan vasthouden. De vogel vertoont ook erg opvallend gedrag. Hij zit vaak op een uitkijkpost zoals de top van een struik en wipt soms met de staart. Ook bewaart hij soms prooien door deze aan doorns of prikkeldraad te spiesen. Eind april/begin mei arriveren allereerst de mannetjes terug uit Zuidelijk Afrika. Zij bezetten de territoria en zitten dagenlang boven in de top van een struik te zingen. De vrouwtjes arriveren enkele dagen tot weken later. Het menu bestaat grotendeels uit insecten; veel kevers en sprinkhanen, bijen, wespen en hommels, maar ook regenwormen. Er worden ook grotere prooien gevangen zoals hagedissen en kleinere vogelsoorten. Klauwieren vangen ook vaak wespen en bijen in de vlucht. Om te voorkomen dat ze gestoken worden pakken ze de wesp bij het achterwerk zodat ze buiten bereik van de angel zijn. Als de vogel een beetje raar begint te gapen, let dan goed op; vaak gebeurt het dan dat de vogel een braakbal produceert.

5 De Grauwe Klauwier legt meestal 4 tot 6 eieren. Hoeveel van de jongen uitvliegen is afhankelijk van het voedselaanbod en het weer (bij erg slecht weer blijft het vrouwtje op het nest om de jongen warm te houden). Uit onderzoek is gebleken dat er een duidelijke relatie tussen voedselaanbod, conditie van de jongen en uitvliegsucces is. Dit kan er op wijzen dat in gebieden waar de Grauwe Klauwier na herstelmaatregelen opduikt, het voedselaanbod in de vorm van grote insecten en kleine gewervelden weer in voldoende mate aanwezig is. Door in dergelijke gebieden de dieetsamenstelling te koppelen aan voedselaanbod en reproductie en tevens het verdere populatieverloop te volgen, kunnen uitspraken worden gedaan over de geschiktheid als broedgebied voor de Grauwe Klauwier. Als het uitvliegsucces laag is kan dat duiden op een beperkt voedselaanbod. In gebieden waar het voedselaanbod toereikend lijkt, maar geen vestiging van klauwieren plaatsvindt, kunnen dispersieproblemen een rol spelen. Grauwe Klauwieren zijn van nature erg plaatsgetrouw, en geïsoleerd gelegen gebieden worden niet gemakkelijk ontdekt. Om meer te weten te komen over verplaatsingen tussen broedlocaties, worden daarom jaarlijks in de belangrijkste gebieden nestjongen van een kleurring voorzien. Tot en met 2009 zijn al ongeveer 5100 jongen geringd. De bijna 600 terugmeldingen van meer dan 380 verschillende individuen laten zien dat het overgrote deel zich vestigt binnen 10 km van het geboortebied. Aangezien veel ogenschijnlijk geschikte gebieden op grote afstand van de dichtbij zijnde broedgebieden liggen, is de kans klein dat klauwieren zich hier vestigen. Aanleggen van goede verbindingszones tussen broedgebieden is dan ook de enige mogelijkheid om vestiging te bespoedigen. In september zijn de meeste grauwe klauwieren alweer naar hun overwinteringsgebieden in Zuid-Afrika vertrokken. Met behulp van geolocators is vastgesteld dat onze Nederlands klauwieren zeer verspreid overwinteren en ook de trekroutes kunnen erg uit elkaar liggen. Hiermee kent de populatie een grote mate van risicospreiding tijdens de trek naar het zuiden en tijdens de verwintering. Door gespreid te trekken en te overwinteren is het risico gering dat vogels uit dezelfde populatie dezelfde problemen ondervinden. De belangrijkste problemen zijn waarschijnlijk jacht, met name rondom de

6 Middellandse Zee, en ongunstige weersomstandigheden. Vooral aan de Egyptische kust worden veel vogels met vangnetten gevangen. In Zambia worden de klauwieren vanaf begin november tot half januari gezien. Het gebied ligt vrij noordelijk in het overwinteringsgebied en er vindt veel doortrek plaats. Een groot deel van de klauwieren overwintert hier. Vanaf eind november start het regenseizoen wat een forse piek in het insectenaanbod oplevert. In november leverden de vochtige graslanden langs de rivier veel voedsel op, met name sprinkhanen en kevers. Op zeer warme dagen schuiven de klauwieren echter op naar het halfgesloten bos. Op het moment dat de regens doorzeten, verplaatsen de klauwieren zich van de steeds nattere graslanden langs de rivier naar de hogerop gelegen droge graslanden. De voorjaarstrek wordt wel gezamenlijk ondernomen. Dan komen alle Grauwe klauwieren bij elkaar in de Hoorn van Afrika. Na een verblijf van enkele weken in Ethiopië trekken ze naar het noorden over de landengte tussen Djibouti en Yemen. Daar splitsen hun wegen weer, waarbij de een de kust naar Israël volgt en de andere dwars over het Arabische schiereiland naar Oost-Turkije. In het late voorjaar belanden de vogels weer op vrijwel exact dezelfde plek in Nederland als waar ze het jaar daarvoor hebben gebroed.