Vuurengel en Meeresstille

Transcriptie

1 HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 6 november 2015, uur inleiding Michel Khalifa uur Vuurengel en Meeresstille Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Nicola Luisotti dirigent Matthias Brauer koordirigent Willem Jeths *1959 Ter troost 2015 nieuwe compositie voor koor a cappella in opdracht van het AVROTROS Vrijdagconcert, Podium Witteman en Lustr wereldpremière Ludwig van Beethoven Meeresstille und glückliche Fahrt opus cantate voor koor en orkest Meeresstille: Sostenuto Glückliche Fahrt: Allegro vivace Luigi Cherubini Requiem nr. 1 in c 1816 Introitus en Kyrie Graduale Dies irae Offertorium Sanctus Pie Jesu Agnus Dei PAUZE Sergej Prokofjev Symfonie nr. 3 in c Vuurengel opus Moderato Andante Allegro agitato Andante mosso

2 2 Het Radio Filharmonisch Orkest bestaat 70 jaar! NPO Radio 4 besteedt daarom van 14 t/m 20 november in diverse radiouitzendingen extra aandacht aan het orkest. Met archiefopnamen, reportages en gesprekken met (oud-)leden van het RFO en hun chef-dirigenten en live optredens door leden van het RFO. Een selectie van bijzondere archief opnamen kunt u integraal beluisteren via NPORADIO4.NL Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Live-uitzending De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers. Via kunt u onder Luister Concerten kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg. Zing mee met het Groot Omroepkoor! Op zaterdag 23 januari organiseert het Groot Omroepkoor het Groot Meezingconcert in Tivoli- Vredenburg in Utrecht. Op het programma staat Ein deutsches Requiem van Johannes Brahms. Het Groot Meezingconcert staat open voor iedereen die van zingen houdt. Het maakt niet uit of u beginnend zanger bent of ruime ervaring heeft met zingen; de spirituele beleving van samenzingen is universeel, en staat centraal. U zingt onder de kundige en enthousiasmerende leiding van de Amerikaanse dirigent en voormalige chef-dirigent van het Groot Omroepkoor, Martin Wright. U wordt begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest, het meest vooruitstrevende toporkest van Nederland. De solisten rollen zijn bezet door twee zangers met een internatio nale carrière: Aga Mikolaj (sopraan) en Peter Mattei (bariton). Samen met ú willen wij er een onvergetelijke dag van maken in de prachtige Grote Zaal van TivoliVredenburg. GROOTOMROEPKOOR.NL/ GROOT-MEEZINGCONCERT Presentatie Educatieproject Pronkstukken Voorafgaand aan het concert is er in de zaal Hertz om 19 uur de presentatie van het Educatieproject Pronkstukken. Dertig leerlingen van het Cals College uit Nieuwegein brengen een eigen compositie ten gehore die tot stand kwam na workshops onder leiding van Niels Vermeulen en Jurgen van Harskamp en met als inspiratiebron Prokofjevs Derde symfonie. De presentatie is gratis toegankelijk.

3 Vuurengel en Meeresstille Nieuwe compositie Willem Jeths: Ter troost Op initiatief van het televisieprogramma Podium Witteman, het AVROTROS Vrijdagconcert en Lustr schreef Willem Jeths een beknopt koorwerk naar aanleiding van de vluchtelingencrisis. Jeths, die vorig jaar werd getooid met de titel componist des vaderlands, baseerde de partituur op poëzie van de Irakese dichter Rodaan al Galidi. Al Galidi week in 1998 naar Nederland uit en publiceert inmiddels in de taal van zijn nieuwe vaderland. Ter troost omvat fragmenten uit drie gedichten, die door korte pauzes van elkaar zijn gescheiden. Jeths spreekt van hartenkreten die zijn getransformeerd in metaforen. Ik heb geprobeerd recht te doen aan zijn emoties, zegt de 56-jarige componist. De relatie tekst-muziek is op sommige plaatsen in deze drie à vier minuten durende mini-compositie uitgesproken direct. Zo laat Jeths de beginfrase Mijn vuur is gedoofd gepaard gaan met een dalende, chromatische melodische lijn. En wanneer halverwege het tweede deel de stemming in de tekst omslaat klapt ook de muziek plotseling om, aldus de componist. 3 Als componist des vaderlands, een functie naar het voorbeeld van de dichter des vaderlands, hecht Willem Jeths veel betekenis aan een compositie als deze. Daarbij komt dat hij Ter troost geschikt acht om ook door niet-professionele koren te worden uitgevoerd. WILLEM JETHS

4 4 Meeresstille und glückliche Fahrt Voor weinig kunstenaars had Beethoven een grotere bewondering dan voor Goethe. Wederzijds was dat waarschijnlijk niet, althans niet in die mate. In het algemeen wekte de grootste Duitse literator van zijn tijd niet de indruk dat muziek in zijn leven een belangrijke rol speelde ( Weichliche, sentimentale Melodien deprimieren mich; JOHANN WOLFGANG VON GOETHE ich bedarf kräftiger, frischer Töne ). Beethoven had graag contact met hem willen hebben in verband met de composities waarvoor hij enkele van Goethes teksten gebruikte, waaronder een aantal liederen en de muziek bij het drama Egmont. Eén keer, voor zover bekend, slaagde de componist er in zijn favoriete schrijver te ontmoeten. Dat gebeurde in de zomer van 1812 tijdens een vakantie in het Boheemse kuuroord Teplitz ( Teplice), waar beiden lang met elkaar spraken. Drie jaar na deze ontmoeting ontstond de korte cantate Meeresstille und glückliche Fahrt, geïnspireerd door de twee met elkaar verbonden gedichten van Goethe waarop ook Schubert in dezelfde periode een lied baseerde. Bovendien zouden ze in 1828 Mendelssohn inspireren tot de gelijknamige concertouverture. Goethes tekst is de impressie van een eigen ervaring. In 1787 onderging hij tijdens een boottocht in de buurt van het eiland Capri de rust en stilte van de zee, korte tijd onderbroken door onrustbarende windvlagen en een ferme golfslag, waarna hij gerustgesteld de kust zag opdoemen. Het op zichzelf niet spectaculaire avontuur was voldoende om de dichter in hem aan het werk te zetten. Ook Beethoven was gevoelig voor de natuur, al was hij niet iemand die daaraan in zijn werk veel aandacht schonk. Met een enkele uitzondering als de Zesde symfonie, de Pastorale, die dan ook al op de drempel naar de Romantiek staat. De muziek van de cantate is nauwelijks illustratief te noemen. Hooguit kan men vaststellen dat de lang liggende noten van de strijkinstrumenten in het eerste deel de aanvankelijke gladheid van het wateroppervlak verbeelden en dat de draaiende instrumentale figuren in deel twee de toenemende beweeglijkheid van de golven weergeven. De rust die het koor in het begin uitstraalt maakt in het tweede deel plaats voor een stoere levendigheid à la het slotkoor van Fidelio, waar de gevangenen hun bevrijding vieren. In deze cantate halen de opvarenden opgelucht adem omdat de storm die zij vreesden is uitgebleven en de veilige haven in zicht is gekomen. Pas zeven jaar nadat het werk voltooid was besloot Steiner, een van

5 de Weense uitgevershuizen waarmee Beethoven in contact stond, de partituur te publiceren. De componist, die inmiddels werkte aan een veel zwaardere opgave, de Missa solemnis, stuurde Goethe een gedrukt exemplaar. Voor zover bekend bleef een reactie uit. Cherubini Requiem nr. 1 in c Voor een componist als Luigi Cherubini, met zijn voorkeur voor classicistische soberheid en intellectueel contrapunt, was zijn geboorteland Italië niet de ideale plaats voor een glorieuze loopbaan. Toen hij 26 was besloot hij dan ook zich in Parijs te vestigen. Daar bracht hij de rest van zijn lange leven door en maakte hij zijn Franse collega s jaloers met zijn artistieke en maatschappelijke successen. Als directeur van het conservatorium drukte hij zijn stempel op het Parijse muziekleven zoals zijn landgenoot Jean-Baptiste Lully, lieveling van de Franse koningen, dat een eeuw voor hem had gedaan. Hij werd gerespecteerd en bewonderd, niet alleen door zijn talrijke leerlingen. Beethoven schreef dat hij Cherubini s Requiem in c boven de beroemde, onvoltooide dodenmis van Mozart plaatste. Met als gevolg dat het bewuste werk van de Italiaans-Franse componist in de Weense Karlskirche werd uitgevoerd tijdens de herdenkingsdienst, tien dagen na Beethovens overlijden. Ook Mendelssohn, Schumann en Brahms behoorden tot zijn bewonderaars. Brahms had in zijn werkkamer een reproductie van het bekende schilderij van Ingres hangen het origineel bevindt zich in het Louvre waarop Cherubini is afgebeeld naast een in draperieën gehulde muze die bezig is hem met een geheven rechterarm te zegenen. De Duitse componist, die niet van die antieke poespas hield, had naar verluidt een stuk karton over de muze heen geplakt. Van Cherubini s talrijke, ooit zo succesvolle opera s is alleen Médée op het repertoire gebleven. Zijn kamermuziekwerken worden nog steeds af en toe uitgevoerd, evenals zijn religieuze composities, waarvoor vooral de Italiaanse dirigent Riccardo Muti zich heeft ingezet. Net als zijn pedante barok-collega Lully in de zeventiende eeuw stond Cherubini op goede voet met de koninklijke familie. Een belangrijke opdracht viel hem ten deel in verband met een concert waarmee op 21 januari 1817 in de Eglise Saint-Dénis de terechtstelling van Lodewijk XVI, slachtoffer van de revolutie, zou worden herdacht. Cherubini verkondigde dat hij het herstel van de monarchie, na de verbanning van Napoleon, van ganser harte toejuichte. LUDWIG VAN BEETHOVEN 5 LUIGI CHERUBINI ET LA MUSE DE LA POÉSIE LYRIQUE, JEAN-AUGUSTE- DOMINIQUE INGRES, 1842

6 6 Zo ontstond het Requiem in c, dat het bekendste van zijn religieuze werken zou worden. Na de première werd hij met lof overladen. Slechts een enkeling leek zich te herinneren dat de Italiaans-Franse meester nog maar enkele jaren geleden de revolutie had bejubeld in composities als Hymne à la Fraternité en Chant Républicain. Cherubini wilde voor deze gelegenheid muziek in de grote traditie van de Franse dodenmissen te schrijven, met een instrumentatie in donkere tinten (spaarzaam gebruik van violen, geen fluiten, wel hoorns, trompetten en zelfs drie trombones). Hij achtte het verstandig vocale solisten achterwege te laten, teneinde elke schijn van uiterlijke glans te vermijden. Introitus, Kyrie en Graduale staan in het teken van strengheid en soberheid. Heftiger gaat het uiteraard toe in het Dies irae, ingezet met koperklanken en een slag op de tamtam. Een gespannen Confutatis maledictus wordt gevolgd door een serene episode die de deemoed van Oro supplex et acclinis uitbeeldt. Dergelijke contrasten bevinden zich ook in het grootse Offertorium, waar Cherubini s meest verheven muziek de aartsengel Michael begeleidt. Waarna een machtige dubbelfuga klinkt bij de woorden quam olim Abrahae promisisti. Op een naar verhouding zeer kort Sanctus volgt een Pie Jesu dat aanvankelijk unisono, LUIGI CHERUBINI met afwisselend sopranen en tenoren, verloopt. Het op een mysterieuze manier wegebbende Agnus Dei sluit dit requiem af, dat voor tal van componisten in de negentiende eeuw een lichtend voorbeeld is geweest. Prokofjev Derde symfonie Als een sloep die zich losmaakt van een machtige tanker, op die manier kwam in 1928 Prokofjevs Derde symfonie ter wereld. Vrijwel al het materiaal voor deze partituur is immers ontleend aan diens opera De vuurengel ( ), waarvoor dirigenten en regisseurs destijds geen belangstelling toonden, zodat de componist hij hield niet van verspild materiaal besloot delen van de muziek in een andere vorm te gieten. De herkomst heeft de betekenis van dit omvangrijke orkestwerk, een sterk voorbeeld van expressionistische muziek op de grens van haar mogelijkheden, niet in de weg gestaan. Net zomin als dit het geval was met de vijf jaar later ontstane, zo anders geaarde symfonie Mathis der Maler van Hindemith, ontleend aan diens gelijknamige opera. Prokofjev ging op latere leeftijd zelfs zo ver de luisteraar te adviseren de dramatische afkomst van zijn Derde symfonie te negeren en

7 het werk op een abstracte manier te benaderen. Maar al is hier niet van programmamuziek sprake, wie eenmaal met de bewuste opera heeft kennisgemaakt zal zich, geconfronteerd met deze partituur, niet meer kunnen losmaken van haar literaire achtergrond. Wat heeft een zo nuchtere en stoïcijnse persoonlijkheid als Prokofjev er toe gebracht een opera te baseren op de gelijknamige roman van Valeri Brjoesov ( ), een schrijver die de Russen als een belangrijke vertegenwoordiger van de symbolistische stroming in hun literatuur beschouwen? Brjoesov werd sterk beïnvloed door auteurs als Edgar Allan Poe, schepper van de gothic novel, en Villiers de L Isle-Adam. De vuurengel, zo begint Brjoesov zijn in het zestiende-eeuwse Duitsland spelende roman, is een waarachtig verhaal waarin verteld wordt hoe de duivel meer dan eens aan een meisje verscheen in de gedaante van een vlammende geest en haar tot verschillende zondige handelingen verleidde ( ). De schrijver maakt deze onfrisse praktijken aanschouwelijk door middel van hysterische hallucinaties, duivelsuitdrijving en andere neurotische ervaringen en erotische aanvechtingen waaraan de hoofdpersonen bloot staan. Prokofjev speelde, nadat de opera voltooid was, met de gedachte daaruit een beknopte orkestsuite samen te stellen. Zijn collega Nikolaj Mjaskovski wist hem er van te overtuigen dat de muziek in de vorm van een volwaardige symfonie beter tot haar recht zou komen. Zo ontstond in 1928 een spectaculair orkestwerk, een van de laatste voorbeelden van de geavanceerde stijl van het Russische enfant terrible. De componist zou het spoedig kalmer aan doen. Al is het niet moeilijk veel in deze muziek tot scènes in de bewuste opera te herleiden, de vierdelige symfonie lijkt geenszins op een suite van het type dat we van veel andere componisten kennen, laat staan dat we van een potpourri kunnen spreken. Dat komt ook doordat enkele thema s, in de opera verbonden met bepaalde personages, in diverse delen optreden, wat de symfonische samenhang versterkt. Met het woord filmisch is het karakter van deze flitsende, spookachtige en uitzinnige, maar soms ook lyrisch jubelende muziek nog zwak uitgedrukt. De vlammen laaien het hoogst op in het Allegro agitato, wanneer strijkinstrumenten collectief glissandi produceren als laag over het orkest scherende heksen op bezemstelen. SERGEJ PROKOFJEV 7 Aad van der Ven

8 8gezongen teksten 8 Willem Jeths Ter troost tekst: Rodaan al Galidi I Mijn vuur is gedoofd Beethoven Meeresstille und glückliche Fahrt opus 112 tekst: Johann Wolfgang von Goethe Meeresstille Mijn vuur is gedoofd. Geen rooksliert overdag en s nachts herinnert geen schijnsel aan mij. II Het is mooi en fijn Het is mooi en fijn om hier jong te zijn, ver van angst, moord, honger en pijn. Maar jammer genoeg mag je vaak niet ouder worden. III Ik heb afstand gedaan van mijn ademhaling Ik heb afstand gedaan van mijn ademhaling, totdat ik bij jou aankwam, zee. Totdat ik de bodem heb bereikt, weigerend mijn hart aan hen te geven. Tiefe Stille herrscht im Wasser, Ohne Regung ruht das Meer, Und bekümmert sieht der Schiffer Glatte Fläche rings umher. Keine Luft von keiner Seite! Todesstille fürchterlich! In der ungeheuren Weite Reget keine Welle sich. Glückliche Fahrt Die Nebel zerreißen, Der Himmel ist helle, Und Aeolus löset Das ängstliche Band. Es säuseln die Winde, Es rührt sich der Schiffer. Geschwinde! Geschwinde! Es teilt sich die Welle, Es naht sich die Ferne, Schon seh ich das Land!

9 Luigi Cherubini Requiem nr. 1 in c tekst: Latijnse dodenmis 9 Requiem aeternam dona eis, Domine. Et lux perpetua luceat eis. Te decet hymnus, Deus, in Sion, Et tibi reddetur votum in Jerusalem Exaudi orationem meam Ad te omnis caro veniet. Kyrie Kyrie eleison, Christe eleison, Kyrie eleison. Graduale Requiem aeternam dona eis, Domine. Et lux perpetua luceat eis. In memoria aeterna erit justus, ab auditione mala non timebit. Dies irae Dies irae, dies illa Solvet saeclum in favilla, Teste David cum Sibylla. Quantus tremor est futurus, Quando judex est venturus, Cuncta stricte discussurus! Tuba mirum spargens sonum Per sepulcra regionum, Coget omnes ante thronum. Mors stupebit et natura, Cum resurget creatura, Judicanti responsura. Geef hun eeuwige rust, O Heer En laat het eeuwig licht op hen schijnen U komt een lofzang toe, O God op de Zion, Een gelofte zal U betaald worden in Jeruzalem Verhoor mijn gebed Alle vlees zal voor U komen. Heer, wees ons genadig. Christus, wees ons genadig. Heer, wees ons genadig. Geef hun eeuwige rust, O Heer En laat het eeuwig licht op hen schijnen De rechtvaardige zal in herinnering blijven voor eeuwig; voor een boos gerucht zal hij niet vrezen Deze dag, deze dag van toorn, zal de wereld wegteren tot as, zoals voorspeld door David en de Sibille. Wat een siddering zal er zijn wanneer de rechter zal komen om alles nauwgezet te onderzoeken! De trompet, zijn wonderbaarlijke klank verspreidend over de graven van de landen, roept allen bijeen voor de troon. Dood en natuur zullen verstomd staan wanneer het schepsel zal verrijzen om voor de rechter rekenschap af te leggen.

10 10 Liber scriptus proferetur, In quo totum continetur, Unde mundus judicetur. Judex ergo cum sedebit, Quidquid latet apparebit. Nil inultum remanebit. Quid sum miser tunc dicturus? Quem patronum rogaturus, Cum vix justus sit securus? Rex tremendae majestatis qui salvandos salvas gratis salva me, fons pietatis Recordare, Jesu pie, Quod sum causa tuae viae: Ne me perdas illa die. Quaerens me, sedisti, lassus; Redemisti crucem passus; Tantus labor non sit cassus. Juste Judex ultionis, Donum fac remissionis Ante diem rationis. Ingemisco tanquam reus, Culpa rubet vultus meus; Supplicanti parce, Deus. Qui Mariam absolvisti, Et latronem exaudisti, Mihi quoque spem dedisti. Het geschreven boek zal gebracht worden waarin alles staat waardoor de wereld veroordeeld zal worden Wanneer de rechter zijn plaats inneemt zal alles dat verborgen is verschijnen: niets zal ongewroken blijven Wat zal ik beklagenswaardige dan zeggen? Op welke beschermer zal ik een beroep doen wanneer zelfs de rechtvaardige mens ternauwernood veilig is? Koning van ontzagwekkende grootsheid, die om niet redt wie te redden zijn, red mij, bron van goedheid Gedenk, goede Jezus dat ik de reden ben voor uw [kruis]weg, stort mij niet in het verderf op die dag Trachtend mij te bereiken, liet Gij U vernederen, Gij redde mij door het kruis te verdragen. Laat zulk zwoegen niet vergeefs zijn. Rechtschapen rechter van wraak, geef de gave van vergeving voor de dag van vergelding. Ik kerm als een schuldige, van schuld kleurt mijn gezicht rood; spaar de smekeling, O God. Gij die Maria hebt vergeven en het gebed van de schurk hebt verhoord, Gij hebt mij ook hoop gegeven.

11 Preces meae non sunt dignae, Sed tu, bonus, fac benigne, Ne perenni cremer igne. Inter oves locum praesta, Et ab haedis me sequestra, Statuens in parte dextra. Confutatis maledictis Flammis acribus addictis, Voca me cum benedictis. Oro supplex et acclinis, Cor contritum quasi cinis, Gere curam mei finis. Lacrimosa dies illa, Qua resurget ex favilla Judicandus homo reus. Huic ergo parce, Deus. Mijn gebeden zijn niet waardig, maar Gij, O Goede, heb genade, opdat ik niet zal branden in eeuwig vuur, Geef mij een plaats tussen de schapen, en zonder mij af van de bokken, door mij aan de rechterzijde te plaatsen. Wanneer de beschaamde verdoemden aan intense vlammen worden overgeleverd, roep mij dan bij de gezegenden. Ik bid, smekend en knielend, mijn hart vermorzeld als as: wil toch voor mijn einde zorgen. O tranenrijke dag, waarop uit de as zal herrijzen de schuldige mens, om berecht te worden. Spaar deze dan, O God, 11 Offertorium Domine Jesu Christe, Rex gloriae, libera animas omnium fidelium defunctorum de poenis inferni et de profundo lacu. Libera eas de ore leonis, ne absorbeat eas Tartarus, ne cadant in obscurum. Sed signifer sanctus Michael representet eas in lucem sanctam, quam olim Abrahae promisisti et semini eius. Hostias et preces tibi, Domine, laudis offerimus. Tu suscipe pro animabus illis Heer Jezus Christus, Koning der heerlijkheid, bevrijd de zielen van alle gestorven gelovigen van de straffen der hel en de diepe [vuur] zee. Bevrijd ze uit de mond van de leeuw, dat de afgrond hen niet moge verslinden, dat zij niet in de duisternis mogen vallen. Maar de heilige Michael, de vandeldrager moge hen geleiden naar het heilige licht dat gij ooit aan Abraham hebt beloofd en aan zijn zaad. Offers en gebeden, Heer, brengen wij u. Neem ze aan voor die zielen

12 12 quarum hodie memoriam facimus. Fac eas, Domine, de morte transire ad vitam, quam olim Abrahae promisisti et semini eius. Sanctus Sanctus, sanctus sanctus Dominus, Deus sabaoth. Pleni sunt coeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis Benedictus qui venit in nomine Domini. Hosanna in excelsis. Pie Jesu Pie Jesu Domine: Dona eis requiem. Amen. die wij vandaag gedenken. Laat hen, Heer, overgaan van de dood naar het leven dat gij ooit aan Abraham hebt beloofd en aan zijn zaad. Heilig, heilig, heilig Heer God der Heerscharen. Hemel en aarde zijn vol van uw heerlijkheid. Hosanna in den hoge. Gezegend is hij die komt in de naam van de Heer. Hosanna in den hoge. Goede Heer Jezus: Geef hun rust. Amen. Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons de Vrede.

13 Nicola Luisotti, dirigent De Italiaanse dirigent Nicola Luisotti is sinds 2009 muzikaal leider van de San Francisco Opera. Afgelopen seizoen verzorgde hij daar uitvoeringen van onder meer Norma van Bellini en Un ballo in maschera van Verdi en de wereldpremière van Marco Tutino s Two Women (La Ciociara.) Dit seizoen vermeldt opvoeringen van Verdi s Luisa Miller en Don Carlo, en Donizetti s Lucia di Lammermoor. Eerder was Nicola Luisotti leider van het Teatro di San Carlo in Napels. Zijn debuut in San Francisco maakte hij in 2005 met La forza del destino, waarna nog twintig producties volgden. De agenda van het lopende seizoen vermeldt bovendien gastdirecties in het Teatro Real in Madrid, de Opéra national de Paris Bastille en het Royal Opera House in Londen. Luisotti stond eerder in operatheaters in Londen, New York, Parijs, Wenen, Milaan, Venetië, München, Los Angeles, Toronto, Seattle, Bologna en Tokio. Nicola Luisotti ontving de 39ste Premio Puccini ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van Puccini s La fanciulla del West, de opera die hij in 2010 dirigeerde bij de Metropolitan Opera in New York. Naast zijn operapraktijk staat Luisotti geregeld voor orkesten in Tokio, Londen, Genua, Boedapest, Turijn, München, Berlijn, San Francisco, Atlanta, Cleveland en Philadelphia. Matthias Brauer, koordirigent De in Dresden geboren dirigent Matthias Brauer is momenteel koorleider van het koor van Radio France. Nadat hij vanaf zijn kinderjaren zong in het Dresdner Kreuzchor studeerde hij orgel en koordirectie in Dresden en Weimar. Aansluitend was hij koordirigent van het National theater in Weimar en de Staatsoper Berlin. Van 1995 tot 2006 was hij koorleider van het koor van de Sächsische Staatsoper Dresden (Semperoper) en werkte als zodanig met dirigenten als Giuseppe Sinopoli, Bernard Haitink, Kurt Masur, Daniele Gatti, Myung-Whun Chung, Kent Nagano, Daniel Barenboim, Colin Davis, John Eliot Gardiner, Semyon Bychkov, Neville Marriner, Roger Norrington, Georg Solti en Christian Thielemann. Regelmatig is hij te gast bij radiokoren in Berlijn, München en Leipzig. Daarnaast verzorgt Mattias Brauer cursussen aan de Hochschule für Musik Carl Maria von Weber in Dresden. 13 uitvoerenden NICOLA LUISOTTI MATTHIAS BRAUER RADIO FRANCE / CHRISTOPHE ABRAMOWITZ

14 14 Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belangrijk onder - deel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van concertseries NTR ZaterdagMatinee (Het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam), AVROTROS Vrijdagconcert (Tivoli- Vredenburg in Utrecht) en Het Zondagochtend Concert (Amsterdam) en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Een deel ervan wordt bovendien op de Nederlandse televisie uitgezonden. Daarbuiten trad het orkest onder meer op tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Markus Stenz is sinds 2012 chef-dirigent. Onder zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen ; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. Sinds augustus 2013 maakt het Radio Filharmonisch Orkest deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productieafdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR enavrotros). Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson, James MacMillan en Jan van Vlijmen, of de registratie van Wagners Parsifal live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden werden met prijzen als de Edison Klassiek onderscheiden. Onlangs verschenen bovendien Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, de acht symfonieën van Karl Amadeus Hartmann (verschillende dirigenten) en diens opera Simplicius Simplicissimus (gedirigeerd door Markus Stenz). In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Nederlandse muziek. volg het orkest via twitter (@radiofilhorkest) en facebook Groot Omroepkoor Met zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, waarbij de bezetting vanzelfsprekend afhankelijk is van de muziek en de visie van de dirigent. Het koor is nauw verbonden met de Nederlandse Publieke Omroep. Het merendeel van de concerten vindt plaats in de omroepseries NTR ZaterdagMatinee, het AVROTROS Vrijdagconcert en Het Zondagochtend Concert, dikwijls in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest. Het repertoire in deze series

15 strekt zich uit van klassiek tot hedendaags, met opdrachtwerken van Nederlandse componisten als Wagemans, Diderik Wagenaar, Manneke en Zuidam, en premières van buitenlandse componisten onder wie MacMillan, Kancheli, Goebaidoelina, Henze en Adams. Op het programma staan daarnaast inmiddels klassieke twintigste-eeuwse werken, opera en het romantisch repertoire. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door Het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Op cd s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer MacMillan, Ravel, Hartmann, Mozart, Rachmaninov, Mahler, Beethoven en Jeths. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars chef-dirigent van het koor. Per 1 maart 2015 is Klaas Stok koorleider van het Groot Omroepkoor; Gijs Leenaars aanvaardde een functie als chef-dirigent van het Rundfunkchor Berlin met ingang van seizoen Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september Het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest vormen samen met het team Levende Muziek van de omroepen de Stichting Omroep Muziek, gehuisvest in het Muziekcentrum van de Omroep aan de Heuvellaan in Hilversum. volg het groot omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook 15

16 16 Radio Filharmonisch Orkest DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan EERSTE VIOOL Nadia Wijzenbeek Semjon Meerson Alexander Baev Roswitha Devrient Maria Escarabajal Alberto Facanha Johnson Mariska Godwaldt Julija Hartig Kerstin Kendler Pamela Kubik Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Myrthe Helder Karen Segal TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Eveline Trap Sarah Loerkens Zofia Balcar Ian van den Berk Esther de Bruijn Michiel Eekhof Wouter Groesz Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol Nina de Waal ALTVIOOL Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Sabine Duch Marije Helder Erik Krosenbrink Annemijn den Herder Annemarie Konijnenburg Robert Meulendijk Ewa Wagner Annemieke Huls Peter Weimar CELLO Michael Müller Anton Istomin Eveline Kraayenhof Mirjam Bosma Crit Coenegracht Sebastiaan van Eck Anneke Janssen Ansfried Plat Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Pigorsch Edward Mebius Jim Schultz Sjeng Schupp Stephan Wienjus Eduard Zlatkin FLUIT Barbara Deleu Carla Meijers Maike Grobbenhaar HOBO Aisling Casey Yvonne Wolters Gerard van Andel KLARINET Arjan Woudenberg Esther Misbeek Diede Brantjes FAGOT Hajime Konoe Freek Sluijs Desirée van Vliet HOORN Annelies van Nuffelen Toine Martens Laurens Otto Rebecca Grannetia TROMPET Hessel Buma Hans van Loenen Raymond Rook Hans Verheij TROMBONE Herman Nass Andre Pinho de Melo Roel Avonds TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Vincent Cox Esther Doornink Jennifer Heins HARP Ellen Versney Veronique Serpenti

17 17 KOORLEIDER Klaas Stok VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRANEN Mariana Andrade Pimenta Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Charlotte Janssen Tanja Obalski Lieke van Oosterbrugge (stagiaire) Judith Petra Margo Post Maja Roodveldt Annette de Rozario Mijke Sekhuis Jolanda Sengers Dagmara Siuty Marieke Steenhoek Yuko Yagishita ALTEN Yvonne Benschop Nicoline Bovens Ans van Dam Marjan van Eldik Jose Kamminga Anneke Leenman Els Liebregt Suzanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Janneke Vis Lisinka de Vries Harda van Wageningen Roelien van Wageningen Anke Zuithoff TENOREN Alan Belk Kevin Doss Boguslaw Fiksinski Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Matevz Kajdiž Marius Kwaks Ioan Micu Albert van Ommen Uroš Petrac Benedict Quirke Matthew Smith Henk Vels John Vredeveldt BASSEN Gert-Jan Alders Philip Barkhudarov Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Henk van Heijnsbergen Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Mitchell Sandler Menno van Slooten Lars Terray Bastiaan Witsenburg Jan van Zelm Groot Omroepkoor IPATIEV-KLOOSTER HET GROOT OMROEPKOOR IN KOSTROMA IN DE JACOBIKERK

18 18 volgende concerten donderdag (!) 12 november 2015, uur inleiding Michel Khalifa uur TivoliVredenburg, Utrecht De andere Pärt Noord Nederlands Orkest Tõnu Kaljuste dirigent Ralph van Raat piano Pärt La Sindone (Nederlandse première) Franssens Pianoconcert (wereldpremière) Pärt Swansong (Nederlandse première) vrijdag 20 november 2015, uur inleiding Madeleine Pfundt uur TivoliVredenburg, Utrecht SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN Jubileumconcert RFO Markus Stenz en Mahler Negen Radio Filharmonisch Orkest Markus Stenz dirigent Pärt Derde symfonie Mahler Negende symfonie RALPH VAN RAAT SIMON VAN BOXTEL MARKUS STENZ MOLINAVISUALS / JOSEP MOLINA

19 Kunst en Cultuur Liefhebbers opgelet! Meer AVROTROS concerten en informatie over kunst en cultuur? Met het Kunst & Cultuur magazine heeft u unieke lezingen, bijzondere interviews, prachtige concerten, indrukwekkende exposities en kijkjes achter de schermen binnen handbereik. Een jaar lang Kunst & Cultuur voor 15,- 15,- per jaar Meld u aan als AVROTROS Cultuurlid en ontvang 4x per jaar het grootste cultuurblad van Nederland! Ga naar of bel ( 0,35 per gesprek)

20 20 zaterdag 7 november 2015, uur Concertgebouw, Amsterdam William Christie met Händels favoriete koorstuk: Theodora Les Arts Florissants William Christie dirigent Theodora: Katherine Watson sopraan Irene: Stéphanie d Oustrac mezzosopraan Dydimus: Philippe Jaroussky countertenor Septimius: Kresimir Spicer tenor Valens: Callum Thorpe bas-bariton bode: Sean Clayton tenor zaterdag 14 november 2015, uur Concertgebouw, Amsterdam Licht in de duisternis Radio Filharmonisch Orkest James Gaffigan dirigent Truls Mørk cello Dvořák Celloconcert Jeths Mors aeterna (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - wereldpremière) Novák De profundis Händel Theodora colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE René Meulenberg, Anneke Peerik, Manon Tuynman PUBLICITEIT & PRODUCTIE JONG TALENT Sabien Stols ADMINISTRATIE & FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4 Ab Nieuwdorp EINDREDACTIE AVROTROS NPO RADIO 4 Tim Moen CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek DIRECTEUR STICHTING OMROEP MUZIEK Maurits Haenen, ad interim MANAGER RFO & GOK Wouter den Hond PROGRAMMATOELICHTING Aad van der Ven REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd